Dvadasharam Naychakram Part 1 Tika

Author(s): Mallavadi Kshamashraman, Sighsuri, Jambuvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha

Page 630

प्राचीनं च सांख्यमतम्] भोटपरिशिष्टम् ।
१३७ सर्व सांख्यमतं वार्षगणतन्त्रं मनसि निधायात्र नयचक्रवृत्तिकृतोपन्यस्तम् । तत्र कश्चिद् वार्षगणतन्त्रस्य पाठोऽक्षरश इहोपन्यस्तः कश्चित्तु संक्षिप्योपन्यस्त इति ध्येयम् । प्रमाणसमुच्चयवृत्ति-विशालामलवतीटीकयोर्दिनागजिनेन्द्रबुद्धिभ्यामपीदमेव वार्षगण्यप्रणीतं शास्त्रमवलम्ब्य सांख्यमतमुपन्यस्तम् । तथा च तदनुसारेण वार्षगण्यप्रणीते तन्त्रेऽत्र निम्नलिखितः पाठ मासीदिति भाति
"अनुमान द्विविधम्-विशेषतो दृष्टं सामान्यतो दृष्टं च । *तत्र विशेषतो दृष्टं यदा अग्निधूमयोः सम्बन्धं दृष्ट्वा तेनैव । धूगेन तस्यैव अग्नेः पुनः पुनः स एवायमग्निः' इति अस्तित्वं प्रतिपद्यते । सामान्यतो दृष्टं यत् क्वचिद् धूमान्योः सम्बन्धं दृष्ट्वा उत्तरकालं धूममात्रदर्शनादग्निसामान्यमनुमिमीते । इदं च सामान्यतो दृष्टमनुमानं द्विविधम् - पूर्ववत् शेषवच्च । तत्र पूर्ववद् यदा अविकलं कारणं दृष्ट्वा कार्यस्य भविष्यत्त्वं प्रतिपद्यते यथा मेघं भूतं दृष्ट्वा वृष्टेभविष्यत्त्वम् । शेषवद् यदा कार्य सिद्धं दृष्ट्वा कारणस्य भूतत्वं प्रतिपद्यते यथा नद्या नवीनं जलोपचयं दृष्ट्वा मेघस्य भूतत्वम् । तत्र पूर्ववदनुमान व्यभिचारि । शेषवत् सविचारमव्यभिचारि । तेषां यदेतत् सामान्यतो दृष्टमनुमानं शेषवदेष हेतुरतीन्द्रियाणां भावानां 10 समधिगमे*।
१पृ० ३२४ पं० ११ इत्यत्र यद्यपि नयचक्रवृत्तिकृता वार्षगणतन्त्रस्यैव निर्देशो विहितस्तथापि वार्षगणतन्त्रस्यैव षष्टितन्त्रमिति संज्ञा [दृश्यतां टिपृ. ४० ५० १-५] आसीदिति Prof. Dr. E. Frauwallner [ Head, Indological Institute, University of Vienna, Austria] इत्येतेषां महाशयानामभिप्रायः । अस्मिंश्च विषये तैर्महानुभावैर्महता विस्तरेण लिखितः Die Erkenntnislehre des klassischen Samkhya Systems [=The Epestemology of The Classical Samkhya. System] इति निबन्ध एव द्रष्टव्यः। आस्मिंश्च निबन्धे संस्कृत-चीन-भोटादिभाषानिबद्धानेकप्राचीनार्वाचीनग्रन्थानुसारेण प्राचीनं सांख्यमतमपि महता विस्तरेण तैरुपदर्शितमस्ति । अयं च निबन्ध: Wiener Zeitschrift fur die Kunde Sud-und-Ostasiens, Band II. 1958 इत्यत्र मुद्रितोऽस्ति । २ “यचोक्तम् 'अनुमानं द्विविधम्-सामान्यतो दृष्टं विशेषतो दृष्टं च' इति, तत्र विशेषतो दृष्टं तावदनुमानमेव नेष्यते।" इति प्रमाणसमुच्चयवृत्ती द्वितीयपरिच्छेदे PSv N.ed. पृ० ४१B, PSv• पृ० १२३ B। अतः परम् * * एतचिह्नान्तर्गतः पाठोऽस्माभिर्विशालामलवत्या भोटभाषानुवादानुसारेणेह संस्कृतीकृत्योपन्यस्तः । स चेदृशो भोटभाषानुवादः
"दे' ल' ख्यद्' पर' मूथोल्ब ' नि । गङ्' गि' छे' मे' दङ् दुब' ऽबेल्प ' मथो नस् । दु'ब' देखो ' नस्' मे. देखो' नडि यङ् दङ्' यङ्' दु मे देखो'न' ऽदिडो शेस' योद्'प' जिद्दुःोंग्स्' पर ब्येद्' पडो॥ स्प्यिर् मथोङ्'ब' नि' ग' ऽगऽ' शिग तु' दु'ब' दङ्' मे ऽब्रेल' पर मथोङ् नस् । दुस् फ्यिस् दुब' चम् [पृ० १२४ A] मथो बलस्' मे स्प्यिर् जेस्' सु पोग्' पडो॥ स्प्यिर मथोङ् बडिजेस् सु द्पग् प' ऽदि यङ्नम्' प जिस्' ते । स्ङ' म' दङ्' ल्दन्' प' दङ्' ल्हग्' म' दङ्' ल्दन्' पो॥ दे' ल स्ङ' म' दङ्' ल्दन्' प' नि' गङ्' गि' हे ग्यु' म छाब' मेद्प ' मथोङ् नस्' ब्रस्' बु' ऽब्युङ् बर' ऽग्युर प' जिद् तोंग्स्' प स्ते । पेर् न स्प्रिन् ब्यु ब' मथोङ् नस्' छर्ब ऽब्युङ बर्' ऽग्युर् प. जिद्' ल्त' बुडओ ॥ ल्हग्' म' दङ् ल्दन्' पनि गङ्' गिछे ऽब्रस्' बु गुब्' प' मथो नस्' ग्यु' ब्युङ् सिन्' प जिद् तॊग्स' प' स्ते । दुपेर् न' छु' क्लुङ गसर' दु: छु' ऽफेल्ब मथो नस्' स्प्रिन्' ब्युङ् प' जिद्' ल्त' बुडो ॥ दे ल स्ङ' म' दङ्' ल्दन्' पडि जैस्' सु' द्पग्' प' नि' ऽखुल्' पजे ॥ ल्हग् म दङ्' ल्दन्' प' नेम्' पर प्यद्प दङ् ब्चस्प नि' ऽख्नुल' प. मेद्' पो ॥ दे नम्स्' क्यिस्' (क्यि) गङ् ऽदि' स्प्यिर् मथोङ् बडि जैस् सु' दूपग्' प ल्हग्' म' द ल्दन्' प• ऽदि नि' बङ' पो लस्' ऽदस्' पति द्ङोस्' पोर्नम्स्' यङ् दग्' पर्' तॊग्स्' पर् ब्येद् पो शे॥ [पृ० १२४ ]"-VT.I
३ इदमपि सामान्यतो...(2)। ४ “सामान्यतो दृष्टं द्विविधम्"-Psv'पृ. N. ed. ४१ B, Psv' पृ० १२३ । ५ तुलना-युक्तिदीपिका, पृ० ४४ । ६ कार्योत्पत्तिं (?)। ७“पूर्ववदनुमानं व्यभिचारि"-PsvN. ed. पृ. ४२ A PS* पृ० १२४ A । ८. "तेषां यदेतत् सामान्यतो दृष्टं शेषवदेष हेतुरतीन्द्रियाणां भावानां समधिगमे"-नयचक्रवृत्ति पृ० ३१३ पं० ६ । दृश्यतां टिपृ. ८८ पं० १३-१६ । ९ PSV N. ed. पृ. ४२ B PSv* पृ० १२४ । १० “गतन्' गिस् यिन्' नो"-Pav VT.पृ० १९३ A । “ब्येद् दो"-PIV' |
नयटि. १८