Dvadasharam Naychakram Part 1 Tika

Author(s): Mallavadi Kshamashraman, Sighsuri, Jambuvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha

Page 615

१२२
सं.
न्यायागमानुसारिणीवृत्त्यलङ्कृतस्य नयचक्रस्य टिप्पणेषु
* अनुमानं द्विधा स्वार्थ त्रिरूपालिङ्गतोऽर्थदृक् । पूर्ववत् फलमर्थः स्वरूपं चातुल्यमेतयोः ॥ १ ॥*
अनुमानं द्विधा स्वार्थ परार्थं च । तत्र स्वार्थ त्रिरूपाल्लिङ्गतोऽर्थदृक् । वक्ष्यमाणैत्रिलक्षणाल्लिङ्गाद् [ यत् PSv* ] अनुमेयार्थदर्शनं तत् स्वार्थमनुमानम् । क्षेत्र च पूर्ववत् फलम् । यथा प्रत्यक्षेऽधिगतिद्वैविध्यमाश्रित्य फलमुक्त5 मेवमंत्रापि । यद्युभयमपि अधिगतिलक्षणं कोऽनयो विशेषः ? अर्थः स्वरूपं चातुल्यमेतयोः । प्रत्यक्षानुमानयोविषयो भिन्नः । तदाकारविशेषाच्च स्वरूपमपि भिन्नम् ।
X
X
X
X
X
X
भोट.
ग्रड्स्' चन्' प' र्नम्स्' नि 'रे शिग् ब्रेल्' प' मुङोन् सुम्' प' चिग् लस् ल्हग् पर् श्रुब्' प' नि र्जेस् सु ब्दुन्' ते । "दे' नम्स्' [ नस् N. ed. ] सुम् प म यिन प डेस् पर्" म्रुब्' पि
दुपग्' पडो' शेस्' सेर्' रो ॥ दे' ल ( दे' तर् Psv' ) बेल् प' 10 गङ्' यङ्' रुङ् बऽि' मूङोन् सुम् पचिग् गिस् ल्हग्' पडि दोन' मूङोन् ग्तन' छिग्स्' दे' नि: जैस् सु पग् पो ॥ [ पृ० ३६ ]
नि र्नमू'
साप 'संम्बन्धादेकस्मात् प्रत्यक्षाच्छेषसिद्धिरनुमानम्' [वर्षिगण्कृततन्त्रे] इति ।
तत्र
[ द्वितीयः
प'
१ * * " अनुमानं द्विधा स्वार्थं त्रिरूपा लिङ्गतोऽर्थदृक् । पूर्ववत् फलमर्थः स्वरूपं चातुल्यमेतयोः ॥ १ ॥ अत्र प्रमाणसमुच्चये द्वितीयपरिच्छेदश्लोके पूर्ववदिति प्रत्यक्ष इव विषयाधिगतिरूपं प्रमाणादव्यतिरिक्तं फलमनुमानेऽपि ज्ञेयम् । अर्थस्त्वालम्बनं प्रत्यक्षस्य स्वलक्षणम् । इतरस्य तु सामान्याकारोऽन्यापोहो विषयः । स्वरूपं च स्पष्टास्पष्ट प्रतिभासमतुल्यं प्रत्यक्षानुमानयोरिति ।"प्र० वा० म० परि० पृ० ५२४ । दृश्यतां टिपृ० ७४ टि० १ । २ त्रिरूप - Psy ३ तुलना - " यत्तु विषयैकत्वतृष्णया भिक्षुणा ज्ञानमेव प्रमाणं फलं चेति प्रत्यक्ष दर्शयित्वा तदेवानुमानेऽप्यतिदिष्टं पूर्ववत् फलमस्येति तस्य निराकरणमपि प्रत्यक्षोकमेव ।" - न्या० २० पृ० ३६१ । ४ " पूर्ववत् फलमिति । यथा प्रत्यक्षे फलं द्विविधमुक्तं विषयसंवित्तिः स्वसंवित्तिश्च [ इति ] एवमत्रापि । प्रत्यक्षवदनुमानस्य धिगत्यात्मकं फलमभिन्नमिति वचनेन अनुमानमपि अधिगतिस्वरूपमित्युक्तं भवति । तत आशङ्कते - यद्युभयमपीत्यादि । [ युल्' दङ् नि' vr= ] अर्थः स्वरूपं चातुल्यमेतयोरिति ।........यत् तस्य विषयसारूप्यं प्रमाणव्यवस्थापकं तदतुल्यमित्युच्यते । तथाहि - प्रत्यक्षस्य स्पष्टम्, अनुमानस्य अस्पष्टम् । " - विशाला० पृ० ८३४ । ५ 'युलू' इति शब्दस्य Ps. Psv vr मध्येऽत्र प्रकरणे अर्थ पर्यायत्वेन प्रयोगादत्र 'अर्थः' इत्यपि संस्कृतेऽनुवादः स्यात् । तथा च विशालामलवत्यामपि ज्ञेयम् । “विषय इत्यादी 'विषय' - शब्देनात्रालम्बनं विवक्षितम् । तस्मा दालम्बनभेदात् प्रमाणयोर्विषयो भिन्न उच्यते । आलम्बनभेदोऽपि कथमिति चेत्, प्रतिभासभिन्नत्वात् । तदाकार विशेषाच्चेत्यत्र तदिति प्रत्यक्षानुमानयोर्विषयः [स्त्रेग् गो vr.] अनुकृष्यते । तस्य आकारः स्वरूपम् [ पृ० ८३B], आक्रियते परिच्छिद्यत इति कृत्वा । तदाकारस्य विशेषो भेद इत्यर्थः [ पृ० ८४ ] ।" - विशाला० । ६ "रे शिग्" - Psv " मध्ये नास्ति । ७ “दे' दग् ल' जि' ल्तर्' बेल् प' चिग् लस्' ल्हग्' प' नि' मोन् सुम्' म' यिन् पsि sबेल् प चन् ग्रुब्' पsि र्यु' गङ् यिन्' प' दे' र्जेस्' सु' दपग् पो ॥" . PSV. I ८ दृश्यतां टिपृ० ७७ पं० २६ - २८ । “[ ग्रड्स् चन्' प' र्नम्स्' क्यि' यङ् शेस्' प' ल सोग्स्' प' स्ते VI. = ] सांख्यानामपीत्यादि । अनुमानं विस्तरेण वेदितव्यमिति स्थिते तत्स्वरूपज्ञानाय परेण 'किमिदमनुमानं नाम' इत्युक्ते आहसम्बन्धादेकस्मादित्यादि । सम्बन्धः सप्तविध इति | अर्थानां सम्बन्धस्य सप्तविधत्वं 'स्वस्वामिभावेन वा' [[शेस्' प' ल सोग्स्' प' ब्शद् ऽग्रेल्' दु' ब्शद्' पsि पियर् रो Vr. = ] इत्यादिभाष्यवचनात् । 'सम्बद्धानामर्थानाम् ' इति [ वार्षगणतन्त्रभाष्ये] निर्देशात् सूत्रे कर्मसाधनः सम्बन्धशब्दो ज्ञेयः । स्वखामिभावेन वेति राजसेवकवत् प्रधान
1 'सम्बन्धादेकस्मात् प्रत्यक्षाच्छेषसिद्धिरनुमानम्' इति वार्षगणतन्त्र सूत्रस्य 'सम्बद्धानामर्थानां खखामिभावेन वा प्रकृतिविकारभावेन वा कार्यकारणभावेन वा निमित्तनैमित्तिकभावेन वा मात्रामात्रिकभावेन वा सहचारिभावेन वा वध्यघातकभावेन वा कश्चिदर्थः कस्यचिदिन्द्रियस्य प्रत्यक्षो भवति । तस्मादिदानीमिन्द्रियप्रत्यक्षादर्थात् पूर्वं समुदाये कृतसम्बन्ध मतिर विशिष्टस्यार्थ - स्यास्तित्वं प्रतिपद्यते, यथा पूर्वं धूमानयोः सम्बन्धं दृष्ट्वा धूमदर्शनादग्नेरप्यस्तित्वं प्रतिपद्यते इति भाष्यं प्रतीयते । दृश्यतां नयचक्रवृत्ति पृ० २४० पं० १२-१३ । तथा नयचक्रस्याष्टमेऽप्यरे [ पृ० ४४६-१ ] द्रष्टव्यम् ।