Dvadasharam Naychakram Part 1 Tika

Author(s): Mallavadi Kshamashraman, Sighsuri, Jambuvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha

Page 613

सं.
5
१२०
X
न्यायागमानुसारिणीवृत्त्यलङ्कृतस्य नयचक्रस्य टिप्पणेषु
ब्दे' सोग्स्' ग्सल्' ब्य' मिन् प' ऽम् ॥ बङ् पो ग्ान् योद् यिदू' द्वङ् पो ॥ ब्कग्' प' मेद्' पsि पियर् थोब्" चे न ॥ बङ् पो ग्रान् ग्यि स्प्र दोन मेद् ॥ 5 सान्तरग्रहणं न स्यात् प्राप्तौ ज्ञानेऽधिकस्य च ॥ १७ ॥ अधिष्ठानाद् बहिर्नाक्षं [ तच्चिकित्सादियोगतः । सत्यपि च बहिर्भावे ] न शक्तिर्विषयेक्षणे ॥ १८ ॥ [ यदि च स्यात् तदा पश्येदप्युन्मील्य निमीलनात् । ] 'सुखादि प्रमेयं वा मनो वास्तीन्द्रियान्तरम् ॥ १९ ॥ अनिषेधादुपात्तं चेदन्येन्द्रियरुतं वृथा ।
X
X
X
X
X
X
निमीलनात्' इति भासमानस्य कारिकार्धस्य सूचकःवादेवात्रास्माभिरयं PSV पाठ उपन्यस्त इति ध्येयम् | Ps PSV मध्येऽत्र काचित् त्रुटि शक्यते ।
१ एतत् सार्धकारिकाद्वयं वृत्तिं विना मूलमात्रमेवात्रास्माभिरुपन्यस्तमिति ध्येयम् । तुलना - "यथोक्तं दिङ्गागेन- सान्तग्रहणं न स्यात् प्राप्तौ ज्ञानेऽधिकस्य च । बहित्रर्तित्वादिन्द्रियस्य उपपन्नं सान्तरग्रहणमिति चेत्, अत उक्तम्अधिष्ठानाद बहिर्नाक्षम्, किन्तु 'अधिष्ठानदेश एवेन्द्रियन्' [ PSY ] । कुतः ? तच्चिकित्सा दियोगतः । सत्यपि च बहिर्भावे न शक्तिर्विषयेक्षणे । यदि च स्यात् तदा पश्येदप्युन्मील्य निमीलनात् । यदि च स्यात्, उन्मील्य निमीलितनयनोऽपि रूपं पश्येत्, उन्मीलनादस्ति बहिरिन्द्रियमिति । " - न्यायवार्तिकतात्पर्यटीका १|१|४ | पृ० ११८ । " किञ्च यदि प्राप्यकारि चक्षुः स्यात् सान्तराधिकग्रहणं न प्राप्नोति न हीन्द्रियनिरन्तरे विषये गन्धादौ सान्तरग्रहणं दृष्टम्, नाप्यधिकग्रहणम् । अथ मतम् - बहिरधिष्ठानाद् वृत्तिरिन्द्रियस्य, अत उपपन्नं सान्तरधिकग्रहणमिति तदयुक्तम्, यस्माद् [ PSv ] न बहिरधिष्ठानादिन्द्रियम्, तत्र चिकित्सादिदर्शनात् । अन्यथा अधिष्ठानपिधानेऽपि ग्रहणप्रसङ्गः [PSV ] | मनसचाबहिर्भावात् । मनसाधिष्ठितं हीन्द्रियं खविषये व्याप्रियते । न च मनो बहिरधिष्ठानादस्ति । तदभावादग्रहणप्रसङ्गः । अनुवृत्तौ च सम्भवाभावात् विप्रकीर्णं चक्षूरश्मिसमूहं कथमणुमनोऽधिष्ठास्यति ।” - तत्त्वार्थरा० १/१९, पृ०६८ । २ इन्द्रियाणां प्राप्यकारित्वे सान्तरस्य विच्छिन्नस्य इन्द्रियासम्बद्धस्य अधिकस्य पृथुतरस्य च ग्रहणं ज्ञाने न स्यादित्याशयः । ३ "आत्मादिषु सुखादिषु च प्रत्यक्षलक्षणं वक्तव्यम् । अनिन्द्रियार्थसन्निकर्षजं हि तदिति । इन्द्रियस्य वै सतो मनस इन्द्रियेभ्यः पृथगुपदेशो धर्ममेदात् । मनसश्चेन्द्रियभावात् तन्न वाच्यं लक्षणान्तरमिति । तन्त्रान्तरसमाचाराचैतत् प्रत्येतव्यमिति । परमतमप्रतिषिद्धमनुमतमिति हि तन्त्रयुक्तिः ।" - न्यायभाष्य. १।१४। “तन्त्रान्तरसमाचाराच्च । तन्त्रान्तरे मन इन्द्रियमिति पठ्यते । तच्चेह न प्रतिषिध्यते । अप्रतिषेधादुपात्तं तदिति । न, शेषाभिधानवैयर्थ्यात् । अनिषेधादिति । 'अथ मतान्तरानिषेधेन सिद्धस्य मनस इन्द्रियत्वाप्रतिषेधादुपात्तं तदिति चेत्
[ प्रथमः
1 “फ्रद्' नस्' स्क्ये' ब' मूङोन् सुम्' दु' ऽदोद्' ग्सुग्स्' दङ् स्प्र' दग् ॥ बर् दङ् ब्चस्' पर् ऽजिन्' प' दङ् ॥ शेस्' प' ल्हग्' पऽम्' मि' थ्रोब्' ऽग्युर् ॥ द्विल' सोग्स्' प' नि' युल्' दङ् बङ् पोsि बर् मेद्' प' स्ते' । बर्' दङ् ल्हग् पर् ऽजिन् प' नि रिग्स्' प' म' ग्निस् क्यि' नि' र्तेन्' लस्
ब्चस्' प' म' यिन्' प' शिन्' दु' ऽजिन्' प' म्थोङ्' मोद्' क्यि । बङ्' पो' यिन्' नो ॥ गल्' ते' पिय' रोल्' दु' जुग् पsि पियर् ऽथद् प विद्' दो || दुबङ् पो फ्यि' रोल्' दु' ऽजुग्' प' स्ते । देस्' न' युल्' दे" बर् दङ् ब्चस् प दङ् ल्हग्' म' ऽजिन् पऽङ् ऽथद्' प' यिन् नो शे' न । दे' यङ्' रिग्स्' प' म' यिन् ते। गङ् गि' फियर् । र्तेन् लस् पियर् बङ् ऽफो मिन् पर् ॥ ग्रुब् बो• शेस. ब्य' ब' नि' छिंग्' गि' ल्हग् मो ॥ बङ्' पो' नि' र्तेन्' ग्यि' युल्' त्रिद्' न' ग्नस्' प' स्ते । दे' ल' ग्सो' ब'ल' सोग्स्' प' रब्' तु' स्ब्योर् बडि फियर् रो || देस् न' बङ्' पो खो नस्' बर् दु छोद् पsि दोन् ऽजिन् पर्" ब्येद् दो ॥ दुबङ्' पो' फ्यि' रोल्' तु' sफो' ब' ब्देन्' दु' छुग्' न' यङ्' । युल्' ल' ऽज्रिन् पर्" नुस्' म यिन् ॥ ग्शुन्' दु' न' तैन्' स्प्रिब्स्' क्यङ् युल् ऽजिन् पर्" ग्युर् रो ॥" - PSv' पृ० १०१ A - B | तुलना PSv' पृ० १८ B । 2 “जि ं स्ते' यङ्' ग्रान्' ग्यि ऽदोद् प ल म ब्कग्' प' ब्स्म्रुब्' प' ल' यिद्' क्यि ब्कग्' प' मेद्' पsि फियर् थोब्' प' जिद्' दो शे' न । गुशून् ग्यि ऽदोद् प ल नि यिद् क्यि'
बङ् पो विद् दूबङ' पो योद्