Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 08
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022492/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcazataprakaraNaprAsAda-sUtraNasUtradhAra-pUrvadharamaharSi-vAcakapravarazrI umAsvAti-bhagavat-praNItaM svopajJakArikA-bhASyayorupari catuzcatvAriMzadadhika caturdazazata-prakaraNakartR zrImad-haribhadrasUri-viracitavRttisamalaGkRtam zI tavALI chenAma e = zA satI anuvAda) * bhAvAnuvAdakAra eka pU. AcArya zrI vijayarAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidvarya parama pUjaya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekha lI gaImAM ghI cA pI nA - varatu ) yogavuiM ? jaya la Iti rama raSTi thAya rAThI mIThI Il| navasArI vAM ja amAdara ji mAM rAjazokharasUrIzvarajI mahArAja (be bhAga) phI vitha ii musivAthI vAhaka vikasita thai hatI hayA[, tii manit (Pujr[, (pa) Illume e terludio maere To get rid fr jis tooN upadezapada graMtha Q gujarAtI mAdhANI karI nA Pin/kievsuki triIjI ( pI nAma pa saM.11ti tra gurutatvavinizcayaH zrI aSTaka prakaraNa IrilleilrIh phupayAMnI govArIpAjI mahAna pU A. zrI rAjazekharasUrIjI mahArAja (be bhAga) (be bhAga) pUjya AcArya zrI haribhadrasUri viracita kanI bA. ravato payAzaka prakaraNa zrAvaka navapada prakaraNa thI DhamakSadravRriviNazcita GudezamAlA (pamAlA) (gujaLI na (bhAga che zrAvakadharma adhikAra gujarAtI bhAvAnuvAda ja pAse thI janonI bIja da mANI karI zako - 17 (be bhAga) P 'd dzAyada siMhA ||BryuM HIbhaprabo pacAzuka prakaraNa bhAga-1 zrAvakadharma adhikAra gujarAtI mAvAnuvAda nyU rabAragaryadeva brImada vijaya rAmazakhasmarISaNa mahArA (be bhAga) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zekharasUrIzvarajI mahArAjA Adie kareluM sAhitya sarjana AcAcchIMpi gujaranI bhAvanA paMcapihANaM sa dha sIkaLati ma paesa-baMdhI intuittinni DiA SA) jaya sarakAranI AcAryadeva-zrImada vijayamamIyatA ja karavAthI prApta nizcita nati thI mane moja kalA havecanA saMgI vive. zaMkA-samAdhAna zrI zAmaMjaya tIthI sohAmaNuM dharmabiMdu prakaraNa | rAnI mAtAnuM vAha ! (be bhAga) mApyanArAma zrI saMbodha prapharANA zrI yazovijayajI virahita dhanyavaMdanabhASya yatilakSaNa samuccaya prakaraNa jamatI mato karI pUjaya mAmI e ja pItAzruvilAjA mAja (traNa bhAga) miti haja parata tatvArthAdhigama satra zrI tavAthazcimama sUtram zrIpaJcasUtram zrI rUpAsenA caDhi (kalAyAnI jAna mA) (daza bhAga). PAvAnI kalA ra ra ka to bRhatkalpa sAhAya mA vAMdhI ImAravati kSiti vItarAga rastotra zrAvaka prajJapti prakaraNa dha somarasUrIzvarajI masA pU. A. zrI rAjazekharasUrIzvare i ma NI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaya nemisurezI, || zrI zaMkhezvara prArthanAthAya nema: II , , // zrImad vijayAdona-aimahatyAcaMdra-hIrasUri sargurubhyo nabhaH | hAthIthI sUTIthI ]] paJcazataprakaraNaprAsAda sUtraNasUtradhAra-pUrvadharamaharSi-vAcakapravara zrI umAsvAti bhagavat praNItaM svopajJakArikA bhASyayospari catuzcatvAriMzadadhika caturdazazata prakaraNakartR zrImad haribhadrasUri viracitavRttisamalaGkRtam | zrI (IQ) adhyAya-8 (gujarAtI anuvAda) - bhAvAnuvAdakAra da pa.pU.A. zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra pa.pU.A. zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra pa.pU.A. zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAra pa.pU.A. zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA mRta saMpAdaka gaMda pU. munirAja zrI dharmazekharavijayajI gaNI sahayogI pU. munirAja zrI divyazekharavijayajI prathama AvRtti H vi.saM. 2070, vI.saM. 2540, nakala : 1000 prakAzaka dra zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa pUjya AcAryazrI rAjazekharasUri bhAvAnuvAda bhavana 49/36, sIlvara lIphanI sAme, kAmataghara roDa, bhivaMDI-421 305. * prApti sthAna graha che hindustAna mila sTorsa 481, ganI epArTamenTa, ratana TokIjhanI sAme, AgrA roDa, bhivaMDI-421 305. phona : (02522) 232266, mo. 93212 32266 mUlya : rUA. 1,500/- (bhAga : 1 thI 10) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FOHOP sukRtam vyAkhyAna vAcaspati parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyavartI siddhahasta lekhaka parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya pUrNacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna tapasvI munirAja zrI prazamapUrNavijayajI mahArAja sAhebanI pAvana preraNAthI 'zrI bhAMDotrA jaina saMgha' taraphathI zrI saMghanA jJAnanidhimAMthI A 'zrI tattvArthAdhigama sUtra' pustaka prakAzanano saMpUrNa lAbha levAmAM Avela che. zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa tenI khUba khUba anumodanA kare che. Fle 000PM Tejpas 917376536 ma Dooor: Alpus sag * sUcanA A pustaka jJAnadravyamAMthI chapAvyuM hovAthI gRhasthe mUlya cUkavyA vinA A pustakanI mAlikI karavI nahIM. vAMcavA mATe A pustakano upayoga karavo hoya to yogya nakaro jJAnabhaMDAra khAte Apavo jarUrI jANavo. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cotha vAghAvIva thImad gara sUrIzvarajI mahArA agni saMskAra bhUmi para navanirmita pa.pU.A.bha.zrI rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjAnuM gurumi nilama vihAra - pAlItANA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 * bhUmikA * prastuta zAstranuM (sUtranuM) mukhya nAma tattvArthAdhigama che. A zabdano artha saMbaMdhakArikAnI 22mI kArikAnI TIkAmAM jaNAvyo che. paNa vartamAnamAM tene tattvArthasUtra evA saMkSipta nAmathI oLakhavAmAM Ave che. A graMthanA kartA pUjya umAsvAti mahArAjA che. A sUtro upara bhASya paNa temaNe ja raceluM che. digaMbaro "jayAM vastra tyAM mukti nahi" evI emanI mAnyatAne bAdha Avato hovAthI bhASyane umAsvAti mahArAjA kRta mAnatA nathI. teo bhale na mAne paNa keTalIka dalIlo vagerenA AdhAre bhASya umAsvAti mahArAjAnuM ja che ema siddha thAya che. jijJAsue e dalIlo pa.pU. AcArya zrImad AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAjAe lakhelA upakramamAMthI jANI levI. e upakrama A graMthanA pahelA bhAganA aMte mudrita karavAmAM Avyo che. * graMthano paricaya A graMtha mukhyatayA dravyAnuyogano viSaya che. jainazAsanamAM dravyAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga, gaNitAnuyoga ane dharmakathAnuyoga ema cAra anuyoga prasiddha che. anuyoga eTale vyAkhyAna ke varNana. jemAM jIvAdi dravyonA(= tattvonA) vyAkhyAnanI pradhAnatA hoya te dravyAnuyoga. jemAM AcAronuM vizeSathI varNana hoyate caraNakaraNAnuyoga. jemAM gaNita AvatuM hoya te gaNitAnuyoga. jemAM dharmakathAnuM varNana AvatuM hoya te dharmakathAnuyoga. A cAra anuyogomAM dravyAnuyoga ane caraNakaraNAnuyoga e be anuyogo mukhya che. te bemAM paNa apekSAe dravyAnuyoganuM mahattva vadhAre che. prastuta tattvArthasUtra dravyAnuyoganI pradhAnatAvALuM che. kAraNa ke temAM jIva vagere sAta dravyonuM( tattvonuM) varNana che. AthI A graMthanuM mahattva ghaNuM che. A graMthane barAbara samajavAthI samyagdarzana pragaTe che ane pragaTa thayeluM samyagdarzana daDha ane nirmaLa thAya che. jemake pAMcamA adhyAyamAM Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra 32 "nniAtharUkSatvAn va:" vagere sUtromAM kareluM pudgalonA baMdhanuM varNana ApaNane spaSTa samajAve che ke sarvajJa vinA bIjo koI AvI bAbato kahI zake nahi. A to mAtra eka daSTAMta rUpe jaNAvyuM. bIjI ghaNI bAbato evI che ke je sarvajJa vinA bIjo koI kahI zake nahi. prazna- umAsvAti mahArAjA kyAM sarvajJa hatA? e to chabI hatA ethI emanuM kaheluM sarvajJoe kahyuM che ema kema kahI zakAya? uttara-pU. umAsvAti mahArAjAe A badhuM potAnI pratikalpanAthI nathI kahyuM. kiMtu temanI pUrve thayelA vidvAna ane mahAna AcAryoe je kahyuM tenA AdhAre kahyuM che. temanI pUrve thayelA AcAryoe paNa potAnI pUrve thayelA mahAna jJAnI AcAryonA kathana mujaba kahyuM che ema AgaLa vadhatAM vadhatAM pUrvakAlIna AcAryoe gaNadharonA upadeza mujaba kahyuM che ane gaNadharoe sarvajJa bhagavaMte kahelA upadezanA AdhAre kahyuM che. tethI A zAstranA mULamAM sarvajJa bhagavaMta che. jenA mULamAM sarvajJa bhagavaMta na hoya tevA anya darzanakAronuM kathana sAcuM na gaNAya. ahIM kahevAno Azaya A pramANe che- janmathI aMdha hoya tevA eka puruSe hAthIne sparzIne hAthI kevo hoya teno nirNaya karyo. teNe bIjA janmathI aMdha puruSane hAthI kevA prakArano hoya te kahyuM. teNe(=bIjAe) trIjAne kahyuM. Ama janmAMdha puruSonI game teTalI lAMbI paraMparA sudhI hAthInA AkAranuM varNana thatuM rahe to paNa koIneya hAthInA sAcA AkAranuM jJAna na thAya. kAraNa ke prathama janmAMdha puruSane hAthInA AkArano sAco nirNaya thayo nathI. AMkhothI dekhato puruSa hAthInA AkArano jevo nirNaya karI zake tevo nirNaya janmAMdha puruSa game teTalo buddhizALI hoya to paNa na karI zake. (ahIM "janmathI aMdha puruSanI paraMparA" kahevAnuM kAraNa e che ke A paraMparAmAM koI puruSa dekhato hoya to tene hAthInA sAcA AkAranuM jJAna thavAno saMbhava rahe paNa paraMparAmAM badhA ja janmAMdha hoya eTale koIneya hAthInA sAcA svarUpanuM(AkAranuM) jJAna na thAya.) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-8 tevI rIte prastuta jainadarzana sivAyanA badhA ja darzanakAro chadmastha hovAthI temanI cAlelI paraMparAmAM AvanArA badhA ja chabastha puruSone AtmA Adi padArthonA sAcA svarUpanuM jJAna thatuM nathI eTale teo "amArI ATalI lAMbI paraMparAthI A jJAna amane maLatuM AvyuM che" ema kahe to paNa emanuM jJAna satya nathI. (yogabiMdu gA.429 vagere) jainadarzanamAM to AtmA Adine sAkSAt jANanArA sarvajJapuruSathI paraMparA cAlI che, eTale jainadarzananI sAcI paraMparAmAM AveluM jJAna yathArtha che, mATe A tattvArtha sUtrane jANavA mATe khAsa prayatna karavo joie. A graMtha mAtra 200 zlokathI ochA pramANavALo hovA chatAM temAM saMpUrNa jainazAsanano sAra samAvI dIdho che. jANe ke gAgaramAM sAgarane samAvI dIdho che. tethI ja kalikAlasarvajJa A.zrI hemacaMdrasUri mahArAja svaracita siddhahema zabdAnuzAsanamAM a.2 pA.2 sU.39 mAM 3pomAsvAti saMgrahItAra:=ghaNA viSayano thoDAmAM saMkSepa karavAnA viSayamAM umAsvAti mahArAjA jevA bIjA koI zreSTha nathI. ema jaNAvyuM che. graMthakArano paricaya graMthakAranI mAhitI graMthakAre pote graMthanA aMte prazastimAM saMkSepathI jaNAvI che. te A pramANe "jemano yaza jagatamAM pragaTa che te zivazrI nAmanA vAcakamukhyanA praziSya agyAra aMgonA jJAtA ghoSanaMdI kSamAzramaNanA ziSya, vAcanAthI (bhaNAvanAranI apekSAe) mahAvAcaka zramaNa muMDayAdanA ziSya, vistRta kIrtivALA mUla nAmanA vAcakAcAryanA ziSya kaubhISaNa gotravALA svAti nAmanA pitA ane vAtsI gotravALI umA nAmanI mAtAnA putra nyagrodhikA gAmamAM janmelA, kusumapura (pATalIputra) nAmanA zreSTha nagaramAM vicaratA, ucca nAgara zAkhAnA vAcaka zrI umAsvAtijIe guruparaMparAthI maLelA uttama arihaMta vacanone sArI rIte samajIne (zarIra-mananA) duHkhothI pIDita tathA asatyaAgamathI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 naSTabuddhivALA jagatane joine jIvonI anukaMpAthI spaSTa arthavALA A tattvArthAdhigama nAmanA zAstranI racanA karI." 6 A vize huM vizeSa vivecana lakhato nathI. kAraNa ke bahu vistArathI lakhavuM paDe. bahu vistArathI lakhAyelA lakhANane vAMcavAno rasa bahu alpajIvone hoya che tathA huM AMkhanI takalIphanA kAraNe vistArathI lakhavA mATe samartha paNa nathI. AthI jijJAsuoe A vize vizeSa mAhitI mATe "umAsvAti mahArAjA kyAre thayA ? kayA vaMzamAM thayA" ityAdi vigato jainaparaMparAno itihAsa bhAga-1 mAMthI tathA paMDita zrI sukhalAlajI kRta tattvArtha vivecanavALA pustakamAMthI tathA pU.A. bhagavaMta zrIkesarasUrijI mahArAjAnA samudAyanAM A. zrIhemaprabhasUrijInA ziSya vidvAna muni zrIudayaprabhavijayajIgaNivare lakhela siddhasenagaNikRta TIkAnA prathama adhyAyanA TIkAnuvAdamAM lakhelI bhUmikAmAMthI tathA pa.pU. AgamoddhAraka zrIAnaMdasAgarasUri mahArAjAe lakhela tattvArthastRtammatanirNaya: nAmanA pustakamAMthI joi levuM. TIkAkAra maharSino paricaya tattvArthakArikA ane bhASyanI TIkA karanArA zrIharibhadrasUri mahArAjA jainazAsanamAM yAkinImahattarA dharmaputra tarIke prasiddhine pAmelA ane caudazo graMthanA praNetA haribhadrasUri mahArAjA samajavA. emaNe DupaDupikA nAmanI TIkA racI che. zabdakoSamAM DupaDupikA zabdano artha jovAmAM Avyo nathI. paNa DupapikA eTale nAvaDI evo artha mane jaNAya che. A TIkA pUrve vi.saM. 1992mAM ratalAma nivAsI zreSThI RSabhadevajI kesarImala jaina zvetAMbara saMsthA dvArA mudrita thai hatI. temAM lakhAyelA upakrama pramANe A TIkA sauthI prAcIna che. arthAt siddhasena gaNikRta moTI TIkAthI paNa prAcIna che, tenA kAraNo upakramamAMthI jANI levA tathA tattvArthasUtranA bhASyanA kartA paNa umAsvAti mahArAjA hatA. 1. upakrama A pustakane aMte Apelo che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 tenA kAraNo paNa upakramamAMthI jANI levA. bhaviSyamAM vidvAnone upayogI bane te mATe A upakrama A graMthanA prathama bhAganA aMtamAM mudrita karavAmAM Avyo che. A. zrIharibhadrasUri mahArAjAe chaThThA adhyAyanA trevIsamAM sUtranA "vinayasaMpannatA" pada sudhInI TIkA karI che. tyAra pachI emanI TIkA jovAmAM AvatI nathI. kadAca e daramiyAna e mahApuruSa bimAra paDyA hoya ane kALadharma pAmyA hoya e banavA joga che. bAkI rahelI e TIkAne AcAryazrI yazobhadrasUrie uddhAra karavAno prAraMbha karyo. temaNe tyAMthI(=vinayasaMpannatA pachIthI) dazamAM adhyAyanA chaThThA sUtra sudhInI TIkA uddharI che. bAkInI TIkA temanA ziSya uddhata karI che. A vigata dazamA adhyAyanA chaThThA sUtranI TIkAnA aMte lakhAyelA pAThathI spaSTa thAya che. AnA uparathI e paNa nizcita thAya che ke siddhasena gaNinI moTI TIkAthI A TIkA prAcIna che. anuvAda aMgenI mAhitI vi.saM. 2013mAM mAruM cAturmAsa pAlItANAmAM thayuM. te vakhate sAdhusAdhvIjIoe mArI pAse cAturmAsamAM vAMcanA ApavAnI mAMgaNI karI. AthI tattvArthasUtra upara vAcanA ApavAnuM nizcita thayuM. tattvArthasUtra upara vartamAnamAM siddhasena gaNikRta moTI TIkA ane zrIharibhadrasUrikRta nAnI TIkA e be TIkAo prasiddha che. A be TIkAone jotAM mane lAgyuM ke siddhasena gaNikRta moTI TIkA ghaNI kaThina che. AthI haribhadrasUrikRta 1. ahIM uddhata=uddhAra karyo e zabdathI zuM samajavuM? dazamA adhyAyanA chaThThA sUtranI vRttinA aMte lakhelA pAThanA AdhAre mane ema samajAya che ke siddhasena gaNikRta TIkAmAMthI uddhAra karyo che. ahIM zabdazaH uddhAra karyo che ema na samajavuM. kiMtu jyAM siddhasena gaNikRta TIkAmAM pATha lAMbA hoya tene TUMkAvI dIdhA, jyAM zabdanI kaThinatA hoya tyAM saraLa zabdo mUkyA ane kyAMka potAne yogya lAgyA tevA zabdo mUkyA. A rIte temaNe uddhAra karyo ema mane jaNAya che. 2. zrIharibhadrasUrie apUrNa TIkA lakhI e daramyAna siddhasena gaNie e TIkAne pUrNa karavAne badale svataMtra potAnI moTI TIkA lakhI. pachI yazobhadrasUrie e TIkAnA AdhAre haribhadrasUrinI bAkIno TIkAno uddhAra karyo. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 nAnI TIkA upara vAcanA ApavAno nirNaya karyo. zAzvatI oLI AdinA divaso sivAya cAra mAsa sudhI niyamita vAcanA cAlI. A samaye meM zrI tattvArthasUtranI zrIharibhadrasUrikRta TIkAno anuvAda karavAno saMkalpa karyo paNa anya graMthonA anuvAdanA kAraNosara A anuvAda thaI zakyo nahi. vi.saM. 2064mAM dahANu sTezananA irAnI roDa upara AvelA upAzrayamAM Ano anuvAda zarU karyo paNa temAM zArIrika bimArI Adi ghaNA vighno AvyA. Ama chatAM vighno rUpa khaDako sAthe athaDAtI kuTAtI paNa A anuvAda naukA ghaNA vilaMbathI paNa pUrNatAnA kinAre AvelI joIne mAruM mana harSavibhora banI jAya e sahaja che. A anuvAdamAM vidvAnone ghaNI kSatio dekhAze, kyAMka vistArathI lakhavAnuM hovA chatAM vistArathI na lakhyuM hoya, kyAMka saMskRta zabdane anurUpa gujarAtI zabda lakhavAmAM bhUla karI hoya, kyAMka bhAvArtha samajavAmAM niSphaLa banyo houM, kyAMka sUtra-TIkAno artha khoTo thayo hoya ityAdi ghaNI kSatio dekhAze. Ama chatAM vidvAnone huM pU. umAsvAti mahArAjAnA zabdomAM vinaMtI karuM chuM ke putrAparAdhavanama marSayatatraM yuH sarvam ! (prazamarati gA.312) pitA putranA aparAdhane mApha kare tema vidvAnoe mApha karavuM. huM eka tarapha mArI buddhinI maMdatAne jouM chuM bIjI tarapha A anuvAdane jouM chuM to mArI sAme "huM A kevI rIte karI zakyo?' evo praznArthacihna khaDo thAya che paNa mArA upakArI siddhAMta mahodadhi pa.pU.A.zrI premasUrIzvarajI mahArAjA ane niHspRhatAmUrti parama gurudeva zrIhIrasUrIzvarajI mahArAjAnI divya kRpAdRSTinuM smaraNa thatAM ja e praznArthacihna adazya thaI jAya che. AthI A prasaMge e be mahApuruSone harSa bharelA hRdayathI vaMdana karuM chuM tathA vardhamAnataponidhi (vardhamAnatapa AyaMbilanI 100+ 88 oLInA ArAdhaka) pU. gurudeva zrI lalitazekharasUrIzvarajI ma.ne paNa bhAvabharyuM namana karuM chuM. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sahAyakonuM saMsmaraNa anuvAda pUrNa karI devA mAtrathI kArya pUrNa thaI jatuM nathI. anuvAda taiyAra thayA pachI jyAM sudhI pustaka rUpe prakAzita na thAya tyAM sudhI ghaNI javAbadArI vahana karavAnI hoya che. muni zrIdharmazekharavijayajIe A badhI javAbadArI potAnA zire laIne mane e javAbadArImAMthI mukta ryo. Ama karIne temaNe mArA pratye rahelA hArdika bhAvanI abhivyakti karI che. arthanI ke zabdanI azuddhi na rahe e mATe emaNe prathama adhyAyathI AraMbhI dazamA adhyAya sudhInuM meTara zAMtithI ane ekAgratAthI vAMcyuM. pachI prupha saMzodhanamAM paNa ghaNI mahenata karI rahyA che. mupha saMzodhanamAM muni divyazekharavijayajI paNa ghaNo sahayoga ApI rahyA che. mane AMkhanI takalIpha thayA pachI badho anuvAda lakhavAmAM (huM boluM ane te lakhe e rIte) temaNe ja lakhI Apyo che. TIkAnA prAraMbhanA cAra adhyAyanA anuvAdanI presakopI muni zrI hitazekharavijayajIe karI che. bAkInA saMpUrNa bhASyasahita TIkAnA anuvAdanI presakopI muni zrIsumatizekharavijayajIe suvAcya akSaromAM taiyAra karI che tathA koI koI sthaLe anuvAda lakhavAno rahI gayo hoya te anuvAda paNa temaNe lakhI Apyo che. A prasaMge mane sAdhusevA karavAno guNa jenA svabhAvamAM rahelo che tevA muni zrIkaivalyadarzanavijayajI yAda AvyA vinA rahetA nathI. vi.saM. 2064nAM vApInAM cAturmAsamAM mane AvelI bimArImAM temaNe lagabhaga be mahinAthI paNa adhika samaya sudhI niHsvArthapaNe mArI hArdika sevA karI. muni zrIdivyazekharavijayajI mATe huM zuM lakhuM? ane keTaluM lakhuM? e prazna mane mUMjhavI rahyo che. emanA mATe TUMkamAM eTaluM ja lakhuM chuM ke zarIra aneka takalIphothI gherAtuM jAya che ane atyaMta kRza banatuM jAya che evI avasthAmAM mArA mATe e ja sarvasva che. dararoja savArabapora-sAMje e traNe samaye mAtA jema bALakane khavaDAve tema mane AhAra Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 vaparAve che ane eka pachI eka davAo Ape che. mane kyAreka A dRzyanI smRti thAya che tyAre mArI AMkho AMsuothI bhInI thai jAya che. mane jyAre bhUtakALanI smRti thAya che tyAre munizrI (hamaNA paMnyAsa) ravizekharavijayajI yAda AvyA vinA rahetA nathI. varSo sudhI mArI sevA karIne mArI saMyamayAtrAmAM ane sAhityayAtrAmAM sAtha Apyo che. vi.saM. 2050mAM zeSakALamAM mane pUnA TIMbara mArkeTamAM gADha bimArI AvI tyAre meM jIvavAnI AzA choDI dIdhI hatI tevI avasthAmAM ekalA hAthe mArI sevA karanArA muni zrIharSazekharavijayajIne paNa huM kema bhUlI zakuM ? - sahavartI sarvamahAtmAo mArI sevA karavAmAM sadA utsuka rahe che Ama chatAM mAruM zArIrika ArogyanuM puNya atyaMta nabaLuM hovAnA kAraNe jemAM samAdhi rAkhavI kaThina banI jAya tevI navI navI takalIpho utpanna thayA kare che. Ama chatAM AvA sevAbhAvI mahAtmAonA prabhAvathI mAruM saMpUrNa jIvana samAdhimaya banI rahe e ja abhyarthanA. A anuvAdamAM graMthakAranA AzayathI, bhASyakAranA AzayathI, TIkAkAranA AzayathI ane jinAjJAthI viruddha kaMi paNa lakhAyuM hoya tenuM micchA mi dukkaDaM ApavApUrvaka mArI lekhinIne ahIM thobhAvI dauM chuM. - AcArya rAjazekharasUri vi.saM. 2066, Aso vada-12 kalpanagarI, muMbai-muluMDa 1. A samaye muni zrIdharmazekharavijayajI paNa pUnA hatA, teo kempamAM gADha bimArInA kAraNe pathArIvaza thayelA muni zrIkarmajitavijayajI ma.sA.nI sevAmAM rokAyelA hatA. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-8 * saMpAdakanI saMvedanA * siddhAMta mahodadhi pUjayapAda AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA gurukulavAsamAM vasIne siddhahasta bhAvAnuvAdakAra parama saMvegI pUjayapAda gurudeva AcAryadiva zrImad vijaya rAjazekhara sUrIzvarajI mahArAjAe 55 varSanA nirmaLa saMyamanI kSaNone saMyama, svAdhyAya ane gurusamarpaNabhAvanI pavitra gaMgotrImAM avagAhana karatAM lagabhaga ATha varSanA alpa cAritra paryAye to atyaMta kaThIna gaNAtA "paesabaMdho' nAmanA karmagraMtha viSayaka graMtharatnanI TIkA racI. tyArathI prAraMbhAyelI pUjayazrInI sAhityayAtrA avirata cAlatI rahI. atyaMta nAjuka nAdurastI vacce paNa AMtarika majabUta lokhaMDI manobaLanA kAraNe AtmAne taMdurasta banAve tevA keTalAya graMtharatnonA bhAvAnuvAda, lekhana, saMpAdana, saMkalana karyA. sAhityayAtrAnuM aMtima mAilasTona kahIe to prastuta "tattvArthAdhigama sUtra' A graMtha sAthe aneka ghaTanAo saMkaLAyelI che. "zreyAMti vavanani mahatA gAyate' A ukti A sarjanamAM sArthaka nIvaDI che. presara (uMcuM lohInuM dabANa)nI takalIpha vadhatAM tenI asara pUjyazrInI cakSu upara thaI. tAtkAlika upAyo karAvavA chatAM eka AMkhe lagabhaga dRSTi jatI rahI. eka AMkhathI paNa kAma cAluM rahyuM. temAM bhIvaMDInA cAturmAsa daramiyAna bIjI AMkhamAM motIyo utarAvyo. lensa je naMbarano hovo joIe tenA karatAM jUdo besADyo. pariNAme bIjI AMkhe paNa lagabhaga dekhAvAnuM baMdha jevuM thayuM. A daramiyAna tattvArthAdhigama sUtrano bhAvAnuvAda cAluM hato. muMbaimAM DaoN. sujala zAha ke jeo prabhuzAsananA tattvajJAnanA parama pipAsu, sAdhu veyAvaccanA rasiyA hatA. temanA satata satata prayAsathI lagabhaga 15 TakA jeTalI daSTino ughADa thayo. je anuvAdanuM kArya bAkI hatuM tenA vizALa kadanA akSarovALI jherokSa nakalo karAvI. pUjyazrInI AMkhe covIza naMbaranA cazmA paherAvyA. bilakula nikaTamAM lAvIne akSaro vaMcAya tenA AdhAre pUjyazrI teozrInA vinayI ziSya mu.zrI divyazekhara vi.ne kahetA jAya ane graMthanuM kArya AgaLa vadhatuM jAya. A rIte daza adhyAyanuM kArya pUrNa thatAM khyAla Avyo ke prAraMbhanA pAMca adhyAyanA "bhASyano anuvAda to bAkI rahI gayo che. te paNa AvI AMkhe pUjyazrIe pUrNa karAvyo. savAra thatAM ja guru-ziSyanI joDI A kAryamAM joDAI jAya e sukhada dazya to jeNe joyuM te dhanya banyA ! jainazAsananA rAjA jevuM tRtIyapada maLyuM hovA chatAM pUjya upAdhyAyajI mahArAjAnI pelI paMkti "vAdiSTa vAreSu mudritevu mahAtma:, mantare vAvamAsane aTA: sarvA samRddhaya: // - jJAnasAra" - pUjayazrIe svajIvananI pratyeka kSaNomAM sArthaka karI hatI. athAka prayatna pUrNa karelA anuvAda pachInI je kArya siddhinI sukhada kSaNo hatI tenA sAkSI je banyA hoya te kahI zake ke pUjyazrI keTalA prasanna hatA ! siddhinI anubhUtione akSara deha ApIne prastAvanA rUpe lakhavAno jyAre avasara Avyo te kSaNe huM (muni dharma che.vi.) tathA mu.zrI divya za.vi. sAme beThA hatA. pUjyazrI jema jema lakhatA jatA hatA tema tema netro paNa sajaLa banatA jatA hatA. atyaMta Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 saMvedanazIlatApUrvaka lakhAyelI prastAvanAmAM nAnAmAM nAnA sAdhue ke koi zrAvake kaMIka madada karI hoya to te badhAne smRtipathamAM lIdhA hatA.' anuvAdanuM kArya pUjya gurudevazrIe pUrNa karyuM te vakhate eka puNyAtmAne patra dvArA jaNAvyuM hatuM ke "tattvArthAdhigama sUtranuM anuvAdanuM kArya pUrNa thayuM che. presamAM paNa mokalI ApyuM che. chapAvavA vagerenuM kArya mArA ziSyAdi saMbhALI leze. tethI have uMmaranA kAraNe ke zArIrika asvasthatAne kAraNe mArI gerahAjarI hoya to paNa pustaka chapAI jaze !' jANe pUjyazrIne potAnA jIvanasamAptino saMketa maLI gayo haze ! anuvAda karatI vakhate aneka pratono sahAro levAyo hato. je mudrita pratanA AdhAre anuvAda zarU karyo hato temAM ghaNI azuddhio hatI, kyAMka kyAMka anusaMdhAna paNa maLatuM nahotuM. varasothI anuvAdanI siddhahastatAne kAraNe pUjyazrIe potAnA anubhavathI te te pAThonuM anya anya pratonA AdhAre anusaMdhAna goThavI dIdhuM hatuM. khAsa karIne "zrI siddhasena gaNi' kRta tattvArthanI TIkAnA AdhAre ghaNA sudhArA karyA hatA. zrutapAsikA sAdhvIjI zrI caMdanabALAzrIjI mahArAje paNa hastalikhita prata meLavI ApavAmAM ghaNI sahAya karI hatI. A rIte anuvAda karI zeSa kArya chapAvavA vagerenI javAbadArI mane soMpI pUjaya gurudevazrI pAlitANA mukAme vi.saM. 2068 nA caitra vada 4 nA smRtizeSa thayA. gurudevazrInI hAjarImAM to kyAMka kSati rahI hoya to pramArjanA karAvavA mATe turaMta temanI pAse doDIne pahoMcI jato hato. have teozrInI gerahAjarImAM A kArya konI pAse karavuM? temAM pU. bApajI mahArAjAnA samudAyanA vidvavarya pU. AcAryadeva zrI municandra sU.mahArAjAne A mupha saMzodhana mATe vinaMti karatAM varasothI sAhitya saMzodhanAdi kAraNe jeo pUjyazrI sAthe AtmIya bhAve joDAyelA hatA tethI A aMge hRdayodvAra jaNAvatAM eozrIe jaNAvyuM ke "RNa cUkavavAnI suMdara taka ApI.' pU. paMnyAsazrI nayabhadra vi.mahArAje paNa prupha saMzodhana karyuM. mu.zrI divyazekhara vijayajI to sadA upayogI banyA rahe che. mu.zrI pAzramaNa vi.mahArAje paNa mupho meLavavAmAM sahakAra Apyo. pUjya gurudevazrIe keTalAka sthaLo jovA mATe prema-bhuvanabhAnu sU.ma.nA samudAyanA vidvAna paMnyAsapravara zrI yazovijayajI mahArAjane meTara mokalI ApyuM hatuM. temaNe paNa kArya khaMtathI karI anuvAda mokalyo te paNa A graMthamAM samAviSTa che. meTara presamAM ApyA pachI traNa traNa varSa pasAra thaI gayA. tejasa prinTarsanA tejasabhAIe paNa khUba dhIrajathI cIvaTapUrvaka kArya pUrNa karyuM che. eka graMtharatnanuM sarjana jyAre aneka ArAdhakonI sahAyathI pUrNa thaI rahyuM che tyAre pUjya gurudevazrInI hAjarImAM na thayAnI adhurAza che. chatAM paramagurudeva gacchasthavira pU. AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekhara sU.mahArAjAnuM vAtsalya, preraNA, avasare kAryabhArane vahelI take pUrNa karavAnI maLatI Takore A kArya pUrNa thaI rahyAno saMtoSa anubhavuM chuM. A sarjanamAM jeno jeno sahakAra maLyo te sahuno huM RNI chuM. vi.saM. 2070, poSa suda 6, somavAra, - muni dharmazekhara vijayajI gaNi tA. 09-01-2014, vardhamAnanagara, rAjakoTa Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-8 * viSayAnukrama jha viSaya 15 .. 10 ........ 22 mULasUtra................. * AThamo adhyAya ................ ************........... * karmabaMdhanA hetuo * sUtra-1 : mithyAdarzanAviratipramAdriSAyo vaLyatavaH............. - baMdhanI vyAkhyA........... ................... * sUtra-2 : sagAyatvAnnIva: Ho yoyAnuM pudratAnuM .............. * baMdhanuM svarUpa pa ............... ******** 15 sUtra-3 : sa vanda: ............... ..... 15 * baMdhanA bhedo ... ............ 17 * sUtra-4H pratisthityanumAvaprazAstapiya............. ........... prakRtibaMdhanA mULabhedo .......................... ........ * sUtra-5 mAro zAnadarzanAvarAvenIyamodanIyAyunAmatrAntarIyAda ........... * prakRtibaMdhanA uttarabhedonI saMkhyA. ............ * sUtra-6 pragnanavayiNavisativardeivatvazaktipazcame thathAma" .......... ja jJAnAvaraNaprakRtinA pAMca bhedo ............ ........... sUtra-7H matyAvInAM....... darzanAvaraNaprakRtinA nava bhedo................... * sUtra-8: vakSaravazuravadhavatAnAM nidranidranidrAvatApravatA. ........ * vedanIyakarmanA be bhedo..... ........ - sUtra-9H savaso .. .......... * mohanIya prakRtinA bhedo .............. * sUtra-10H ranavAritramodanIyaSAyanoSAyavenIyALA ...... - kaSAya (koSTaka-1) . ........ + kaSAya (koSTaka-2) ................................ ... 55 kaSAyanA guNaghAta-sthiti-gatiprApti (koSTaka) .............. * AyuSyakarmanA cAra bhedo................................................. * sUtra-11 : nAratairyathonamAnuSavAni .... nAmakarmanA betAlIsa bhedo .................. * sUtra-12 : tijJAtizIpanAvazvanakuti .............. + cha saMghayaNanuM citra (AkRti)............. ........... + gotrakarmanA be bhedo ........... ..... 117 ............... ......... ra .............. .... 36 ..... 55 ....... ********** 72 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 sUtra-13 : vajjainIneza.. * aMtarAyakarmanA pAMca bhedo . sUtra-14 : jJAnAvInAM * mULaprakRtiono utkRSTasthitibaMdha.. * jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-vedanIyanI utkRSTasthiti * sUtra-15 : AvitastiiAmantarAvasya = trizatkAropamoTIjoncaH mohanIyanI utkRSTasthiti . * sUtra-16 : sasatirmohanIyasya . nAma-gotranI utkRSTasthiti sUtra-17 : nAmotrayovizatiH - AyuSyanI utkRSTasthiti * sUtra-18 : trayatrizat sAgaropamAkhyAyuSya uttaraprakRtiono jaghanyasthitibaMdha * vedanIyakarmanI jadhanyasthiti * sUtra-19 : aparA dAvAmuhUrtA venIyasya * nAma-gotranI jaghanyasthiti - sUtra-20 : nAmotrayotho bAkInA karmonI jadhanyasthiti * sUtra-21 : zeSALAmantarmuhUrtam sthitibaMdha (koSTaka) ... rasabaMdhanI vyAkhyA.. zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-22 : vipAjoDanubhAva: * saMkrama nAma pramANe karmano vipAka - sUtra-23 : sa yathAnAma * phaLa ApyA pachI karmanI nirjarA - sUtra-24 : tatazca nirjarA pradezabaMdhanuM varNana sUtra-25 : nAmapratyayAH sarvato yovizeSAt . puNya-pApa prakRtiono nirdeza......... * sUtra-26 : saddedyasamyaktvahAsyaratipuruSavevazumAyurnAmotrALi bhAvAnuvAdakAranI prazasti ... pariziSTa - AThakarma - upamA - phaLa (koSTaka) 117 119 119 122 123 123 124 124 125 125 126 126 127 127 127 131 131 133 133 134 134 134 141 145 145 147 147 150 150 162 162 167 168 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 15 AThamo adhyAya mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH // 8-1 // sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAn Adatte // 8-2 // sa bandhaH // 8-3 // prakRtisthityanubhAvapradezAstadvidhayaH // 8-4 // Adyo jJAnadarzanAvaraNavedanIyamohanIyAyuSkanAmagotrAntarAyAH // 4-5 // paJcanavadvayaSTAviMzaticaturdvicatvAriMzadvipaJcabhedA yathAkramam // 8-6 // matyAdInAM // 8-7 // cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrAnidrAnidrApracalApracalApracalAstyAna gRddhivedanIyAni ca // 8-8 // sadasavedye // 8-9 // darzanacAritramohanIyakaSAyanokaSAyavedanIyAkhyAstridviSoDazanavabhedAH samyagmithyAtvatadubhayAni kaSAyanokaSAyau anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasajvalanavikalpAzcaikazaH krodhmaanmaayaalobhaahaasyrtyrtishokbhyjugupsaastriipuNnpuNskvedaaH||8-10|| nArakatairyagyonamAnuSadaivAni // 8-11 // gatijAtizarIrAGgopAGganirmANabandhanasaGghAtasaMsthAnasaMhananasparzarasagandhavarNAnupurvyagurulaghUpaghAtaparAghAtAtapodyotocchvAsavihAyogatayaH pratyekazarIratrasasubhagazubhasUkSmasusvaraparyAptasthirAdeyayazAMsi setarANi tIrthakRttvaM ca // 8-12 // uccairnIcaizca // 8-13 // dAnAdInAM // 8-14 // AditastisRNAmantarAyasya ca triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH // 8-15 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 saptatirmohanIyasya // 8-16 // nAmagotrayoviMzatiH // 8-17 // trayastriMzat sAgaropamANyAyuSkasya // 8-18 // aparA dvAdazamuhUrtA vedanIyasya // 8- 19 // nAmagotrayoraSTau // 8- 20 // zeSANAmantarmuhUrtam // 8-21 // vipAko'nubhAvaH // 8-22 // sa yathAnAma // 8-23 // tatazca nirjarA // 8- 24 // nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAt sUkSmaikakSetrAvagADhasthitAH sarvAtmapradezeSvanantAnantapradezAH // 8- 25 // sadvedyasamyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagotrANi puNyamiti // 8- 26 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra- 1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 1 bhASyAvataraNikA - ukta AsravaH / bandhaM vakSyAmaH / tatprasiddhyartha midamucyate bhASyAvataraNikArtha-- Asrava kahyo. baMdhane kahIzuM. baMdhanI prasiddhi ( = ni3pA) bhATe jA uhevAya che. TIkAvataraNikA - uktA AzravA ityAdinA sambandhamaSTamAdhyAya - syAcaSTe, ukto lakSaNavidhAnAbhyAmabhihitaH 'kAyavAGmanaH karmma yoga:, sa Azrava' ityArabhya sAmAnyato'pi vizeSatazca, samprati prastAvAyAtaM bandhaM vakSyAma iti etaduktaM bhavati - jIvAjIvA zravabandhasUtrakrameNA zravo vyAkhyAtastasyAnantaro bandhaH, sa lakSaNavidhAnAbhyAM adhunA vyAkhyAyate, tadetadanena pratipAdayati / tatprasiddhyarthamidamucyate, tasya bandhasya prasiddhiH zabdArthanirUpaNaM tatprasiddhaye - tatprasiddhyarthaM tannirUpaNArthamucyate, idamiti vakSyamANamithyAdarzanAdipaJcakaM, nanu ca bandhaH prastutaH taddhetukathanamasambaddhamiva lakSyate, nAsambaddhaM, yato nAkAraNA kAryaniSpattiH, bIjAddhi prabhavo'Gkurasya prathamataraM ca kAraNamupAdadate kAryArthino, bandhazca kAryaM, kAraNaM tasya mithyAdarzanAdi paJcakaM prasiddhameveti iyattA nirdhAryate kAraNAnAmanena sUtreNetyAha TIkAvataraNikArtha--Asrava kahyo ityAdithI AThamA adhyAyanA saMbaMdhane he che kAyavAGmanaHkarmayogaH tathA sa AsravaH khe sUtrothI prAraMbhI lakSaNathI ane vidhAnathI tathA sAmAnyathI ane vizeSathI AsavanuM vyAkhyAna karyuM. tenI pachI turata baMdha che. tenuM lakSaNathI ane prakArathI have vyAkhyAna karavAmAM Ave che. tethI AnuM( baMdha vyAkhyAnanuM) AnAthI (=have kaheze tenAthI) pratipAdana kare che- baMdhanA zabdArthanA nirUpaNa mATe A kahevAya che. 'A' eTale have kahevAze te mithyAtvAdi pAMca. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 - sUtra-1 pUrvapakSa-baMdha prastuta che. tenA hetuonuM kathana saMbaMdha vagaranuM jaNAya che. uttarapakSa-saMbaMdha vagaranuM nathI. kAraNa ke kAraNa vinA kAryanI siddhi thatI nathI. bIjathI aMkuranI utpatti thAya che. kAryanA arthIo pahelA kAraNane grahaNa kare che. baMdha kArya che. mithyAdarzana Adi pAMca tenA kAraNa che e prasiddha ja che. AthI A sUtrathI kAraNonuM parimANa nizcita karavAmAM Ave che. AthI sUtrakAra kahe che karmabaMdhanA hetuo mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH // 8-1 // sUtrArtha- mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga e pAMca karmabaMdhanA kAraNo che. (8-1) bhASyaM- mithyAdarzanaM aviratiH pramAdaH kaSAyA yogA ityete paJca bandhahetavo bhavanti / tatra samyagdarzanAdviparItaM mithyAdarzanam / tad dvividhamabhigRhItamanabhigRhItaM ca // tatrAbhyupetyAsamyagdarzanaparigraho'bhigRhItamajJAnikAdInAM trayANAM triSaSTInAM kuvAdizatAnAm / zeSamanabhigRhItam // yathoktAyA virateviparItA'viratiH // pramAdaH smRtyanavasthAnaM, kuzaleSvanAdaro, yogaduSpraNidhAnaM caiSa pramAdaH // kaSAyA mohanIye vakSyante / yogastrividhaH pUrvoktaH // eSAM mithyAdarzanAdInAM bandhahetUnAM pUrvasminpUrvasminsati niyatamuttareSAM bhAvaH / uttarottarabhAve tu pUrveSAmaniyama iti TI8-zA. bhASyArtha- mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAyo ane yogo A ja pAMca baMdhanA hetuo che. temAM samyagdarzanathI viparIta mithyAdarzana che. te abhigRhIta ane anabhigRhIta ema be prakAranuM che. temAM jANIne asamyagdarzanano svIkAra abhigRhIta che. te ajJAniko vagere 363 kuvAdIone hoya. anya anabhigRhIta che. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra- 1 yathokta viratithI viparIta avirati che. pramAda- yAda na rahevuM, kuzaLomAM anAdara ane yogadupraNidhAna A pramANe A pramAda che. o kaSAyo mohanIyamAM kahevAze. yoga traNa prakArano pUrve kahyo che. A mithyAdarzanAdi baMdhahetuonA pUrva pUrvanA baMdha hetuo hoya tyAre pachInA baMdhahetuo avazya hoya. pachI pachInA baMdhahetuo hoya tyAre pUrvanA baMdhahetuo hoya evo niyama nathI, arthAt na hoya. (8-1) TIkA - mithyAdarzanAdayo yogAntAH paJca kRtadvandvA: prathamAbahuvacanena nirdiSTAH, mithyAdarzanaM tattvArthA zraddhAnalakSaNaM, avirati:- anivRttiH pApasthAnebhyo viratipariNAmAbhAvaH pramAdastvindriyavikathAvikaTanidrAlakSaNaH, kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhAH anantAnubandhiprabhRtayaH, yogomanovAkkAyavyApArasvabhAvaH, bandhaH karmavargaNAyogyaskandhAnAmAtmapradezAnAM cAnyo'nyAnugatilakSaNaH kSIrodakAderiva samparko bandhaH, heturnimittaM kAraNaM, bandhasya hetavo bandhahetavaH paJca mithyAdarzanAdayaH, sAmAnyahetavazcaite'vagantavyAH sarvakarmabandhasya, vizeSahetavastu jJAnAvaraNAdervyAkhyAtAH SaSThe 'tatpradoSanihnavA 'dinA sUtrakalApeneti / , bhASyakArastu padavicchedena paJcApi sAmAnyapratyayAn darzayati'mithyAdarzanami'tyAdi mithyA - alIkamayathArthaM darzanaM dRSTirupalabdhiriti mithyAdarzanaM, viramaNaM viratiH - saMyamo, na viratiH aviratiH - asaMyamo hiMsAdyanivRttiriti / pramAdyatyaneneti pramAdaH - vikathAdikaH, karmaprakRtigrantheSu tu pramAdapratyayaH pRthag noktaH, asaMyamapratyayenaiva saMgRhItatvAt caturvidha eva pratyayastatrAdhItaH mithyAdarzanAsaMyamakaSAyayogAkhyaH, iha tvAcAryeNa mandabuddhipratipattiheto: pRthagupanyastaH pramAdapratyayaH, kaSyate yatrAtmA zArIramAnasaiH duHkhaiH sa kaSaH - saMsAra:, 'puMsi saMjJAyAM ghaH' tasyAyA - upAdAnakAraNAni kaSAyAH krodhAdayaH, yujyate'neneti yogo, Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvASirAmasUtra adhyAya-8 ... sUtra-1 nokarmaNA yogadravyeNAtmetyarthaH, vIryAntarAyakarmakSayopazamajanitena vIryaparyAyeNa yujyata itiyAvat, itizabdo'vadhAraNArthaH, eta eva paJca bandhahetavo bhavanti sAmAnyataH / _ 'tatre'tyAdinA mithyAdarzanAdInAM svarUpaM nirUpayati- tatra teSu paJcasu pratyayeSu mithyAdarzanasvarUpaM tAvadidaM-samyagdarzanAdviparItaM mithyAdarzanamiti, tattvArthazraddhAnalakSaNaM samyagdarzanamuktaM, tasmAd samyagdarzanAdviparItalakSaNaM mithyAdarzanaM tattvArthAzraddhAnaM ayathArthazraddhAnamityarthaH, tadvividhamityAdi, tacca mithyAdarzanaM dviprakAram-abhigRhItaM anabhigRhItaM ca, cazabdAt saMdigdhavacanam anabhigRhItamithyAdarzanabhedaH saMdigdhamiti sAkSAnopAttaM, 'tatre'tyAdi, tayorabhigRhItAnabhigRhItayoH mithyAtvayorabhigRhItaprapaJco'yaM-abhyupetyeti, matyajJAnAdibalena kimapi parikalayyAsamyagdarzanaparigraho mithyAdarzanaparigrahaH tadabhyupagamaH, etadevaikaM satyamiti pratipattirabhigRhItamithyAtvaM, tadanekabhedamityAha-ajJAnikAdInAmiti, ajJAnameSAmabhyupagamo'stIti ajJAnikAH, athavA ajJAnena caranti dIvyanti vA ajJAnikAH ajJAnameva puruSArthasAdhanamabhyupayanti, na khalu tattvataH kazcit sakalasya vastuno veditA'stIti, te cAjJAnapakSAvalambinaH saptaSaSTibhedAH kenacid vizeSeNa bhidyamAnaprakriyAkAH sugataziSyakANAmaSTAdazanikAyabhedavannAnAtvaM pratipadyante, etadarzanabhramitacetasazca zakalpa-vAtkala-kuthumi-sAtyamuddina-nArAyaNa-kaTha-mAdhyandina-maudapippalAda-bAdarAyaNa-AmbiSTakRdairikAyana-jaimini-vasuprabhRtayaH sUrayo'sanmArga enaM prathayanti, AdizabdAt kriyAvAdino'kriyAvAdino vainayikAzca sUcitAH, tatra kriyAvAdino'zItyuttarazatabhedAH marIcikumArakapilolUkagAryavyAghrabhUtivAdvalimATharamodgalyAyanaprabhRtyAcAryapratIyamAnaprakriyAbhedAH, Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-8 akriyAvAdino'pi caturazItivikalpAH kokulakANTheviddhikauzikaharizmazrumAMthanikaromikahAritamuMDAzlAghanAdisUriprapaJcitaprakriyAkalApAH, vainayikAstu dvAtriMzadvikalpAH vaziSTaparAzarajAtukarNavAlmIkiromaharSaNisatyadattavyAselAputraupamanyacandradattAyasthUlaprabhRtibhirAcAryaiH prakAzitavinayasArAH, evametAn mithyAtvabhedAn abhidhAya saMkalayati bhASyakRdekarAzitayA trayANAmityAdinA bhASyeNa, trizabdaH saGkhyAvacanaH anyUnAnadhikavRttiH, evaM zatazabdo'pi, kiyatAM zatAnAM ?, trayANAmityAha, kiyatA rAzinA'dhikAnAM ?, triSaSTInAmityAha, abhyadhikAnAM triSaSTyA, kutsitA vAdinaH kuvAdinaH, ekAntagrahagrastatvAdyatkiJcit pralapantItyarthaH, zeSamanabhigRhItamiti, abhigRhItamithyAdarzanAdyadanyat-tattvArthAzraddhAnaM tadanabhigRhItamithyAdarzanam, anabhinivezamithyAtvamityarthaH, yathoktAyA ityAdi, yena prakAreNAbhihitA saptamAdhyAyAdau viratiH hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo manovAkkAyakRtakAritAnumatibhiruktA tasyA virateryathoktAyA viparItA aviratihiMsAdiSu pravRttirasaMyama itiyAvat, mokSamArgazaithilyamindriyadoSAt pramAdaH, pramAda ityanUdya svarUpamAcaSTesmaraNaM smRtiH pUrvopalabdhavastuviSayA tasyAH anavasthAnaM-bhraMzaH vikathAdivyagracittatvAdidaM vidhAyedaM karttavyamiti nAdhyeti, kuzaleSvanAdara iti, smarato'pi kuzalAnAmAgamavihitAnAM kriyA'nuSThAnAnAmanAdaro'nutsAho'pravRttirityirthaH, yogaduSpraNidhAnaM ceti, yogAH kAyAdivyApArAstAn duSTena praNidhAnenArtadhyAnabhAjA cetasA samAcarata iti, cazabdaH samuccayArthaH, ityeSa pramAda iti, nigamanArthaM, punaH pramAdagrahaNaM, eSa triprakAraH pramAdo bhavati, kaSAyA mohanIye vakSyanta iti uktanirvacanAH kaSAyAH mohanIyakarmaNIhaivAdhyAye upariSTAd vakSyante prapaJcataH saprabhedAH, yogastrividhaH Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-1 pUrvokta iti triprakAraH pUrvamuktaH SaSThe'dhyAye, evamete paJca sAmAnyapratyayAH sarvakarmabandhahetava ityarthaH, eSAM paJcAnAmapi sAmAnyapratyayAnAM sUtrakramasannivezinAM bandhanimittAnAM pUrvasmin satIti vIpsayA niyatamuttareSAM bhAva iti pratipAdayati, sati mithyAdarzanapratyaye'vazyaM bhAvino'viratyAdayaH catvAraH, satyAmaviratau trayaH pramAdAdayaH, sati pramAde kaSAyayogau, satsu kaSAyeSu yogA iti, yogapratyaya eva sati netare catvAra ityAdi viparItaM bhAvyaM yAvat na mithyAdarzanapratyaya ityetadanena pratipAdayati, uttarottarabhAve tu sarveSAmaniyama iti, aviratipramAdakaSAyayogeSu satsu na mithyAdarzanapratyayaH, yogakaSAyapratyayayoH satoH nAvazyamitare traya: rUtyAdri sujJAmiti 18-zA TIkA- mithyAdarzanathI AraMbhI yoga sudhInA pAMca zabdono dvandra samAsa karIne prathamA bahuvacanamAM nirdeza karyo che. mithyAdarzana=tattvabhUta padArthonI zraddhAno abhAva. avirati eTale pApasthAnothI nivRttino abhAva, arthAt viratinA pariNAmano abhAva. pramAda indriya, vikathA, dArU, nidrArUpa che. kaSAyo=anaMtAnubaMdhI vagere krodha-mAnamAyA-lobha. yoga mana-vacana-kAyAnA vyApAra svarUpa che. kAzmaNavargaNAnA yogya skaMdhono ane Atmapradezono dUdha-pANI AdinI jema paraspara anugatirUpa(=eka meka thavA rUpa) saMbaMdha te baMdha che. hetu eTale nimitta ke kAraNa. A sarvakarmabaMdhanA sAmAnya hetuo jANavA. jJAnAvaraNa AdinA vizeSa hetuo to chaThThA adhyAyamAM tatvoSanihrava vagere sUtra samUhathI kahyA che. bhASyakAra padono vibhAga karIne pAMceya sAmAnya hetuone batAve che- mithyAdarzana-ayathArtha jJAna. avirati- saMyamano abhAva, arthAta asaMyama. asaMyama eTale hiMsAdithI anivRtti. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 pramAda- jenAthI jIva unmatta thAya(=bhUla kare) te pramAda. vikathA vagere pramAda che. karmaprakRti vagere graMthomAM pramAda hetu judo kahyo nathI. avirati hetuthI ja teno saMgraha karyo che. AthI karmaprakRti vagere graMthomAM mithyAdarzana, avirati, kaSAya, yoga nAmanA cAra ja hetuo kahyA che. ahIM to AcAryazrIe maMdabuddhi jIvonA bodha mATe pramAda hetu judo kahyo che. kaSAya-jenAthI AtmA zArIrika-mAnasikaduHkhothI duHkhI thAya te kaSa. kaSa eTale saMsAra. siMgAyAM : (pA.a.pA.3 sU.118) e sUtrathI kaSa zabda banyo che. kaSanA(=saMsAranA) Ayo=upAdAna kAraNo te kaSAyo. krodha vagere kaSAyo che. (krodha vagere saMsAranA upAdAna kAraNo che.) yoga- jenAthI AtmA joDAya te yoga, arthAt nokarmarUpa yogadravyathI AtmA joDAya che. viyatarAya karmanA kSayopazamathI utpanna karAyela vIryaparyAyathI AtmA joDAya che evo bhAva che. ti zabda avadhAraNa arthamAM che. sAmAnyathI A ja pAMca baMdhahetuo che. tatra ityAdithI mithyAdarzana AdinA svarUpanuM nirUpaNa kare che. te pAMca hetuomAM mithyAdarzananuM svarUpa A che- samyagdarzana tattvabhUta padArthonI zraddhArUpa kahyuM che. samyagdarzanathI viparIta tattvabhUta padArthonI azraddhArUpa mithyAdarzana che, arthAt mithyAdarzana eTale ayathArtha zraddhA. tadivighama'rUtyAdrita mithyAdarzana abhigRhIta ane anabhigRhIta ema be prakAranuM che. va zabdathI saMdigdha mithyAtva kahyuM che. saMdigdha mithyAtva anabhigRhIta mithyAdarzanano bheda hovAthI tenuM sAkSAt grahaNa karyuM nathI. tatra phatyAdri abhigRhIta ane anabhigRhIta mithyAtva e bemAM abhigRhIta mithyAtvano vistAra A che- matyajJAna AdinA baLathI kaMIka jANIne A ja eka satya che e pramANeno svIkAra te abhigRhIta 1. siddhahemazabdAnuzAsana graMthamAM putra : (5.3.130) evuM sUtra che. 2. nokarma eTale karmathI bhinna. juo bhagavatI sUtra 349, 355. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-1 mithyAtva che. te aneka prakAranuM che ema kahe che- "ajJAnijhAvInA ti ajJAna emano svIkAra che tethI ajJAniko. athavA jeo ajJAnathI Acare che-vyavahAra kare che te athavA ajJAnathI jayanI IcchA rAkhe che te ajJAniko. ajJAniko ajJAnane ja puruSArthanuM sAdhana svIkAre che=mAne che. kharekhara ! paramArthathI sarvavastuno jJAtA koI nathI. ajJAnapakSanuM AlaMbana lenArAonA 67 bhedo che. koIka vizeSatAthI emanI kriyAomAM bheda paDe che. jevI rIte buddhanA ziSyonA nikAyana aDhAra bheda che tevI rIte ajJAniko koika vizeSathI bhedane svIkAre che. A darzanathI emanuM citta bhrAnta karAyuM che tevA zakalpa, vAtkala, kauthumi, sAtyamudina, nArAyana, kaTha, mAdhyadina, mauda, pippalAda, bAdarAyaNa, AMbii, kRdairikAyana, jaimini, vasu vagere AcAryo A mithyAmArgano pracAra kare che. Adi zabdathI kriyAvAdIo, akriyAvAdIo ane vainayikonuM sUcana karyuM che. temAM kriyAvAdIonA 180 bhedo che. temAM marIci, kumAra, kapila, ulUka, gArgyu, vyAdhrabhUti, vAli, mAThara, maudgalyAyana vagere AcAryonA prakriyAbhedo jaNAI rahyA che. akriyAvAdIonA 84 bhedo che. temAM kokula, kAMTheviddhi, kauzika, harizmazra, mAMthanika, romika, hArita, muMDA, zlAghana vagere AcAryoe prakriyA samUhano vistAra karyo che. vainayikonA 32 bhedo che. vaziSTa, parAzara, jAtukarNa, vAlmIki, romaharSaNi, satyadatta, vyAsa, ilAputra, aupamanya, caMdradattaAyapUla vagere AcAryoe vinayano sAra prakAzita karyo che. A pramANe A mithyAtvabhedone kahIne bhASyakAra eka saMkhyAthI trayAgAma ItyAdi bhASyathI saMkalana kare che. tri zabda ochI nahi ane vadhAre nahi evo cokkasa saMkhyAvAcI che. e pramANe zata zabda aMge paNa jANavuM. keTalA so? traNaso. traNaso saMkhyA keTalI saMkhyAthI adhika che ? 63thI adhika che, arthAt badhA bhedo maLIne 363 che. khoTAvAdIo te kuvAdIo. kuvAdIo ekAMtarUpa grahathI dabAyelA hovAthI game tema bole che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 zeSamanamahatama kRti abhigRhIta mithyAtvathI anya je tattvArthanI azraddhA te anabhigRhIta mithyAdarzana che, arthAt anabhiniveza mithyAtva che. thovattAyA: rUlyaHi sAtamA adhyAyanA prAraMbhamAM mana, vacana, kAyAthI na karavuM, na karAvavuM, na anumodavuM e bhAMgAthI hiMsA, asatya, corI, abrahma, parigrahathI je virati kahI che te viratithI viparIta avirati che, arthAt hiMsAdimAM pravRtti rUpa asaMyama che. indriyonA doSathI mokSamArgamAM zithilatA e pramAda che. "pramaH evA padane pharI kahIne pramAdanA svarUpane kahe che- pUrve jANela vastu yAda narahevI, arthAt citta vikathA AdimAM vyagra hovAthI A karIne pachI A karavuM joie e pramANe na jANavuM yAda na rahevuM te mRtyanavasthAna che. yAda hovA chatAM Agamavihita kuzaLa(=zubha)kriyA karavAmAM utsAhano abhAva, arthAt kriyAmAM pravRttino abhAva te kuzaLomAM anAdara che. yoga eTale kAyA AdinI pravRttio. te pravRttione ArtadhyAnavALA cittathI karanArane yogaduppaNidhAna che. vazabda samuccaya arthamAM che. A pramANe A pramAda che. upasaMhAra karavA mATe pharI pramAda zabdanuM grahaNa karyuM che. A traNa prakArano pramAda che. kaSIya mohanIye vasyanta ti jemano vyutpattithI thato artha pUrve (A sUtranI TIkAmAM) kahyo che te kaSAyo mohanIyakarmanA varNana prasaMge A ja adhyAyamAM (10mAsUtramAM) AgaLaprabhedothI sahita vistArathI kahevAze. vofstravidaH pUrvotta:'ti chaThThA adhyAyamAM pahelA sUtramAM) traNa prakArano yoga kahyo che. A pramANe pAMca sAmAnya hetuo che, arthAt sarvakarmonA baMdhanA hetuo che. - Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-2 sUtramAM kramathI mUkelA A pAMceya sAmAnya baMdhanimittonA pUrva pUrvanuM baMdhanimitta hoya tyAra pachInA baMnimitto avazya hoya ema jaNAve che. mithyAdarzana hoya tyAre pachInA avirati vagere cAra avazya hoya. avirati hoya tyAre pachInA pramAda vagere traNa avazya hoya. pramAda hoya tyAre kaSAya ane yogo hoya. kaSAyo hoya tyAre yogo hoya. kevaLayoga hetu hoya tyAre bIjA cAra na hoya ityAdi viparIta rIte mithyAdarzanahetu na hoya tyAM sudhI vicAravuM. A AnAthI jaNAve che- uttarottaramAve tu pUrveSAmaniyama: rUti, pachI pachInA baMdhahetuo hoya tyAre pUrvanA baMdha hetuo na hoya. avirati, pramAda, kaSAya, yogo hoya tyAre mithyAdarzana baMdhahetu na hoya. yoga-kaSAya e be baMdhahetuo hoya tyAre bIjA traNa avazya na hoya. ityAdi sArI rIte samajI zakAya tevuM che. (8-1) TIkAvataraNikA - evamupapAdite vistareNa bandhahetau krmgrhnnmukhyate- 10 TIkAvataraNikArtha A pramANe vistArathI baMdhahetunuM sArI rIte pratipAdana karye chate (have) karmagrahaNa kahevAya che- baMdhanI vyAkhyA-- sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAn Adatte // 8- 2 // sUtrArtha-- jIva kaSAya sahita hovAthI(=kaSAyanA kAraNe) karmane yogya pudgalone grahaNa kare che. (8-2) bhASyaM-- sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAn Adatte / karmayogyAniti aSTavidhe pudgalagrahaNe karmazarIragrahaNayogyAni / nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAditi vakSyate // 8- 2 // bhASyArtha-- jIva kaSAyasahita hovAthI karmane yogya pudgalone le che. karmane yogya eTale ATha prakAranA pudgala grahaNamAM kAryaNa zarIrane yogya. te pudgalo karmonA nAmonAM kAraNa che, sarva dizAomAMthI grahaNa 1. vIpsayA e prayogano artha A che -pUrvaspin pUrvasmin ema be vAra prayoga vIpsAnA kAraNe che. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-2 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 11 kare che ane yogavizeSathI grahaNa kare che e pramANe (a.8 sU.25mAM) ze. (8-2) TIkA- kaSAyAH krodhAdayo'nantAnubandhyAdibhedAH saha kaSAyaiH sakaSAyaH tadbhAvaH sakaSAyatvaM tasmAt sakaSAyatvAddhetoH, hetau paJcamI, jIvaH-dravyAtmA kartA, sthityutpattivyayapariNatilakSaNaH, sati ca kartRtve karmabandhaphalAnubhavau, kriyata iti karmASTaprakAraM tasya yogyAnaudArikAdivargaNAsvaSTAsu jJAnAvaraNAdikarmayogyAnanantAnantapradezaskandhAMzcatuHsparzAn, etadeva ca pudgalagrahaNena spaSTayati, pUraNagalanalakSaNAH pudgalAH skandhIbhUtAstAnAdatte, na punaH kriyAmAtraM karma / karma hi paudgalamiSTaM rUpAdimaditi, Adatta iti karoti karma AtmapradezeSu lagayati karmeti / amumevArthaM bhASyeNa spaSTayati, 'sakaSAyatvAdi'tyAdinA padacchedo'pi hi vyAkhyAGgamanyathA vaTavRkSe tiSThatItyAdiSu nizcaya eva na syAd, ataH sAmAnyaM nyAyamAzritya bhASye padacchedadvAreNArthamAcaSTe, mithyAdarzanAdayaH karmabandhasyASTaprakArasya sAmAnyahetavo'bhihitA eva prathamasUtre, kimarthaM punaH kaSAyagrahaNaM bhedeneti, ucyate, kaSAyANAM pradhAnahetutvapratipAdanArthaM, tatrAmarSo'prItirmanyulakSaNaH krodhaH, svaguNakalpanAnimittatvAt apraNatirmAnaH, parAtisandhAnanimittaH, chadmaprayogo mAyA, tRSNApipAsA'bhiSvaGgAsvAdalakSaNo lobhaH, atraikako'nantAnubandhI, saMsArAnubandhItyarthaH, evamapratyAkhyAnaH pratyAkhyAnAvaraNaH sajvalanazceti, ta ete pApiSTA bandhahetavaH, saMsArasthitermUlakAraNamAjavaMjavIbhAvalakSaNAyAH kaSTatamAH prANinAmanaparAdhavairiNo, yathoktamANe "koho a mANo ya aNiggahIA, mAyA ya lobho a pvddddhmaannaa| cattAri ee kasiNA kasAyA, siMcaMti mUlAI puNabbhavassa // 1 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-2 tahA- jaM aidukkhaM loe jaM ca suhaM uttamaM tihuyaNami / taM jANa kasAyANaM vuDDhikkhayaheuaM savvaM // 2 // evaM sakaSAyatvaM bandhahetutvenopAttaM, hetuzca dharmiNo bhavati, sa ca dharmI jIva ityAha, kaSAyapariNAmo hi pariNanturAtmano, na tvapariNAmasya sarvagatasyAkriyasyeti, yathAha jIvastu karmabandhanabaddho vIrasya bhagavataH kartA / santatyA'nAdyaM ca tadiSTaM karmAtmanaH kartuH // 1 // saMsArAnAditvAt bandhasyAnAditA bhavati siddhA / ata eva karma mUrtaM nAmUrtaM bandhanamabhISTam // 2 // " karmaNo yogyAniti, etad vyAcaSTe- aSTavidha ityAdinA, aSTaprakAre pudgalagrahaNe audArikavaikriyAhArakataijasabhASAprANApAnamanaHkarmabhedena pudgalAH paramANavo dvipradezAdayazca skandhAH yAvadacittamahAskandhAH eteSu ye yogyAH pudgalAsteSAmaSTavidhe grahaNe sati vizinaSTikarmazarIrayogyAnityarthaH, karmaivASTavidhaM zarIramuktamataH svArthe kArmaNamiti (aN) pratyayaH, karmaiva kArmaNaM, karmasaMghAta ityarthaH, te punarAdIyamAnAH pudgalAH kAtmanA kiM nAmnAM karmaNAM pratyayA bhavanti kAraNatAM pratipadyante, kva vA vyavasthitAH kuto vA yogavizeSAdityAdhupakramyedamuktaM nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAditi vakSyate, khalvayamarthaH, sarvakarmaNAmanvarthasaMjJA nAma saMjJetyanarthAntaraM, tadyathA-jJAnAvaraNamityAdi, jJAnamAviyate yena karmaNA tajjJAnAvaraNaM, evaM sarvatra nAmAnvarthavAcyaMtasyAnvarthanAmno jJAnAvaraNAdeH pratyayAH-kAraNAni, na hi tAn pudgalAnantareNa jJAnAvaraNAdisaMjJAH siddhayantIti / tathA sarvAsu dikSu vyavasthitAH kAyavAGmanoyogAnAM ca tIvrAdipariNAmavizeSAdityAdi sarvamihaivAdhyAye pradezabandhanirUpaNe vyAkhyAsyata upariSTAditi // 8-2 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-2 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 TIkArtha- anaMtAnubaMdhI Adi bhedavALA krodha vagere kaSAyo che. kaSAyothI sahita te sakaSAya. teno bhAva te sakaSAyatva. sakaSAyatva hetuthI pudgalone grahaNa kare che. ahIM hetumAM paMcamI vibhakti che. jIva eTale dravyarUpa AtmA. AtmA utpatti, sthiti, vyayanI pariNatirUpa lakSaNavALo che. AtmAmAM (karmanuM) kartutva hoya tyAre karmabaMdha ane phaLano anubhava hoya. je karAya te karma, karma ATha prakAranuM che. tene audArika vagere ATha vargaNAomAM rahelA, jJAnAvaraNIya Adi karmane yogya, anaMtAnaMta pradezavALA ane cAra sparzavALA skaMdhone jIva grahaNa kare che. Ane ja pudgala zabdanA ullekhathI spaSTa kare che- je pUraNa-galana svabhAvavALA hoya te pudgalo. skaMdharUpe banelA pudgalone grahaNa kare che. karma mAtra kriyArUpa nathI. karma rUpAdivALuM paugalika ISTa che. le che eTale karmane kare che. karma kare che eTale karmane AtmapradezomAM lagADe che-ekameka kare che. A ja arthane bhASyathI spaSTa kare che padaccheda paNa vyAkhyAnuM aMga(=sAdhana) che. anyathA vaTavRkSe tiSThati ityAdimAM nizcaya ja na thAya. (vaTarUpa vRkSamAM rahe che ke vaTanA vRkSamAM rahe che evo nizcaya na thAya. jo vaTanA vRkSamAM rahe che evo padaccheda hoya to vaTa nAmanA mANasanA vRkSamAM rahe che evo artha paNa saMbhave. ethI padaccheda vinA arthano nizcaya na thAya.). AthI sAmAnya nyAyane(=padaccheda vyAkhyAnuM aMga che e nyAyane) AzrayIne bhASyamAM padaccheda dvArA arthane kahe che(=artha kahyo che.) prazna- prathama sUtramAM mithyAdarzana vagere ATha prakAranA karmanA baMdhanA hetuo kahyA ja che. to pachI alagathI kaSAyanuM grahaNa zA mATe karyuM? uttara- ukta pAMca hetuomAM kaSAyo mukhya che e jaNAvavA mATe ahIM kaSAyono alagathI ullekha karyo che. cAra kaSAyomAM krodha amarSa, aprIti, manvarUpa che, arthAt amarSa vagere zabdo krodha zabdanA payAryo 1. hetvarthaMskRtIyAdhA: (siddhahema 2-2-118) e sUtrathI ahIM hetumAM paMcamI vibhakti thaI che. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-2 che. svaguNonI kalpanAnA nimittathI( namavA yogyane) namavuM nahi te mAna che. bIjAne chetaravA mATe kapaTane yojavo karavo te mAyA che. lobha, tRSNA, pipAsA, abhivRMga, AsvAdarUpa che, arthAt tRSNA vagere zabdo lobha zabdanA paryAyo che. eka eka kaSAya anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAnAvaraNa ane saMjvalanarUpa che. anaMtAnubaMdhI eTale saMsAranA anubaMdhavALA. (anubaMdhanA phaLa ane paraMparA ema be artha che. baMne artha ahIM ghaTI zake che.) A kaSAyo atyaMta pApI che, baMdhanA hetuo che, sadA mATe rahenArI saMsArasthitinuM mUlakAraNa che, atizaya kaSTarUpa ane jIvonA aparAdha vinA zatruo che. paramarSinA racelA graMthamAM kahyuM che ke- "nahi jItelA krodha ane mAna tathA vRddhi pAmatA mAyA ane lobha, A cAre kliSTa kaSAyo (azubhabhAvarUpa jaLa vaDe karmabaMdha karAvIne) punarjanmanA mULiyAne siMce che." (dazavaikA. a.8 gA.40) tathA "lokamAM je atizaya duHkha che ane traNa bhuvanamAM uttama sukha che te badhuM kaSAyonI vRddhinA ane kSayanA kAraNe che." A pramANe kaSAyonuM baMdhanA heturUpe grahaNa karyuM che. hetu dharmIno hoya. dharmI jIva che ema bhASyakAra kahe che- kaSAyapariNAma pariNamanArA AtmAno che, nahi pariNamanArA, sarvagata ane akriya(trakriyA nahi karanAra) AtmAno nathI. kahyuM che ke "karmabaMdhanathI baMdhAyelo jIva kartA che, kartA AtmAnuM karma pravAhathI anAdi che. Ama mahAvIra bhagavAnane ISTa che=saMmata che." "saMsAra anAdi hovAthI baMdha anAdi siddha thAya che. AthI ja karma mUrta(=rUpI) che, amUrta baMdhana ISTa nathI." "o yogyAna" rUti A viSayane "Ividha:' ityAdithI kahe cheaudArika, vaikriya, AhAraka, taijasa, bhASA, prANApAna, mana, karma e ATha bhedothI pudgalagrahaNa ATha prakAranuM che. pudgalo eTale paramANuo ane dvipradezathI prAraMbhI acitta mahAtkaMdha sudhInA skaMdho. A pudgalomAM 1. mAnavaMnavIpAva=sadA mATe rahenArI. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-3 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 je pudgalo yogya che temane ATha prakAranA grahaNamAMthI judA kare che. kArpaNa zarIrane yogya pudgalone grahaNa kare che. ATha prakAranA karmane ja zarIra kahyuM che. AthI kArpaNa evo zabda svArthamAM ma pratyaya lAgavAthI thayo che. karma e ja kArmaNa, arthAt karmasaMghAta. kartA AtmA vaDe grahaNa karAtA e pudgalo karmonA nAmonAM kAraNa che karmonA nAmonI kAraNatAne svIkAre che. pudgalo kyAM rahelA che? kayA yoga vizeSathI grahaNa kare che? ItyAdi bhUmikA karIne A kahyuM che- nAmapratyayA: sarvato yo vizeSAddA A artha have kahevAze. sarva karmonI saMjJA anvartha(nAma pramANe arthavALI) che. nAma ane saMjJA e baMneno eka artha che. te A pramANekarmanA jJAnAvaraNa ItyAdi nAma che. je karmathI jJAna AvarAya che(=rokAya che) te jJAnAvaraNa. A pramANe badhA sthaLe anvartha nAma kahevuM. pudgalo te anvartha nAmavALA jJAnAvaraNIya AdinAM kAraNo che. te pugalo vinA jJAnAvaraNa Adi nAmo siddha thatA nathI. tathA pudgalo sarvadizAomAM rahelA che. kAyA, vacana, manoyoganA tIvrAdi pariNAmavizeSathI grahaNa kare che ItyAdi saghaLuM A ja adhyAyamAM AgaLa pradezabaMdhanA nirUpaNamAM vizeSathI kahevAze. (8-2). TIkAvataraNikA-evaM bandhahetuM nirUpyAdhunA bndhsvruupniruupnnaayaahTIkAvataraNitArtha- A pramANe baMdhahetunuM nirUpaNa karIne have baMdha svarUpanuM nirUpaNa karavA mATe kahe chebaMdhanuM svarUpasa vaca: 8-rUA. sUtrArtha- te ja karmano baMdha che, arthAt kArmaNavargaNAnA karmane yogya pudgalono AtmAnI sAthe kSIra-nIravatuM ke lohAgnivat ekameka rUpe saMbaMdha te baMdha che. (8-3). bhASyaM- sa eSa karmazarIrapudgalagrahaNakRto bandho bhavati / sa punazcaturvidhaH // 8-3 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 zrI tatvArthASirAmasUtra adhyAya-8........ sUtra-3 bhASyArtha- te A baMdha karmazarIravaDe pugalonA grahaNathI karAyelo che. vaNI- te 5 yA2 / 3 . (8-3) TIkA- bandhanaM bandhaH-parasparAzleSaH pradezapudgalAnAM kSIrodakavat prakRtyAdibhedaH, badhyate vA yenAtmA asvatantratAmApAdyate jJAnAvaraNAdinA sa bandhaH pudgalapariNAmaH, enameva cArthaM bhASyakAraH spaSTayati-sa eSa ityAdinA eSa lolIbhUta AtmapradezakarmapudgalapiNDa: sa ityanena parAmRSyate, eSa iti nAnyaH, tasyaivAnusandhAnamAcaSTe, AtmapradezAnAM pudgalAnAM cAnyo'nyAnugatilakSaNa eva bandho bhavati, karmazarIramiti kArmaNazarIramAtmaikyAdyogakaSAyapariNatiyuktamaparakarmayogyapudgalagrahaNeAtmasAtkaraNe ekatvapariNAmApAdane samartham, evaM ca karmazarIreNa pudgalAnAM yadgahaNaM gRhItistatkRto bandha iti bhAvanIyaM, saH punazcaturvidhaH ityanenottarasUtrasambandhaM kathayati, lakSaNavidhAnAbhyAM jIvAdipadArthasaptakavyAkhyA prastutA, tatra lakSaNataH pratipAdito bandhaH, samprati lakSitasya vidhAnaM vAcyaM, ataH sa eva uktalakSaNako bandha ekarUpo'pi kAryabhedAt prakRtyAdivibhAgamAsAdayatyavasthAbhedAdvA, yathA pRthagjanAH krauryanIcaistvalobhAdibhedAnnAnAtvaM pratipadyante tadvadvandho'pIti, punaHzabdo bandhaM vizinaSTi, dravyabhAvabhede sati bhAvabandha iti, catasro vidhA yasya sa caturvidhaH-catuHprakAraH // 8-3 // TIkArtha- bAMdhavuM te baMdha. Atmapradezono ane karmapudgalono dUdhapANInI jema paraspara saMbaMdha te baMdha. baMdhanA prakRti Adi bhedo che. athavA jJAnAvaraNIya vagere jenAthI AtmA parAdhInatAne pamADAya che, te baMdha che. baMdha pudgalanA pariNAmarUpa che. A ja arthane bhASyakAra "sa eSa' tyAhithI spaSTa 72 cha sa: evA padathI caMcaLa thayelA AtmapradezonA ane karmayugalonA piMunI 52|mrsh 2|y che. 'eSa' iti mA 4 cha, anya nathI. eSaH 54thI. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. sUtra-4 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 tenA=sa e padanA ja anusaMdhAnane kahe che. Atmapradezono ane pugalono paraspara ekameka saMbaMdha ja baMdha che. "rmazarIra rUti AtmAnI sAthe ekatAnA kAraNe yoga-kaSAyonA pariNAmathI yukta evuM kArpaNa zarIra anya karmayogya pudgalone grahaNa karavAmAM AtmasAt karavAmAM, arthAt AtmAnI sAthe ekatArUpa pariNAmane prApta karAvavAmAM samartha che. A pramANe karmazarIrathI pulonuM je grahaNa tenAthI karAyelo baMdha che. te baMdha cAra prakArano che' evA ullekhathI uttarasUtranA saMbaMdhane kahe che. lakSaNa ane vidhAnathI( prakArathI) jIvAdi sAta padArthonI vyAkhyA prastuta che. temAM lakSaNathI( svarUpathI) baMdha kahyo. have lakSita baMdhanuM vidhAna kahevuM joIe. jenuM lakSaNa kahI dIdhuM che te baMdha ekarUpa hovA chatAM kAryabhedathI ke avasthAbhedathI prakRti Adi vibhAgane prApta kare che. jemake judA judA mANaso krUratA, adhamatA ane lobha AdinA bhedathI judApaNAne pAme che tevI rIte baMdha paNa (kAryabheda vagerethI) judApaNAne pAme che. puna: zabda baMdhane vizeSa kare che. te A pramANe- baMdhanA dravya ane bhAva e be bhedomAM ahIM bhAvabaMdha jANavo. (8-3) TIkAvataraNikA- ttprkaarniruupnnaayedmaahTIkAvataraNiyArtha-baMdhanA prakAronuM nirUpaNa karavA mATe A kahe che- baMdhanA bhedoprkRtisthitynubhaavprdeshaastdvidhyH // 8-4 // sUtrArtha- baMdhanA prakRti, sthiti, anubhAva(=rasa) ane pradeza e cAra prakAra che. (8-4) bhASyaM- prakRtibandhaH, sthitibandhaH, anubhAvabandhaH, pradezabandhaH iti 18-4o. bhASyArtha-prakRtibaMdha, sthitibaMdha, anubhAvabaMdha ane pradezabaMdha ema baMdhanA cAra prakAro che. (8-4) Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvAdhigamasUtra adhyAya-8 .. sUtra-4 TIkA- prakRtyAdayaH kRtadvandvAH bhavanavibhaktyA nirdiSTAH, tatra prakRtiaulaM kAraNaM mRdiva ghaTAdibhedAnAmekarUpapudgalagrahaNaM, ataH prakriyante'syAH sakAzAt iti prakRtiH, (svabhAvavacano vA prakRtizabdaH, duSTaprakRtirduSTasvabhAvaM iti prasiddhaH |)krmniymstu zeSavikalpaprasUterAdau prakRtibandhaH, upAttasyAvasthAnakAlaparicchedAttataH sthitibandhaH, satyAM sthitau phaladAnakSamatvAdanubhAvabandhaH, tataH karmapudgalaparimANalakSaNaH pradezabandhaH, sa bandha ityatra bandhasya prastutatvAt tacchabdena parAmarzaH, vidhividhAnaM bhedastasya vidhayastadvidhayo-bandhabhedA iti, etadbhASyakRtA vivRtameva pratyekamabhisambadhnatA bandhazabdaM, tatra yathoktapratyayasadbhAve sati pudgalAdAnaM prakRtibandhaH-karmAtmanoraikyalakSaNaH, tatazcAtmano'dhyavasAyavizeSAdanAbhogapUrvakAdAhArapariNAmavat karmapariNatiH sthityAdilakSaNA, tathA coktameva-karmapudgalarAzeH kA parigRhItasyAtmapradezeSvavasthAnaM sthitiH adhyavasAyanirvarttitaH kAlavibhAgaH, kAlAntarAvasthAne sati vipAkavattA'nubhAvabandhaH, samAsAditaparipAkAvasthasya badarAderivopabhogyatvAt sarvadezaghAtyekadvitricatuHsthAnazubhAzubhatIvramandAdibhedena vakSyamANaH, tatastasya kartuH svapradezeSu karmapudgaladravyaparimANanirUpaNaM pradezabandhaH, atra ca pAramArSapravacanavidaH kaNikAguDaghRtakaTubhANDAdidravyavikAraM modakamudAharanti prakRtyAdibandhanirUpaNAya, tathAhi-citraH pudgalapariNAmaH karturadhyavasAyAnugRhIta iti bhASyate, modako hi vAtapittaharo buddhivardhanaH, sa mohakAraNaM mAdaka ityanekenAkAreNa pariNamate jIvasaMyogAt, tathA karmavargaNAyogyapudgalarAzirapyAtmasambandhAt kazcid jJAnamAvRNoti, aparo darzanaM sthagayati, anyaH sukhaduHkhAnubhavaheturityAdi yojyaM, bhUyastasyaivAvipannagandharasAderavinAzitvenAvasthAnaM sthitiH, Aha ca Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 sUtra4 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 "iti karmaNaH prakRtayo maulyazca tathottarAzca nirdiSTAH / tAsAM yaH sthiti nivazvaH sthitivazva phakta: : zA" tasyaiva ca snigdhamadhurAdyekadviguNAdibhAvo'nubhAvaH, yathA''ha"tAsAmeva vipAkanibandho yo nAmanirvacanabhinnaH / sa raso'nubhAvasaMjJastIvro mando'tha madhyo vA // 1 // " punastasyaiva kaNikAdiparimANAnveSaNaM pradezaH, karmaNo'pi pudgalapariNAmanirUpaNaM pradezabandha iti, yathoktaM "teSAM pUrvoktAnAM skandhAnAM sarvato'pi jIvena / sarvairdezairyogavizeSAd grahaNaM pradezAkhyaM // 1 // pratyekamAtmadezAH karmAvayavairanantakairbaddhAH / karmANi banato muJcatazca sAtatyayogena // 2 // " itiH karmaNo maulabandhabhedeyattApradarzanArthaH, jJAnAvaraNAdikarmaNAmaSTAnAmapi prakRtyAdibheda eva maulamiti // 8-4 // TIkArya-prakRti Adi zabdono dvanda samAsa karIne prathama vibhaktimAM nirdeza karyo che. jevI rIte ghaTa Adi bhedonuM mULa kAraNa mATI che tevI rIte prakRti (baMdhanA) bhedonuM mUla kAraNa che. jIva ekasarakhA pudgalonuM grahaNa kare che (pachI te pugalomAM prakRti vagere nizcita thAya che. temAM pahelAM prakRti nizcita thAya che. pachI sthiti vagere nizcita thAya che.) AthI enI pAsethI enA dvArA) prakAro karAya che ethI prakRti che. (athavA prakRti zabda svabhAvavacanavALo che, arthAt prakRti zabdano svabhAva artha che. kemake mANasa duSTaprakRtivALo che dukhasvabhAvavALo che evI lokamAM prasiddhi che.) kramano niyama A pramANe che- anya vikalponI utpattinI AdimAM prakRtibaMdha thAya. grahaNa karelAnA avasthAna kALano nirNaya thato hovAthI 1. kAuMsamAM lIdhelI TIkA jarUrI jaNAvAthI zrI siddhasenagaNikata TIkAmAMthI lIdhI che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-4 pachI sthitibaMdha thAya. sthiti thaye chate phaLa ApavAne samarthathavAnA kAraNe anubhAva baMdha thAya. pachI karmapudgalonA pariNAmarUpa pradeza baMdha thAya. avazva: e sthaLe baMdha prastuta hovAthI A sUtramAM tat zabdathI baMdhano parAmarza thAya. vidhi, vidhAna, bheda e zabdono eka artha che. tad viSayaka eTale baMdhanA bhedo. AnuM vivaraNa baMdhazabdane pratyeka zabdanI sAthe joDatA bhASyakAre karyuM che. temAM pUrve kahelA baMdhanA kAraNo hoya tyAre pudgalonuM grahaNa pratibaMdha che. prakRtibaMdha eTale karma ane AtmA e benI (dUdha-pANInI jema) ekatA. tyArabAda jema anAbhogapUrvaka AhArano (rasAdi) pariNAma thAya tema AtmAnA anAbhogapUrvakanA adhyavasAyavizeSathI sthiti Adi rUpa karmapariNAma thAya che. te pramANe kahyuM ja che ke kartAvaDe grahaNa karAyela karmapudgalasamUhanuM AtmapradezomAM avasthAna e sthiti che. sthiti eTale adhyavasAyathI nizcita karAyela kALavibhAga. anyakALamAM avasthAna thaye chate vipAka(phaLa) e anubhAvabaMdha che. jeNe paripAka avasthAne prApta karI che te anubhAvabaMdha pAkelA bora AdinI jema upabhoga karavA lAyaka che, arthAt kALano paripAka thayA pachI anubhAvabaMdhanuM phaLa bhogavavuM paDe che. AthI anubhAvabaMdha sarvaghAtI-dezaghAtI, ekasthAna, kisthAna, tristhAna, catuHsthAna, zubha-azubha, tIvra-maMda vagere bhedo jaNAvavApUrvaka have kahevAze. tyArabAda pradezabaMdha karanAranA AtmapradezomAM pudgaladravyonA parimANanuM nirIkSaNa karavuM te pradezabaMdha che, arthAt ATha prakRtiomAM karmANuonI vaheMcaNI e pradezabaMdha che. ahIM paramarSionA vacanane jANanArAo prakRti Adi baMdhane vicAravA mATe kaNiyA, goLa, ghI, tIkhAzavALA vasANA vagere dravyonA vikArarUpa modakanuM dRSTAMta kahe che. te A pramANe- kartAnA adhyavasAyathI anugraha karAyelo pudgalapariNAma vicitra che ema kahevAmAM Ave che. (svabhAva-) modaka vAta-pittano nAzaka che ane buddhivardhaka che. te mohanuM Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 sUtra-4 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 kAraNa che, harSakAraka che. A rIte modaka jIvanA saMyogathI aneka AkAre pariName che. te pramANe kAmaNavargaNAne yogya pugalasamUha paNa AtmAnA saMbaMdhathI koIka jJAnane Avare, bIjo darzanane DhAMke che, anya sukha-duHkhanuM kAraNa bane che. ityAdi yojanA karavI tathA jenA gaMdha, rasa vagere nAza pAmatA nathI tevA modakanI ja avinAzIpaNe avasthAna e sthiti che. kahyuM che ke- A pramANe karmanI mULa ane uttara pravRtio kahI che. temanA sthitikALano je hetu che tene sthitibaMdha kahyo che. (1) tenA ja snigdha, madhura Adi ane ekaguNa, dviguNa vagerenI sattA te anubhAva che. kahyuM che ke, "te prakRtionA ja vipAkano je hetu che ane nAmanI vyutpattithI bhinna che(=nAmanI vyutpatti pramANe bhinna bhinna che) te rasa anubhAva saMjJAvALo che ane tIvra, madhyama, jaghanya che." modakanA ja kaNiyA vagerenA parimANanI tapAsa karavI te pradeza che. karmanA paNa pugalanA parimANanuM nirIkSaNa karavuM te pradezabaMdha che. kahyuM che ke, "jIva vaDe pUrvokta te skaMdhonuM sarva dizAmAMthI sarvaAtmapradezothI yogavizeSathI karAtA grahaNanI pradeza saMjJA che." (1) satata karmone bAMdhatA ane choDatA jIvano pratyeka (Atma)pradeza anaMtakarmANuothI baMdhAyelo che." (2) rUti zabda mULa prakRtibaMdhanA bhedonuM parimANa batAvavA mATe che. jJAnAvaraNIya ATheya karmono prakRti Adi bheda ja mULa bheda che. (8-4) bhASyAvataraNikA- ttrbhASyAvataraNikArtha- temAM- TIkAvataraNikA- uttarasUtrasambandhArthastatrazabdaH, tatra teSu caturyu prakRtyAdilakSaNeSu bandhabhedeSu prathamo bheda ucyate, sa ca dvedhA mUlaprakRtibandhaH uttaraprakRtibandhazca // mUlaprakRtibandhapratipattyarthamidaM vacanaM TIkAvataraNikArya-tatra zabda pachInA sUtranI sAthe saMbaMdha joDavA mATe che. prakRti Adi rUpa te cAra baMdhabhedomAM prathama bheda kahevAya che. baMdha Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra mUlaprakRtibaMdha ane uttaraprakRtibaMdha ema be prakAre che. mUlaprakRtibaMdhanA bodha mATe A vacana che-- 22 prakRtibaMdhanA mULa bhedo-- Adyo jJAnadarzanAvaraNavedanIyamohanIyAyuSkanAmagotrAnta rAyAH // 8-5 // sUtrArtha - sAdhanA=pratibaMdhanA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vehanIya, bhohanIya, AyuSya, nAma, gotra ane aMtarAya khema khADa leho che. (8-4) bhASyaM - Adya iti sUtrakramaprAmANyAtprakRtibandhamAha - so'STavidhaH / tadyathA- jJAnAvaraNaM, darzanAvaraNaM, vedanIyaM mohanIyaM, AyuSkaM, nAma, gotraM, antarAyamiti // 8-5 // bhASyArtha-- Adya evA zabdapadathI sUtrakramanA prAmANyathI prakRtibaMdhane uhe che- bhUja praddhatibaMdha khA prahArano che. te AA pramANe- jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vehanIya, mohanIya, AyuSya, nAma, gotra ane aMtarAya. (8-4) TIkA- Adau bhava Adyo'nantarAtItasUtravinyAsasaMzrayaNAt, jJAnadarzanayorAvaraNazabdaH pratyekamabhisambadhyate, jJAnAvaraNaM darzanAvaraNamiti, jJAnamavabodhalakSaNo vizeSaviSayaH paryAya AtmanaH, tathA darzanaparyAyaH sAmAnyopalambhalakSaNaH, tayorAvaraNaM AcchAdanamAvRttiH AvaraNamAvriyate vA'neneti bhAvakaraNayorvyutpattiH, sukhaduHkhasvarUpeNAnubhavitavyatvAdvedanIyamiti karmasAdhanaM, mohayati mohanaM vA muhyate'neneti vA mohanIyaM, etyanena gatyantarANItyAyuH, Ayureva cAyuSkaM svArthe kan nAmayatIti nAma, prahvayatyAtmAnaM gatyAdyabhimukhamiti, namyate vA - prahvIkriyate'neneti vA nAma, karttari karaNe vA vyutpAdyate, gotraM uccanIcabhedalakSaNaM tadgacchati-prApnotyAtmeti gotraM, antarddhAyate'nenAtmano vIryalAbhAdIti antarAyaH antarddhAnaM vA''tmano vIryAdipariNAmasyetyantarAyaH 'kutyaluTo , Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-5 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 23 bahula'miti lakSaNasadbhAvAt sarvatra sAdhimA pratipattavyaH, tulyArthatvAt saMkIryante saMjJA iti cettanna, prasiddhataratvAdgosadisaMjJAvat, evamete jJAnAvaraNAdayaH kRtadvandvAH prathamayA nirdiSTAH, kramastveSAmarthApekSaH, tathA ca jJAnadarzanAvaraNodayajanitA sarvasattvAnAM bhavavyathA, tAM ca vedayamAno'pi mohAbhibhUtatvAnna virajyate, aviraktazca devamAnuSatiryaGnArakAyuSi vartate, na cAnAmakaM janma, janmavantazcAnusyUtAH sadaiva gotreNa, tatra saMsAriNAM sukhalezAnubhavaH sAntarAyaH sarva ityantarAyanirdezaH, __ Adya iti sUtrakramaprAmANyAdityAdi bhASyaM AdyaH prathamo mUlaprakRtibandhaH, itikaraNaH zabdapadArthakaH, sUcanAt sUtram, anekabhedaM karma yataH sUcayati, kramaH sannivezastasya prAmANyam, anyapramANatvAdivat samAsaH, tasmAt, sUtrakramaprAmANyAditi hetvarthA paJcamI, prakRtibandhamiti sAmAnyAbhidhAne'pi mUlaprakRtibandhameva kAkvA pratipAdayati sUtrakAraH, yataH-paJcanavetyAdinottaraprakRtibandhaM vakSyati, sa mUlaprakRtibandho'STaprakAraH, tadyathA, jJAnAvaraNamityAdi, gatArthaM bhASyaM, itikaraNaH zubhAzubhasya karmaNa iyattApratipattaye prAyojIti // 8-5 // TIkArtha- AdimAM thayelo te Adya. anaMtara atIta sUtranI racanAnA AzrayathI Adya che, arthAtu hamaNAM ja kahelA cothA sUtramAM jaNAvelA cAra bhedonI apekSAe Adyabheda samajavo. jJAna ane darzana e pratyeka zabdanI sAthe AvaraNa zabdano saMbaMdha karavAmAM Ave che. tethI jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ema thAya. bodhasvarUpa jJAna AtmAno vizeSa viSayavALo paryAya che, arthAt vastuno vizeSarUpe bodha te jJAna. tathA darzanaparyAya sAmAnya bodharUpa che, arthAt vastuno sAmAnyathI bodha te darzana. AvaraNa, AcchAdAna, AvRtti A zabdono eka artha che. AvaravuM te AvaraNa, ahIM bhAvamAM vyutpatti che. athavA jenAthI AvarAya te AvaraNa. ahIM karaNamAM vyutpatti che. sukha-duHkha rUpe Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-5 anubhavavA yogya hovAthI vedanIya. (vedyate=anukUyate yak tav vevanIyam) ahIM karmakArakamAM vyutpatti che. je moha pamADe che, moha pAmavo athavA jenAthI moha pamAya te mohanIya. jenAthI anya gatiomAM jAya te Ayu. Ayusa e ja AyuSya. ahIM svArthamAM n pratyaya che. namAve che tethI nAma. AtmAne gati AdinI tarapha namAve (=vALe che) tethI nAma. athavA jenAthI namAvAya che te nAma. kartAkArakamAM ke karaNakA2kamAM vyutpatti karAya che. gotra ucca-nIca evA bheda svarUpa che. AtmA ucca-nIca svarUpane pAme che tethI gotra. jenAthI AtmAnA vIrya ane lAbha vagere chupAvAya che te aMtarAya. athavA AtmAnA vIryAdi pariNAmanuM aMtardhAna thavuM=adRzya thavuM te aMtarAya. nRtyanuTo vaghutam (pA.a.3 pA.3 sU.113) evuM sUtra hovAthI badhA zabdonI vyutpatti sArI=satya jANavI. kemake koipaNa vyutpattimAM artha samAna che. (je zabdane siddha karanAra anya koi sUtra na hoya to paNa A sUtrathI e zabdanI siddhi thAya che. jemake mohanIya. pravazvanIyAnya: e sUtrathI kartA arthamAM anIya pratyaya Ave che. chatAM ahIM muddate neneti mohanIya ema karaNa arthamAM paNa A sUtrathI anIya pratyaya thayo.) 24 prazna- (saMjIyane saMjJA:=) saMjJAo prakRti-pratyayanA mizraNathI thatI hoya che, enI vyutpatti karavAnI jarUra nathI. uttara- go-sarpa Adi saMjJAonI jema jJAnAvaraNa Adi saMjJAo atyaMta prasiddha hovAthI vyutpatti hoya. jema ke, gAya prasiddha che tethI go zabda ghdhatIti au: evI vyutpattithI siddha thAya che, tema sarpatIti sarpa: / A pramANe A jJAnAvaraNAdi zabdono dvandva samAsa karIne prathamA vibhaktithI nirdeza karAyo che. emano krama to arthanI apekSAe che. 1. yAva:i : (siddhahema 7-3-25) e sUtrathI svArthamAM ja pratyaya Avyo che. 2. siddhahemazabdAnuzAsana vyAkaraNamAM vahutam (5-1-2) evuM sUtra che. 3. sAdhimAM zabda pRthvAveriman vA (7-1-58) e sUtrathI bhAva arthamAM rUman pratyaya lAgavAthI banyo che. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 sUtra-5 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 te A pramANe- sarva jIvonI bhAvapIDA jJAna-darzanAvaraNanA udayathI utpanna karAyelI che. (AthI pahelAM jJAna-darzanAvaraNa pachI vedanIya.) jIva bhAvavyathAne vedato=anubhavato hovA chatAM mohathI parAbhava pAmelo hovAthI virAgane pAmato nathI. mATe vedanIya pachI mohanIya che.) virAga nahi pAmelo te deva, manuSya, tiryaMca ane narakanA AyuSyamAM rahe che, arthAt tene devagati AdinuM AyuSya baMdhAya che. (AthI mohanIya pachI AyuSyano nirdeza karyo che.) janma nAma vinA na hoya. (AthI AyuSya pachI nAmakarma che.) janmavALA jIvo sadAya gotranI sAthe saMbaMdhavALA hoya che. AthI nAmakarma pachI gotrano ullekha che.) gotramAM saMsArIone sukhalezano saghaLo anubhava aMtarAya sahita hoya che. (mATe gotra pachI aMtarAyakarmano nirdeza che.) bAhya ti sUtraHprAmAthAt ityAdi bhASya cheAdya eTale prathama mULa prakRtibaMdha. ti no prayoga zabdapadanA artha mATe che, arthAt modyaH evo je zabdapada che tene jaNAvanAro che. je sUcana kare (vizeSa varNana na kare) te sUtra. kramaHracanA. tenA prAmANyathI. anyapramANatvanI jema ahIM samAsa che, arthAt jema anya pramANatva samAsa thayo che tevI rIte ahIM sUtraHprAmAkhyA ema samAsa thayo che. sUtraHprAmAkhyat e sthaLe hetu arthamAM paMcamI vibhakti che. ahIM prakRtivazva e pramANe sAmAnyathI kahyuM hovA chatAM arthapattithI sUtrakAra mUlaprakRti baMdhane ja jaNAve che. kAraNa ke "pa nava' ityAdithI uttara prakRtibaMdhane kaheze. te mUlaprakRtibaMdha ATha prakArano che. te A pramANejJAnAvaraNa ItyAdi. bhASyano artha jaNAI gayo che. rUti zabdano prayoga zubha-azubha karmanuM parimANa jaNAvavA mATe karyo che. (8-5) bhASyAvataraNikA- kinycaanytbhASyAvataraNikArtha- vaLI bIjuM- Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-6 ___TIkAvataraNikA- kiJcAnyadityAdinA sUtrasthaM sambandhamAcaSTe, na kevalaM prakRtibandho mUlavizeSaNaH, uttaropapadavizeSaNazcetyanena pratipAdayannAha TIkAvataraNikArtha- "vaLI bIjuM ityAdithI sUtramAM rahelA saMbaMdhane kahe che. prakRtibaMdha kevaLa mULa vizeSaNavALo ja nathI, arthAt mULa prakRtibaMdha ja nathI kiMtu prAraMbhamAM mUkAtA uttara evA vizeSaNavALo paNa che, arthAt uttaraprakRtibaMdha paNa che ema AnAthI pratipAdana karatA suutr||2 53 chprakRtibaMdhanA uttarabhedonI saMkhyApnycnvdvyssttaaviNshticturdvictvaariNshdvipnycbhedaa yathAkramam // 8-6 // sUtrArtha- jJAnAvaraNa vagere ATha mULa prakRtinA anukrame 5, 9, 2, 28, 4, 42, 2 ane 5 meho che. (8-6) __bhASyaM- sa eSa prakRtibandho'STavidho'pi punarekazaH paJcabhedaH navabhedaH dvibhedaH aSTAviMzatibhedaH caturbhedaH dvicatvAriMzabhedaH dvibhedaH paJcabheda iti yathAkramaM pratyetavyam / ita uttaraM yadvakSyAmaH // 8-6 // bhASyArtha- te A ATheya prakArano prakRtibaMdha pharI eka eka pAMca bhedavALo, nava bhedavALo, be bhedavALo, aThyAvIsa bhedavALo, cAra bhedavALo, betAlIsa bhejavALo, be bhedavAlo ane pAMca bhedavALo che mema yathAbha guj. mahAthI mA 4Izu. (8-6) TIkA- paJcAdInAM kRtadvandvAnAM bhavanavibhaktyA nirdezaH, ete bhedAH paJcAdayo yAsAM mUlaprakRtInAM tAH paJcAdibhedAH, yathAkramamityanantarasUtrakrama pratyavamRzati, anantarasUtrakramaprAmANyAd jJAnAvaraNAdyabhisambandhaH, tAMzca paJcakAdikAn bhedAn svabhAvataH prati mUlaprakRtiM vakSyati, tA eva mUlaprakRtIrabhisambandhayannAha-'sa eSa prakRtibandho'STavidho'pI'tyAdi Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 AtmapudgaladravyasyAnvayitvAt sa ityanena sAmAnyamAtraparAmarSaH, eSa ityanvayinaH pariNAmavizeSapratipattiH, prakRtibandha iti mUlaprakRtibandho'STaprakAro'pi bhUyaH ekaiko jJAnAvaraNAdiH paJcAdibhedo mantavyaH, krameNa bhASyakRddarzayati-paJcabheda ityAdinA bhASyeNa, uttarabhedAnAM saGkhyApradarzanamiti / tatra paJcabhedo jJAnAvaraNaprakRtibandhaH krameNa yAvat paJcabhedo'ntarAyaprakRtibandha ityevametadyathAkramaM pratyetavyaM, itaH prabhRtyuttarakAlaM yadabhidhAsyAma iti // 8-6 // TIkArtha- panna Adino dvanda samAsa karIne prathama vibhaktithI nirdeza karyo che. mULa prakRtio pAMca vagere bhedavALI che. yathAzcamam evA zabdapadathI anaMtara sUtramAM kahelA kramano parAmarza kare che. anaMtara sUtramAM jaNAvelA kramanA prAmANyathI jJAnAvaraNa Adino pazna AdinI sAthe saMbaMdha che. dareka mULa prakRtinA pAMca Adi bhedone svarUpathI(=te te prakRtinuM svarUpa jaNAvavApUrvaka) te ja mULaprakRtione uttaraprakRtionI sAthe) saMbaMdha joDatA bhASyakAra kahe che- " TSa prakRtivoIvaghopi" ityAdi, Atmadravya ane pudgaladravya anvayI(=anusaranAruM) hovAthI te evA padathI mAtra sAmAnyano parAmarza thAya. uSa: evA padathI anvayInA pariNAma vizeSano bodha thAya che. prakRtibaMdha eTale mULa prakRtibaMdha. ATheya prakArano mULa prakRtibaMdha pharI jJAnAvaraNAdi eka eka pAMca Adi bhedavALo jANavo. Ane kramathI bhASyakAra grimeH ItyAdi bhAgathI batAve chepagrakheDa ityAdithI uttarabhedonI saMkhyA batAvI che. temAM jJAnAvaraNa prakRtibaMdhanA pAMca bhedo che, yAvat aMtarAyakarmanA pAMca bhedo che ema kramazaH jANavuM. ahIMthI AgaLa je kahIzuM te A pramANe che. (8-6) bhASyAvataraNikA- tdythaabhASyAvataraNitArtha- te A pramANe che- Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-7 TIkAvataraNikA- tadyathetyanena sUtraM sambadhnAti, paJcAdibhedA jJAnAvaraNAdayo'bhihitAstad yathA te vyavasthitA yena krameNa svarUpeNa ca paJcAdibhedAstathA'STAvapi mUlaprakRtayaH pratipadaM pradarzyanta ityAha TIkAvataraNikArtha- te A pramANe evA kathanathI sUtrano (AgaLanA sUtranI sAthe) saMbaMdha kare che. jJAnAvaraNa vagere prakRtio pAMca Adi bhedavALI kahI. te pAMca Adi bhedo je kramathI rahelA che, jevA svarUpathI rahelA che te pramANe ATheya mULaprakRtio pade pade (eka eka sUtramAM) tapAya che. methI / chjJAnAvaraNa prakRtinA pAMca bhedomtyaadiinaam // 8-7 // sUtrArtha-mati Adi pAMca jJAnanA pAMca AvaraNo e jJAnAvaraNanA 5iya maho. che. (8-7) bhASyaM- jJAnAvaraNaM paJcavidhaM bhavati / matyAdInAM jJAnAnAmAvaraNAni paJca vikalpAMzcaikaza iti // 8-7 // bhASyArtha- jJAnAvaraNa pAMca prakAranuM che. mati Adi jJAnonA bhAva29pAya cha bhane meM mena vilyo che. (8-7) TIkA- matirAdiryeSAM zrutAvadhimanaHparyAyakevalajJAnAnAmiti, tadguNasaMvijJAno bahuvrIhiH, tAni matyAdIni teSAM matyAdInAmAvaraNaM, matyAdInyAbriyante'neneti, apare tu pratipadaM paJcApi paThanti-matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAnAmiti, evaM cApArthakaH pATho lakSyate, yato'nantarasUtre paJcAdi bhedA jJAnAvaraNAdaya ityavadhRtameva, nirmAtAzca svarUpataH prathamAdhyAye vyAkhyAtatvAdata Adizabda eva yuktaH bhASyakAro'pyevameva sUtrArthamAvedayate- teSAM matyAdInAM jJAnAnAM paJcaivAvaraNAni bhavanti, tAni tu pratItAnyeva, tadyathA-matijJAnAvaraNaM zrutajJAnAvaraNaM avadhijJAnAvaraNaM manaHparyAyajJAnAvaraNaM kevalajJAnAvaraNamiti, Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 29 tatra Atmano jJasvabhAvasya-prakAzasvarUpasya jJAnAvaraNakSayopazamakSayasamudbhavAH prakAzavizeSA matijJAnAdivyapadezyAH paryAyA bahuvikalpAH, tatra jJAnAvaraNasya svasthAne yAvanto vikalpAH sambhavanti sarve te jJAnAvaraNagrahaNenaiva grAhyA iti bhASyArthaH, vikalpA bhedAH, tadyathAindriyAnindriyanimittatvAdavagrahAdayo matijJAnasya, aGgAnaGgAdivikalpAH zrutajJAnasya, bhavakSayopazamajapratipAtyAdivikalpAzcAvadhijJAnasya, Rjuvipulamativikalpau manaHparyAyajJAnasya, sayogAyogabhavasthAdivikalpAH kevalajJAnasyeti, tatrendriyanimittaM zrotrAdipaJcakasamudbhavaM kSayopazamajaM jJAnaM yogyadezAvasthitasvaviSayagrAhi, anindriyaM tu manovRttiroghajJAnaM ca, tadetanmatijJAnamAvriyate yena tanmatijJAnAvaraNaM, dezaghAti locanapaTalavaccandraprakAzAbhrAdivadvA, tathA zrotrendriyopalabdhiH zrutaM, zeSendriyamanovijJAnaM ca zrutagranthAnusAri svArthAbhidhAnapratyalaM zrutajJAnaM, tadanekabhedamAcakSate pravacanAbhijJAH, yathAha "jAvaMti akkharAiM akkharasaMjoga jattiA loe / evaiA payaDIo suanANe hoMti nAyavvA // 1 // " tasyAvRttiH zrutajJAnAvaraNam, etadapi dezaghAtIti, adhogatabahutarapudgaladravyAvadhAnAdavadhiH, pudgaladravyamaryAdayaiva vA''tmanaH kSayopazamajaH prakAzAvirbhAvo'vadhiH-indriyanirapekSaH sAkSAt jJeyagrAhI lokAkAzapradezamAnaprakRtibhedaH, tadAvaraNamavadhijJAnAvaraNamidamapi dezaghAtyeva, tathA''tmano manodravyaparyAyAnimittIkRtya yaH pratibhAso manuSyakSetrAbhyantaravartti palyopamAsaGkhyeyabhAgAvacchinapazcAtpuraskRtapudgaladravyasAmAnyavizeSagrAhI manaHparyAyajJAnasaMjJastasyAvaraNaM dezaghAti manaHparyAyajJAnAvaraNaM, samastAvaraNakSayAvirbhUtamAtmaprakAzatattvamazeSadravyaparyAyagrAhi kevalajJAnaM, tadAcchAdanakRt kevalajJAnAvaraNametacca sarvaghAtIti // 8-7 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-7, TIkArtha- mati jemanI AdimAM che te matyAdi, Adi padathI zruta, avadhi, mana:paryAya, kevaLajJAna e cAra jJAnanuM grahaNa karavuM. ahIM taguNasaMvijJAna bahuvrIhi' che. mati Adi jJAnone AvaraNa hoya che. mati Adi jenAthI AvarAya te AvaraNa. bIjAo to sUtramAM dareka padane-pAMceya padone bole che. te A pramANe- mati-mutAdhi -mana:paryAya-vanAnAm arthAt matyAvInA e pAThanA sthAne mati-kRtADavadha-mana:paryAya-vatAnAm evo pATha kahe che. Avo pATha nirarthaka jaNAya che. kAraNa ke anaMtara sUtramAM jJAnAvaraNa Adi pAMca Adi bhedavALA che ema nizcaya karyo ja che tathA e bhedo svarUpathI jaNAI gayelA che. kAraNa ke prathama adhyAyamAM temanuM vyAkhyAna karyuM che. AthI mAtra zabda ja yukta che. te mati Adi jJAnonAM pAMca ja AvaraNo che. te prasiddha ja che. te A pramANe- matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvanaraNa, avadhijJAnAvaraNa, mana:paryAyajJAnAvaraNa ane kevalajJAnAvaraNa. temAM jANavAnA svabhAvavALA prakAza svarUpa AtmAnA jJAnAvaraNanA kSayopazama-kSayathI utpanna thayelA prakAzavizeSo matijJAna Adi rUpe vyavahAra karavA yogya che. matijJAna Adi paryAyo ghaNAM vikalpovALA che. temAM jJAnAvaraNanA svasthAnamAM jeTalA vikalpo saMbhave te jJAnAvaraNanA grahaNathI ja grahaNa karavA e pramANe bhASyano artha che. vikalpo eTale bhedo. te A pramANeavagrahAdi bhedo Indriya-anindriyanA nimittathI thatA hovAthI matijJAnanA che. aMga-anaMga Adi bhedo zrutajJAnanA che. bhavana, kSayopazamana, pratipAtI Adi bhedo avadhijJAnanA che. Rjumati ane 1. bahuvrIhi samAsanA tadguNasaMvijJAna ane atarguNasaMvijJAna ema be prakAra che. samAsamAM AvatAM padArtho thI padamAM hoya to te bahuvrIhi taguNasaMvijJAna che. jemake nI varSo yastha sa: takhto taitraH ahIM lAMbA be kAna caitramAM rahelA che. prastutamAM levAna padamAM mati ane zruta Adi cAra jJAna AvI jAya che. viTA vo yaza sa vitra vaitra: ahIM vacce padamAM citra gAyo nathI tenAthI alaga che. mATe atadguNa saMvijJAna bahuvrIhi che. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 vipulamati mana:paryAyajJAnanA bhedo che. sayoga, ayoga, bhavastha Adi vikalpo kevaLajJAnanA che. temAM zrotra Adi pAMca indriyothI ane kSayopazamathI thanAruM indriyanimitta jJAna yogya dezamAM rahelA viSayane grahaNa kare che. manathI thanAruM ane oghajJAna anindriyajJAna che. te A matijJAna jenAthI AvarAya=DhaMkAya te matijJAnAvaraNa. matijJAnAvaraNa dezaghAtI che, AMkhe bAMdhelA pATA jevuM ke caMdra prakAzane DhAMkanArA vAdaLa Adi jevuM che. tathA zrotrendriyathI thanAruM jJAnavruta che tathA anya indriyothI ane manathI thatuM zruta graMthAnusArI jJAna zrutajJAna che. AvuM zrutajJAna potAnA arthane kahevAmAM samartha che. pravacanamAM kuzaLa puruSo zrutajJAnane aneka bhedavALuM kahe che. kahyuM che ke, "lokamAM jeTalA akSaro che ane jeTalA akSarasaMyogo che. eTalA bhedo zrutajJAnamAM jANavA." A paNa dezaghAtI che. nIce rahelA ghaNA pudgaladravyone jANavAthI avadhi kahevAya che. athavA pudgaladravyanI maryAdAthI ja AtmAmAM kSayopazamathI thanArI prakAzanI utpatti avadhi che. A jJAna indriyathI nirapekSa che. AtmAdvArA ja sAkSAt yane grahaNa karanAruM che. lokAkAzanA jeTalA pradezo che teTalA enA bhedo che. tenuM AvaraNa te avadhijJAnAvaraNa. A jJAna paNa dezaghAtI ja che. manodravyanA paryAyone nimitta karIne AtmAne je jJAna thAya te mana:paryAyajJAna che. A jJAna manuSyalokamAM rahelA manodravyanA paryAyone jANe che. kALathI (pazvAtsa) bhUtakALanA ane purata bhaviSyanA palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga sudhInA manodravyanA paryAyone jANe che. manovargaNAnA pudgaladravyone vizeSathI grahaNa kare che=jANe che. tenuM dezaghAtI AvaraNa te mana:paryAyajJAnAvaraNa. saghaLA AvaraNonA kSayathI pragaTa thayeluM ane saghaLA dravyaparyAyone grahaNa karanAruM AtmaprakAzarUpa tattva kevaLajJAna che. tene AvaranAruM AvaraNa te kevalajJAnAvaraNa. A sarvaghAtI che. (8-7) TIkAvataraNikA- samprati darzanAvaraNottaraprakRtipratipipAdayiSayA sUtramAha Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-8 TIkAvataraNikAI- have darzanAvaraNanI uttaraprakRtionuM pratipAdana karavAnI IcchAthI sUtrane kahe chedarzanAvaraNa prakRtinA bhedockssurckssurvdhikevlaanaaN nidrA-nidrAnidrA-pracalA pracalApracalA-styAnagRddhivedanIyAni ca // 8-8 // sUtrArtha- cakSu, acakSu, avadhi ane kevala e cAra darzananA cAra AvaraNo tathA nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalA pracalA ane svAnagRddhi se pAya vahanIya sema shn|129 pratinA na hoche. (8-8) bhASyaM- cakSurdarzanAvaraNaM, acakSurdarzanAvaraNaM, avadhidarzanAvaraNaM, kevaladarzanAvaraNaM, nidrAvedanIyaM, nidrAnidrAvedanIyaM, pracalAvedanIyaM, pracalApracalAvedanIyaM, styAnagRddhivedanIyamiti darzanAvaraNaM navabhedaM bhavati // 8-8 // bhASyArtha- cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa, kevaLadarzanAvaraNa, nidrAvedanIya, nidrAnidrAvedanIya, pracalAvedanIya, pracalApracalAvedanIya ane sthAnaddhivedanIya ema darzanAvaraNanA nava bhedo cha. (8-8) TIkA-cakSurAdayaH kRtadvandvAH SaSThyA nirdiSTAH, prastutAvaraNasambandhAt vedanIyasambandhanirAkaraNapratipattezca, darzanAvaraNaprakRtisAmarthyAccakSurAdayo darzanazabdena sahAbhisambandhyAH, nidrAdayaH paJca styAnagRddhyantAH kRtadvandvAH vedanIyazabdottaranirdiSTAH samAnAdhikaraNapratipattyarthaM, pazyatyanenAtmeti cakSuH, sarvamevendriyamAtmanaH sAmAnyavizeSAvabodhasvabhAvasya karaNadvAraM, taddvArakaM ca sAmAnyamAtropalambhanamAtmapariNatirUpaM cakSurdarzanaM, tallabdhighAti cakSurdarzanAvaraNaM, zeSendriyamanoviSayamaviziSTamacakSurdarzanaM tallabdhighAti acakSurdarzanAvaraNaM, avadhAvapi prathamasampAte sAmAnyamAtropalambhanamavadhidarzanaM, kevaladarzanamapi sAmAnyopayogalakSaNaM, etayorAvaraNamavadhidarzanAvaraNaM kevaladarzanAvaraNaM ca / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 svApo-nidrA sukhapratibodhalakSaNA vedanIyam-anubhavanIyaM, nidrA cAsau vedanIyaM ceti sarvatra samAnAdhikaraNaM, duHkhapratibodhalakSaNA nidrAnidrA, upaviSTazayanalakSaNA pracalA, cakramaNamAcarataH zayanaM pracalApracalA, styAnagRddhiH styAyatIti styAnaM stimitacitto nAtIva vikasvaracetana AtmA styAnasya svApavizeSe sati gRddhiH-AkAGkSA mAMsamodakadantAyudAharaNaprasiddhA, styAnaddhiriti vA pAThaH, tadudayAddhi mahAbalo'rddhacakravartitulyabalaH prakarSaprAptau bhavati, anyathA jaghanyamadhyamAvasthAbhAjo'pi saMhananApekSayA sambhavatyeveti styAnasya RddhiH styAnaddhiriti, cazabdaH samuccayavRttiH, darzanAvaraNabhedAzcakSudarzanAvaraNAdayo nidrAvedanIyAdayazceti vAkyArthaH, uktArthAnugAmyeva bhASyaM-cakSurdarzanAvaraNamityAdi gatArthaM, darzanAvaraNaM navabhedaM bhavatItyante nigamitaM navabhedameveti // 8-8 // TIkArtha- prastutamAM AvaraNano saMbaMdha hovAthI ane vedanIyano saMbaMdha cakSu AdinI sAthe nathI evo bodha thAya e mATe cakSu Adi zabdono dvanda samAsa karIne chaThThI vibhaktithI nirdeza karyo che. darzanAvaraNa prakRtinA sAmarthyathI(=darzanAvaraNanI prakRtio hovAthI) cakSu Adi zabdono darzana zabdanI sAthe saMbaMdha karavo. nidrAthI AraMbhI syAnagRddhi zabdono dvandrasamAsa karIne samAnAdhikaraNa samAsano bodha thAya e mATe nidrAdi zabdo pachI vedanIyano nirdeza karyo che. AtmA jenAthI jue te cakSu. saghaLIya indriyo sAmAnya-vizeSa bodhanA svabhAvavALA AtmAnuM karaNadvAra che. cakSudvArA AtmapariNatirUpa mAtra sAmAnyabodha te cakSudarzana. tenI labdhino je ghAta kare te cakSudarzanAvaraNa. zeSa indriyo ane mana dvArA sAmAnyabodha te acakSudarzana. tenI labdhino je ghAta kare te acakSudarzanAvaraNa. avadhimAM paNa prathama saMpAtamAM mAtra sAmAnya bodha te avadhidarzana. kevaLadarzana paNa sAmAnya upayogavALuM che. te benuM AvaraNa te avadhidarzanAvaraNa ane kevaladarzanAvaraNa. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-9 sukhapUrvaka jAgI zakAya tevI UMgha te nidrA. vedanIya eTale anubhavavA yogya. nidrA nidrA che ane vedanIya che ema badhAmAM samAnAdhikaraNa che. arthAta nidrA vagere pAMcanI sAthe vedanIyano karmadhAraya samAsa che. kaSTapUrvaka jAgI zakAya tevI UMgha te nidrAnidrA. beThA beThA UMgha Ave te pracalA. cAlatAM cAlatAM UMgha Ave te pracalApracalA. ekaThuM kare(=dhAreluM kAma kare) te styAna. syAna eTale jenI cetanA atyaMta vikasvara banI nathI tevo sthiracittavALo AtmA. sthAnanI nidrAvizeSa thaye chate gRddhi=AkAMkSA te sthAnagRddhi. syAnagRddhi mAMsa, modaka, dAMta vagere udAharaNothI prasiddha che athavA sthAnaddhi evo pATha che. tenA udayathI atizaya baLanI prApti thatAM vAsudevanA baLa samAna mahAbaLI thAya che. anyathA saMhanananI apekSAe jaghanyabaLavALo ke madhyamabaLavALo paNa saMbhave che. tyAnanI Rddhi te sthAnarhi. ~ zabda samuccaya arthamAM che. tethI cakSudarzanAvaraNa vagere ane nidrAvedanIya vagere ema vAkyArtha thAya. ukta arthane ja anusaranAruM bhASya A pramANe che- "cakSurzanAvaraLIyam" ityAdi bhASyano artha samajAi gayelo che. darzanAvaraNa nava bhedovALuM ja che ema aMte upasaMhAra karyo che. nava bhedovALuM ja che. (8-8) TIkAvataraNikA - samprati yattadAgame prasiddhaM vedanIyatvena tRtIyamUlaprakRtirUpaM taduttaraprakRtivivakSayA sUtrakAra Aha TIkAvataraNikA have AgamamAM trIjI mUlaprakRti tarIke je vedanIyakarma prasiddha che tene tenI uttaraprakRtione kahevAnI icchAthI sUtrakAra kahe che-- vedanIyakarmanA be bhedo- 34 samadreghe ||8-zA sUtrArtha- sagha=sAtAvedanIya ane asagha=asAtAvedanIya ema vedanIyaprakRtinA be bheda che. (8-9) bhASyaM - sadvedyaM asadvedyaM ca vedanIyaM dvibhedaM bhavati // 8- 9 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-9 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 35 bhASyArtha-sarvedya ane asarvedya emavedanIyanA be bhedo che. (8-9) TIkA- uttaraprakRtibhedamAtrasya vivakSitatvAt prathamaiva, sadvedyamasadvedyaM ceti vedanIyamUlaprakRteruttaraprakRtidvayaM bhavati, tatrAbhimatamiSTamAtmanaH karturupabhokturmanujadevAdijanmasu zarIramanodvAreNa sukhapariNatirUpamAgantukAnekamanojJadravyakSetrakAlabhAvasambandhasamAsAditaparipAkAvasthamatibahubhedaM yadudayAdbhavati tadAcakSate saveMdanIyam, abhihitaviparItamasadvedanIyaM, evaMvidhArthAnusAri ca bhASyam-sadvedyamityAdi, sacchabdaH prAzaMsye, prazaMsA cAtmano'bhimataviSayatvaM, asacchabdastadvaiparItye, cazabda uttaraprakRtisamuccitau, vedanIyaM-vedyaM, dvibhedaM-dviprakAraM, bhavatIti // 8-9 // TIkArtha-mAtra uttaraprakRtinA bhedone kahevAnuM iSTa hovAthI prathama vibhakti ja che. sarvedya ane asahya vedanIya mUlaprakRtinI uttaraprakRtio be che. temAM upabhoga karanAra jIvane anukULa, priya, manuSya-deva Adi bhavamAM zarIra-mana dvArA sukhapariNAmarUpa, AvanArA aneka manohara dravya, kSetra, kAla, bhAvanA saMbaMdhathI paripAka avasthAne jeNe prApta karI che tevuM atizaya ghaNA bhedavALuM jenA udayathI thAya tene sarvedanIya kahe che. kahelAthI viparIta asadanIya che. AvA prakAranA arthane anusaranAruM bhASya A pramANe che- "vedyam' rUtyAdri sata zabda prazaMsAnA arthamAM che. jIvanA anukULa viSayavALuM hovAthI prazaMsA che. asat zabda tenAthI viparIta arthamAM che. va zabda uttaraprakRtinA samuccaya mATe che. je vedavA yogya hoya te vedya. be bhedavALuM eTale be prakAravALuM che. (8-9) TIkAvataraNikA- samprati caturthamUlaprakRtermohanIyanAmna uttaraprakRtiprapaJcakhyApanAyAha sUtraM TIkAvataraNikArtha- have mohanIya nAmanI cothI mUlaprakRtione vistArathI jaNAvavA mATe sUtrane kahe che- Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yanAkavAyA 36 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 mohanIya prakRtinA bhedo- darzanacAritramohanIyakaSAyanokaSAyavedanIyAkhyAstridviSoDazanavabhedAH samyagamithyAtvatabhayAni kaSAyanokaSAyau anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasajvalanavikalpAzcaikazaH krodhamAnamAyAlomA hAsyaratyaratizokabhayajugupsAstrIpuMnapuMsakavedAH // 8-10 // sUtrArtha- mohanIyakarmanA mukhya be bhedo che- (1) darzanamohanIya ane (2) cAritramohanIya. darzanamohanIyanA traNa bhedo che- (1) samyakatvamohanIya (2) mithyAtvamohanIya ane (3) mizramohanIya. cAritramohanIyanA (1) kaSAyamohanIya ane (2) nokaSAyamohanIya ema be bhedo che. kaSAyamohanIyanA mukhya cAra bhedo che- (1) krodha (2) mAna (3) mAyA ane (4) lobha. krodha vagere dareka kaSAyanA anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAnAvaraNa ane saMjavalana ema cAra cAra bhedo hovAthI kaSAyanA kula 16 bhedo che. anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha. apratyAkhyAna krodha, mAna, mAyA, lobha. pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha. saMjavalana krodha, mAna, mAyA, lobha. nokaSAya mohanIyanA nava bhedo che. hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda, napuMsakaveda. (Ama mohanIyaprakRtinA kula aThyAvIsa bhedo che.) (8-10). bhASyaM- tridviSoDazanavabhedA yathAkramam / mohanIyabandho dvividho darzanamohanIyAkhyazcAritramohanIyAkhyazca / tatra darzanamohanIyAkhyastribhedaH tadyathA- mithyAtvavedanIyaM, samyaktvavedanIyaM, samyagmithyAtvavedanIyamiti / cAritramohanIyAkhyo dvibhedaH kaSAyavedanIyaM nokaSAyavedanIyaM ceti / tatra kaSAyavedanIyAkhyaH SoDazabhedaH / tadyathA- anantAnubandhI krodho mAno mAyA lobhaH, evamapratyAkhyAnakaSAyaH pratyAkhyAnAvaraNakaSAyaH Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sajvalanakaSAya ityekazaH krodhamAnamAyAlobhAH SoDaza bhedAH // nokaSAyavedanIyaM navabhedam / tadyathA- hAsyaM, ratiH, aratiH, zokaH, bhayaM, jugupsA, puruSavedaH, strIvedaH, napuMsakaveda iti nokaSAyavedanIyaM navaprakAram // tatra puruSavedAdInAM tRNakASThakarISAgnayo nidarzanAni bhavanti / ityevaM mohanIyamaSTAviMzatibhedaM bhavati // anantAnubandhI smygdrshnopghaatii| tasyodayAddhi samyagdarzanaM notpadyate / pUrvotpannamapi ca pratipatati / apratyAkhyAnakaSAyodayAdviratirna bhavati / pratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayAdviratAviratirbhavati, uttamacAritralAbhastu na bhavati / sajvalanakaSAyodayAdyathAkhyAtacAritralAbho na bhavati / / krodhaH kopo roSo dveSo bhaNDanaM bhAma ityanarthAntaram / tasyAsya krodhasya tIvramadhyavimadhyamandabhAvAzritAni nidarzanAni bhavanti / tadyathAparvatarAjisadRzaH bhUmirAjisadRzaH vAlukArAjisadRza udakarAjisadRza iti / tatra parvatarAjisadRzo nAma / yathA prayogavisrasAmizrakANAmanyatamena hetunA parvatarAjirutpannA naiva kadAcidapi saMrohati, evamiSTaviyojanAniSTayojanAbhilaSitAlAbhAdInAmanyatamena hetunA yasyotpannaH krodha AmaraNAnna vyayaM gacchati, jAtyantarAnubandhI niranunayastIvrAnuzayo'pratyavamarzazca bhavati sa parvatarAjisadRzaH / tAdRzaM krodhamanumRtA narakeSUpapattiM prApnuvanti // __ bhUmirAjisadRzo nAma / yathA bhUmerbhAskararazmijAlAdAttasnehAyA vAyvabhihatAyA rAjirutpannA varSApekSasaMrohA paramaprakRSTASTamAsasthitirbhavati, evaM yathoktanimitto yasya krodho'nekavidhasthAnIyo duranunayo bhavati sa bhUmirAjisadRzaH / tAdRzaM krodhamanumRtAstiryagyonAvupapattiM prApnuvanti / vAlukArAjisadRzo nAma / yathA vAlukAyAM kASThazalAkAzarkarAdInAmanyatamena hetunA rAjirutpannA vAyvIraNAdyapekSasaMrohA arvAg mAsasya Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 rohati, evaM yathoktanimittotpanno yasya krodho'horAtraM pakSaM mAsaM cAturmAsyaM saMvatsaraM vAvatiSThate sa vAlukArAjisadRzo nAma krodhaH / tAdRzaM krodhamanumRtA manuSyeSUpapattiM prApnuvanti // udakarAjisadRzo nAma / yathodake daNDazalAkAGgulyAdInAmanyatamena hetunA rAjirutpannA dravatvAdapAmutpattyanantarameva saMrohati evaM yathoktanimitto yasya krodho viduSo'pramattasya pratyavamarzenotpattyanantarameva, vyapagacchati sa udakarAjisadRzaH / tAdRzaM krodhamanumRtA deveSUpapattiM prApnuvanti / yeSAM tveSa caturvidho'pi na bhavati te nirvANaM prApnuvanti / mAnaH stambho garva utseko'haGkAro darpo madaH smaya ityanarthAntaram / tasyAsya mAnasya tIvrAdibhAvAzritAni nidarzanAni bhavanti / tadyathAzailastambhasadRzaH asthistambhasadRzaH dArustambhasadRzaH latAstambhasadRza iti / eSAmupasaMhAro nigamanaM ca krodhanidarzanairvyAkhyAtam // mAyA praNidhirupadhirnikRtirAcaraNaM, vaJcanA, dambhaH, kUTaM, atisandhAnamanArjavamityanarthAntaram / tasyA mAyAyAstIvrAdibhAvAzritAni nidarzanAni bhavanti / tadyathA- vaMzakuNasadRzI, meSaviSANasadRzI, gomUtrikAsadRzI nirlekhanasadRzIti / atrApyupasaMhAranigamane krodhanidarzanairvyAkhyAte || lobho rAgo gArdhyamicchA mUrcchA snehaH kAGkSAbhiSvaGga ityanarthAntaram / tasyAsya lobhasya tIvrAdibhAvAzritAni nidarzanAni bhavanti / tadyathAlAkSArAgasadRzaH kardamarAgasadRzaH, kusumbharAgasadRzo, haridrArAgasadRza iti / atrApyupasaMhAranigamane krodhanidarzanairvyAkhyAte / eSAM krodhAdInAM caturNAM kaSAyANAM pratyanIkabhUtAH pratighAtahetavo bhavanti / tadyathA- kSamA krodhasya, mArdavaM mAnasya, ArjavaM mAyAyAH, santoSo lobhasyeti // 8-10 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-8 39 bhASyArtha- anukrame traNa, be, soLa ane nava bhedo che. mohanIyano baMdha darzanamohanIya ane cAritramohanIya ema be prakArano che. temAM darzanamohanIyanA traNa bheda che. te A pramANe- mithyAtvavedanIya, samyakatvavedanIya ane samyagRmithyAtvavedanIya. cAritramohanIya kaSAyavedanIya ane nokaSAyavedanIya ema be prakArano che. kaSAyavedanIya soLa prakAranuM che. te A pramANe- anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha e pramANe apratyAkhyAnakaSAya, pratyAkhyAnAvaraNakaSAya ane saMjavalanakaSAya e darekanA krodha, mAna, mAyA, lobha ema soLa bhedo thAya. nokaSAyavedanIya nava prakAranuM che. te A pramANe- hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, puruSaveda, strIveda, napuMsakaveda - A pramANe nokaSAyavedanIya nava prakAranuM che. temAM puruSaveda AdinAM (kramazaH) tRNa-agni, kAi-agni ane chANa-agni daSTAMto che. A pramANe mohanIya aThyAvIsa bhedavALuM che. anaMtAnubaMdhI kaSAya samyakatvano ghAta kare che. tenA udayathI samyagdarzana utpanna thatuM nathI ane pUrve utpanna thayeluM paNa nAza pAme che. apratyAkhyAnakaSAyanA udayathI virati na thAya. pratyAkhyAnAvaraNakaSAyanA udayathI dezavirati thAya che, uttama cAritrano lAbha na thAya. saMjavalanakaSAyanA udayathI yathAkhyAtacAritranI prApti na thAya. krodha, kopa, roSa, dveSa, laMDana, bhAma A pramANe eka artha che. te krodhanA tIvra, madhyama, vimadhyama, maMda bhAvone AzrayIne daSTAMto che. te A pramANe- krodha parvatarekhA samAna, pRthvIrekhA samAna, retIrekhA samAna ane jalarekhA samAna che. parvatarekhA samAna' e zabdono artha A pramANe che- jevI rIte prayoga, svAbhAvika, prayoga-svAbhAvika e traNamAMthI koipaNa eka Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 hetuthI parvatamAM paDelI phATa kyAre paNa saMdhAtI nathI e pramANe iSTaviyoga, aniSTasaMyoga, ISTanI aprApti Adi koi eka hetuthI utpanna thayelo jeno krodha maraNa sudhI dUra na thAya, anya janmanA anubaMdhavALo niranunaya tIvra vairavALo ane apratyavamarza hoya teno krodha parvata rekhA samAna che. AvA krodha sahita marelA jIvo narakomAM utpattine pAme che. pRthvIrekhA samAna' e zabdono artha A pramANe che. jevI rIte sUryanA kiraNasamUhathI cUMTAyelA sneha(pANI)vALI ane vAyuthI haNAyelI bhUmimAM utpanna thayelI phATa(=rekhA) varSAdathI saMdhAI jAya che ane vadhAremAM vadhAre ATha mAsanI sthitivALI hoya che, e pramANe yathokta nimittavALo, aneka prakAranA sthAnavALo ane muzkelIthI zAMta thaI zake tevo jeno krodha che te pRthvInI rekhA samAna che. tevA krodhasahita mRtyu pAmelA jIvo tiryaMcayonimAM utpanna thAya che. retIrekhA samAna e zabdono artha A pramANe che. jevI rIte retImAM kASTha-saLI-kAMkarA AdimAMthI koI eka hetuthI utpanna thayelI rekhA (degphATa) vAyunI preraNA Adi kAraNathI mAsanI aMdara saMdhAI jAya che=pUrAI jAya che, tema yathokta nimittavALo jeno krodha ahorAtra, pakSa, mAsa, cAramAsa ke eka varSa sudhI rahe che te krodha retInI rekhA samAna che. tevA krodhasahita marelA jIvo manuSyamAM utpatti pAme che. "jalarekhA samAna e zabdono artha A pramANe che- jevI rIte pANImAM daMDa, saLI, AMgaLI AdimAMthI koI eka kAraNathI utpanna thayelI rekhA(=lIsoTo) pANI pravAhI hovAthI utpatti pachI turata ja purAI jAya che tema yathokta nimittathI vidvAna evA apramatta jIvamAM utpanna thayelo krodha utpatti pachI pazcAttApathI turata ja dUra thAya che te jalarekhA samAna che. tevA krodhasahita mRtyu pAmelA jIvo devomAM utpanna thAya che. je jIvone A cAreya prakArano krodha nathI te jIvo mokSane pAme che. mAna, staMbha, garva, utsaka, ahaMkAra, darpa, mada, smaya e pramANe eka ja artha che. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 te A mAnanA tIvrAdi bhAvone AzrayIne daSTAMto che. te A pramANemAna paththaranA staMbha samAna, asthitaMbha samAna, kASThataMbha samAna, latAtaMbha samAna che. A daSTAMtonA upasaMhAranuM ane nigamana(=ghaTAvavuM te)nuM vyAkhyAna krodhanA daSTAMtothI karyuM che. mAyA, prasidhi, upadhi, nikRti, AcaraNa, vaMcanA, daMbha, kUTa, atisaMdhAna ane anArjava A pramANe eka artha che. te mAyAnA tIvrAdi bhAvone AzrayIne dRSTAMto che. te A pramANemAyA vAMsamULa samAna, gheTAnA ziMgaDA samAna, gomUtrikA samAna ane nirlekhana samAna che. ahIM paNa upasaMhAra ane nigamananuM krodhanA daSTAMtothI vyAkhyAna karyuM che. lobha, rAga, gArtha, icchA, mUcha, sneha, kAMkSA, abhinkaMga e pramANe eka artha che. te lobhanA tIvra vagere bhAvone AzrayIne dAMto che. te A pramANelobha lAkSArAga (kiramajI raMga) samAna, gADAnA paiDAnI maLInA raMga samAna, divAnI mezanA raMga samAna ane haLadaranA raMga samAna che. ahIM paNa upasaMhAra ane nigamananuM vyAkhyAna krodhanA daSTAMtothI karyuM che. A krodhAdi cAra kaSAyonA zatrurUpa evA pratighAta hetuo che. te A pramANe-krodhano kSamA, mAnano mArdava, mAyAno Arjava, lobhano saMtoSa pratighAta hetu che. (8-10) TIkA- mohanIyamUlaprakRteraSTAviMzatiruttaraprakRtayaH saMgrahabhedarUpAH sUtreNaiva nirdiSTAH, mohanIyazabdaH pratyekamabhisambadhyate, darzanamohanIyaM cAritramohanIyamiti saMgraheNa nirdezaH, punazcAritramohanIyamuttarabhedApekSayA saMgraheNaiva nirdiSTaM, tadbhedAkhyAnaM tu kaSAyavedanIyaM nokaSAyavedanIyamiti, darzanamohanIya ityAdikA AkhyA yAsAmuttaraprakRtInAM tAstathA nirdiSTAH, tAsAM bhedapratipAdanArthamAha-tridviSoDazanavabhedA iti nirdezakrameNaiva tryAdayo bhedA yAsAM tAstathoktAH, darzanamohanIyottaraprakRtistribhedA, Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 cAritramohanIyottaraprakRtiddhibhedA, tau cAmU vikalpau-kaSAyavedanIyaM SoDazabhedaM, nokaSAyavedanIyaM navabhedamiti, evametA uttaraprakRtayo aSTAviMzatiH sUcitA mohanIyamUlaprakRteH / / adhunA yAdibhedAn sUtreNaiva pratipAdayati samyaktvamithyAtvatadubhayAnIti, samyaktvaM mithyAtvaM tadubhayamiti dvandvanirdezaH, tattvArthazraddhAnalakSaNaM samyaktvaM, tadviparItaM mithyAtvaM, tadubhayamiti samyagmithyAtvaM, tattvArthazraddhAnAzraddhAnalakSaNaM, evametat trividhaM darzanamohanIyaM sUcitaM, kaSAyAkaSAyAvityanena cAritramohanIyabhedadvayAkhyAnaM, anantAnubandhiprabhRtikaSAyAsta eva mohanIyaM, akaSAyA hAsyAdayaH kevalAH kaSAyasamparkazUnyAH svakAryAsamarthA ityakaSAyAH, sadaiva hi kaSAyasaMsaktAzcAritramohanIyavyapadezyAH, alpakaSAyakAryatvAdakaSAyA iti, tatra kaSAyamohanIyabhedapradarzanArthamAha sUtrazakalaM-anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasajvalanavikalpAzcaikazaH krodhamAnamAyAlobhA iti, anantaH-saMsArastamanubadhnantIti tacchIlAzcetyanantAnubandhinaH krodhAdayaH, avidyamAnaM pratyAkhyAnaM yeSAmudaye te tvapratyAkhyAnAH krodhAdayaH, apare punarAvaraNazabdamatrApi sambadhnanti, apratyAkhyAnAvaraNA iti, alpaM pratyAkhyAnamapratyAkhyAnaM-dezaviratiH tadapyAvRNvanti, kimuta sarvapratyAkhyAnamiti, mUlaguNapratyAkhyAnavighAtavartinaH pratyAkhyAnAvaraNAH krodhAdayaH, svalpanimittaprAptAvapi yugapat sajvalanAH, sajvalanAH krodhAdayaH, evaM cAnantAnubandhyAdInAmekaikazaH krodhamAnamAyAlobhAkhyA vikalpA bhavanti, anantAnubandhinaH krodhAdayaH, evamapratyAkhyAnAH pratyAkhyAnAvaraNAH saJcalanAzceti, evamete SoDazabhedAH kaSAyavedanIyAH sUcitAH, hAsyetyAdinA sUtrAvayavena nokaSAyavedanIyamAcaSTe navabhedam, etadaSTAviMzatividhamAveditaM mohanIyaM karma sUtreNeti, adhunA bhASyamanuzriyate-tridviSoDazanavabhedA yathAkramamityAdi bhASyaM, uktArthaM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 43 caitadbhASyaM, darzanacAritrakaSAyanokaSAyaprakRtayaH krameNa tridviSoDazanavabhedAH, anenASTAviMzatividhatA pratipAditA mohanIyasya, mohanIyabandha ityAdi, yathoktakArakaprasiddho mohazabdaH dviprakAro-darzanamohanIyAkhyaH cAritramohanIyAkhyazca, tattvArthazraddhAnaM darzanaM, tanmohanAt darzanamohanIyaM, prANAtipAtAdiviratiH cAritraM tanmohanAt cAritramohanIyaM, tatra darzanamohanIyAkhyastribheda ityAdi, tatra tayordarzanacAritramohanIyayordarzanamohanIyAkhyastribhedaH prakRtibandhastAvaducyate, tadyathetyAdinA, tameva pradarzayati-mithyAtvavedanIyamityAdi, tatra darzanamohanIyatraividhye satyapi bandho bhavatyekavidha eva-tattvArthAzraddhAnalakSaNamithyAtvavedanIyasya, na samyagmohanIyasya, nApi samyagmithyAtvamohanIyasyeti, yato mithyAtvapudgalA evaikarUpabaddhAH santaH kAtmano'dhyavasAyavizeSAt sarvathA zodhitA mithyAbhAvapariNAmaM tyAjitA samyagmithyAtvapariNatiM vA prApitAH samyaktva-samyaktvamithyAtvavyapadezabhAjo bhavantIti, natvevaMvidhA eva badhyante, daravizuddhAstu samyagmithyAtvavyapadezabhAja iti, yathA''ha "mithyAtvasya hyudaye jIvo viparItadarzano bhavati / na ca tasmai saddharmaH svadate pittodaye ghRtavat // 1 // yathoktakrameNa ca mithyAtvazuddhau granthibhedasamanantaraM samyaktvAvAptiH, tatazca "samyaktvaguNena tato vizodhayati karma tacca mithyAtvam / yadvacchakRtprabhRtibhiH zodhyante kodravA madanAH // 1 // yat sarvathApi tatra vizuddhaM tadbhavati karma samyaktvam / mizraM tu daravizuddhaM bhavatyazuddhaM ca mithyAtvaM // 2 // madanakrodravAstu vyavasthAH avizuddhavizuddhadaravizuddhA iti dRSTAntIkRtAH mithyAtvasamyaktvasamyagmithyAtveSu, mithyAtvodayAcca tattvArthAzraddhA bhavati, viparItadRSTitvAt, yathAha Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 " nanu kodravAn madanakAn bhuktvA nAtmavazatAM naro yAti / zuddhAdI na ca muhyati mizraguNazcApi mizrAdI // 1 // " guNaguNinoraikyAttadudayAnuguNapariNAmavartitvAt pItamadyahRtpUrabhakSaNa 44 pittodayAd vyAkulIkRtAntaHkaraNapuruSavadyathAvasthitArtharucipratighAtakAriNA mithyAtvenAnyathaitat pratipadyate, yathAha"micchattatimirapacchAiadiTThI rAgadosasaMjuttA / dhammaM jiNapaNNattaM bhavvAvi narA na royaMti // 1 // micchAdiTThI jIvo uvaiTuM pavayaNaM na saddahai / saddahai asabbhAvaM uvaiTuM vA aNuvaiTTaM // 2 // payamakkharaM ca ekkaM jo na roei suttaniddidvaM / sesaM roaMtovi hi micchaddiTThI muNeavvo ||3||" sUtraM tu prativiziSTapuruSapraNItameva zraddhAgocara iti, yathoktam"arhatproktaM gaNadharadRbdhaM pratyekabuddhadRbdhaM ca / sthaviragrathitaM ca tathA pramANabhUtaM tridhA sUtram // 1 // zrutakevalI ca tasmAdadhigatadazapUrvakazca tau sthavirau / AptAjJAkAritvAcca sUtramitarat sthavirabdhaM // 2 // " athavA "taM micchattaM jamasaddahaNaM taccANa jANa bhAvANaM / saMsaiamabhiggahiaM aNabhiggahiyaM ca taM tivihaM // 1 // " sa samprati samyaktvavedanIyaM zuddhapudgalapratyayastattvArtha zraddhAnapariNAma AtmanaH, sa caupazamikAdibhedena paJcadhA prAg vyAkhyAtaH, aupazamikasAsvAdanavedakakSAyopazamikakSAyikAkhyaH, tatropazAnte darzanamohasaptake bhavatyaupazamikaM sadaiva samyaktvamantarmuhUrtakAlAvacchitraM, upazamasamyaktvaM hi nityamevopahanyate'nantAnubandhibhi:, yathAha Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 "saMyojanodayazcet syAdAsAdyeta nAma samyaktvam / tasya tu vizuddhyatastadabhAvAt samyaktvamanavadyam // 1 // " kSAyopazamikasamyaktvapudgalacaramagrAsAnubhavakAle vedakasamyaktvaM, uditamithyAtvapudgalakSaye anuditamithyAtvopazame ca kSAyopazamikamuktaM, kSAyikaM tu niravazeSadarzanamohakSaye bhavati samyaktvaM, na ca vizuddhapudgalakSaye tattvArthazraddhAnalakSaNasya pariNAmasyAbhAvaH, yathAha "prakSINe tarhi samyaktve, samyagdRSTiH kathaM mataH ? / kSayo dravyasya tatreSTaH, pariNAmasya na kSayaH // 1 // " samyaktvamithyAtvavedanIyamadhunocyate, prathamataH samyaktvamutpAdayan karaNatrayaM vidhAyopazamasamyaktvaM pratipadyate, tato mithyAtvadalikaM tripuJjItvena pariNamayati zuddhamizrAzuddhatvena, yathAha "samyaktvaguNena tato vizodhati karma tacca mithyAtvam / yadvat zakRtprabhRtibhiH zodhyante kodravA madanAH // 1 // " samyagmithyAtvaM ca tad vedanIyaM cetyevaM pUrvayorapi draSTavyaM, itizabdo darzanamoheyattApratipattaye darzanamohanIyaprakRtibandhamAkhyAya samprati cAritramohaprakRtibandhAcikhyAsayA jagAda-cAritramohanIyAkhyo dvividha ityAdi, dvivikalpazcAritramohanIyaprakRtibandhaH, kaSAyavedanIyaM nokaSAyavedanIyaM ceti, etAvadbhedaM mUlatazcAritramohanIyaM, yathAkrama tatsvarUpAkhyAnAyAha-tatretyAdi, tayozcAritramohabhedayoH kaSAyavedanIyAkhyastAvadayaM SoDazabhedaH, tadyathetyanena bhedAnAvedayate, anantAnubandhI krodha ityAdi, anantaH saMsAro nArakatiryakmanujadevajanmajarAmaraNaparamparAlakSaNaH tadanubandhAdanantAnubandhinaH saMyojanAzca krodhamAnamAyAlobhAH, tatra krodhaH-aprItilakSaNaH, mAno garvaH, mAyA-zAThyaM, lobho gAya, tRSNetyanAntaram, Aha ca Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 "saMyojayanti yannaramanantasaGkhyairbhavaiH kaSAyAste / ... saMyojanatAnantAnubandhitA vApyatasteSAM // 1 // " anantAnubandhinAM ca tAvat parvatarAjizailastambhaghanavaMzamUlakRmilAkSArAgodAharaNAni, evamapratyAkhyAnAvaraNakaSAyazcaturddhA krodhAdibhedenetyatidizyate, pratyAkhyAnaM dvividhaM-sarvaviratilakSaNaM dezaviratilakSaNaM ca, tatra dezaviratilakSaNamalpaM tadAvaraNakaSAyaH-pratyAkhyAnAvaraNakaSAyaH, sAmarthyAdapizabdaH samuccAyArtho labhyate, ye svalpamAvRNvanti pratyAkhyAnaM te sarvaviratilakSaNamAvRNvantyeveti nAsti citraM, kaSAya iti jAtivivakSAyAmekavacananirdezaH, Aha ca "AvRNvanti pratyAkhyAnaM svalpamapi yena jIvasya / tenApratyAkhyAnAvaraNAste nirvizeSoktyA // 1 // naJ hi atra alpArthaH upamAnArtho vA, tena pratyAkhyAnAvaraNavadapratyAkhyAnAvaraNaH, yathoktaM "pratyAkhyAnAvaraNasadRzatvAdvA tattathA bhavati siddham / yattvabrAhmaNavacane tatsadRzaH puruSa eveSTaH // 1 // " eSAmudaye samyaktvalAbhaH, sarvadezaviratilakSaNaM tu pratyAkhyAnaM nAsti / pratyAkhyAnAvaraNakaSAya iti tathaivAtidezaH, pratyAkhyAnazabdenAtra sarvaviratiparigrahaH, tadAvaraNAH pratyAkhyAnAvaraNAH, pratizabdaH pratiSedhavacanaH, pratiSedhasyAkhyAnaM-prakAzanamAcAryAdisannidhau bhAvataH sarvAn prANino na hanmi yAvajjIvamityAdi pratyAkhyAnaM, tadevamprakAraM sthagayatIti pratyAkhyAnAvaraNaH, yathAha "sarvapratyAkhyAnaM yenAvRNvanti tadabhilaSato'pi / tena pratyAkhyAnAvaraNAste nivizeSoktyA // 1 // " pratyAkhyAnaparINAmajanmavighAtakAritvAt pratyAkhyAnAvaraNAH, na tu sata eva pratyAkhyAnasyeti vAkyArthaH, tathA cAhuH pUjyA: Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tasvAsthadhigamasUtra adhyAya-8 47 "nAsaMtassAvaraNaM Na sato'bhavvAdiviramaNapasaMgA / paccakkhANAvaraNA tamhA tassaMbhavAvaraNA // 1 // udaye viratipariNaI na hoi jesiM khayAio hoi / paccakkhANAvaraNA te iha jaha kevalAvaraNaM // 2 // " etadudayavartinazca dvAdazavidhagRhadharmAvAptiH, yathAha"zrAvakadharmo dvAdazabhedaH saJjAyate tatastasya / paJcatricatuHsaGkhyo vrataguNazikSAmayaH zuddhaH // 1 // " saJcalanakaSAyasvarUpAkhyAnAyAha-sajvalanakaSAya iti, samastapApasthAnaviratibhAjamapi yati duHsahaparISahasampAte yugapat saJcalayantIti sajvalanAH, yathAha "saJvalayanti yatiM yat saMvignaM sarvapApaviratimiti / tasmAt sajvalanA ityaprazamakarA nirucyante // 1 // " itizabdaH kaSAyavedanIyeyattAmAha, 'ekaza' iti ekaikasya apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaJcalanakaSAyasya krodhAdayo bhedAzcatvArazcatvAra iti, tatra apratyAkhyAnakrodhAdyudAharaNAni bhUrAjyasthimeSazrRGgakardamarAgAH pratyAkhyAnAvaraNakrodhAdeH reNurAjikASThagomUtramArgakhaJjanarAgAH saJcalanakrodhAdeH jalarAzitinisalatAvalehaharidrArAgAH, evamete SoDaza bhedAH kaSAyavedanIyasyeti / prastAvaprAptaM nokaSAyavedanIyamucyate / nokaSAyavedanIyaM navabhedamiti kaSAyaikadezatvAt kaSAyavizeSatvAdvA nokaSAyAHhAsyAdayaH, mizrArtho vA nozabdaH, kaSAyasahavRttaya ete svakAryanirvartanapratyalAH, na hyamISAM pRthak sAmarthyamasti, yaddoSazca yaH kaSAyastat-sahacAriNaH ete'pi tattadoSA eva bhavanti, etaduktaM bhavatianantAnubandhyAdisahacaritAstatsvabhAvakA eva jAyante, tasmAdete'pi caraNopaghAtakAritvAt tattulyatayaiva grAhyAH, tathA anyenApyavAci Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 "kaSAyasahavartitvAt, kaSAyapreraNAdapi / .. hAsyAdinavakasyoktA, nokaSAyakaSAyatA // 1 // " tadyathetyanena navApi nokaSAyAn svarUpeNAkhyAtumupakramate, tatra hAsyanokaSAyamohodayAt sanimittamanimittaM vA hasati-smayate raGgAvatIrNanaTavat, ratimohodayAd bAhyAbhyantareSu vastuSu ratiH-prItiH AsaktiH iSTeSu vA zabdAdiviSayeSu, aratimohodayAdeteSvevAprItiraratiH, zokamohodayAt paridevate hanti ca svamastakAdyavayavAn niHzvasiti roditi stanati loTate bhuvaH pITha ityAdi, bhayamohodayAd trasatyudvijate vepata ityAdi, jugupsAmohanIyodayAt zubhAzubhadravyaviSayaM vyalIkamupajAyata ityAdi, puruSavedamohodayAdanekAkArAsu strISvabhilASa AmraphalAbhilASa ivodriktazleSmaNaH, tathA 'saMkalpajAsvapI'tyAdi, strIvedamohodayAt nAnAkAreSu puruSeSvabhilASaH, saMkalpajeSu cetyAdi, napuMsakavedamoho bahubhedaH, tadudayAd kasyacit strIpuruSadvayaviSayo'pyabhilASaH kila prAdurbhavati, dhAtudvayodaye mArjitAdidravyAbhilASavat, kasyacittu puruSeSvevAbhilASaH saMkalpajanita cAnekarUpa ityAdi, itikaraNo nokaSAyeyattApradarzanArthaH, uktamevametannokaSAyavedanIyaM navaprakAram / eSAM puruSAdivedAnAM trayANAmapi tIvrAdipariNAmasaMsiddhyarthaM dRSTAntAnAvizcikIrSurAha- tatretyAdi, puruSavedAdInAmiti kramaniyamamAcaSTe, tRNAdayaH kRtadvandvAH, pratyekamagnizabdena sahAbhisambandhyante, nidarzanAni daya'nta iti dRSTAntA bhavanti, etAni ca kRtasannivezakramAt, tatra puruSavedamoho'gne zaM jvalataH samAsAditapratikriyasyAzveva prazamo jAyate, samAsAditatRNapUlakasyeva nAtIvasthAsnuranubandhaH, strIvedajAtavedasastu bahutarakAlAvasthAyinaH sambhASaNasparzanendhanAbhivarddhitasya cirAya prazamo jAyate, dRDhatarakhAdirAdikASThapravRddhajvAlAkalApajvalanasyeva, napuMsakavedamahAmohasaptAciSastu samAsAditodayasya mahAnagaradAhadahana Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 tulyasya kArISakRzAnorivAntardizi jRmbhamANadIptatarakaraNanikarasya bahutarakAlenAsya prazamo bhavati, sampratyupasaMharati - evamityAdi, uktena prakAreNa dvitriSoDazanavabhedalakSaNenASTAviMzatibhedamuktaM mohanIyaM // 48 samprati anantAnubandhyAdikaSAyANAmudaye'yamAtmA samyaktvAdisAmAyikAnAM kva kiM labhate kiM vA na labhata iti pratipipAdayiSurAhaanantAnubandhItyAdi anantAnubandhikaSAyodayaH samyagdarzanamupahanti, tadvidhapariNAmotpAdameva niruNaddhItyarthaH, etadeva spaSTayati-tasyodayAd samyagdarzanaM notpadyate, prAgavAptamapi pratipatatIti, apratyAkhyAnetyAdi, sarvadezalakSaNAyA viraterabhAvaH, pratyAkhyAnetyAdi, dezaviratirbhavati, uttamacAritraM - sarvasmAt prANAtipAtAd viramAmi ityevaMrUpaM tasya lAbho na bhavatIti, tuzabdo'vadhAraNArthaH, na jAtucideva bhavatIti, saJjvalanetyAdi, saJcalanakaSAyodaye tvakaSAyacAritralAbho nAsti, pUrvoddiSTasAmAyikebhyo'nantaramathAkhyAtaM kriyAvizeSaH, athAkhyAtacAritraM sAkSAdanantaraM kAraNaM mukteriti, yathAkhyAtacAritraM vA yena prakAreNa yathA bhagavadbhirAkhyAtamakaSAyaM cAritraM bhavatIti sarve vA kaSAyAH saMsAre hiNDayanti jIvamiti kAkvA pratipAdayati, yatasteSAmudaye prativiziSTajJAnakriyAvAptireva na samastIti, upazAntakSINakaSAyasya hi yathAkhyAtamiSyate, tatrApyupazAntakaSAyasya kadAcit pAto'pi vizuddhisthAnAt kutazcinnimittAt zakyate kSINakaSAyasya tu nAsti pratipAtaH, zAstre paryAyazabdairapi krodhAdikaSAyANAM vyavahAro'stItyatastatpradarzanaM krodha ityAdi, krodhanaM krodhaH - aprItiH, kopanaM kopa:- pUrvAvasthAto'nyathA pariNAmaH, roSaNaM roSaH tatpariNAmenAruSitatvAdAtmanaH, dveSanaM dveSaH tatpariNAmasya vacanadvAreNa pradarzanAt, kAyadvAreNa nirdezAt, bhaNDanaM kalahaH, bhAma iti krodhavizeSaH IrSyAlakSaNaH, evamAdayaH zabdAH krodhArthapratipAdakatvAdekArthAbhidhAyitvAdanarthAntaramiti / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 adhunA'nantAnubandhyAdibhedasyaikaikasya krodhAdestIvAdibhAvapradarzanArthaM nidarzanAnyAha bhASyakAra:-tadyathetyAdinA caturNAmapi krameNAnantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasajvalanAnAM krodhamAnamAyAlobhAnAmekaikasya caturvidhatvaM darzayati, parvatarAjIsadRzaH ityAdi, parvataH pASANapuJjastadekadezo'pyupacArAcchilAvibhAgaH parvataH tatra rAjI-bhidA parvatarAjI tayA sadRzaH parvatarAjIsadRzaH, zilAyAM rAjI utpannA yAvacchilA tAvadavatiSThate, na ca tasyAH sandhAnamasti, evamanantAnubandhI krodhaH samutpanno bhavApekSayA yAvattatra jIvati tAvadapyanuvartate, na tasyAstyupasaMharaNopAyaH, tadanu maraNAcca bhUyasA narakagatiH, apratyAkhyAnastu bhUmirAjIsadRzaH saMvatsaramAtrakAlAnubandhI, bhUmau hi rAjyutpannA varSAsvavazyaMtayA sA nidhanamAyAtIti krodho'pyevamutpanno varSAbhyantare'vazyameva prazAmyatIti / pratyAkhyAnAvaraNastu vAlukArAjIsadRzaH, vAlukAyAM hi rAjI utpannA prakarSataH caturmAsAbhyantare bhUyaH saMdhatte, krodho'pyevaM pratyAkhyAnAvaraNazcaturmAsAbhyantaraM niyamenopazAmyatIti / sajvalanakrodhAgnirutpannaH pAkSikapratikramaNakAle prakarSato vidhyApayatIti udakarAjIsadRza iti samAkhyAyate, asya codakarAjIsAdRzyAt pakSamAtrakAlasUcanaM vijJeyaM, tatra parvatarAjIsadRzo nAmetyAdinA granthenodAharaNAni bhAvayati, prayogaH-puruSavyApAraH, vizrasA-svabhAvaH, vimizrakagrahaNAdubhayaparigrahaH, puruSavyApArasvabhAvAbhyAM iti, eSAM trayANAmanyatamena hetuneti sambandhaH, samprati krodhotpatteH nimittamAkhyAti-'iSTArthaviyojanAdaniSTArthasaMyojanAdabhilaSitAlAbhAdi'tyAdInAM kAraNAnAmanyatamena hetunA yasyotpannaH krodha ityAdi, bhavAntaramapyanubadhnAti, niranunayaH ityanunayaH-paracATukaraNAdikriyA tadabhAvAnniranunayaH, apratyavamarza ityavidyamAnapazcAttApapariNAmaH, zeSaM gatArthaM, bhUmirAjIsadRzo nAmetyAdi apratyAkhyAnakaSAyAnAzrityocyate, Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ susAna sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 AttasnehAyA iti gRhItApItasnehAyAH vAyunA vA'bhyAhatAyA ityanekaM kAraNaM bhUmirAjerAvedayati, jaghanyenASTamAsasthitirutkarSeNa varSasthitiriti, evaM yathoktanimitta ityAdinA dRSTAntena dArTAntikamarthaM samIkarotIti, zeSa sujJAnaM, vAlukArAjIsadRzo nAmetyAdi sujJAnaM, jaghanyenAhorAtramutkarSaNa saMvatsaraparimANo'pIti zeSaM gatArthaM, udakarAjIsadRzo nAmetyAdi, prAyaH sujJAnaM, viduSa iti krodhapariNAmAbhijJasya, pazcAttApaH pratyavamarSaH duSTaM kRtamityAdikaH, zeSaM sujJAnaM, yeSAmityAdi, anantAnubandhyAdicaturvidhakrodhakSapaNAnmuktiravazyaMbhAvinIti, samprati mAnacAturvidhyapradarzanAyAha- mAna ityAdi sarvadA''tmapUjAkAGkSitvAnmAnaH, stambhanAt stambho'vanaterabhAvAt, garvo jAtyAdiH, utseko jJAnAdibhirAdhikye'bhimAnaH AtmanaH, ahaGkAro ahameva rUpasaubhAgyAdisampanna iti, darpo balakRtaH madyAdimadavadanAlApadarzanAnmadaH, paropahasanaprAyatvAt smayaH, sarva ete mAnavizeSA ityete'nantaramiti / krodhasyevAsyApi tIvrAdibhAvadarzanAyAha- tasyAsyetyAdi, tasyeti pUrvoddiSTasyAsyeti paryAyabhedena nirdiSTasya, AdigrahaNAnmando, madhyamasvabhAvaH AtmanaH pariNativizeSaH, anantAnubandhyAdiSu krameNa zailastambhasadRza ityAdhudAharaNAni yojyAni, eSAmityAdinA atidizati, upasaMhAra upanayaH, yathA zailastambhastathA anantAnubandhItyAdikrameNa, tasmAt kutazcinimittAdutpanno mAna AmaraNAnna vyayaM gacchati, jAtyantarAnubandhI niranunayo'pratyavamarSazca bhavati zailastambhasadRzaH, tAdRzaM mAnamanusRtA narakeSUpapattiM prApnuvantIti nigamanagranthaH, cazabdaH samuccitau, evamasthistambhasadRza ityAdiSvapi yathAyogamupanayanigamane vaktavye / mAyA praNidhirityAdi mIyate'nayA jantostiryagyonyAdijanmeti mAyA, praNidhirvatApariNatAvAsaktiH, praNidhAnaM bAhyaceSTayopadhIyate chAdyata Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 ityupadhi:-anyathApariNAmaH cittasya, niSkriyate'nayA paraH paribhUyata iti nikRtiH, Acaryate-nigamyate bhakSyate vA parastayopAyabhUtayetyAcaraNaM, tathA ca vRkamArjAragRhakokilAdayaH prasiddhAH, pare vipralabhyante yayA sA vaJcanA, dambhanaM dambho-veSavacanAdyanumeyaH, kuTyate - dahyate amunA paraH pariNAmAntareNeti kUTaM, sattvagrahaNayantraM vA kUTaM tadvad yaH pariNAmaH, atisandhIyate'nena para ityatisandhAnaM, atIvAnupravizya sandhAnaM - antaraGgatApradarzanaM, tato vinAzaH, RjorbhAva ArjavaM tadviparItamanArjavaM kAyamanovakatA, itizabda evArthe, evametAnyekArthAbhidhAyIni nAmAnIti / tasyA ityAdi gatArthaM, vaMzakuDaGgo-vaMzamUlaM atikuTilamRjukarttumazakyamupAyazatenApi zeSA gatArthA prAyaH, nirlekhanaM-vardhakyavalekhanIdhArollikhitaM tattu kuTilaM, atrApItyAdi gatArtham / , lobho rAga ityAdi lubhyatyanena jIva iti lobhaH, AtmaraJjanAdrAgaH, ApteSu vastuSu gArddhAryamabhirakSaNAdikAryaM gRddhilakSaNaM, icchA-abhilASaH trailokyaviSayaH, mUrcchA prakarSaprAptA mohavRddhiH snihyate'neneti snehaH, putrapatnyAdiSu prItivizeSaH, bhaviSyatkAlopAdAnaviSayA kAGkSA, abhiSvaGgo bAhyAbhyantaropakaraNaviSayAbhimukhaH saGgaH saktiH, zeSaM pUrvavat / lAkSArAgasadRza ityAdi, anantAnubandhyAdayaH krameNa yojyAH, zeSaM gatArtham / para , -- eSAM krodhAdInAmityAdi, prakRtAnupayogitvAdasambandha ivAyaM lakSyate granthaH, mohanIyottaraprakRtisvarUpAkhyAnamArabdhaM tatra krodhAdipratyanIkAH kSamAdayaH iti kaH prastAva: ?, ucyate, mohanIyapradhAnAni karmANi sarvadezopaghAtadvAreNa jantornarakAdibhavaprapaJcaprApaNe vijRmbhante, mohastatra tAvatkaSAyajanitaH, kaSAyavazAddhi bandhasthitivizeSaH sarvaduHkhAvAptizca, yathoktam "jaM aidukkhaM loe jaM ca suhaM uttamaM tihuaNammi / taM jANa kasAyANaM vuDhikkhayaheuaM savvaM // 1 // " Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa3 sUtra-10 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-8 atastatsaMvaraNopAyabhUtAH kSamAdayo bhASyakAreNopanyastAH, satatamete'bhyasanIyAH karmaNAM lAghavamicchatA mumukSuNA, bhASyaM gatArthaM prAyaH, pratyanIkAH zatrava ucyante puruSAH, bhUtazabdaH upamAnArthaH, zatrava ivocchedanasAdharmyAt, etadeva spaSTayati-pratighAtahetavo bhavantIti, atra ca mithyAdarzanamAdyakaSAyAzca dvAdaza sarvaghAtinyaH prakRtayaH, sajvalanA nokaSAyAzca dezaghAtinyaH / nanu ca sUcanAt sUtramiti laghu vidheyaM sUtraM, taccaivaM bhavati-darzanacAritramohanIyakaSAyanokaSAyavedanIyAkhyAstridviSoDazanavabhedAH, ityevaM vivakSitArthasaMgrahaH syAt, tatredamuktaM 'durvyAkhyAno garIyAMzca, moho bhavati bandhanaH / ra tatra hatAdhavIvISTa, sUtrarekha turvavat za" rUti 8-10nI TIkArtha- mUlaprakRti mohanIyanA saMkSepanA bhedarUpa (peTA bhedarUpa) aThyAvIsa uttaraprakRtiono sUtrathI ja nirdeza karyo che. mohanIya zabdano pratyekanI sAthe saMbaMdha karavAmAM Ave che. darzanamohanIya ane cAritramohanIya ema saMkSepathI nirdeza che. pharI cAritramohanIyano (kaSAya-nokaSAyano) uttarabhedonI apekSAe saMkSepathI ja nirdeza karyo che. cAritramohanIyanA bhedonuM kathana to kaSAyavedanIya ane nokaSAyavedanIya e pramANe karyo che. darzanamohanIya ityAdi AkhyA (nAma) je uttaraprakRtionuM che te uttaraprakRtio sUtramAM te pramANe nirdeza karAyelI che. te uttaraprakRtionA bhedonuM pratipAdana karavA mATe kahe chetridiSoDazanavamelA ti, nirdezanA kramathI je traNa vagere bhedo je uttaraprakRtionA che te uttaraprakRtio te pramANe (sUtramAM) kahI che. darzanamohanIyanI uttaraprakRtinA traNa bhedo che. cAritramohanIyanI uttaraprakRtinA be bhedo che. te be bhedo A che- kaSAyavedanIya ane nokaSAyavedanIya. kaSAyavedanIyanA soLa bhedo che. nokaSAyavedanIyanA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 nava bhedo che. A pramANe mohanIyanI mUlaprakRtinI A aThyAvIsa uttaraprakRtio sUcita karI che. have traNa vagere bhedone sUtrathI ja jaNAve che- " satva, mithyAtva, tadumAni ti samyakatva, mithyAtva ane tadubhaya ema dvanda samAsathI nirdeza che. samyakatva tattvabhUtapadArthonI zraddhArUpa che. tenAthI viparIta mithyAtva che. tadubhAya eTale samyakatva-mithyAtva. te tattvabhUtapadArthonI zraddhA-azraddhArUpa che. A pramANe traNa prakAranuM samyaktva sUcita karyuM. pAyASAthI evA padathI cAritramohanIyanA be bhedonuM kathana karyuM che. anaMtAnubaMdhI vagere kaSAyo e ja mohanIya che. kaSAyanA saMparkathI rahita ekalA hAsyAdi akaSAyo potAnuM kArya karavA samartha nathI mATe akaSAya che. te sadAya kaSAyanA saMsargathI ja cAritramohanIyarUpe vyavahAra karavA yogya thAya che. alpa kaSAyanuM kArya hovAthI akaSAya ema kahevAya che. temAM kaSAyamohanIyanA bhedone batAvavA mATe sUtranA eka vibhAgane kahe che- anantAnu_pratyArathI pratyAronAvaraNasabbatavipAzeH odha-mAna-mAyA-tomA: ti, anaMta eTale saMsAra. saMsArano anubaMdha kare che paraMparA kare che ane anubaMdha karavAnA svabhAvavALA che tethI krodha vagere anaMtAnubaMdhI che. jemanA udayamAM pratyAkhyAna nathI te krodhAdi apratyAkhyAna che. bIjAo ahIM paNa apratyAkhyAnAvaraNa ema AvaraNa zabdano saMbaMdha kare che. alpa pratyAkhyAna te apratyAkhyAna. apratyAkhyAna eTale dezavirati. A kaSAyo dezaviratine paNa roke che to pachI sarvavirati mATe to zuM kahevuM? mUlaguNapratyAkhyAnanA vighAtamAM vartatA krodhAdi pratyAkhyAnAvaraNa che. alpa paNa nimitta maLatAM ekI sAthe saLagI UThe te krodha vagere saMjavalana che. A pramANe anaMtAnubaMdhI Adi eka ekanA krodha, mAna, mAyA, lobha nAmanA bhedo che. anaMtAnubaMdhI krodha vagere, apratyAkhyAna krodha vagere, pratyAkhyAnAvaraNa krodha vagere, saMjavalana krodha vagere. A pramANe A soLa bhedo kaSAyamohanIyanA sUcavyA. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyo konA jevA sUtra-10 anaMtAnubaMdhI krodha-mAna-mAyA-lobha | | anaMtAnubaMdhI jevA | apratyAkhyAna jevA | pratyAkhyAnAvaraNa jevA saMjavalana jevA apratyAkhyAna krodha-mAna-mAyA-lobha | anaMtAnubaMdhI jevA | apratyAkhyAna jevA | pratyAkhyAnAvaraNa jevA saMjavalana jevA pratyAkhyAnAvaraNa krodha-mAna-mAyA-lobha anaMtAnubaMdhI jevA | apratyAkhyAna jevA | pratyAkhyAnAvaraNa jevA saMjavalana jevA saMjavalana krodha-mAna-mAyA-lobha | anaMtAnubaMdhI jevA | apratyAkhyAna jevA | pratyAkhyAnAvaraNa jevA saMjavalana jevA zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 kaSAyo konA jevA anaMtAnubaMdhI parvatarekhA jevo apratyAkhyAna pRthvIrekhA jevo | paththarastaMbha jevo asthitaMbha jevo kAistaMbha jevo | gADhavAMsanA mULa jevI | kIramAnA raMga jevo | gheTAnA ziMgaDA jevI | gADAnI maLI jevo gomUtrikA jevI | kAjaLa jevo vAMsanI chAla jevI | haLadaranA raMga jevo pratyAkhyAnAvaraNa retIrekhA jevo jalarekhA jevo sajavelana netaralatA jevo ke Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 hAsya ityAdi sUtrAvayavathI nokaSAyamohanIyanA nava bhedone kahe che. A pramANe mohanIyakarmanA aThyAvIsa bhedo sUtrathI jaNAvyA. have bhASyane anusaravAmAM Ave che-- 56 tri-dvi-SoDaza-nava mevA yathAmam ityAdi bhASya che. A bhASyano artha kahevAi gayo che. darzana, cAritra, kaSAya, nokaSAya prakRtionA anukrame traNa, be, soLa ane nava bhedo che. AnAthI mohanIyanA aThyAvIsa bhedonuM pratipAdana karyuM. 'modanIyavanya' hatyAvi moha(=mohanIya) zabdano (AThamA adhyAyanA pAMcamA sUtramAM) kArakathI vyutpattithI thato artha siddha karyo che. mohanA darzanamohanIya ane cAritramohanIya ema be bhedo che. tattvabhUta padArthonI zraddhA te darzana. darzanamAM muMjhAvavAnA kAraNe darzanamohanIya che. prANAtipAta AdithI virati e cAritra che. cAritramAM muMjhAvavAnA kAraNe cAritramohanIya che. "taMtra rzanamohanIyA vyazrimeva:' hatyAdri, darzanamohanIya ane cAritramohanIya e bemAM darzanamohanIyano traNa prakArano prakRtibaMdha 'tadyathA' ityAdithI kahevAya che. tene ja batAve che'mithyAtvavetanIyam' kRtyAdi, darzanamohanIyanA traNa prakAra hovA chatAM baMdha eka prakArano ja che. tattvabhUta padArthonI azraddhArUpa mithyAtvavedanIyano ja baMdha thAya che. samyaktvamohanIyano ane sabhyamithyAtvamohanIyano baMdha thato nathI. kAraNa ke kevaLa mithyAtvarUpe ja baMdhAyelA mithyAtvanA pudgalo kartA AtmAnA adhyavasAyavizeSathI sarvathA zuddha karAyelA ane ethI mithyAtvapariNAmano tyAga karAyelA samyakRtva tarIke vyavahArane pAme che ane samyagmithyAtva pariNAmane pamADAyelA samyagmithyAtva tarIke vyavahArane pAme che. paNa evA ja prakAranA baMdhAtA nathI. kaMika zuddha thayelA mithyAtvapudgalo sabhyamithyAtva evA vyavahArane pAme che. kahyuM che ke- "mithyAtvanA udayamAM jIva viparIta zraddhAvALo thAya che. jema pittanA udayamAM(=pittanA prakopamAM) ghI upara Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 ruci thatI nathI tema tene satyadharma upara ruci thatI nathI." graMthibheda pachI yathokta kramathI mithyAtvanI zuddhi thatAM samyaktvanI prApti thAya che. pachI jevI rIte mada( ghena) karanArA kodarA chANa vagerethI zuddha karAya che te rIte samyaktvanI prApti pachI samyaktvaguNathI mithyAtvakarmane zuddha karAya che. (1) "temAM je saMpUrNa vizuddha thAya che te samyaktvakarma che. je kaMIka vizuddha thAya che te mizra che ane taddana azuddha che te mithyAtva che." avizuddha-vizuddha-kaMIka zuddha ema traNa avasthAvALA madana kodarA anukrame mithyAtva, samyakatva, samyamithyAtvamAM daSTAMta rUpa che. mithyAtvanA udayathI tattvabhUta padArthonI azraddhA thAya che. kAraNa ke tenI daSTi viparIta hoya che. kahyuM che ke- "madanakodarAnuM bhakSaNa karIne manuSya Atmavaza raheto nathI. zuddhakodarAnuM bhakSaNa karanAra moha pAmato nathI dhenamAM Avato nathI. mizrakodarAnuM bhakSaNa karanAra mizraguNavALo(=alpa ghenavALo) thAya che." guNa ane guNI eka hovAthI ane jIva udaya pramANe pariNAmamAM raheto hovAthI pIdhelA dArUthI ane dhatUrAnA bhakSaNathI pittano udaya thavAnA kAraNe vyAkuLa karAyelA aMta:karaNavALA puruSanI jema, yathAvasthita padArthanI rucino nAza karanArA mithyAtvathI jIva tattvane bIjI rIte(=jevA svarUpe nathI tevA svarUpe) svIkAre che. kahyuM che ke- "mithyAtvarUpa aMdhakArathI AcchAdita daSTivALA ane rAga-dveSathI saMyukta bhavya paNa manuSyo jinoktadharma upara ruci karatA nathI. (1) mithyAdRSTi jIva upadezelA pravacananI zraddhA karato nathI. upadezelA ke nahi upadezelA asatya padArthanI zraddhA kare che. (2) je puruSa sUtrokta ekapadanI ke ekaakSaranI (paNa) zraddhA karato nathI te bAkInA padonI zraddhA karato hovA chatAM mithyAdaSTi jANavo. (3)" sUtra to viziSTapuruSe raceluM ja zraddhAno viSaya che, arthAt viziSTapuruSe raceluM ja sUtra zraddhA karavA yogya che. kahyuM che ke"arihaMte kaheluM ane gaNadharoe raceluM, pratyekabuddhoe raceluM ane viroe raceluM ema traNa prakAranuM sUtra pramANabhUta che. (1) zrutakevalI Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 ane zrutakevalInI pAse dazapUrva bhaNanAra te be sthavira che. sthaviroe bIjuM je raceluM hoya te AptAjJAne karanAruM hovAthI(=AmrAjJAne kahenAruM hovAthI) sUtra che. (2)" athavA "satya padArthonI je azraddhA tene tuM mithyAtva jANa. te mithyAtva sAMzayika, abhigRhIta ane anabhigRhIta ema traNa prakAranuM che.' have samyaktvanuM varNana karavAmAM Ave che- samyaktvavedanIyanA zuddha pudgalonA kAraNe thato AtmAno tattvabhUta padArthonI zraddhArUpa pariNAma samyaktva che. te aupazamika Adi bhedathI pAMca prakAre che. tenuM vyAkhyAna pahelAM karyuM che. tenA aupazamika, sAsvAdana, vedaka, kSAyopazamika ane kSAyika evA nAma che. temAM darzanamohasaptaka upazAMta thaye chate aupamika samyaktva thAya che. teno kALa sadAya aMtarmuhUrta pramANa che. upazama samyaktva sadAya anaMtAnubaMdhI kaSAyothI haNAya che, arthAt anaMtAnubaMdhI kaSAyono jyAM sudhI udaya hoya tyAM sudhI upazamasamyaktva pragaTatuM nathI. kahyuM che ke "jo saMyojanAno(=anaMtAnubaMdhI kaSAyono udaya hoya to jIva samyaktva prApta na kare. vizuddha thatA jIvane saMyojanAno abhAva hovAthI nirdoSa samyaktva hoya." kSAyopazamika samyaktvanA pudgalonA chellA grAsanA(=aMzanA) anubhavakALe vedaka samyaktva hoya. udayamAM AvelA mithyAtvapugalonA kSayamAM ane udayamAM nahi AvelA mithyAtva pudgalonA upazamamAM kSAyopazamika samyaktva kahyuM che. kSAyika samyaktva to saMpUrNa darzanamohanA kSayamAM thAya che. pUrvapakSa-- "samyaktva atyaMta kSINa thaye chate samyagdaSTi kevI rIte hoya ? uttarapakSa- tyAM dravyano(=samyaktvamohanIyanA pugalono) kSaya abhipreta che, pariNAmano kSaya abhipreta nathI.' have samyaktva-mithyAtvavedanIyane kahevAmAM Ave che. sarvaprathama samyaktvane utpanna karato jIva traNa ka2Na karIne upazamasamyaktvane pAme che. pachI mithyAtvanA dalikone zuddha, mizra, azuddha ema traNa puMja rUpa Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 59 pariNamAve che-traNa paMja kare che. kahyuM che ke "pachI jevI rIte mada(=ghena) karanArA kodarA chANa vagerethI zuddha karAya che tevI rIte samyakatvaguNathI mithyAtvakarma vizuddha karAya che." samyamithyAtva che ane te vedanIya (=vedavA yogya) che evo karmadhAraya samAsa che. pUrvanA be vedanIyamAM paNa A pramANe jANavuM. rUti zabda darzanamohanIyanA pariNAmanA bodha mATe che. darzanamohanIya prakRtinA baMdhane kahIne have cAritramohaprakRtinA baMdhane kahevAnI icchAthI kahe che- vAritramodanIyADyo divighA rUtyAdri cAritramohanIya prakRtino baMdha kaSAyavedanIya ane nokaSAyavedanIya ema be prakAre che. mULabhedanI apekSAe cAritramohanIya ATalA bhedavALuM che. anukrame tenA svarUpanuM vyAkhyAna karavA mATe kahe che- "tatra rUli, cAritramohanA be bhedamAM kaSAyavedanIyanA soLa bhedo che. tathA evA ullekhathI bhedone jaNAve che. natAnuvasthI tha: rUlyAH anaMta eTale nAraka, tiryaMca, manuSya, devomAM janma, maraNa, jarAnI paraMparArUpa saMsAra. teno anubaMdha karavAnA kAraNe banattAnuvasthI, krodha, mAna, mAyA, lobharUpa saMyojanA. krodha eTale aprIti. mAna eTale garva. mAyA eTale zaThatA. lobha eTale gRddhi. gRddhi ane tRSNA e beno eka artha che. kahyuM che ke te kaSAyo manuSyane anaMta saMkhyAvALA bhavonI sAthe joDe che ethI temanI saMyojanatA ke anaMtAnubaMdhitA che. (1) anaMtAnubaMdhInA svarUpane batAvavA anukrame parvatarekhA, paththarastaMbha, ghanavaMzamULa ane kRmilAkSA raMga (karamajI raMga)nA daSTAMto che. e pramANe apratyAkhyAnAvaraNakaSAya krodhAdinA bhedathI cAra prakAre che ema atideza karavAmAM Ave che. pratyAkhyAna sarvavirati ane dezavirati ema be prakAranuM che. temAM dezavirati pratyAkhyAna alpa che. tene AvaranAra kaSAya pratyAkhyAnAvaraNakaSAya che. sAmarthyathI pa zabda Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 samuccaya arthavALo prApta karAya che yojAya che, je pratyAkhyAna atyaMta alpa pratyAkhyAnane Avare che te sarvavirati pratyAkhyAnane Avare ja emAM Azcarya nathI. SA: e pramANe ekavacanamAM nirdeza jAtinI vivakSAthI che. kahyuM che ke, "je kAraNathI jIvanA atyaMta alpa paNa pratyAkhyAnane Avare che-roke che te kAraNathI te kaSAyo vizeSavacana vinA dezavirati roke che ke sarvaviratine roke che evA bheda vinA pratyAkhyAnAvaraNa che." ahIM na alpa arthavALo ke upamAna arthavALo che. pratyAkhyAnAvaraNanI jema apratyAkhyAnAvaraNa che. kahyuM che ke"pratyAkhyAnAvaraNa samAna hovAthI apratyAkhyAnAvaraNa zabda te te pramANe siddha thAya che. abrAhmaNa evA vacanamAM brAhmaNa samAna puruSa ja abhipreta che." A kaSAyonA udayamAM samyakatvano lAbha thAya paNa sarvavirati ke dezavirati pratyAkhyAna na hoya. pratyAkhyAnAvaraNa viSe paNa te ja pramANe atideza karavAmAM Ave che. pratyAkhyAna zabdathI ahIM sarvaviratinuM grahaNa karavuM. sarvaviratine AvaranArA=rokanArA kaSAyo pratyAkhyAnAvaraNa che. pratyAkhyAnAvaraNa zabdamAM pratizabda pratiSedhavacanavALo che, arthAt pratizabdano pratiSedha artha che. AcAryAdinI pAse bhAvathI mAvajIva sarva prANIone huM na haNuM ityAdi pratiSedhanuM AkhyAna=prakAzana karavuM te pratyAkhyAna. AvA prakAranA pratyAkhyAnane roke te pratyAkhyAnAvaraNa. kahyuM che ke- "je kAraNathI sarvaviratine icchatA paNa jIvanA sarvaviratinA pratyAkhyAnane roke che te kAraNathI te kaSAyo vizeSavacana vinA pratyAkhyAnAvaraNa che." pratyAkhyAnanA pariNAmanI utpattimAM vighAta(=vijJa) karanArA hovAthI pratyAkhyAnAvaraNa che, vidyamAna pratyAkhyAnanA AvaraNa nathI. pUjyoe kahyuM che ke- "ekAMte avidyamAna pratyAkhyAnanuM AvaraNa hotuM nathI. (kemake avidyamAnanuM AvaraNa mAnavAmAM Ave to avidyamAna evA kharaviSANanuM paNa AvaraNa mAnavuM joIe.) tathA vidyamAna pratyAkhyAnanuM paNa AvaraNa nathI hotuM. kemake abhavyone paNa (pratyAkhyAna hovAthI) Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 viratino prasaMga Ave. tethI pratyAkhyAnanA pariNAmane Avakaroke te pratyAkhyAnAvaraNa kahevAya che." (A viSayane dRSTAMtathI samajAve che.) kevaLa jJAnAvaraNanA kSayathI jema kevaLajJAna thAya tema je kaSAyanA udayathI viratipariNAma na thAya paNa kSaya AdithI thAya te ahIM pratyAkhyAnAvaraNa kahevAya che." (vi.A.gA.1236-1237) pratyAkhyAnAvaraNanA udayavALAne bAra prakAranA gRhasthadharmanI prApti thAya. kahyuM che ke- "pratyAkhyAnAvaraNanA udayathI jIvane pAMca aNuvrato, traNa guNavrato ane cAra zikSAvrato ema bAra prakArano zuddha zrAvakadharma utpanna thAya che." saMjavalanakaSAyanA svarUpane kahevA mATe kahe che- mukhyatanaSAyAda ti sarvapApasthAnonI viratine sevanArA paNa sAdhune duHsahaparISaha AvatA ekI sAthe azAMta kare che ethI saMjavalana che. kahyuM che ke- "je kAraNathI sarvapAponI virativALA saMvigna sAdhune azAMta kare che tethI saMjavalana=azAMti karanArA kahevAya che. ti zabda kaSAyavedanIyanA parimANane kahe che." pazaH eka ekanA=apratyAkhyAna, pratyAkhyAnAvaraNa ane saMjvalananA krodha vagere cAra cAra bhedo che. temAM apratyAkhyAna krodha AdinA pRthvIrekhA, asthi, gheTAnA ziMgaDAM ane gADAnA paiDAnI maLIno raMga daSTAMto che. pratyAkhyAnAvaraNa krodha AdinAM retImAM rekhA, kASThataMbha, gaumUtrikA, kAjaLa daSTAMto che. saMjavalana kaSAyanA, jalarekhA, netaralatA, vAMsanI chAla haridrAraMga daSTAMto che. A pramANe kaSAyavedanIyanA A soLa bhedo che. have avasarane pAmeluM nokaSAyavedanIya kahevAya che. 1. TIkAmAM kardama zabda che. kardamano kAdava artha thAya. bIjA graMthomAM "gADAnA paiDAnI maLIno raMga" jaNAvela che. AthI gADAnA paiDAnI maLI paNa eka prakAra nANA ahI kardamano "gADAnA paiDAnI maLI" evo artha karyo vijayanAmasUrizaS 2. prAkRta zabdakoSamAM avalehano 'vAMsanI chAla a aa che *** * 5 thI ahI Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 "noSAyavevanIya nava mevam" kRti kaSAyanA eka bhAgarUpa hovAthI ke kaSAyavizeSa hovAthI hAsya vagere nokaSAya che athavA no zabda mizra arthavALo che. kaSAyanI sAthe rahelA ja hAsyAdi potAnuM kArya karavA samartha thAya che. emanuM alaga sAmarthya nathI. je kaSAya je doSavALo hoya tenI sAthe A hAsyAdi paNa te te doSavALA ja thAya che. ahIM A kahevAnuM thAya che- anaMtAnubaMdhI AdinI sAthe rahelA hAsyAdi anaMtAnubaMdhI AdinA ja svabhAvavALA thAya che. tethI A hAsyAdi paNa cAritrano upaghAta karanArA hovAthI kaSAyonI samAna ja jANavA. bIjAe paNa te pramANe kahyuM che- "kaSAyonI sAthe rahetA hovAthI ane kaSAyone preraNA karatA hovAthI(=kaSAyonA udayamAM nimitta banatA hovAthI) hAsyAdi navane nokaSAya kahyA che.' kara tadyathA evA ullekhathI naveya nokaSAyanA svarUpane kahevA mATe prAraMbha kare che- temAM hAsyamohanA udayathI nimittathI ke nimitta vinA nATyabhUmimAM utarelA(=AvelA) naTanI jema hase che. ratimohanA udayathI bAhya-atyaMtara vastuomAM rati=prIti thAya athavA iSTa zabdAdi viSayomAM Asakti thAya. aratimohanA udayathI A ja vastuomAM aprIti thAya. zokamohanA udayathI vilApa kare, svamastaka vagere avayavone haNe, niHsAsA nAkhe, raDe, avAja kare, pRthvIpIThamAM ALoTe ityAdi. bhayamohanA udayathI trAsa pAme, udvega pAme, kaMpe vagere. jugupsAmohanA udayathI zubha-azubha dravyomAM aprIti thAya vagere. puruSavedanA udayathI jema atizaya kaphavALAne AmraphaLano abhilASa thAya tema aneka prakAranI strIomAM (maithuna sevanano) abhilASa thAya. tathA saMkalpathI utpanna thanArI(=manathI kalpelI) strIomAM paNa abhilASa thAya. strIvedanA udayathI vividha prakAranA puruSomAM (maithuna sevanano) abhilASa thAya. tathA saMkalpathI utpanna thanArA(=manathI kalpelA) puruSomAM paNa abhilASa thAya. napuMsakaveda ghaNA bhedavALo che. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 tenA udayathI koIne be dhAtunA udayamAM mArjita Adi dravyanA abhilASanI jema strI-puruSa baMnemAM paNa abhilASa pragaTe. koIne to puruSomAM ja abhilASa thAya. saMkalpathI utpanna thayelo abhilASa paNa aneka prakArano che. rUti zabdano prayoga nokaSAyanA parimANane batAvavA mATe che. A pramANe A nava prakAranuM nokaSAyavedanIya kahyuM. A puruSaveda Adi traNeyanA tIvrAdi pariNAmanI sArI rIte siddhi karavA mATe daSTAMtone pragaTa karavAnI icchAvALA bhASyakAra kahe che- puruSavetAlInA' e pramANe kramanA niyamane kahe che. tRNa Adi zabdono dvanda samAsa karyo che. dareka zabdano agni zabdanI sAthe saMbaMdha che. je batAvAya te nidarzana. nidarzano che=daSTAMto che. A dRSTAMto zabdonI karelI racanAnA kramathI che. temAM puruSaveda tIvratAthI baLatA agninI jema pratikAra karI lIdhA pachI turata zAMta thAya che. atizaya saLagAvelA ghAsanA pULAnI jema eno saMbaMdha vadhAre samaya raheto nathI. ghaNA kALa sudhI rahenArA ane saMbhASaNa-sparzanarUpa kASThathI vRddhi pAmelA strIvedarUpa agnino prazama lAMbA kALe thAya che. atyaMta deDha khera AdinA kASThathI atyaMta vRddhi pAmelA javALAsamUhavALA agninI jema strIveda lAMbA kALe zAMta thAya che. mahAnagarane bALanArA agni jevA ane udayane pAmelA napuMsakaveda mahAmoharUpa agnino ghaNA kALe prazama thAya che. dizAomAM vadhI rahelA atyaMta pradIpta agnikaNanA samUhavALA chANanA agninI jema napuMsakavedano prazama atizaya ghaNA kALe thAya che. have upasaMhAra kare che- "vam' rUtyAdi, ukta rIte be-traNa-soLa-nava bhedonA svarUpathI(=svarUpanA varNanathI) aThyAvIsa bhedovALuM mohanIya karma kahyuM. 1. AyurvedamAM vAta, pitta, kapha e traNane paNa dhAtu kahela che. e traNamAMthI koipaNa be dhAtuno ekI sAthe prakopa thAya te be dhAtuno udaya kahevAya. 2. mArjita eka prakAranuM bhakSya che. temAM dahIM, ghI, marI, madha vagere cIjo tathA kapUranI sugaMdhI devAya che. (bhagavad gomaMDala) Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 have A AtmA anaMtAnubaMdhI Adi kaSAyonA udayamAM samyaktva Adi sAmAyikomAMthI kyAre karyuM sAmAyika pAme che ane kayuM sAmAyika pAmato nathI e pramANe pratipAdana karavAnI icchAvALA bhASyakAra kahe che- manantAnuvandhI tyAdi, anaMtAnubaMdhI kaSAyano udaya samyagdarzanane haNe che, arthAt tevA prakAranA pariNAmanI utpattine ja roke che, Ane ja spaSTa kare che tenA udayathI samyagdarzana utpanna thatuM nathI, pUrve prApta thayeluM paNa samyagdarzana nAza pAme che. "pratyAdhyAne rUtyAdi, sarvavirati-dezaviratino abhAva hoya che. "pratyAdhyAna" tyAre, dezavirati hoya che, sarva prANAtipAtathI viramuM chuM evA uttama cAritrano lAbha thato nathI. tu zabda avadhAraNa arthamAM che. pratyAkhyAnAvaraNakaSAyanA udayathI yathAkhyAtacAritra kyAreya thatuM nathI. "sakhyattane rUtyavi, saMjvalanakaSAyanA udayamAM to kaSAyarahita cAritrano lAbha thato nathI. pUrvokta sAmAyikonI pachI athAkhyAta-kriyAvizeSa che. athAkhyAtacAritra muktinuM anaMtara sAkSAt kAraNa che athavA yathAkhyAtacAritra zabda che. yathA eTale bhagavAne je rIte kahyuM che te rIte cAritra te yathAkhyAtacAritra. yathAkhyAta eTale kaSAyarahita cAritra. athavA saghaLA kaSAyo saMsAramAM bhramaNa karAve che ema arthapattithI jaNAve che. kAraNa ke tenA udayamAM viziSTa jJAna ane kriyAnI prApti thatI nathI. upazAMtakaSAya ane kSINakaSAya jIvane ja yathAkhyAtacAritra icchAya che. temAM paNa upazAMtakaSAya jIvanuM koIka nimittathI kyAreka vizuddhi sthAnathI patana paNa zakya che. kSaNikaSAyavALA jIvanuM patana thatuM nathI. zAstramAM paryAyavAcI zabdothI krodhAdi kaSAyono vyavahAra che. ethI paryAyavAcI zabdone batAvavAmAM Ave che- jodha: rUtyAdi, gusso karavo te krodha. krodha eTale aprIti. kupita thavuM te kopa. kopa eTale pUrvAvasthAthI judA pariNAma. roSe bharAvuM te roSa. kemake roSanA pariNAmathI AtmA roSavALo bane che. dveSa karavo te dveSa. kemake vacana dvArA breSanA pariNAmane batAve che. kAyA dvArA dveSano Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 65 nirdeza kare che. laMDana eTale kalaha. bhAma e IrSArUpa krodhavizeSa che. rUtyAdri zabdo krodhanA arthanuM pratipAdana karanArA hovAthI eka arthane kahenArA che tethI eka ja arthavALA che. have anaMtAnubaMdhI Adi bheTavALA krodhAdi eka ekanA tIvra vagere bhAva batAvavA mATe bhASyakAra "tathA ItyAdithI daSTAMtone kahe chekramathI anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAnAvaraNa, saMjvalananA krodha, mAna, mAyA, lobhanA eka ekanA cAra prakArone batAve che. "parvatarAnI sadaza" rUtyAdri parvata eTale paththarano Dhagalo. teno eka deza je zilAvibhAga, te zilAvibhAga paNa upacArathI parvata kahevAya. parvatamAM rAjI eTale phADa. parvatarAjInI samAna te parvatarAjIsamAna. zilAmAM paDelI phATa zilA jyAM sudhI hoya tyAM sudhI rahe che. tene sAMdhI zakAtI nathI. e pramANe utpanna thayelo anaMtAnubaMdhI krodha bhavanI apekSAe jIva jayAM sudhI jIve che tyAM sudhI tenI sAthe rahe che. tene rokavAno koI upAya nathI. tyArabAda maraNathI pharI narakagati thAya. apratyAkhyAnakrodha pRthvIrekhA samAna che. eka varSa sudhI rahe che. pRthvImAM utpanna thayelI phADa varSARtumAM avazya nAza pAme che. e pramANe utpanna thayelo krodha paNa eka varSamAM avazya zAMta thAya che. pratyAkhyAnAvaraNakrodha retIrekhA samAna che. retImAM utpanna thayelI rekhA utkRSTathI cAra mAsamAM (pavana AdithI) pharI saMdhAI jAya che. e pramANe pratyAkhyAnAvaraNakrodha paNa cAra mAsamAM avazya upazamane pAme che. utpanna thayela saMjavalana krodhAgni utkRSTathI pAkSikapratikramaNanA kALe bujhAvI devAya che. AthI jalarekhA samAna che ema kahevAya che. A krodha jalarekhA samAna hovAthI pakSa jeTalA kALanuM sUcana kare che. tatra parvatarAgI saMdazo nAma ityAdi graMthathI udAharaNone vicAre che. prayoga eTale puruSa vyApAra, vignasA eTale svAbhAvika, vimitra zabdanA ullekhathI prayoga ane visasA e ubhayanuM grahaNa karyuM che. A traNamAMnA koIpaNa eka hetuthI e pramANe saMbaMdha che. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 have krodhanI utpattinA nimittane kahe che- iSTaviyoga, aniSTasaMyoga ane iSTanI aprApti ityAdi kAraNomAMthI koi paNa eka kAraNathI jene krodha utpanna thayo hoya tene bhavAMtaramAM paNa anusare che. anunaya eTale bIjAne priya bolavuM vagere kriyA. tenA abhAvathI niranunaya. apratyavamarza eTale pazcAttApanA pariNAmathI rahita. anya bhASyano artha samajAi gayelo che. 66 'bhUmirAjhIsadazo nAma' hatyAvi, apratyAkhyAnakaSAyane AzrayIne kahevAya che. 'AttasnehA' kRti jeNe pahelAM snehane grahaNa karyuM che ane pachI snehane pIdhuM che. (potAnAmAM ekameka karI dIdhuM che) tevI pRthvImAMthI, athavA vAyuthI haNAyelI pRthvImAMthI. A pramANe pRthvIrekhAnA aneka kAraNone jaNAve che. apratyAkhyAnAvaraNakaSAyanI jaghanya ATha mAsanI ane utkRSTathI eka varSanI sthiti che. vaM 'yathoktanimitta' ityAdithI dRSTAMtanI sAthe dAntika arthane samAna kare che=ghaTAve che. zeSa bhASya sa2LatAthI samajAi jAya tevuM che. 'vAtujArAnIsadazo nAma' phatyAvi, retInI rekhA samAna ityAdi bhASya sukhapUrvaka samajI zakAya tevuM che. A krodha jaghanyathI ahorAtra pramANa ane utkRSTathI saMvatsara pramANa paNa che. anya bhASyano artha samajAi gayelo che. 'rAnIsadazo nAma" ityAdi bhASya prAyaH sukhethI samajI zakAya tevuM che. vidvAnano eTale krodhapariNAmane jANanArano. pratyavamarza eTale anaMtAnubaMdhI apratyAkhyAna pratyAkhyAnAvaraNa saMjvalana samyaktva devarita sarvavarita yathAkhyAtacAritra yAvajIva eka varSa cAra mAsa 15 divasa naraka tiryaMca manuSya deva Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 59 sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 hA ! meM khoTuM karyuM. ItyAdi pazcAttApa. zeSa bhASya sArI rIte samajI zakAya tevuM che. veSam' rUtyAdi, anaMtAnubaMdhI Adi cAra prakAranA krodhano kSaya karavAthI avazya muktinI prApti thaze. have mAnanA cAra prakArone batAvavA mATe kahe che- "mAna: phatyAti, sadA svapUjAnI AkAMkSA hovAthI mAna. akkaDa rahevAthI staMbha. kemake namavAno abhAva che. jAti Adino garva. jJAnAdithI adhika(caDhiyAto) hovAthI potAne abhimAna thAya e utsuka che. huM ja rUpa-saubhAgya AdithI saMpanna chuM evo bhAva te ahaMkAra che. baLanA kAraNe karAyelo mAna darpa che. dArU AdinA nazAvALAnI jema duSTa AlApo jovAmAM AvatA hovAthI mada kahevAya che. bIjAone upahAsa karavA jevo hovAthI smaya kahevAya che. A badhA paryAyo mAnavizeSa hovAthI eka arthavALA che. krodhanI jema mAnanA tIvrAdi bhAvone batAvavA mATe kahe che tasvastha tyAdi tathya eTale pUrve jeno paryAyabhedathI nirdeza karyo che te mAnakaSAyanA. "tIvra Adi' e sthaLe Adi zabdathI maMda ane madhyamanuM grahaNa karavuM. bhAva eTale AtmAno pariNAmavizeSa. paththarastaMbhasamAna Adi daSTAMto kramazaH anaMtAnubaMdhI AdimAM yojavA. uSAnuM ityAdithI bhalAmaNa kare che. upasaMhAra eTale upanaya. (nyAyanA paMcAvayava vAkyamAnuM cothuM vAkya. te A pramANe-) jevI rIte paththarastaMbha che te rIte anaMtAnubaMdhI kaSAyo che, ItyAdi kramazaH kahevuM. tethI koIka nimittathI utpanna thayelo paththarastaMbha samAna mAna mRtyu sudhI nAza pAmato nathI, anya janmamAM sAthe Ave che, anunayathI(=priya bolavuM vagerethI) rahita ane apratyavamarza(=pazcAttApanA pariNAmathI rahita) hoya che. tevA mAnasahita marelA jIvo narakamAM utpanna thAya che. A nigamana graMtha che. va zabda samuccaya arthamAM che. e pramANe asthitaMbha samAna ItyAdimAM paNa yathAyogya upanaya ane nigamana kahevA. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-10 "mAthI praLiH phatyAdri jIvanA tiryaMcayoni AdimAM janmanuM jenAthI anumAna karI zakAya te mAyA. vratanA apariNAmamAM Asakti te prasidhi. praNidhAna prasidhi. bAhyaceSTAthI je DhaMkAvAya te upadhi. upadhi=cittanA(=bAhyaceSTAthI) judA pariNAma. jenAthI bIjo nikAra=parAbhava pamADAya te nikRti. upAyarUpa jenAthI bIjo AcarAya calAvAya bhakSaNa karAya te AcaraNa. te pramANe (mAyAthI bIjAnuM bhakSaNa karanArA tarIke) varu, bilADo, giroLI vagere prasiddha che. bIjAo jenAthI chetarAvAya te vaMcanA. kapaTa karavuM te daMbha. veSa ane vacana AdithI daMbhanuM anumAna karI zakAya che. bIjo jenAthI anya pariNAma vaDe kUTAya bALI zakAya te kUTa, athavA kUTa eTale jIvone pakaDavAnuM yaMtra. tenA jevo je pariNAma te kUTa, bIjo jenAthI chetarAya te atisaMdhAna, atizaya aMdara pravezIne saMdhAna karavuM dostI karavI ane potAnA hRdayamAM zuM che te na batAvavuM, pachI teno vinAza karavo. Rju(saraLa)no bhAva te Arjava. tenAthI viparIta anAjIva, arthAta kAyA ane mananI vakratA. ti zabda "jakAra' arthamAM che. A pramANe A nAmo eka ja arthane kahenArAM che. tA: ityAdino artha samajAI gayelo che. vaMzakuDaMga eTale vAMsanA mULiyAM. vAMsanA mULiyAM atizaya vAMkA hoya che. jethI seMkaDo upAyothI paNa saraLa karI zakAto nathI. zeSa zabdo lagabhaga samajAI gayelA che. nilekhana eTale kAdava Adine kADhavAnuM sAdhana. A sAdhana suthAranI avalekhanInI(FcholavA vagerenA sAdhananI) dhArathI tIkSNa kareluM hoya che ane vakra hoya che. " trApi' ityAdino artha samajAI gayelo che. namo rA: rUlyAdi, jIva jenAthI lobhAI jAya=lalacAI jAya te lobha. AtmAne raMgavAthI rAga. prApta vastuomAM vRddhi te gArme. prApta vastuonuM rakSaNa karavuM vagere gRddhinuM lakSaNa che. icchA eTale abhilASa. jIvane traNeya lokanI vastuonI icchA thAya che. mUcha eTale atizaya Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 69 mohavRddhi. jIva jenAthI snigdha thAya te sneha, arthAt putra-patnI AdimAM prItivizeSa e sneha che. bhaviSyakALamAM koI vastu levAnI icchA te kAMkSA. bAhya-abhyatara upakaraNomAM thato rAga Asakti te abhivRMga che. zeSa pUrvavata jANavuM. "tAkSArasadA: rUlyAdi, anaMtAnubaMdhI vagere kramazaH yojavA. zeSa bhASyano artha samajAI gayelo che. "paNAM ghAlInAmatyavi, pUrvapakSa prastutamAM upayogI na hovAthI At=PSAM jodhAvInAmuM ityAdi) graMtha saMbaMdha vagarano hoya ema jaNAya che. mohanIyanI uttara prakRtionuM svarUpa kahevAnuM zarU karyuM che. temAM kSamAdi krodhAdinA zatrurUpa che ema kahevAno kayo avasara che? uttarapakSa- karmomAM mohanIyakarma pradhAna che. mohanIyakarma dezathI ke sarvathI upaghAta karavA dvArA jIvane narakAdibhavono vistAra prApta karAvavAmAM praphullita thAya che. mohakaSAyathI utpanna karAya che. kaSAyanA kAraNe sthitibaMdhamAM bheda paDe che ane sarvaduHkhonI prApti thAya che. kahyuM che ke- "lokamAM je atizaya duHkha che ane traNa bhuvanamAM je uttama sukha che te saghaLuM kaSAyonI vRddhi ane kSayanA kAraNe jANa." AthI kaSAyonA nirodhanA upAyarUpa kSamAdino bhASyakAre ullekha karyo che. karmonI laghutAne icchatA mumukSue satata kSamAdino abhyAsa karavo joie. bhASyano artha prAyaH samajAI gayo che. pratyenIko eTale zatru-puruSo. bhUta zabda upamAna arthavALo che. kemake zatrunI jema uccheda karavA rUpa samAnatA che. Ane ja bhASyakAra spaSTa kare che... kSamA vagere kaSAyonA pratighAtanA hetuo che. jeTalA aMze kaSAyo tIvra hoya teTalA aMze devAyu, manuSyAyu, tiryaMcAyu e traNa AyuSya sivAyanI 117 prakRtionI sthiti lAMbI baMdhAya. jeTalA aMze kaSAyo maMda hoya teTalA aMze te 117 prakRtionI sthiti TUMkI baMdhAya. (narakAyu sivAyanA traNa AyuSyomAM ulaTuM che. jema vizuddhi vadhAre tema te traNanI sthiti dIrgha baMdhAya.) Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-11 ahIM mithyAdarzana ane Adya bAra kaSAyo sarvaghAtI prakRtio che. saMjavalana kaSAyo ane nokaSAyo dezaghAtI prakRtio che. pUrvapakSa- sUcana karavAnA kAraNe sUtra kahevAya che. AthI sUtra nAnuM karavuM joIe. nAnuM sUtra A pramANe thAya-rzanavAritramodanIya%SAyovaSAyavenIyADyAritradiSoDazanavame A pramANe sUtra karavAthI vivakSita arthano saMgraha thaI jAya. uttarapakSa- "moha duHkhathI vyAkhyAna karI zakAya tevo ane mahAna baMdhana che. (tethI) mohanA varNanamAM sUtrakArane duHkhapUrvaka kahI zakAya tevuM lAghava vagere ISTa nathI." (8-10) TIkAvataraNikA-samprati kramaprAptasyAyuSkakarmaNazcatvAryuttaraprakRtisvarUpANyabhidhitsurAha TIkAvataraNikArtha- have kramathI prApta AyuSyakarmanI cAra uttaraprakRtionA svarUpane kahevAnI icchAvALA sUtrakAra kahe che AyuSyakarmanA cAra bhedonaarktairygyonmaanussdaivaani // 8-11 // sUtrArtha- naraka, tiryaMca, manuSya ane deva A cAra prakAre AyuSya che. (8-11). bhASyaM- AyuSkaM caturbhedaM-nArakaM tairyagyonaM mAnuSaM daivamiti // 8-11 // bhASyArtha- narakanuM, tiryaMcayoninuM, manuSyanuM ane devanuM ema cAra prakAranuM AyuSya che. (8-11) TIkA- nArakAdIni kRtadvandvAni prathamAbahuvacanena nirdiSTAni, yasyodayAt prAyogyaprakRtivizeSAnusahAyIbhUta AtmA nArakAdibhAvena jIvati yasya ca kSayAt mRta ucyate tadAyuH, Aha ca "svAnurUpAzravopAttaM, paudgalaM dravyamAtmanA / jIvanaM yattadAyuSkamutpAdAdyasya jIvati // 1 // " Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 71 AyuSazcAnnAdayaH upagrAhakAH prathamabaddhasyeti, tasyaivambhUtasya karmaNa uttaraprakRticatuSTayaM varNyate, AyuSkaM caturbhedamityAdi bhASyaM, AnIyante zeSaprakRtayastasminnupabhogAya jIvenetyAyuH zAlyodanAdivyaJjanavikalpA iva kAMsyapAtryAdhArAH bhoktuH parikalpyante, AnIyate vA tena tadbhavAntarbhAvI prakRtigaNa ityAyuH rajjubaddhekSuyaSTibhArakavat, Ayatate vA zarIradhAraNapratibandha ityAyuH nigaDAdivat, AyurevAyuSkaM, caturgatitvAt saMsArasya caturbhedaM, tadbhedapradarzanArthamAha-nArakamityAdi / tatra narakA-utpattiyAtanAsthAnAni pRthivIpariNativizeSAH tatsambandhinaH sattvA api tAsthyAnarakAH teSAmidamAyurnArakaM, tiryagyonayaH ekadvitricatuH paJcendriyAsteSAmidaM tairyagyonaM, manuSyAH saMmUrcchanagarbhajAsteSAmidaM mAnuSaM, devAnAM bhavanavAsyAdInAmidaM daivaM, itizabdaH AyuHprakRtIyattApratipattaye 8-2za. TIkArtha-nAraka vagere zabdono dvanda samAsa karIne prathamA bahuvacanathI nirdeza karyo che. jenA udayathI prAyogya prakRtivizeSonI sahAyavALo thayelo AtmA nArakAdi bhAvathI jIve che ane jenA kSayathI marelo kahevAya che te AyuSya. kahyuM che ke- "AtmA vaDe potAne anurUpa AsravathI je pugaladravya grahaNa karAyuM che ane jenA utpAdathI(=udayathI) jIva jIvana jIve che te AyuSya che." prathama bAMdhelA AyuSyanA anna vagere upakAraka che. AvA prakAranA AyuSyakarmanI cAra uttaraprakRtionuM varNana karavAmAM Ave che- AyuSya vaturvedama" ItyAdi bhASya che. jevI rIte kAMsAnA pAtra vagere AdhAramAM bhojana karanAranA kalamI cokhAnA bhAta vagere ane vividha zAko kalpAya che=rakhAya che tevI rIte jIvavaDe temAM (AyuSyavALA jIvanamAM) upabhoga karavA mATe anya prakRtio lavAya che mATe Ayur che athavA te bhavamAM thanAro =baMdhAyela) prakRtigaNa doraDAmAM bAMdhelA zeraDInA bhArAnI jema lavAya che mATe Ayur che. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 athavA beDInI jema zarIradhAraNarUpa pratibaMdha karavAmAM prayatna kare che mATe Ayur che. Ayur e ja AyuSya. saMsAra cAra gativALo hovAthI AyuSyanA cAra bheda che. tenA bheda batAvavA mATe kahe che- 'nAram' tyAdri, temAM naraka eTale utpattinAM yAtanAsthAno. te sthAno pRthvInA pariNAmavizeSa che. tenA saMbaMdhavALA jIvo paNa temAM rahetA hovAthI nArako kahevAya che. temanuM A AyuSya nAraka AyuSya kahevAya che. ekendriya, beindriya, teindriya, carindriya, paMcendriya jIvo tiryaMcayonivALA che. temanuM AyuSya tairyagyona kahevAya che. manuSyo saMmUrcchana ane garbhaja che. temanuM AyuSya mAnuSa kahevAya che. bhavanavAsI vagere devonuM AyuSya daiva kahevAya che. rUti zabda AyuSyanI prakRtionA parimANanA bodha mATe che. (8-11) TIkAvataraNikA - samprati naamkrmottrprkRtibhedkhyaapnaayaahTIkAvataraNikArtha--have nAmakarmanI uttaraprakRtionA bhedane jaNAvavA mATe kahe che-- nAmakarmanA bhedo-- gatijAtizarIrAGgopAGganirmANabandhanasaGghAtasaMsthAnasaMhananasparzarasagandhavarNAnupUrvyagurulaghUpaghAtaparAghAtAtapodyotocchvAsavihAyogatayaH pratyekazarIratrasasubhagazubhasUkSmasusvaraparyAptasthirAdeyayazAMsi setarANi tIrthakRttvaM ca // 8- 12 // sUtrArtha- gati, jAti, zarIra, aMgopAMga, nirmANa, baMdhana, saMghAta, saMsthAna, saMhanana, sparza, rasa, gaMdha, varNa, AnupUrvI, agurulaghu, upaghAta, parAghAta, Atapa, udyota, ucchvAsa, vihAyogati, pratyekazarI2-sAdhAraNazarIra, trasa-sthAvara, subhaga-durbhAga, susvara-duHsvara, zubha-azubha, sUkSma-bAdara, paryApta-aparyApta, sthira-asthira, ATheyaanAdeya, yaza-ayaza ane tIrthaMka25NuM ema kula betAlIsa (42) bhedo nAmakarmanA che. (8-12) Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 sUtra - 12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 bhASyaM - gatinAma jAtinAma zarIranAma aGgopAGganAma nirmANanAma bandhananAma saGghAtanAma saMsthAnanAma saMhanananAma sparzanAma rasanAma gandhanAma varNanAma AnupUrvInAma agurulaghunAma upaghAtanAma parAghAtanAma AtapanAma udyotanAma ucchvAsanAma vihAyogatinAma / pratyekazarIrAdInAM setarANAM nAmAni / tadyathA- pratyekazarIranAma sAdhAraNazarIranAma trasanAma sthAvaranAma subhaganAma durbhaganAma susvaranAma duHsvaranAma zubhanAma azubhanAma sUkSmanAma bAdaranAma paryAptanAma aparyAptanAma sthiranAma asthiranAma AdeyanAma anAdeyanAma yazonAma ayazonAma tIrthakaranAma ityetad dvicatvAriMzadvidhaM mUlabhedato nAmakarma bhavati / uttaranAmAnekavidham / tadyathA - gatinAma caturvidhaM narakagatinAma tiryagyonigatinAma manuSyagatinAma devagatinAmeti // jAtinAmno mUlabhedAH paJca / tadyathA - ekendriyajAtinAma dvIndriyajAtinAma trIndriyajAtinAma caturindriyajAtinAma paJcendriyajAtinAmeti // ekendriyajAtinAmAnekavidham / tadyathA- pRthivIkAyikajAtinAma apkAyikajAtinAma teja:kAyikajAtinAma vAyukAyikajAtinAma vanaspatikAyikajAtinAmeti // tatra pRthivIkAyikajAtinAmAnekavidham / tadyathA - zuddhapRthivI-zarkarA - vAlukopala-zilA-lavaNA-'ya - strapu - tAmra-sIsaka-rUpya - suvarNavajra-haritAla-hiGgulaka-manaHzilA-sasyakAJjana-pravAlakA-'bhrapaTalA'bhravAlikAjAtinAmAdi gomedaka- rucakAGka - sphaTika - lohitAkSajalAvabhAsa-vaiDUrya-candrakAnta - sUryakAnta - jalakAnta-masAragallAzmagarbhasaugandhika- pulakA -'riSTa- kAJcana - maNijAtinAmAdi ca // apkAyikajAtinAmAnekavidham / tadyathA - upakledA - 'vazyAyanIhAra - hima - ghanodaka - zuddhodakajAtinAmAdi // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 tejaHkAyikajAtinAmAnekavidham / tadyathA- aGgAra-jvAlA-'lAtA'ci-murmura-zuddhAgnijAtinAmAdi / vAyukAyikajAtinAmAnekavidham / tadyathA- utkalikA-maNDalikAjhaJjhakA-ghanasaMvartakajAtinAmAdi // vanaspatikAyikajAtinAmAnekavidham / tadyathA- kanda-mUla-skandhatvak-kASTha-patra-pravAla-puSpa-phala-gulma-guccha-latA-vallI-tRNaparva-kAya-zevAla-panaka-valaka-kuhanajAtinAmAdi // evaM dvIndriyajAtinAmAnekavidham / evaM trIndriyacaturindriyapaJcendriyajAtinAmAdInyapi // zarIranAma paJcavidham / tadyathA- audArikazarIranAma vaikriyazarIranAma AhArakazarIranAma taijasazarIranAma kArmaNazarIranAmeti // aGgopAGganAma trividham / tadyathA- audArika(zarIrA)GgopAGganAma vaikriyazarIrAGgopAGganAma AhArakazarIrAGgopAGganAma / punarekaikamanekavidham / tadyathA- aGganAma tAvat zironAma uronAma pRSThanAma bAhunAma udaranAma pAdanAma // upAGganAmAnekavidham / tadyathAsparzanAma rasanAma ghrANanAma cakSurnAma zrotranAma / tathA mastiSka-kapAlakRkATikA-zaGkha-lalATa-tAlu-kapola-hanu-cibuka-dazanauSTha-bhrUnayanakarNa-nAsAdhupAGganAmAni zirasaH / evaM sarveSAmaGgAnAmupAGgAnAM nAmAni / / jAtiliGgAkRtivyavasthAniyAmakaM nirmANanAma // satyAM prAptau nirmitAnAmapi zarIrANAM bandhakaM bandhananAma / anyathA hi vAlukApuruSavadabaddhAni zarIrANi syuriti / baddhAnAmapi ca saGghAtavizeSajanakaM pracayavizeSAtsaGghAtanAma dArumRtpiNDAyaHpiNDasaGghAtavat // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 saMsthAnanAma SaDvidham / tadyathA- samacaturasranAma nyagrodhaparimaNDalanAma sAdinAma kubjanAma vAmananAma huNDanAmeti // saMhanananAma SaDvidham / tadyathA- vajrarSabhanArAcanAma ardhavajrarSabhanArAcanAma nArAcanAma ardhanArAcanAma kIlikAnAma sRpATikAnAmeti // sparzanAmASTavidhaM kaThinanAmAdi // rasanAmAnekavidhaM tiktanAmAdi / gandhanAmAnekavidhaM surbhigndhnaamaadi|| varNanAmAnekavidhaM kAlakanAmAdi / gatAvutpattukAmasyAntargatau vartamAnasya tadabhimukhamAnupUrvyA ttpraapnnsmrthmaanupuurviinaameti| nirmANanirmitAnAM zarIrAGgopAGgAnAM vinivezakramaniyAmakamAnupUrvInAmetyapare // agurulaghupariNAmaniyAmakamagurulaghunAma // zarIrAGgopAGgopaghAtakamupaghAtanAma, svaparAkramavijayAdhupaghAtajanakaM vaa| paratrAsapratighAtAdijanakaM parAghAtanAma // AtapasAmarthyajanakamAtapanAma // prakAzasAmarthyajanakamudyotanAma // prANApAnapudgalagrahaNasAmarthyajanakamucchvAsanAma // labdhizikSarddhipratyayasyAkAzagamanasya janakaM vihAyogatinAma // pRthakzarIranirvartakaM pratyekazarIranAma / anekajIvasAdhAraNazarIranirvartakaM sAdhAraNazarIranAma / trasabhAvanirvartakaM trasanAma / sthAvarabhAvanirvartakaM sthAvaranAma / saubhAgyanirvatakaM subhaganAma / daurbhAgyanirvartakaM durbhaganAma / sausvaryanirvartakaM susvaranAma / dauHsvaryanirvartakaM duHsvaranAma / zubhabhAvazobhAmAGgalyanirvartakaM zubhanAma / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 tadviparItanirvartakamazubhanAma / -- . .. sUkSmazarIranivartakaM sUkSmanAma / bAdarazarIranirvartakaM bAdaranAma // paryAptiH paJcavidhA / tadyathA- AhAraparyAptiH zarIraparyAptiH indriyaparyAptiH prANApAnaparyAptiH bhASAparyAptiriti / paryAptiH kriyAparisamAptirAtmanaH / tatra zarIrendriyavAGmanaHprANApAnayogyadalikadravyAharaNakriyAparisamAptirAhAraparyAptiH / gRhItasya zarIratayA saMsthApanakriyAparisamAptiH zarIraparyAptiH / saMsthApanaM racanA ghaTanamityarthaH / tvagAdIndriyanirvartanakriyAparisamAptirindriyaparyAptiH / prANApAnakriyAyogyadravyagrahaNanisargazaktinirvartanakriyAparisamAptiH prANApAnaparyAptiH / bhASAyogyadravyagrahaNanisargazaktinirvartanakriyAparisamAptirbhASAparyAptiH / manastvayogyadravyagrahaNanisargazaktinivartanakriyAsamAptirmanaHparyAptirityeke / AsAM yugapadArabdhAnAmapi krameNa samAptiruttarottarasUkSmatvAt, sUtradAdikartanaghaTanavat // yathAsaGkhyaM ca nidarzanAni - gRhadalikagrahaNastambhasthUNAdvArapravezanirgamasthAnazayanAdikriyAnirvartanAnIti / paryAptinirvartakaM paryAptinAma, aparyAptinivartakamaparyAptinAma / aparyAptinAma tatpariNAmayogyadalikadravyamAtmanA nopAttamityarthaH // sthiratvanirvartakaM sthiranAma / viparItamasthiranAma / AdeyabhAvanirvartakamAdeyanAma / viparItamanAdeyanAma / yazonivartakaM yazonAma / viparItamayazonAma / tIrthakaratvanivartakaM tIrthakaranAma / tAMstAnbhAvAnnAmayatIti nAma / evaM sottarabhedo nAmakarmabhedo'nekavidhaH pratyetavyaH // 8-12 // bhASyArtha- zatinAma, tinAma, zarIranAma, maMgopAMganAma, nirmANanAma, baMdhananAma, saMghAtanAma, saMsthAnanAma, saMvanananAma, sparzanAma, 2sanAma, dhanAma, nAma, mAnupUrvAnAma, ma.gurudAdhunAma, Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 2 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 upaghAtanAma, parAghAtanAma, AtapanAma, udyotanAma, ucchvAsanAma, vihAyogatinAma, itara sahita pratyeka zarIra vagerenA nAmo A pramANe che- pratyekazarIranAma, sAdhAraNazarIranAma, trasanAma, sthAvaranAma, subhaganAma, durbhaganAma, susvaranAma, duHsvaranAma, zubhanAma, azubhanAma, sUkSmanAma, bAdaranAma, paryAptanAma, aparyAptanAma, sthiranAma, asthiranAma, AdeyanAma, anAdeyanAma, yazonAma, ayazonAma ane tIrthaMkaranAma. A pramANe mUlabhedathI A nAmakarma betAlIsa bhedavALuM che. uttarabhedothI nAmakarma aneka bhedavALuM che. te A pramANe-- 77 gati- narakagatinAma, tiryaMcagatinAma, manuSyagatinAma ane devagatinAma ema cAra prakAranuM gatinAma che. jAti-- jAtinAmakarmanA sthUlabhedo pAMca che. te A pramANeekendriyajAtinAma, beindriyajAtinAma, teindriyajAtinAma, caurindriyajAtinAma, paMcendriyajAtinAma. ekendriyajAtinAma aneka prakAranuM che te A pramANe- pRthvIkAyajAtinAma, aplAyajAtinAma, tejaskAyajAtinAma, vAyukAyajAtinAma ane vanaspatikAyajAtinAma. temAM pRthivIkAyikajAtinAma aneka prakAranuM che. te A pramANe- zuddha pRthvI, kAMkarA, retI, paththara, zilA, mIThuM, loDhuM, kalai, tAMbuM, sIsuM, cAMdI, sonuM, vaja, haratALa, hiMgaLoka, maNazIla, sasyaka, aMjana, pravAla, abarakha, abhravAlikAjAtinAma vagere. (ratnonAM nAma-) gomedaka, rucaka, aMka, sphaTika, lohitAkSa, jalAvabhAsa, vaisUrya, caMdrakAMta, sUryakAMta, jalakAMta, masAragalla, azyagarbha, saugandhika, pulaka, ariSTa, kAMcanamaNijAtinAma vagere. aplAyikajAtinAma aneka prakAranuM che. te A pramANe- upakleda, avazyAya, nIhAra, hima, ghanapANI, zudghapANIjAtinAma vagere. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 teja:kAyikajAtinAma aneka prakAranuM che. te A pramANe- aMgAra, jvAlA, alAta, arcis, murkhara, zuddhaagnijAtinAma vagere. alAta= ubhuka, baLI raheluM kASTha. arcisa agninI uchaLatI javAlA. murmara rAkhathI DhaMkAyelA agnikaNo. vAyukAyikajAtinAma aneka prakAranuM che. te A pramANe- utkalikA, maMDalikA, jhaMjhA, ghanavAta, saMvartakajAtinAma vagere. utkalikA nIcANa tarapha vaheto vAyu. jhaMjhA=pracaMDavAyuvizeSa. saMvartaka-tRNAdi uDADanAro vAyuvizeSa. vanaspatikAyikajAtinAma aneka prakAranuM che. te A pramANe- kaMda, mULa, skaMdha, chAla, kAi, patra, pravAla, puSpa, phaLa, gulma, guccha, latA, velaDI, tRNa, parva, kAya, zevALa, panaka, valaka, kuhanajAtinAma vagere. e pramANe beindriyajAtinAma aneka prakAranuM che. e pramANe te indriya, caurindriya, paMcendriyajAtinAmo paNa aneka prakAranAM che. zarIra- zarIranAmakarma pAMca prakAranuM che. te A pramANe- dArikazarIranAma, vaikriyazarIranAma, AhArakazarIranAma, taijasazarIranAma, kArmaNazarIranAma. aMgopAMga- aMgopAMganAma traNa prakAranuM che. te A pramANeaudArika(zarIra)aMgopAMganAma, vaikriyazarIrasaMgopAMganAma, AhArakazarIrasaMgopAMganAma. vaLI- eka eka aneka prakAranuM che. te A pramANe- zironAma, uronAma, pRinAma, bAhunAma, udaranAma ane pAdanAma A aMganAma che. upAMganAma aneka prakAranuM che. te A pramANe- sparzanAma, rasanAma, ghANanAma, cakSunAma, zrotranAma. mastiSka, kapALa, kRkATikAta=gaLAmAM rahelo unnata bhAga), zaMkha (=lalATanuM hADakuM), lalATa, tALavuM, gAla, hanu(jaDabuM), cibuka (=haDapacI, nIcenA hoThanI nIceno bhAga), dAMta, hoTha, AMkhanI bhamara, AMkha, kAna, nAka vagere mastakanA upAMga nAmo che. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-12 zrI svArthAdhigamasUtra adhyAya-8 nirmANa-jAtimAM liMga, AkRtinI vyavasthAnuM niyamana karanAra nirmANa nAma che. baMdhana- pudgalonI prApti thaye chate nirmANa karAyelA zarIrone bAMdhanAra(ekameka saMyoga karanAra) baMdhana nAma che. jo baMdhaka na hoya to zarIro retInA puruSanI jema baMdhAyA vinAnA rahe. saMghAta- baMdhAyelA paNa pugalone vizeSa rIte ekaThA karIne kASThanA piMDanA, mATInA piMDanA ane loDhAnA piMDanA saMghAtanI jema viziSTa saMghAtane utpanna karanAra saMghAtanAma che. saMsthAna-saMsthAnanA prakAranuM che. te A pramANe-samacaturasranAma, jodhaparimaMDalanAma, sAdinAma, kujanAma, vAmananAma ane huMDanAma. saMhanana- saMhanananAma cha prakAranuM che. te A pramANe- vajaRSabha nArAcanAma, ardhavajaRSabhanArAcanAma, nArAcanAma, ardhanArAcanAma, kIlikAnAma ane kRpATikAnAma (sevArtanAma). spardhAdi- sparzanAmanA kaThInanAma vagere aneka bhedo che. rasanAmanA tiktanAma vagere aneka bhedo che. gaMdhanAmanA surabhigaMdhanAma vagere aneka bhedo che. varNanAmanA kRSNanAma Adi aneka bhedo che. AnupUrvI- (anya) gatimAM utpanna thavAnI icchAvALA ane aMtara(=vigraha) gatimAM vartamAna jIvane te gatinI sanmukha AnupUrvIthI (AkAzapradezonI zreNI anusAra gati vaDe) te gatine prApta karAvavAmAM je samartha che te AnupUrvanAma che. nirmANanAmakarmathI nirmANa karAyelA aMgopAMgonI racanAnA kramanuM niyAmaka AnupUrvanAma che ema bIjAo kahe che. agurulaghu- agurulaghu pariNAmanuM niyAmaka agurulaghunAma che. upaghAta- je karma zarIranA aMga-upAMgono upaghAta(=khaMDana) kare te upaghAtanAma che athavA svaparAkramano ke svavijayano upaghAtano janaka hoya te upaghAtanAma che. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 12 parAghAta- paranA trAsane ane pratighAta vagerene utpanna kare te parAghAtanAma che. Atapa- ApanA sAmarthyane utpanna kare te AtapanAma che. udyota- prakAzanA sAmarthyane utpanna kare te udyotanAma che. ucchavAsa- prANApAnarUpa pudgalone grahaNa karavAnuM sAmarthya utpanna karanAra ucchavAsanAma che. vihAyogati-labdhi ane zikSaddhi jenuM kAraNa che tevA AkAzagamananuM janaka vihAyogatinAma che. pratyekazarIra- alaga zarIra banAvanAra pratyekazarIranAma che. sAdhAraNazarIra- aneka jIvonuM sAdhAraNazarIra banAvanAra sAdhAraNazarIranAma che. trasa- trasabhAvane banAvanAra trasanAma che. sthAvara- sthAvarabhAvane banAvanAra sthAvaranAma che. subhaga-durbhaga- saubhAgyane banAvanAra subhaganAma che. daurbhAgyane banAvanAra durbhaganAma che. susvara-duHsvara- susvarapaNAne banAvanAra susvaranAma che. duHsvarapaNAne banAvanAra duHsvaranAma che. zubha-azubha- zubhabhAvathI utpanna thayelI zobhAne ane mAMgalyane banAvanAra zubhanAma che tenAthI viparItane banAvanAra azubhanAma che. sUphama-bAdara- sUkSmazarIrane banAvanAra sUkSmanAma che. bAdarazarIrane banAvanAra bAdaranAma che. paryAti paryApti pAMca prakAranI che. te A pramANe- AhAraparyApti, zarIraparyApti, Indriya paryApti, prANApAnaparyApti ane bhASAparyApti. paryApti eTale AtmAnI kriyAnI saMpUrNa samApti. zarIra, indriya, bhASA, mana, prANApAnane yogya dalika dravyone grahaNa karavAnI kriyAnI saMpUrNa samApti te AhAraparyAti. 1. nirvartaka zabdanA siddha karavuM, taiyAra karavuM, banAvavuM, utpanna karavuM, samApta karavuM vagere artho che. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 81 grahaNa karelA dravyone zarIrarUpe saMsthApananI kriyAnI saMpUrNa samApti te zarIraparyApti. saMsthApana eTale racavuM-banAvavuM. tvagAdi indriyone banAvavAnI kriyAnI parisamAptite indriya paryApti. prANApAnanI kriyAne yogya dravyonA grahaNa-nisarganI zaktine utpanna karavAnI kriyAnI parisamApti te prANApAnaparyAti che. bhASAne yogya dravyone grahaNa karavAnI ane mUkavAnI zaktine utpanna karavAnI kriyAnI parisamApti te bhASAparyAti che. manane yogya dravyone grahaNa karavAnI ane mUkavAnI zaktine utpanna karavAnI kriyAnI parisamApti te mana:paryApti che ema bIjAo kahe che. ekI sAthe prAraMbhAyelI paNa paryAddhionI pUrNatA kramathI thAya che. kemake paryAyio uttarottara sUkSma che. sUtarane kAMtavAmAM ane kAine kApavAmAM ane che tema ahIM anukrame dRSTAMto che. (1) ghara mATe dalika grahaNa (2) staMbhakhUNAno vicAra (3) praveza-nirgama mATe dvAra (4) sthAna-zayanAdinI kriyA mATe nirvartana paryAptione banAvanAra=pUrNa karanAra paryApinAma che. aparyApine racanAra karanAra aparyApinAma che, arthAt paryAtirUpe pariNamavA yogya dalika dravyone AtmA prahaNa na kare e aparyApinAma che. sthira-asthira- sthiratAne banAvanAra sthiranAma che. viparIta asthiranAma che. Adeya-anAdeya- AdeyabhAvane banAvanAra AdeyanAma che. viparIta anAdeyanAma che. yaza-ayaza- yazane utpanna karanAra yazanAma che tenAthI viparIta ayazanAma che. tIrthaMkara- tIrthaMkarapaNAne utpanna karanAra tIrthaMkaranAma che. te te bhAvone namAve te nAma. A pramANe uttarabhedothI sahita nAmakarmano bheda aneka prakArano jANavo. (8-12). TIkA-prAguddiSTA dvicatvAriMzat piNDabhedA nAmakarmaNastatpratipAdanArthaM sUtraM, namayati-pariNamayati prApayati nArakAdibhavAntarANi jIvamiti Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 nAma, athavA jIvapradezasambandhipudgaladravyavipAkasAmarthyAdyathArthasaMjJaM, namayati prahvayatIti nAma, yathA zuklAdiguNopetadravyeSu citrapaTAdivyapadezapravRttiniyatasaMjJAheturiti, tatra gatinAma caturvidhaM, jAtinAma paJcavidhaM, zarIranAma paJcadhA, aGgopAGganAma trividhaM, nirmANanAmaikadhA, saMsthAnanAma SoDhA, saMhanananAma SoDhA, sparzarasagandhavarNanAmaikaikavidhaM, AnupUrvInAma caturvidhaM, agurulaghunAmaikadhA, upaghAta-parAghAta-Atapaudyota-ucchAsanAmAnyekai kavidhAni, vihAyogatinAma dvividhaM, pratyekazarIra-sAdhAraNazarIra-basa-sthAvara-subhaga-durbhaga-susvara-duHsvarasUkSma-bAdara-payArtAparyApta-sthira-asthira-Adeya-anAdeya-yazaHayazaH-tIrthakaranAmAnyekaikaprakArANyeva, evametA uttaraprakRtayo nAmakarmaNaH saptaSaSTiH, atra ca bandhanasaGghAtanAmanI zarIranAmAntarbhUte evAtaH zarIravizeSatvAdeva nottaraprakRtiH pRthak, sUtre yadupAdAnaM pArthakyena tattvanayoH svarUpaprarUpaNArthamiti / gatinAmetyAdi bhASyam, tatra gatinAmetyevamAdibhASyeNetyetad dvicatvAriMzadvidhaM mUlabhedato nAmakarma bhavatItyevamantena piNDaprakRtirAkhyAyate, gatireva nAma gatinAma, nAmazabdaH sarvatra jAtinAmAdiSvapi samAnAdhikaraNaH, AnupUrvyanAma, anye paThanti AnupUrvI nAma, tatazca prathamapAThe sUtramevaM-AnupUrvyAgurulaghUpaghAta iti, itaratra AnupUrvyagurulaghUpaghAta iti, pratyekazarIrAdInAM dazAnAM setarANAmiti sapratipakSANAM-sAdhAraNazarIrAdInAM dazAnAM nAmAni-abhidhAnAni vakSyamANAni vijJeyAni, athavA pratyekazarIrAdInAM pUrvapadAnAM sAmAnAdhikaraNyavivakSAyAM nAmAnIti, vyaktivivakSAto nAmazabda uttarapadaM bhavatIti, tadyathetyAdinA uddezaH, sAmAnAdhikaraNyena pratyekazarIranAmAdikaH, ante tIrthakaranAma prakRSTatvAt, itizabdaH piNDaprakRtIyattApradarzanArthaH, etaditi nAmakarma yathoktadvicatvAriMzabhedaM bhavati, saha bandhanasaGghAtanAmabhyAm // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 AsAM piNDaprakRtInAM samprati bhedapratipattaye bhASyaM uttaranAmAnekavidhamiti uttaraprakRtinAmetyarthaH, piNDaprakRtibheda itiyAvat tadyathetyAdinA nirdizati, gatinAmapiNDaprakRtezcatvAro bhedAH narakagatinAmAdayaH, tatra yasya karmaNa udayAnnAraka ityucyate - vyapadizyate tannarakagatinAma evaM tiryagyonigatinAmAditritayamapi vaktavyaM // jAtinAma ityAdi, jAtinAmeti piNDaprakRtiH ekendriyagatyAdipaJcakApekSayA, ete ca mUlabhedAH paJca tadyathetyAdinA nirdizatiekendriyajAtinAmetyAdi, ekaM prathamamindriyaM jAtiH - sAmAnyaM tadeva nAma, evaM dvIndriyajAtinAmAdicatuSTayamapi vAcyaM ekendriyajAtinAmakarmodayAt ekendriya iti vyapadizyate, ekendriyasaMjJAvyapadezanimittaM ekendriyajAtiriti sAmAnyaM pRthivyAdibhedeSvanvayitvAt, ekendriyajAtinAmAntareNaikendriyasaMjJAyA abhAva eva syAt, ekendriyajAtinAma ityAdi, ekendriyAdijAtayo'pi piNDaprakRtaya eva, pRthivIkAyikAdibhedApekSayA, tadyathetyAdinA nirdizati, pRthivIkAyikajAtinAma, pRthivyeva kAyaH pRthivIkAyaH sa eSAmasti te pRthivIkAyikAH teSAM jAti: tadeva nAma pRthivIkAyikajAtinAma, pRthivIkAyikajAtinAmakarmodayAt pRthivIkAyikavyapadezaH, evaM zeSANi, tatra pRthivIkAyikajAtinAmAnekavidhaM anena punarapi pRthivIkAyikajAtinAmnaH piNDaprakRtitvaM darzayati, tadyathetyAdinA nirdizati / upakledaH - haratanukaH bhUmernirgatya tRNAgrAdisthitaH, zeSA gatArthA bhedAH / tejaskAyikAdi gatArthaM sarvaM, evaM dvitricatuHpaJcendriyanAmAni zaGkhazuktikAdyupadehikApipIlikAdibhramarasaraTAditiryaGmanuSyAdibhedena vAcyAni / 2 zarIranAmottaraprakRtayaH paJca tatpratipAdanAyAha - zarIranAmetyAdi, asArasthUlavargaNAnirmApitamaudArikazarIraM tatprAyogyapudgalagrahaNakAraNaM yat karma tadaudArikazarIranAmocyate, vicitrazaktikadravyanirmApitaM vaikriyaM tadyogyapudgalAdAnakAraNaM yattat karma tadvaikriyazarIranAmAbhidhIyate, kAraNe kAryopacArAt, prayojanaprasAdhanAyA''hriyata ityAhArakaM zarIraM, zeSaM pUrvavat, Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 tejoguNadravyArabdhumuSNaguNamAhAraparipAcanakSamaM taijaHzarIraM, zeSaM pUrvavat, kuNDamiva badarAdInAmazeSakarmAdhArabhUtaM samastakarmaprasavanasamarthamaGkurAdInAM bIjamiva kArmaNaM zarIraM, iyaM cottaraprakRtiH zarIranAmakarmaNaH pRthageva karmASTakAt samudayabhUtAditi / 'aGgopAGge'tyAdi, aGgAni upAGgAni ca yasya karmaNa udayAnnirvaya'nte tadaGgopAGganAma, trividhamaudArikavaikriyAhArakabhedAt, tatrAGgAnyaSTAvuraH ziraH pRSThamudaraM karau pAdau ca, upAGgAni sparzanamastiSkAdIni, aSTAnAmaGgAnAmekaikasyopAGgamanekaprakAraM, tatra zirodravyamadhikRtya pratyaGgAni bhASyakRt papAThamastiSkaM-mastuluGgaH ziroGgasyArambhako'vayavastathA kapAlAdayaH sparzanAdayazca, nanu ca dhAtumadhye adhItaM mastiSkaM nAGgaM na pratyaGgamiti, kapAlAdivat ArambhakatvAt mastiSkamapi upAGgaM ziraso'vaseyaM, evamuraHprabhRtyaGgAnAmapyekaikasya vAcyAnyupAGgAni, jvalanajalAnilavasudhA-vanaspativarjajIveSu sambhavanti, jAtiliGgAkRtIti jAtirekendriyAdilakSaNA paJcadhoktA tasyAM jAtau liGgavyavasthAM AkRtivyavasthAM tAM niyamayati yat liGgaM striyAH puMso napuMsakasya ca yadasAdhAraNa AkAraH AkRtiravayavaracanA tAM ca nirmApayati nirmANaM etaducyate, etaduktaM bhavati-sarvajIvAnAmAtmIyAtmIyAvayavavinyAsaniyamakAraNaM nirmANaM kalAkauzalopetavarddhakivat / / satyAM prAptAvityAdi, zarIranAmakarmodayAd gRhIteSu gRhyamANeSu vA tadyogyapudgaleSvAtmapradezasthiteSu zarIrAkAreNa pariNamiteSvapi parasparamaviyogalakSaNaM yadi bandhananAma kASThajatuvat na syAt tasmAttato vAlukApuruSavadvighaTeran zarIrANi, tadetena bhASyeNa pratipAditaM, audArikAdibhedAcca paJcadhA, na cedaM prakRtyantaraM nAmakarmaNaH, saGghAtaprakRtisvarUpanirUpaNAyedamAha- baddhAnAmapi cetyAdi, baddhAnAmapi ca pudgalAnAM parasparaM jatukASThanyAyena pudgalaracanAvizeSaH saGghAtaH, saMyogenAtmanA gRhItAnAM pudgalAnAM yasya karmaNa udayAdaudArikAditanuvizeSaracanA bhavati tat saGghAtanAmakarma, pudgalaracanAkAreNa vipacyata iti pudgala Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 vipAkItyucyate, taccaudArikAdibhedAt paJcadhA, parasparavibhinnalepyakaracanAvizeSavaccharIrapariNAma evetyupalakSyate, sa caivamvidhaH karmabhedo yadi na syAt tataH pratyakSapramANavinizcayaH puruSayoSidgavAdilakSaNo nAnAzarIrabhedo naiva sambhAvyeta, saGghAtavizeSakarmAbhAvAt, kAraNAnuvidhAyi ca kAryaM loke pratItaM, saGghAtavizeSAdeva hi puruSastryAdizarIralakSaNo vibhAgena vyapadezaH, apizabdaH sambhAvanArthaH cazabdo'vadhAraNArthaH / satyeva bandhananAmni na syAdvizeSaH, yataH saGghAtavizeSajanakaM pracayavizeSAt saGghAtanAma saGghAtavizeSasya janakamiti zeSalakSaNA SaSThIti nAsti samAsapratiSedhaH, sa tu pratipadavihitAyAH SaSThyAH pratiSedhaH, pracayavizeSAditi, pracayavizeSAt pudgalAnAM vinyAsaH puruSastrIzarIrAdikastatsaGghAtanAmakarmanimittakaH, yannimittakazca vinyAsaH tat saGghAtanAma, tat prasiddhodAharaNena bhAvayannAhadArumRtpiNDAyaHpiNDasaGghAtavaditi, gadyabandhAnulomyAccAtra dviH piNDagrahaNaM kRtaM, dArumRdayaHpiNDavaditi duruccaraM syAt, ayodArumRtpiNDavaditi kiM na kRtaM ?, apUtivacanAH khalvAcAryAH sakRdvidhAya na nivartante, dArupiNDavatmRtpiNDavadayaHpiNDavacceti dRSTAntatrayaM, sulabhatvAt pratipattuzcAtizAyikaprabodhahetutvAt, dArvavayavasaGghAto dArupiNDaH, evaM mRdavayavasaGghAto mRtpiNDaH, tathA'yaso'vayavAnAM saGghAto'yaHpiNDaH, evamaudArikAdizarIrayogyapudgalAzcetanenAtmasAtkRtAH saGghAtanAmakarmodayAt parasparaM saMhatAH santiSThanti iti // saMsthAnanAmasvarUpAkhyAnAyAha-saMsthAnanAma SaDvidhaM iti saMsthitiH saMsthAnamAkAravizeSaH, tacceha baddhasaMhateSu saMsthAnavizeSo yasya karmaNa udayAdbhavati tat saMsthAnanAma, SaTprakAraM, tadyathetyanena SaDapi nAmagrAhamAcaSTe, samacaturasranAmetyAdi, samaM ca taccaturasraM ceti samacaturasra, yatastatra mAnonmAnapramANamanyUnAdhikamaGgopAGgAni cAvikalAni, adha UrdhvaM tiryak ca tulyaM, svAGgulASTazatocchAyAGgopAGgayuktaM yuktinirmitalepyakavadvA / nyagrodhaparimaNDalanAmnastu nAbherupari sarvAvayavAH samacaturasrasaMsthAnalakSaNAvisaMvAdinaH adhastAt punaruparitanabhAgAnurUpAstasya nAvayavA iti, Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 ata eva nyagrodhaparimaNDalaM taducyate, nyagrodhAkRtitvAt, nyagrodhaparimaNDalamupari vizAlAkAravattvAditi, sAdinAmasvarUpaM tu nAbheradhaH sarvAvayavAH samacaturasralakSaNAvisaMvAdina uparitanabhAgAH punarnAdho'nurUpA iti, sAdIti zAlmalItarumAcakSate pravacanavedinaH, tasya hi skandho drAdhIyAnupari tu na tadanurUpA vizAlateti, kubjanAmasvarUpaM tu punaH kandharAyAH upari hastapAdaM ca samacaturasralakSaNayuktaM saMkSiptavikRtamadhyakoSThaM ca kubjaM, vAmananAma tu lakSaNayuktakoSThaM grIvAdyupari hastapAdayozca nyUnalakSaNaM vAmanaM, huNDakasaMsthAnaM tu yatra pAdAdyavayavA yathoktapramANavisaMvAdinaH prAyastad huNDakasaMsthAnamiti, tathA coktaM sUtra-12 "tullaM vitthaDabahulaM uslehabahuM ca maDaha koTTaM ca / heTThilla kAya maDahaM savvattha asaMThiaM huMDaM ||1|| " saMhanananAma SaDvidhamityAdi atra pUrvavad vyAkhyA, tadyathetyAdinA SaNNAmapi svarUpamAvirbhAvayati, vajrarSabhanArAcamityAdi, asthnAM bandhavizeSaH saMhananaM, RSabhaH - paTTaH vajraM - kIlikA markaTabandhasthAnIya ubhayapArzvayorasthibandhaH kila nArAcaH, vajrarSabhanArAcA yatra saMhanane tadvajrarSabhanArAcasaMhananaM, asthnAM bandhavizeSa iti, arddhavajrarSabhanArAcanAma tu vajrarSabhanArAcAnAmarddha kila sarveSAM ca, vajrasyArddhamRSabhasyArddhaM nArAcasyArddhamiti bhASyakAramataM, karmaprakRtigrantheSu vajrarSabhanArAcanAmaiva paTTahInaM paThitaM, kimatra tattvamiti sampUrNAnuyogadhAriNaH saMvidrate, arddhagrahaNAd vA RSabhahInaM vyAkhyeyaM, nArAcanAmni tu markaTabandha eva kevalo, na kIlikA, na paTTaH, arddhanArAcanAmani tu ekapArzve markaTabandhaH dvitIyapArzve tu kIlikaivAmarkaTabandhA, atrApi karmaprakRtau nAsti kIlikA, paJcamaM kIlikAnAma - vinA markaTabandhenAsthnormadhye kIlikAmAtraM, sRpATikAnAma koTidvayasaMgate yatrAsthinI carmasnAyumAMsAvanaddhe tatsRpATikA nAma kIrtyate, sRpATikA - phalakasampuTaM, yathA tatra phalakAni parasparaM sparzamAtravRttyA varttante evamasthInyatra saMhanane, tadevametAnyevaMvidhAsthisaGghAtalakSaNAni saMhanananAmAnyaudArikazarIra eva saMhanyante, lohapaTTanArAcakIlikApratibaddhakapATavaditi // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sparzanAmASTavidhamityAdi, audArikAdizarIreSu yasya karmaNa udayAt kaThinAdiH sparzavizeSaH samupajAyate tat sparzanAmASTavidhaM, bhedAnAmaSTatAM pratipAdayannAha-kaThinanAmAdIti, karkazamRdugurulaghusnigdharUkSazItoSNanAmAni, svasthAne tvanekabhedatvameSAM prakarSAprakarSajanitaM, rasanAmAnekavidhaM tiktanAmAdi tiktakaTukaSAyAmlamadhuralavaNAkhyaM, lavaNo madhurAntargata ityeke, anekavidhagrahaNaM tiktAdyantarbhedapratipAdanArthaM, evamanyatrApyantarbhedA vAcyAH, gandhanAmAnekavidhaM surabhigandhanAmAdi zarIraviSayaM saurabhaM durgandhitvaM ca yasya karmaNo vipAkAnnivartate tadgandhanAma, apare sAdhAraNaM gandhamAhustadasat, surabhiNA durabhigandhinA vA bhavitavyaM, na sAdhAraNaH kazcidastIti, varNanAmAnekavidhaM kAlanAmAdi yasyodayAccharIre kRSNAdipaJcavidhavarNaniSpattirbhavati tadvarNanAma, kRSNanIlalohitapItazuklabhedaM, sarvANi caitAni sparzanAmAdIni varNanAmAntAni zarIravartiSu pudgaleSu vipacyata iti / __ AnupUrvInAmasvarUpanirUpaNAyAha-gatAvutpattukAmasyetyAdi, gamyate'sAviti gatiH-narakAdyutpattisthAnaM, tacca gatinAmakarmodayAdavApyate, tasyAM gatAvutpattimicchataH karmasAmarthyAdAtmanaH antargatau vartamAnasyeti, manuSyaH tiryagjAtirvA pazuryAvadutpattisthAnaM na prApnoti tAvadantaragatiSu vartamAnasya kasyacijjanmavata AnupUrvInAmakarmodayo bhavati, AnupUrvI ca kSetrasannivezakramaH, 'anuzreNi gatirjIvAnAM pudgalAnAM ceti vacanAt, tatra yatkarmodayAdatizayena tadgamanAnuguNyaM syAt tadapyAnupUrvIzabdavAcyaM bhavati, tattu Atmano gatyantaraM gacchata upagrahe vartate, animiSasyeva payaH, sA cAntaragatirdvidhaiva-RjvI vakrA ca, tatra yadA RjcyA gatyA gacchati samayapramANayA tadA pUrvakamevAyuranubhavannanuditAnupUrvInAmakarmaivotpattisthAnaM prAptaH puraskRtamAyurAsAdayati, vakragatyA punaH pravRttaH kUrparalAGgalagomUtrikAlakSaNayA dvitricatuHsamayamAnayA tadArambhakAle puraskRtamAyurAdatte, tadaiva cAnupUrvInAmApyudeti, nanu ca yathaiva gatAvRjcyAM vinA AnupUrvInAmakarmaNotpattisthAnamiti tadvadvakragatyAmapi kasmAt naiti ?, ucyateRjcyAM pUrvakAyukpAreNaiva gacchati, yatra tu pUrvakamAyuH kSINaM tatra tasyodaya Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 ityadhvayaSTisthAnIyasyAnupUrvInAmakarmaNaH, tadabhimukhamAnupUrvItyAdi, tadityanena vivakSitagatirabhisambadhyate, yasyAM mRta utpatsyate tasyAmabhimukhamanukUlamAnupUrvyA-prativiziSTadezakrameNa tatprApaNasamarthamiti vakSyati, tadabhimukhamityanenAbhimukhyamAtraM pratipAditaM bhUyastatprApaNasamarthamityanenAnupUrvInAmakarmaNaH kAryamAdarzayati, etaduditaM tadgatiprApaNe samarthaM - pratyalaM, AnupUrvInAmakarmAgresaraM narakagatyAnupUrvInAmAdi caturvidhaM bhavatIti, 88 matAntarapradarzanAyAha- nirmANanirmitAnAmityAdi, nirmANanAmakarmaNA nirmitAnAM ghaTitAnAM zarIrAvayavAnAmaGgAnAM bAhUrUdarAdInAM upAGgAnAM cAGgalIkarNanAsikAnAM vinivezakramaniyAmakaM racanA vinivezaH tasya krama:paripATI ubhayapArzvato bAhU kaTeradho jAnunozcoparyupari, evamanyatrApi vAcyaH kramaH, tasya niyAmakaM-niyamakAri, anenAGgopAGgena cAtraiva sthAne viniveSTavyamityevamAnupUrvInAmApare pravacanavRddhAH kathayantIti / - - agurulaghuprakRtinirdhAraNAyAha- aguruladhvityAdi pariNAmatrayasyAtra niSedho vivakSito, gurutvalaghutvagurulaghutvAkhyasya yasya karmaNa udayAt sarvajIvAnAmiha kunthvAdInAM AtmIyAtmIyazarIrANi na guruNi na laghUni na gurulaghUni, kiM tarhi ?, agurulaghupariNAmamevAvarundhanti tat karmAgurulaghuzabdenocyate, sarvadravyANyeva ca pariNamante sthityAdinA'nekena svabhAveneti jaina: siddhAntaH, tatrAgurulaghvAkhyo yaH pariNAmastasya niyAmakaM, tadetat tatrodbhUtetarazaktikaM nidhatta ityagurulaghunAma, sarvazarIrANi nizcayanayavRttyA na gurukAdivyapadezabhAJji, vyavahAranayAttvanyAnyApekSayA traividhyamavarudhyante, yathoktam "Nicchayao savvaguruM savvalaghuM vA na vijjae davvaM / vavahArao u jujjai bAyarakhaMdhesu NaNe // 1 // " upaghAtanAmasvarUpAkhyAnAyAha-zarIrAGgopAGgopaghAtakamiti, zarIrAGgAnAmupAGgAnAM ca yathoktAnAM yasya karmaNa udayAt parairanekadhopaghAtaH kriyate tadupaghAtanAma, matAntaraM ca vAzabdena pratipAdayati, svaparAkramavijayA Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 dhupaghAtajanakaM vA kecidevamupaghAtanAma vyAcakSate sUrayaH, parAkramaH prANivIrya svo-nijaH parAkramaH svaparAkramaH tasyopaghAtaM janayati, samarthavapuSo'pi nirvIryatAmApAdayati, svavijayaM copahanti, vijite'pyanyasmin naiva vijita ityavyapadezahetutAM pratipadyata iti, AdigrahaNAdanyadapi yadadbhutaM karma tattasyodayenopahanyata iti / parAghAtasvarUpaM nirUpayati-paratrAsetyAdi, yasya karmaNa udayAt kazcidarzanamAtreNaivaujasvI vAksauSThavena vA'nyasabhAmapyabhigataH sabhyAnAmapi trAsamApAdayati, AkarSaNaM parapratibhApratighAtaM vA karoti tat parAghAtanAma, AdigrahaNAt saMkSobhadRSTigatistambhanaparigrahaH / AtapanAmasvarUpanirUpaNAyAha-AtapasAmarthyajanakamiti, AtapatItyAtapaH, karttaryaca, Atapyate'neneti AtapaH, puMsi saMjJAyAM ghaH, tasyAtapasya sAmarthya-zaktiratizayo yena karmaNoditena janyate tadAtapanAma, AGo maryAdAvacanatvAt, sahasrAMzumaNDalapRthvIkAyapariNAma eva tadvipacyate / udyotanAmasvarUpaprarUpaNAyAha-prakAzasAmarthyajanakamudyotanAmeti, udyotajanakamudyotaH-prakAzo'nuSNaH khadyotakAdiprabhAvaH saptAciHsavitRmaNDalAsambhavI, yasmAdagneruSNaH sparzo lohitaM rUpam, ataH prakAzasya sAmarthyamatizayaM janayati tadudyotanAma / ucchAsanAmasvarUpaM AcaSTe-prANApAnetyAdi, UrdhvagAmI samIraNaH prANaH adhogatirapAnaH, tau ca mUrtI pudgalakAvityata Aha-pudgalagrahaNasAmarthyajanakamiti, prANApAnAvanantapradezaskandhapudgalapariNAmajanyau tadyogyapudgalAnAM grahaNam-AdAnaM tasya sAmarthyamatizayaM janayati yattaducchAsanAma, yasyodayAducchAsaniHzvAsau bhavata iti / vihAyogatisvarUpapratipAdanAyAha-labdhizikSetyAdi, vihAyaH-AkAzaM tatra gativihAyogatiH, sA dvidhA-zubhA ca azubhA ca, tatra prazastA haMsagajavRSAdInAM, aprazastA tUSTraTolazrRgAlAdInAM, tatra labdhirdevAdInAM devotpattyavinAbhAvinI, zikSayA RddhiH zikSarddhiH tapasvinAM pravacanamadhIyAnAnAM Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 vidyAdyAvarttanaprabhAvAdvA AkAzagamanasya, labdhizikSarddhihetorjanakaM vihAyogatinAmeti // pratyekazarIranAmanirdhAraNArthamAha-pRthakzarIranivartakamityAdi yasya karmaNa udayAdekaiko jIvaH prati pratyekaikaM zarIraM nivartayati tat pratyekanAmaikadvitricatuHpaJcendriyaviSayaM, yathA pratyekavanaspatijIvo mUlaskandhazAkhAprazAkhAtvapatrapuSpaphalAdiSu pRthak pRthak zarIraM nirvartayati tathA dvIndriyAdayo'pIti / sAdhAraNazarIranAmAdyA bAdaranAmaparyavasAnA ekAdaza prakRtIH krameNa vyAcaSTe, anekajIvetyAdi, anekazabdenAnantasaGkhyAgrahaNaM, anantAnAM jIvAnAmekaM zarIraM sAdhAraNaM kizalayanigodathoharivajriprabhRti, yathaikajIvasya paribhogastathA'nekasyApi tadabhinnaM sadyasya karmaNa udayAnnivartyate tat sAdhAraNazarIranAma, tathA trasabhAvanirvartakaM trasanAma, trasyantIti trasAHdvitricatuHpaJcendriyalakSaNAH prANinaH, yasmAttasya karmaNa udayAtteSu parispando'JjasA lakSyate sa tAdRzo gamanAdikriyAvizeSo yasya karmaNa udayAdbhavati tattrasatvanivartakaM trasanAma, tadudaya eva gatyAdikriyA bhavatIti nAvadhAryate, gamanaM tu tadudayAt svabhAvAcca, tadudayAdvIndriyAdInAM svabhAvAt paramANutejovAyvAdInAmiti, kamalinIkhaNDAderdezAntaragamanazravaNAd vyabhicAra iti cet tanna, adhiSThAtRvyantarAnugrahAditi, __ sthAvarabhAvetyAdi, sthAnazIlaM sthAvaraM tadbhAvaH sthAvaratvaM tat nirvarttayati yat pRthivyambuvanaspatyAdilakSaNaM tat sthAvaranAmakarma, sthAnazIlatvaM tu sthAvaranAmakarmodayAdeva pRthivyambuvanaspatInAM, paramArthatastu sthAvaranAmakarmodayAt sthAvaratvaM, parispando bhavatu mA vA bhUd, evaM ca tejovAyvorapi sthAvaratvasiddhiH karmodayAdeveti, saubhAgyetyAdi, kamanIyaH subhago-manaHpriyaH tadbhAvaH saubhAgyaM tasya nirvartakaM-janakaM subhaganAma, daurbhAgyetyAdi, subhagaviparItalakSaNaM, durbhaganAma / aniSTo manaso yo'priyaH durbhagastadbhAvo daurbhAgyaM yasya karmaNa udayAditi, Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 sUtra-12 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sausvaryeti, yena svaritenAkaNitena ca bhUyasAM prItirutpadyate tat susvaranAma, tadviparItaM duHsvaranAma, yattu zrUyamANamasukhamAvahati tad duHsvaraM nAmeti, zubheti zubho bhAvaH pUjita uttamAGgAdistajjanitA yA zobhA pUjA puraskAraH zirasA pAdAdisparzanaM mAGgalyamiti pavitraM tannivartakaM zubhanAmeti tadviparItanivarttakamazubhanAma, zarIrAvayavAnAmeva hi zubhAzubhatA grAhyA, yathA padena spRSTaH krudhyatIti, sUkSmeti sUkSma-zlakSNaM adRzyaM niyatameva yasya karmaNa udayAdbhavati zarIraM pRthivyAdInAM keSAJcideva tat sUkSmazarIranAma, bAdaraM-sthUlaM keSAJcijjIvAnAM yasya karmaNa udayAt sthUlazarIratA bhavati tad bAdaranAmeti, na tu cakSurgrAhyatAM pratItyApekSya vA sUkSmabAdarateti // ___ paryAptasthirAdeyayazasAM sapratipakSANAM svarUpanirUpaNAya upakramyateparyAptiH paJcavidhetyAdi pudgalarUpA AtmanaH kartuH karaNavizeSaH yena karaNavizeSeNAhArAdigrahaNasAmarthyamAtmano niSpadyate, tacca karaNaM yaiH pudgalairnirvaya'te te pudgalA AtmanA''ttAstathAvidhapariNatibhAjaH paryAptizabdenocyante, sAmAnyenoddiSTAM paryApti nAmagrAhaM vizeSeNa nirdidikSurAhatadyathetyAdi, AhAragrahaNasamarthakaraNaniSpattirAhAraparyAptiH, zarIrakaraNaniSpattiH zarIraparyAptiH, indriyakaraNaniSpattirindriyaparyAptiH, prANApAnau ucchAsaniHzvAsau tadyogyakaraNaniSpattiH prANApAnaparyAptiH, bhASAyogyapudgalagrahaNavisargasamarthakaraNaniSpatti SAparyAptiH, yathoktam-"AhArasarIridiya UsAsavaomaNo'bhinivvittI / hoMti jao daliAo karaNaM esA u pajjattI // 1 // " itizabdaH iyattApratipAdanArthaH, nanu ca SaD paryAptayaH pAramarSapravacanaprasiddhAH, kathaM paJcasaGkhyAkA iti, ucyate indriyaparyAptigrahaNAdiha manaHparyApterapi grahaNamavaseyaM, ataH paJcaiveti nizcayaH, nanu ca zAstrakAreNAnidriyamuktaM manaH kathamindriyagrahaNAd grahISyate ?, ucyate, yathA zabdAdiviSayagrAhINi sAkSAccakSurAdIni na tathA manaH, sukhAdInAM punaH sAkSAdagrAhakaM manaH ato na sampUrNamindriyamityanindriyamuktam indraliGgatvAttu bhavatyevendriyamiti, Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 tathA kecidAcAryAH pRthagmana: paryAptigrahaNamadhIyata ityupariSTAdabhidhAsyate, yaccAvadhAraNaM paJcaiveti tad bAhyakaraNApekSayA manaH punarantaHkaraNamataH pRthak paThantIti na kazciddoSa:, ubhayathApi manaHparyAptisambhava iti / paryAptiH pariniSpattirvivakSitakriyAparisamAptirAtmanastaijasakArmaNazarIrabhAja evaudArikAdizarIraprepsayA prathamata evotpattAvetAzcintyante, janmAntaragrahaNakAla ityarthaH, yugapaccArabdhAH SaDapi krameNa niSpadyante, na samakam, uttarottaraparyAptInAM bahutarakAlatvAt, kramazcAsau - AhArazarIrendriyaprANApAnavacanamanolakSaNaH, sUtra-12 tatrAhAraparyAptisvarUpanirUpaNAyAha tatretyAdi, zarIrasyendriyANAM vAco manasaH prANApAnayozcAgamaprasiddhavargaNAkrameNa yAni yogyAni dalikadravyANi teSAM AharaNakriyA grahaNam - AdAnaM tasyAH parisamAptirAhAraparyAptiH karaNavizeSa:, atra ca manograhaNAt parisphuTamindriyagrahaNena manaso'pyupAdAnamiti, sAmAnyena gRhItasya yogyapudgalasaGghAtasya zarIrAGgopAGgatayA saMsthApanakriyA - viracanakriyA tasyAH parisamAptiH zarIraparyAptiH, saMsthApanazabdArthaprakArAn paryAyazabdairAvedayati-saMsthApanaM racanA ghaTanamityarthaH, zarIravargaNAyogyapudgalAnAM pratiniyatA'vayavaracanetyarthaH, tvagiti sparzendriyaM tadAdIndriyaM sparzanarasanaghrANacakSuH zrotramanolakSaNaM tatsvarUpanirvarttanakriyAparisamAptirindriyaparyAptiH, prANeti prANApAnAvucchAsanizvAsakriyAlakSaNau tayorvargaNAkrameNa yogyadravyagrahaNanisargazakti:- sAmarthyaM tannirvarttanakriyAparisamAptiH prANApAnaparyAptiH, atrApi vargaNAkrameNaiva bhASAyogyadravyANAM grahaNanisaga tadviSayA zakti:sAmarthyaM tannirvarttanakriyAparisamAptirbhASAparyAptiriti, manastvayogyAnIti manovargaNAyogyAni - manaH pariNAmapratyalAni yAni dravyANi teSAM grahaNanisargasAmarthyasya nirvarttanakriyAparisamAptiH manaHparyAptiriti, eke tvAcAryA bhedena mana: paryAptimupAdadate, na indriyaparyAptigrahaNena gRhNate, indriyaparyAptivyatirekeNa paThantItyarthaH, na punaH manaHparyAptiM kecidicchanti kecinneti, Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 sUtra-12 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 AsAmityAdinA SaDapi paryAptayaH samakamArabdhAH krameNa parisamAptimAsAdayantIti darzayati, kiM punaH kAraNaM vaiSamyeNa pariniSThAyAmityAhauttarottarasUkSmataratvAditi, AhAraparyApteH zarIraparyAptiH sUkSmatarA, bahutarasUkSmadravyanicayaghaTitA, tato'pIndriyaparyAptiH sUkSmatarA, tasyA api prANApAnaparyAptiH, tato vAkparyAptiH, tatazca manaHparyAptiH susUkSmeti, taccottarottarasUkSmatvaM dRSTAntena darzayati sUtradArvAdikartanaghaTanavaditi, sthUlasUtrakartikA sUkSmasUtrakartikA ca, te kartanaM yugapadArabhete, tatra sthUlasUtrakartikAtaH sUkSma sUtrakartikA cirAya kukkuTakaM (?kukkaDakaM) pUrayati, itarA tvAzu parisamApayati, dArughaTane'pyeSa eva kramaH, stambhAdInAM sthUlarUpanivarttanaM samacaturasrAdi svalpena kAlena kriyate, sa eva stambhaH kuTTimapatracchedyaputrikAsaGghATakayuktazcireNa niSpadyate, tulyakAle'pi prArambhe, AdizabdAccitrapustalepyakAdiparigrahaH, yathAsaGkhyaM ca nidarzanAnIti, anena SaNNAmapi paryAptInAM krameNa SaDbhireva dRSTAntaiH svarUpamupakramyate, ato dRSTAntasvarUpapratipAdanAyAha-gRhadalikagrahaNetyAdi, tatra gRhadalikagrahaNenAhAraparyApti sAdhayati, gRhaM karttavyamiti sAmAnyena dalikamAdatte zAkhAdikASThaM, tataH sAmAnyopAtte dalike atra stambhaH sthUNA vA bhaviSyatIti nirUpyate, evamanekapudgalagrahaNe satyatrAmI zarIravargaNAyogyAH pudgalAH zarIraparyAptiniSpAdanakSamA iti zarIraparyAptiH, bhittyAdhucchrAyarUpagRhAlocanAyAmapi satyAM katidvAramidaM prAGmukhamudaGmukhaM vA pravezanirgamanArthamAlocyate, tathendriyaparyAptirapyAtmana upabhogavRttyA pravezanirgamadvArasthAnIyeti, evaM prANApAnabhASAparyAptI api etenaiva nidarzanena sAdhye, dArTAntikabhedAttu dRSTAntabhedaH, tataH sadvArake'pi niSpanne sadmani atrAsanamatra zayanIyamatra bhujibhUmiriti sthAnazayanAdinirvartanamAlocayanti gehinaH, tadvanmanaHparyAptirapi hitAhitaprAptiparihArApekSAlakSaNeti / evametAH SaT paryAptInivartayati tatkarma paryAptinAma, ApAkaprakSiptanirvRttaghaTavat, aparyAptinAma tu aniSpannaghaTavaditi, etaduktaM bhavati-yasyodayena paryAptayo nAsAdayanti paripUrttitaH aparyApta eva mriyate, kadAcidvinApi bhavati yathA sammUrcchanajamanuSyAdiriti / / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 sthiratvanirvartakaM sthiranAma yasyodayAt zarIrAvayavAnAM sthiratA bhavati ziro'sthidantAdInAM tat sthiranAma, asthiranAmApi zarIrAvayavAnAmeva, yadudayAdasthiratA calatA mRdutA bhavati karNatvagAdInAM tadasthiranAmeti, tadetadviparItamasthiranAmetyanena pratipAditaM, 94 AdeyabhAvanirvarttakamAdeyanAma gRhItavAkyatvAdAdaropajananahetutAM pratipadyate udayAvalikApraviSTaM sat, etaduktaM bhavati - yasyAdeyanAmakarmodayastenoktaM pramANIkriyate yatkiJcidapi darzanasamanantarameva cAbhyutthAnAdi loka: samAcaratItyevaMvidhavipAkamAdeyanAmeti, viparItamanAdeyanAma yuktiyuktamapi vacanaM yadudayAnna pramANayati lokaH, na cAbhyutthAnAdyarhaNamarhasyApi kurvanti tadanAdeyanAmeti, athavA AdeyatA zraddheyatA darzanAdeva yasya bhavati, sa ca zarIraguNo yasya vipAkAd bhavati tadAdeyanAma, etadviparItamanAdeyanAmeti, yazonirvarttakaM yazonAma yazaH prakhyAtiH kIrtiH loke guNotkIrtanA prazaMsA yadudayAt tadyazonAma, viparItamayazonAma, doSaviSayA prakhyAtirayazonAmeti // tIrthakaratvanirvarttakaM tIrthakaranAma yasya karmaNa udayAttIrthaM darzanajJAnacaraNalakSaNaM pravartayati yatigRhasthadhammaM ca kathayati, AkSepavikSepasaMveganirvedadvAreNa bhavyajanasaMsiddhaye, surAsuramanujapatipUjitazca bhavati tattIrthakaranAmeti // nAmakarmabhedAnAkhyAya nAmazabdanirvacanamAcaSTe zabdArthapratItaye tAMstAniti gatijAtyAdIn namayati- abhimukhIkaroti saMsAriNaH prApayatIti nAmocyate, evamityAdinopasaMharati nAmakarmaprakRtivaktavyaM uktena prakAreNa sottarabhedaH gatizcaturddhA jAtiH paJcaprakAretyAdiruttaraprakRtibhedaH saha tena nAmakarmabhedo'nekavidho'vaseya iti // 8- 12 // 2 TIkArtha- pUrve nAmakarmanA piMDa(=samudita) prakRtinA 42 bhedo kahyA che. tenuM pratipAhana vA bhATe khA sUtra che. 4 nabhAve = paribhAve, arthAt jIvane nAraka Adi bhavAMtaro prApta karAve te nAma. athavA jIvapradezonA saMbaMdhavALA pudgaladravyonA vipAkanA sAmarthyathI nAma e Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 95 yathAsaMjJAvALuM che. te A pramANe- je namAve te nAma. jevI rIte zuklAdi guNothI yukta dravyomAM citrapaTa vagere tarIke je vyavahAranI pravRtti thAya che te niyata thayelI saMjJAnA kAraNe che. te rIte gati AdimAM nAma tarIke thato vyavahAra niyata thayelI saMjJAnA kAraNe che. temAM gati nAmakarma cAra prakAranuM che, jAti nAmakarma pAMca prakAranuM che. zarIra nAmakarma pAMca prakAranuM che. aMgopAMga nAmakarma traNa prakAranuM che. nirmANa nAmakarma eka prakAranuM che. saMsthAna nAmakarma cha prakAranuM che. saMvanana nAmakarma cha prakAranuM che. sparza, rasa, gaMdha, varNa nAmakarma eka-eka prakAranuM che. AnupUrvI nAmakarma cAra prakAranuM che. agurulaghu nAmakarma eka prakAranuM che. upaghAta, parAghAta, Atapa, udyota ane ucchavAsa A nAmaka eka eka prakAranA che. vihAyogati nAmakarma be prakAranuM che. pratyekazarIra, sAdhAraNazarIra, trasa, sthAvara, subhaga, durbhaga, susvara, duHsvara, sUkSma, bAdara, paryApta, aparyApta, sthira, asthira, Adeya, anAdeya, yaza, ayaza ane tIrthakara A nAmakarmo eka eka prakAranA ja che. A pramANe nAmakarmanI A uttaraprakRtio 67 che. ahIM baMdhananAma ane saMghAtanAma zarIranAmanI aMtabhUta ja che. e be zarIravizeSa hovAthI (zarIrathI) judI uttaraprakRtio nathI. sUtramAM e benuM alagathI grahaNa e benA svarUpanI prarUpaNA karavA mATe che. tinAma' ityAdi bhASya che. temAM gatinAma ItyAdithI prAraMbhI A pramANe mUlabhedathI A nAmakarma betAlIsa bhedovALuM che. tyAM sudhInA bhASyathI piDaprakRti kahevAmAM AvI che. gati e ja nAma=gatinAma. nAmazabda jAtinAma ityAdi saghaLA prayogomAM samAnAdhikaraNa che(=samAnAdhikaraNa samAsa che.) AnupUrvanAma evA prayoganA sthAne bIjAo AnupUrthanAma evo pATha kahe che. tethI prathama pATha pramANe sUtra bhAnupUrgagurupUpiti evuM jANavuM. bIjA pATha pramANe sUtra bhAnupUrcAsattadhUpavAna evuM jANavuM. pratyeka zarIra Adi dazanA pratipakSa sahita sAdhAraNazarIra vagere daza nAmo have kahevAze te pramANe jANavA Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 athavA pUrvapada evA pratyeka zarIrAdinI sAmAnAdhikaraNya vivakSAmAM nAmAni e pramANe jANavuM. vyaktinI vivakSA karavAthI nAma zabda uttarapada thAya. tattvathA ityAdithI sAmAnAdhikaraNyathI pratyeka zarIranAma Adi uddeza che=mAtra nAmathI kathana che. aMte tIrthaMkara nAmakarma eTalA mATe che ke te prakRSTa(=sarvazreSTha) che. rUti zabda piMDaprakRtionuM parimANa batAvavA mATe che. tal eTale nAmakarma. nAmakarma je pramANe kahyuM che te pramANe baMdhananAma ane saMghAtanAmanI sAthe betAlIsa bhedavALuM che. have A piMDaprakRtionA bhedanA bodha mATe uttaranAmAnevidham evuM bhASya che. uttaranAma eTale uttaraprakRtinAma, arthAt piMDaprakRtiono bheda. tadyathA ityAdithI piMDaprakRtionA bhedono nirdeza kare che-- gati-gatinAmanIpiMDaprakRtinA narakagatinAma vagere cAra bhedoche. temAM je karmanA udayathI jIva'nAraka' e pramANe kahevAyavyavahAra karAya te narakagatinAmakarma e pramANe tiryaMcayoninAmakarma vagere traNa viSe paNa kahevuM. jAti- 'jJAtinAmna:' hatyAvi, ekendriyajAti Adi pAMcanI apekSAe jAtinAma e piMDaprakRti che. A pAMca mULa bhedo che. tadyathA ityAdithI pAMca mULa bhedono nirdeza kare che. 'ndriyajJAtinAma' phatyAdi, eka eTale prathama indriya. jAti e sAmAnya che. jAti e ja nAma te jAtinAma. e pramANe beindriyajAtinAma Adi cAra paNa kahevAM. ekendriyajAtinAmakarmanA udayathI 'ekendriya' e pramANe vyavahAra karAya che. ekendriya saMjJAnuM nimitta evI ekendriyajAti e sAmAnya che. kemake pRthvI Adi bhedomAM anugata che. ekendriyajAtinAma vinA 'ekendriya' evI saMjJAno abhAva ja thAya. 'ndriyajJAtinAma' phatyAdri ekendriyajAti vagere paNa pRthvIkAyAdi bhedonI apekSAe piMDaprakRtio ja che. 'tadyathA' ityAdithI nirdeza kare che- 'pRthivIAyi jJAtinAma' pRthivI e ja kAya te pRthvIkAya. pRthvIkAya jemane che te pRthivIkAyika. temanI jAti e ja nAma=pRthivIkAyika Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-12 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 jAtinAma. pRthivIkAyajAtinAmakarmanA udayathI "pRthivIkAyika' evo vyavahAra thAya che. e pramANe bIjAM paNa kahevAM. pRthvIkAyikajAtinAma aneka prakAranuM che e kathana dvArA pharI paNa pRthivIkAyikajAtinAma piDaprakRti che ema jaNAve che. upakleda eTale haratanuM. haratanuM eTale bhUmimAMthI nIkaLIne tRNanA agrabhAgamAM rahelA jaLabiMduo. bIjA bhedono artha samajAI gayelo che. (avasyAya-jhAkaLa. nIhAra AkAzamAMthI paDatA jalakaNo-karA.) tejaskAya vagere badhuM samajAI gayeluM che. e pramANe beindriya, te indriya, caurindriya, paMcendriyanA nAmo (anukrame) zaMkha, motInI chIpa vagere, UdhaI, kIDI vagere, bhamaro, madhamAkhI vagere, tiryaMca, manuSya Adi bhedathI kahevA. zarIra nAmakarmanI uttaraprakRtio pAMca che. tenuM pratipAdana karavA mATe kahe che- zarIra- "zarIranAma' phatyAdri asAra, sthUlavargaNAnA pudgalothI nirmANa karAyeluM zarIra audArika che. tene prAyogya pugalone grahaNa karavAmAM je karma kAraNa che te audArika zarIranAma kahevAya che. vicitra-zaktivALAM dravyothI nirmANa karAyeluM zarIra vaikriya che. tene prAyogya pudgalone grahaNa karavAmAM je karma kAraNa che te karma kAraNamAM kAryanA upacArathI vaikriya zarIranAma kahevAya che. kArya sAdhavA mATe je ekaThuM bheguM karAya te zarIra AhAraka che. bIjuM pUrvavata jANavuM. tejasvI- dravyothI prAraMbhAyeluM ( banAvAyeluM) uSNatAguNavALuM ane AhAranuM pAcana karavAmAM samartha zarIra taijasa che. zeSa pUrvavat jANavuM. jema bora Adino AdhAra kuMDI che tema ja saghaLAM karmono AdhAra rUpa che, jema bIja aMkurAdinuM kAraNa che tema je saghaLAM karmonI utpattimAM samartha che te zarIra kAmaNa che. zarIra nAmakarmanI A uttaraprakRti samudAyarUpa ATha karmothI judI ja che. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8. A sUtra-12 aMgopAMga- "gopAuM tyAdi, aMgo ane upAMgo je karmane udayathI racAya che te aMgopAMga nAma. te audArika, vaikriya, AhArakanA bhedathI traNa prakAranuM che. temAM aMgo chAtI, mastaka, pITha, peTa, be hAtha ane be paga ema ATha che. sparzana ane mastiSka vagere upAMgo che. ATha aMgomAM eka eka aMganuM aneka prakAranuM upAMga che. temAM mastaka dravyane AzrayIne bhASyakAre upAMgo A pramANe kahyA che- mastiSka eTale mastelaMga. mahuluMga mastaka aMgano AraMbhaka avayava che. mastiSka, kapAla vagere ane sparzana vagere mastakanAM upAMgo che. (jevI rIte AMkha, kAna Adi mastakanA upAMgo che. tevI rIte sparzana (=sparzanendriya) paNa mastakanuM upAMga che. pUrvapakSa- mastiSkane(=majAne) dhAtuomAM =zarIranI sAta dhAtuomAM) kahyuM che te nathI aMga ke nathI upAMga. uttarapakSa- kapALa AdinI jema mastaka aMganuM AraMbhaka hovAthI mastiSka paNa mastakanuM upAMga jANavuM. A pramANe chAtI vagere aMgonA paNa eka ekanA upAMgo kahevA. agni, pANI, pavana, pRthvI, vanaspati sivAyanA jIvomAM upAMgo saMbhave che. nirmANa-nAtitikRti, ti ekendriyAdi rUpa jAti pAMca prakAre kahI che. te jAtimAM strI, puruSa, napuMsakanuM je asAdhAraNa liMga che tenuM ane avayavonI racanA rUpa AkAranuM(=AkRtinuM) je nirmANa karAve te nirmANa nAma. A kahevAnuM thAya che- kaLAmAM kuzaLa suthAranI jema sarvajIvonA potapotAnA avayavonI goThavaNInA niyamanuM (amuka sthAne amuka ja avayava goThavAvo joIe evA niyamanuM) kAraNa nirmANa nAma che. baMdhana- "satyAM prANI rUtyAdri zarIranAmakarmanA udayathI grahaNa karelA ke grahaNa karAtA tene prAyogya pudgalo AtmapradezomAM rahyuM chate ane zarIrAkAre pariNata thaye chate paraspara chUTA na thavA denAra kAi, jatu jevuM baMdhananAma na hoya to retInA puruSanI jema zarIro(=zarIranA pudgalo) Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 chUTA paDI jAya ema A bhASyathI jaNAvyuM che. baMdhananAma audArikAdi bhedathI pAMca prakAre che. A baMdhananAmaprakRti nAmakarmathI judI nathI, arthAt nAmakarma rUpa ja che. saMghAta prakRtinA svarUpanuM nirUpaNa karavA mATe A kahe che saMghAta- "vaddhAnAmapi ra" rUtyAti, jatu-kASThanA dRSTAMtathI paraspara baMdhAyelA paNa pudgalonI viziSTa racanA e saMghAta che. AtmA vaDe saMyogarUpe grahaNa karAyelA pudgalonI je karmanA udayathI audArikAdi zarIrarUpe viziSTa racanA thAya che te saMghAtanAmakarma che. A prakRti pudgalaracanArUpe vipAkavALI thAya che mATe pugalavipAkI kahevAya che. saMghAtanAma audArikAdi bhedathI pAMca prakAre che. audArikazarIra vagere paraspara vibhinna lepathI karelI racanAvizeSanI jema zarIra pariNAma ja che ema jaNAya che. jo AvA prakArano karmabheda na hoya to pratyakSa pramANathI nizcita karI zakAya tevo puruSa, strI, gAya Adi rUpa vividha zarIrabheda na saMbhave, kemake saMghAtavizeSa karmano abhAva che. lokamAM kArya kAraNane anusaranAruM(=kAraNa pramANe kAryathAya) che ema prasiddha che. saMghAtavizeSathI ja A zarIra puruSanuM che, A zarIra strInuM che ItyAdi vibhAgathI vyavahAra thAya che. Apa zabda saMbhAvanA arthamAM che. zabda avadhAraNa arthamAM che. baMdhananAmahoya to ja vizeSa thAya. kAraNa ke saMghAtanAma (pudgalone) vizeSa rIte ekaThA karIne viziSTa saMghAtane utpanna kare che. saMvArtAvizeSaNya nanam ema zeSamAM pachI vibhakti che. AthI samAsano pratiSedha nathI. pratipadathI(=vizeSa sUtrathI) vihita SaSThInA samAsano niSedha che. ahIM bhAvArtha A che- chaThThI vibhakti be rIte thAya. (1) re (siddhahema 2-2-81) e sUtrathI zeSa arthamAM chaThThI vibhakti thAya. sva1. jatu-kASThanuM dRSTAMta baMdhanamAM ApyuM che. saMghAtamAM te dRSTAMta ghaTatuM nathI. saMghAtamAM karmagraMtha vagere graMthomAM daMtALInuM daSTAMta ApyuM che. AthI anuvAdamAM jatu-kASTha dRSTAMtano anvaya "paraspara baMdhAyelA" e zabdonI sAthe karyo che. 2. ahIM TIkAmAM racAe sthaLejavadhArAno jaNAya che. pratalahiyAnA doSathI Ama banyuM haze. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 svAmibhAva Adi saMbaMdhavizeSa zeSa kahevAya che. Ano artha e thayo ke saMbaMdhamAM chaThThI vibhakti thAya. (2) saMbaMdha na hoya paNa vizeSa sUtrothI chaThThI vibhaktinuM vidhAna karyuM hoya ethI chaThThI vibhakti thAya. ahIM siddhahemazabdAnuzAsanamAM yatna zabdano prayoga karyo che. yatnathI (sUtra racanA karIne) chaThThI vibhaktinuM vidhAna karyuM hoya. jemake- sapaSo nAthatanuM ahIM nAtha (2-2-10) e sUtrathI yatnathI chaThThI vibhakti che tethI samAsa na thAya. prastutamAM chaThThI vibhakti yatnathI( vizeSa sUtrathI) nathI kiMtu zeSamAM(=saMbaMdhamAM) che mATe samAsano niSedha nathI. yvavizeSAti vizeSa rIte ekaThA karIne puruSazarIra-strI zarIra Adi saMbaMdhI pudgalonI je racanAta=goThavaNI) thAya che te saMghAtanAmakarma nimittathI che. je nimittathI racanA thAya che te nimitta) saMghAtanAma che. tene prasiddha udAharaNathI vicAratA bhASyakAra kahe che- "rAhamRtiyAfpave saMdhAtavat rUti gadyabaMdhanI anukULatA mATe ahIM piMDa zabdanuM be vAra grahaNa karyuM che. rAmRta:paSNavat evuM uccAraNa kaThIna thAya. prazna- ayodrAkRFiuDavat evo vAkya prayoga kema na karyo? uttara-zuddha(=nirdoSa) vacanavALA AcArya- ekavAra vAkya prayoga karyA pachI pAchA na phare, arthAta ekavAra karelA vAkyaprayogane badale nahi. kASThapiMDanI jema, mRtpiDanI jema ane ayapiMDanI jema ema traNa dRSTAMto che. prazna- A viSe bIjAM paNa daSTAMto hovA chatAM ahIM A traNa daSTAMtono ullekha kema karyo? uttara- sulabha hovAthI ane jJAna meLavanArane atizaya bodhanuM kAraNa hovAthI ahIM A traNa daSTAMtono ullekha karyo che. kASThanA avayavono saMghAta te dArupiDa, e pramANe mATInA avayavono saMghAta te mRtpiDa tathA lokhaMDanA avayavono saMghAta te aya piMDa. A pramANe jIvavaDe AtmasAt karAyelA audArikAdi zarIrane Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 101 yogya pudgalo saMghAtanAmakarmanA udayathI paraspara bhegA thayelA sArI rIte rahe che. [zarIra, aMgopAMga, nirmANa, baMdhana, saMghAtae pAMcane barobarasamajIe (1) sarvaprathama zarIranAmakarmathI te te zarIrane yogya pudgalonuM grahaNa thAya ane e pudgalono AtmapradezonI sAthe saMyoga thAya. (2) pachI aMgopAMganAmakarmathI aMgopAMgarUpe racanA thAya. (3) pachI nirmANanAmakarmathI liMga ane avayavonI te te sthAne goThavaNI thAya. (4) pachI baMdhananAmakarmathI jatu-kASThanI jema pudgalonuM joDANa thAya. jatu eTale lAkha lAkha jema kASThanA be TukaDAne joDe che tema pahelAM grahaNa karelA ane hamaNAM grahaNa karAtA pudgalo joDAI jAya che. (5) joDAyelA e pudgalo polA hoya che, Thosa(=nibiDa) hotA nathI. ethI jema ghAsanA polA moTA DhagalAne dabAvIne nibiDa (Thosa) nAno Dhagalo banAve che tema saMghAtanAmakarmathI polA e pudgalone dabAvIne Thosa banAve che.] saMsthAnanAmakarmanA svarUpanuM vyAkhyAna karavA mATe kahe che saMsthAna- "saMsthAnanA pavilam' rUti sArI sthiti te saMsthAna. saMsthAna AkAravizeSa che. baMdhAyelA nibiDa (kosa) thayelA pudgalomAM je karmanA udayathI AkAravizeSa thAya te saMsthAnanAma. te saMsthAna che prakAranuM che. te A pramANe- ema kahIne chae saMsthAnane nAma laIne kahe che- "samavAranAma' phatyAddhi, sama evuM caturagna te samacaturagna. kAraNa ke te zarIra mAna, unmAna, pramANathI nyUna nahi ane adhika paNa nahi tevuM hoya che. tenA aMgopAMgo paripUrNa hoya che. nIce, upara ane tirlDa tulya hoya che. jIvanI potAnI AMgaLIothI eka so ATha AgaLa UMcuM hoya che ane aMgopAMgothI yukta hoya che. yuktithI nirmita lepanA pUtaLAnI jema paripUrNa hoya che. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 nyagrodhaparimaMDalanAmakarmathI nAbhithI uparanA saghaLA avayavosamacaturagna saMsthAnanI tulya hoya che, nAbhithI nIcenA tenA avayavo uparanA bhAgane anurUpa na hoya. AthI ja te jodhaparimaMDala(=vaDanA jevA goLa gherAvAvALuM) kahevAya che. kemake teno AkAra vaDalA jevo hoya che. uparanA bhAgamAM (vaDalA jevo) vizALa AkAra hovAthI nyagrodha-parimaMDala che. sAdinAmanuM svarUpa A pramANe che- nAbhinI nIcenA saghaLA avayavo samacaturagna saMsthAna samAna hoya che, paNa uparanA avayavo nIcenA bhAgane anurUpa na hoya. zAlmalI vRkSane pravacana jJAtAo sAdi kahe che. teno skaMdha lAMbo (bharAvadAra) hoya che paNa uparanA bhAgamAM skaMdhane anurUpa vizALatA na hoya. kunjanAmanuM svarUpa A pramANe che- DokanI uparano bhAga ane hAthapaga samacaturagnanA lakSaNathI yukta hoya ane peTano madhyabhAga( peTachAtI vagere) saMkSipta ane vikRta hoya te kunja saMsthAna che. vAmananAmanuM svarUpa A pramANe che- peTa (chAtI vagere) lakSaNathI yukta hoya, Doka vagere uparanA bhAgamAM ane hAtha-paganA lakSaNamAM nyUnatA hoya te vAmana saMsthAna che. jemAM paga vagere avayavo prAyaH yathokta pramANavALA na hoya te huMDaka saMsthAna che. kahyuM che ke- mAthuM ghaNuM moTuM ane ghaNuM UMcuM lAMbu hoya, peTa nAnuM hoya, nIcenuM zarIra nAnuM hoya, zarIra cAre bAju asaMsthita=beDoLa hoya AvuM saMsthAna huDaka saMsthAna che. saMghayaNa- "saMhanananA pavidha phatyAti, ahIM vyAkhyA pUrvavat jANavI. tathA ityAdithI chae saMhanananuM svarUpa pragaTa kare che. "varSamanA RIF' phatyAdi, hADakAono baMdhavizeSa saMhanana che. RSabha eTale pATo. vaja eTale khIlI. nArAca eTale baMne tarapha markaTabaMdhasamAna asthibaMdha. vaja, RSabha ane nArAca e traNa je saMvananamAM hoya te vajaRSabha-nArAca saMtanana. [be hADakAM paraspara nArAcathI( markaTa Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 103 baMdhathI) baMdhAyelA hoya te baMne hADakAM upara pATA rUpe trIjuM hADakuM hoya. e traNeya hADakAone bhedIne khIlIrUpe eka hADakuM hoya, AvI majabUta hADakAonI racanAne vajaRSabhanArAca saMhanana kahe che.] vajaRSabhanArAca saMvanana hADakAono baMdhavizeSa che. ardhavajaRSabhanArAcanI vyAkhyA A pramANe che- vaja-RSabha ane nArAca e badhAnuM adhuM, arthAt vajanuM adhuM, RSabhanuM adhuM ane nArAcanuM adhuM te ardhavajaRSabhanArAMca che. A bhASyakArano mata che. karmaprakRti (vagere) graMthomAM pATAthI rahita vajaRSabhanArAca nAmane ja ardhavajaRSabhanArAca kahyuM che. ahIM tattva(=satya) zuM che te to saMpUrNa anuyogadhArIo jANe. athavA ardha zabdanuM grahaNa karyuM hovAthI pATAthI rahita saMhanana ardhavajaRSabhanArAMca che ema vyAkhyA karavI. nArAja nAmakarmamAM kevaLa markaTabaMdha ja hoya, khIlI ane pATo na hoya. ardhanArIca nAmakarmamAM eka tarapha markaTabaMdha hoya ane bIjI tarapha markaTabaMdhathI rahita kevaLa khIlI hoya. ahIM paNa karmaprakRti graMthamAM hADakAnI upara khIlI kahI nathI. pAMcamA kIlikAnAmano artha A pramANe che- markaTabaMdha vinA be hADakAonI vacce mAtra khIlI hoya che. 1. vaja>SabhanArAya saMdhayaNa 2. RSabhanArA saMghayaNa 3. nArA saMghayaNa [] 4. ardhanArA saMghayaNa | 5. kilikA saMghayaNa 1. sevArya saMghayaNa Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 jemAM hADakAonA be cheDA maLelA hoya, hADakAo cAmaDI, snAyu, mAMsathI vIMTaLAyelA(=DhaMkAyelA) hoya te supATikAnAma kahevAya che. sUpATikA eTale phalakasaMpuTa. jevI rIte phalakasaMpuTamAM phalako paraspara mAtra sparzasthitithI rahe che, e pramANe A saMvananamAM hADakAo rahelA hoya che. A pramANe AvA prakAranA asthisamUha rUpa saMhanananAmano loDhAno pATo, nArA ane khIlIthI pratibaddha kapATanI jema audArika zarIramAM ja saMbaMdha thAya che, arthAt audArika zarIramAM ja saMvanana hoya che. (vakriya Adi zarIramAM saMhanana na hoya.). sparza- "sanAmAIvidha phatyAddhi, audArika zarIromAM je karmanA udayathI kaThina vagere sparzavizeSa utpanna thAya che te sparzanAma che. tenA ATha bhedo che. ATha bhedonuM pratipAdana karatA bhASyakAra kahe che ninAmari' ti, karkaza-komaLa, guru-laghu, snigdha-rUkSa, zIta-uSNa ema ATha nAmo che. svasthAnamAM to emanA prakarSa-aprakarSathI utpanna karAyelA aneka bhedo che. rasa-rasanAmAnezvavigha tivatanAmarisanA tIkho, kaDavo, tUro, khATo, mITho, khAro ema cha nAmo che. khAro rasa mIThA rasanI aMtargata che ema koI kahe che. anekavidhanuM grahaNa tIkho rasa vagerenA avAMtara bhedonuM pratipAdana karavA mATe che. e pramANe anyamAM paNa avAMtara bhedo kahevA. gaMdha-nthinAmAneviyaM suramandinAmati, zarIramAM sugaMdha ane durgaMdha je nAmakarmanA vipAkathI utpanna karAya che te gaMdhanAma. bIjAo sAdhAraNa gaMdha utpanna karAya che ema vizeSa vinA sAdhAraNa gaMdhane kahe che te asatya che. sugaMdha ke durgadha ema hovuM joie. koI gaMdha sAdhAraNa nathI. varNa- vanAmane vighe kAnanAmati, je karmanA udayathI zarIramAM kRSNa vagere pAMca prakAranA varNanI siddhi(=prApti) thAya che te varNanAma che. kALo, lIlo, lAla, pILo, sapheda bhedavALuM varNanAma che. sparzanAmathI prAraMbhI varNanAma sudhInA badhA nAmo zarIramAM rahelA pugalomAM vipAkavALA thAya che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-12 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 105 AnupUrvI nAmanA svarUpanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che- AnupUrvI- "tAvuFsumarsa phatyAti, je(=jyAM) javAya te gati. gati eTale narakAdimAM utpattinuM sthAna. e utpattisthAna gatinAmakarmanA udayathI prApta thAya che. karmanA sAmarthyathI te gatimAM utpattine icchatA ane manuSya ke tiryaMca jAtivALo pazu jyAM sudhI utpatti sthAne na pahoMce tyAM sudhI aMtarAla gatimAM vartamAna koIka jIvane AnupUrvI nAmakarmano udaya thAya che. AnupUrvI eTale kSetranI racanAno krama, arthAt AkAzapradezonI zreNIno krama, kemake jIvonI ane pugalonI gati AkAzapradezonI zreNInA anusAre thAya che evuM vacana che. (a.2 sU.27 bhASya) tyAM javAmAM je karmanA udayathI ghaNI anukULatA rahe tene paNa AnupUrvI kahevAya. AnupUrvanAma anyagatimAM jatA AtmAne mAchalIne pANInI jema upakAra kare che. aMtara(=vigraha) gati Rju ane vakra ema be prakAranI che. temAM jyAre eka samayapramANavALI RjugatithI jAya tyAre pUrvanA ja AyuSyane anubhavato AnupUrvI nAmakarmanA udaya vinA ja utpattisthAne pahoMcI jAya che ane tyAM AgaLanA AyuSyane meLave che, arthAt je gatimAM gayo hoya te gatinA AyuSyane anubhave che-tyArathI te gatinuM AyuSya zarU thaI jAya che. koNI, haLa, gomUtrikA jevI ane be-traNa-cAra samayanA pramANavALI vakragatithI pravRtta thAya tyAre tenA prAraMbhakALe ja AgaLanA AyuSyane grahaNa kare che, arthAt vakragatinA prAraMbhathI parabhavanuM AyuSya zarU thaI jAya che ane tyAre ja AnupUrvI nAma udayamAM Ave che. prazna- jIva RjugatimAM AnupUrvI nAmakarma vinA ja utpatti sthAne jAya che tema vakragatimAM paNa kema jato nathI ? uttara- RjugatimAM pUrvabhavanA AyuSyanA vyApArathI ja utpatti sthaLe pahoMcI jAya che. jyAM pUrvabhavanA AyuSyano kSaya thaI jAya che tyAM mArgamAM lAkaDI jevA (arthAt lAkaDInA TekA jevA) AnupUrvI nAmano udaya thAya che. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 tamayuMmanupUrvItyAdi tat evA zabdathI vivakSita gatino saMbaMdha karAya che. tad evA zabdathI gatinuM grahaNa karavuM. mRtyu pAmelo jIva je gatimAM utpanna thaze te gatine abhimukha anukULa AnupUrvIthI= viziSTa dezanA kramathI(=AkAzapradezonI zreNI anusAra gatithI) tatkApA samarthana' ema kaheze, arthAt jIvane je gatimAM javuM hoya te gatine prApta karAvavAmAM AnupUrvInAma samartha che. tamamuram e prayogathI mAtra Abhimukhya(=anukULatA) jaNAvyuM che. ta~Apasimartham e prayogathI AnupUrvI nAmakarmanuM kArya batAvyuM che. udayamAM AveluM A AnupUrvI nAmakarma jIvane je gatimAM utpanna thavAnuM hoya te gatimAM javAmAM anukULa banIne te gatine prApta karAvavAmAM samartha che. AnupUrvI nAmakarma jemAM mukhya che te narakagati AnupUrvanAma vagere cAra prakAranuM AnupUrvanAma che. matAMtara batAvavA mATe kahe che- pUrve jAtimAM liMganI ane AkRtinI vyavasthAno niyAmaka nirmANanAma che ema nirmANanAmakarmanuM vyAkhyAna karyuM che. nirmANanAmakarmathI ghaDAyelA bAhu, udara Adi aMgo ane AMgaLI, kAna, nAka Adi upAMgorUpa avayavonI racanAno je krama te kramanuM je niyAmaka niyamana karanAra che te AnupUrvanAma che. jemake baMne bAju bAhu kamaranI( keDanI) nIce be DhIMcaNanI( ghUMTaNanI) upara. e pramANe bIjA sthaLe paNa krama kahevo. A aMgopAMga A ja sthAne rahevuM joie A aMga ahIM ja rahevuM joie, A upAMga ahIM ja rahevuM joIe. A pramANe niyamana karanAra AnupUrvanAma che ema bIjAo=pravacanavRddho kahe che. agurulaghu prakRtino nirNaya karavA mATe kahe che agurulaghu"satayuM phatyAdi, ahIM gurutva, ladhutva ane gurulaghutva nAmanA traNa pariNAmano niSedha vivakSita che. je karmanA udayathI kuMthuA Adi sarvajIvonApotapotAnA zarIro, guru nahi, laghunahi, gurulaghu nahi kiMtu agurulaghu pariNAmane gherI le che pAme che te karma agurulaghu zabdathI kahevAya che. sarvadravyo sthiti Adi aneka svabhAvathI (=svabhAvarUpe) Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 107 pariName che evo jaina siddhAMta che. temAM agurulaghu nAmano je pariNAma che tenuM niyAmaka agurulaghu nAma che. tethI tene(=zarIrane) temAM =zarIramAM) bIjI zakti utpanna thaI che tevuM sthApe cheHkare che tethI agurulaghunAma che. tAtparyArtha- agurulaghunAma zarIramAM evI zakti utpanna kare che ke jethI zarIra agurulaghu pariNAmathI pariNata thAya che. nizcayanayanI vRttithI matathI) sarvazarIro guru(bhAre) vagere vyavahArane bhajanArA nathI=A zarIra bhAre che ItyAdi vyavahAra thato nathI. paNa vyavahAranayanA mate parasparanI apekSAe traNa prakArane pAme che. kahyuM che ke- "nizcayanayanA mate ekAMte gurusvabhAvavALuM koI dravya nathI, tema ja laghusvabhAvavALuM koI dravya nathI. vyavahAranayathI bAdara skaMdhomAM gurU-laghupaNAno vyavahAra yogya che, anya(sUkSma) skaMdhomAM nahi." upaghAta nAmakarmanA svarUpanuM vyAkhyAna karavA mATe kahe che- upaghAta- "rIrApopayAtim' kRti zarIranA yathokta aMgono ane upAMgono je karmanA udayathI bIjAo vaDe aneka rIte upaghAta(khaMDana) karAya te upaghAta nAma che. vA zabdathI matAMtaranuM pratipAdana kare che. vaparavinayIzupatinanai vA koIka AcAryo upaghAta nAmakarmane A pramANe kahe che- parAkrama eTale jIvanuM vIrya. sva eTale potAnuM. jIvanuM potAnuM je vIrya te svaparAkrama. teno upaghAta utpanna kare che. samartha zarIravALAne paNa nirvIrya( zaktihIna) banAvI de che. potAnA vijayano upaghAta kare che. bIjAne jitavA chatAM jitAyo nathI ja, evA vyavahAranuM kAraNa bane che. Adi zabdanA grahaNathI je abhUta(=viziSTa) karma hoya te paNa tenA udayathI haNAya che. parAghAtanA svarUpanuM nirUpaNa kare che- parAghAta- "putrAsa' tyAdi, je karmanA udayathI koI mAtra darzanathI ojasvI jaNAya athavA anyonI( jainetara paMDito vagerenI) sabhAmAM paNa gayelo hoya to vANInA sauSThavathI sabhyone paNa trAsa pamADe, Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 bIjAone AkarSI athavA bIjAonI pratibhAno pratighAta kare te parAghAtanAma che. Adi zabdanA grahaNathI bIjAone kSobha pamADe, bIjAonI dRSTinuM ane gatinuM staMbhana kare. (ityAdi) grahaNa karavuM. Atapa nAmakarmanA svarUpanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che-- 108 Atapa-- 'AtapasAmarthyananam' kRti tapAve te Atapa. kartAkArakamAM an' pratyaya che. athavA jenAthI tapAvAya te Atapa. pulliMgamAM saMjJAmAM vapratyaya thayo che. AtapanuM sAmarthya-zakti ke atizaya udaya pAmelA je karmathI utpanna karAya te AtapanAma. Ak maryAdAvacanavALuM (=maryAdA arthane kahenAruM)hovAthI sUryamaMDalanA pRthvIkAya pariNAmamAM ja te vipAkavALuM thAya che, arthAt sUryavimAnamAM rahelA pRthvIkAyanA jIvone ja AtapanAmakarmano udaya hoya che. udyotanAmakarmanA svarUpanI prarUpaNA karavA mATe kahe che-- udyota- 'prazasAmarthyananamughotanAma kRti tejane utpanna kare te udyota. khadyota(=Agiyo) vageremAM thanAro anuSya prakAza te udyota. agni ane sUryamaMDalamAM udyota na hoya. kAraNa ke agnino sparza uSNa ane rUpa lAla hoya che. AthI prakAzanA sAmarthyane-atizayane utpanna kare te udyotanAma che. (tAtparya- jenA udayathI jIvanuM zarIra anuSNa prakAzarUpa udyotane kare te udyotanAma. pRthvIkAyarUpa caMdravimAnane ane AgiyA vagerene A karmano udaya hoya che.) ucchvAsanAmanA svarUpane kahe che-- ucchvAsa-- 'prALApAna' hatyAvi, UrdhvagAmI pavana prANa che ane adhogAmI pavana apAna che. (zvAsa levo te prANa ane zvAsa mUkavo te apAna. prANApAna eTale zvAsozvAsa.) te baMne mUrta pudgalarUpa che. AthI kahe che- 'puAtapradaLasAmarthyananam' kRti, prANa ane apAna anaMtapradezI 1. ar (siddhahema 5-1-49) e sUtrathI av pratyaya thayo che. 2. puMnAmni Sa: (siddhahema 5-3-130) e sUtrathI karaNakArakamAM 4 pratyaya thayo che. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 109 skaMdha pudgalanA pariNAmathI utpanna thAya che. prANApAnane yogya pugalone grahaNa karavAnA sAmarthyane-atizayane je utpanna kare te ucchavAsanAma che, arthAt jenA udayathI ucchavAsa ane niHzvAsa thAya che te udghAsanAma che. vihAyogatinA svarUpanuM pratipAdana karavA mATe kahe che- vihAyogati- "vyizikSA' rUtyavi, vihAyas eTale AkAza. AkAzamAM gati te vihAyogati. te zubha ane azubha ema be prakAranI che. temAM haMsa, hAthI, baLada AdinI gati prazasta che. UMTa, gadheDo, ziyALa AdinI gati aprazasta che. devone devarUpe utpatti sAthe ja AkAzamAM javAnI labdhi hoya che. zikSAthI Rddhi te zikSaddhi. tapasvIone ke pravacanano abhyAsa karatA mahAtmAone vidyA AdinA AvartananA prabhAvathI AkAzagamananI zakti prApta thAya che. labdhi ane zikSaddhirUpa hetunuM janaka vihAyogatinAma che. pratyekazarIranAmano nirNaya karavA mATe kahe che- pratyekazarIra- "pRthazArInivartama rUtyAti, je karmanA udayathI dareka jIva (potAnuM) eka eka zarIra banAve te pratyekanAma che. ekendriya, beindriya, te indriya, caurindriya, paMcendriya jIvone pratyekanAmakarma (udayamAM) hoya che. jemake pratyeka vanaspatikAyano jIva mUla, skaMdha, zAkhA, prazAkhA, chAla, patra, puSpa, phaLa AdimAM alaga alaga zarIra banAve che. te pramANe beindriya vagere jIvo paNa potAnuM alaga alaga zarIra banAve che. sAdhAraNa zarIranAma vagere bAdaranAma sudhInI agiyAra prakRtione kramazaH kahe che- sAdhAraNazarIra- "ane gIva rUtyAdi, aneka zabdathI anaMta saMkhyAnuM grahaNa karavuM. anaMta jIvonuM eka zarIra te sAdhAraNazarIra. kisalaya, nigoda, thora, gaLo vagere sAdhAraNazarIra che. jevI rIte eka jIva paribhoga kare te rIte aneka jIvo paribhoga kare. je karmanA udayathI aneka jIvonuM abhinna(eka) zarIra banAvavAmAM Ave te sAdhAraNazarIranAma. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 trasa- tathA trasabhAvane banAvanAra traNanAma che. je (eka sthaLethI bIjA sthaLe) jAya te trAsa. beIndriya, te indriya, caurindriya, paMcendriya jIvo trasa che. trasanAmakarmanA udayamAM ja gati AdinI kriyA thAya ema avadhAraNa na karavuM. (kAraNake) gati to tenA udayathI ane svabhAvathI thAya che. tenA udayathI beindriyAdinI ane svabhAvathI paramANutejaskAya-vAyu AdinI gati thAya che. pUrvapakSa- kamalinIkhaMDa AdinuM dezAMtaragamana sAMbhaLavAmAM AvatuM hovAthI trasanI vyAkhyAmAM) doSa che. uttara- adhiSThAtA vyaMtaradevanA anugrahathI tema banyuM che mATe AmAM doSa nathI. sthAvara- 'zAvaramAvetyAvi je eka sthaLe) rahevAnA svabhAvavALuM hoya te sthAvara. teno bhAva te sthAvaratva. sthAvarapaNAne je banAve te sthAvaranAma. pRthvI, pANI, vanaspati vagere sthAvara che. pRthvI, pANI, vanaspatino eka sthaLe) rahevAno svabhAva sthAvaranAmakarmanA udayathI ja che. halana-calana thAo ke na thAo paramArthathI to sthAvaranAmakarmanA udayathI sthAvarapaNuM che. e pramANe tejaskAya ane vAyu e benA sthAvarapaNAnI karmodayathI ja siddhi thAya che. saubhAgya- saumAryo rUtyAdi, subhaga eTale cAhavA yogya=manane priya. teno bhAva te saubhAgya. tene banAvanAra=utpanna karanAra subhaganAma che. daubhagya- "roftha' rUtyAdi, subhaga nAmathI viparIta lakSaNavALuM durbhaganAma che. je aniSTa hoya, manane apriya hoya te durbhaga. durbhAgano bhAva te dIrbhAgya. je karmanA udayathI daubhagya thAya te durbhaganAma. susvara-duHsvara- "sausvarya ti, uccArelA ane sAMbhaLelA je zabdathI ghaNAne prIti utpanna thAya te susvaranAma che. tenAthI viparIta duHsvaranAma che. saMbhaLAtuM je asukhane duHkhane) lAve che te duHsvaranAma che. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 111 zubha-azubha- 'zuma' rUti, pUjAyela uttamAMga(=mastaka) vagere zubhabhAva che. tenAthI utpanna karAyelI zobhAne ane mAMgalyane banAvanAra zubhanAma che. zobhA eTale pUjA=satkAra. jemake, mastaka AdithI caraNo Adine sparzavuM. mAMgalya eTale pavitratA. tenAthI viparItane banAvanAra azubhanAma che. zarIranA avayavonuM ja zubhAzubhapaNuM grahaNa karavuM. jemake, caraNa vaDe sparzAyela mANasa gusse thAya che. sUtra-12 sUkSma-bAdara- 'sUkSma' kRti, je karmanA udayathI zarIra atyaMta nAnuM ane AMkhothI na dekhI zakAya tevuM avazya ja thAya che te sUkSmazarI2nAma che. A zarIra keTalAka ja pRthvIkAyAdine hoya che. bAdara eTale sthUla. je karmanA udayathI keTalAka jIvonuM zarIra sthUla hoya che te bAdaranAmakarma che. ahIM cakSuthI joi zakAya che evI pratItithI ke evI apekSAthI sUkSma-bAda25NuM nathI. pratipakSa sahita paryApta, sthira, ATheya, yazanA svarUpanuM nirUpaNa karavA mATe prAraMbha karAya che-- paryApti-- 'paryAnni: padmavidhA' hatyAti, paryApti pudgala svarUpa che. tathA paryApti kartA AtmAno evo karaNavizeSa che ke je karaNavizeSathI AtmAnuM AhArAdine grahaNa ka2vAnuM sAmarthya siddha thAya che. te karaNa je pudgalothI banAvAya che-utpanna karAya che, AtmAthI grahaNa karAyelA ane tevA prakAranA pariNAmane pAmanArA, te pudgalo paryApti zabdathI kahevAya che. sAmAnyathI kahelI paryAptane nAma laine vizeSathI kahevAnI icchAvALA bhASyakAra kahe che-- 'tadyA' tyAdri, AhArane grahaNa karavAmAM samartha evA karaNanI siddhi te AhAraparyApti. zarIrane yogya karaNanI siddhi te zarIraparyApti. indriyone prAyogya karaNanI siddhi te indriyaparyApti. prANApAna eTale zvAsocchvAsa. tene yogya karaNanI siddhi te prANApAnaparyApti. bhASAne yogya pudgalone grahaNa karavA ane mUkavA mATe samartha evA karaNanI siddhi Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 te bhASAparyAmi. kahyuM che ke- "AhAra, zarIra, indriya, zvAsocchavAsa, bhASA, mananI niSpatti e paryAtio che. paryAptionI siddhi karaNathI thAya che.) je dalikothI karaNa banAvAya cheHutpanna karAya che te paryApti che." rUti zabda paryAptionuM parimANa jaNAvavA mATe che. prazna-paramarSionA pravacanamAM paryAptio cha prasiddha che. to ahIM paryAptio pAMca kema kahI? uttara- indriya paryAptinA grahaNathI mana:paryAptinuM paNa grahaNa jANavuM. AthI pAMca ja che evo nizcaya che. prazna- zAstrakAre manane anindriya kahI che tethI indriya grahaNathI mana kevI rIte levAze ? uttara- jevI rIte zabdAdi viSayone cakSu vagere indriyo sAkSAt grahaNa kare che tevI rIte mana sAkSAt grahaNa karatuM nathI paNa sukhAdine to mana sAkSAt grahaNa kare che, AthI mana saMpUrNa indriya na hovAthI tene anidriya kahyuM che. jema indra =AtmA)nuM liMga hovAthI indriyo kahevAya che, tevI rIte indrane(=AtmAne) grahaNa karavAthI to mana indriya thAya che, arthAt jevI rIte indrane(=AtmAne) grahaNa karatI hovAnA kAraNe indranuM(=AtmAnuM) liMga hovAthI indriyo kahevAya che, tevI rIte mana paNa Indrane grahaNa karatuM hovAnA kAraNe indranuM liMga hovAthI indriya che. tathA koIka AcAryo mana:paryAptino alaga pATha kahe che ema AgaLa kahevAze. pAMca ja che ema je avadhAraNa che te bAhyakaraNanI apekSAe che. mana aMtaHkaraNa che. AthI koIka AcAryo mana:paryAptino pATha alaga kahe che, arthAt alaga gaNe che. AthI AmAM koI doSa nathI. baMne rIte mana:paryAtino saMbhava che. 1. indra AtmA ucyate / indrasya Atmano liGga lakSaNamindriyaM cakSurAdi ucyate / tena hi ndriyarana mAtmA nizIyate- manunI, nava rati pIDA (siddhahema 7-1-174 sUtranI madhyamavRtti) Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 113 paryApti eTale pariniSpatti. pariniSpatti eTale vivakSita kriyAnI saMpUrNa samApti. taijasa-kAzmaNa zarIravALA ja AtmAnI audArikAdi zarIrane prApta karavAnI icchAthI utpattinA prAraMbhamAM ja(=janmAMtara grahaNanA kALe) paryAtio vicArAya che. ekI sAthe prAraMbhAyelI chae paryAddhio kramazaH niSpanna( pUrNa thAya che, ekI sAthe nahi. kemake uttarottara paryAptiono kALa vadhAre vadhAre che. AhAra, zarIra, indriya, prANApAna, bhASA, mana e (niSpattino) krama che. temAM AhAraparyAptinA svarUpanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che- tatra rUtyAdri Agama prasiddha vargaNA kramathI je dalikadravyo zarIrane, indriyone, bhASAne, manane ane prANApAnane yogya che te dravyadalikone grahaNa karavAnI kriyAnI parisamAptie AhAraparyApti che. AhAraparyApti karaNavizeSa che. ahIM mana zabdanA grahaNathI e spaSTa thAya che ke indriyanA grahaNathI mananuM paNa prahaNa thaI jAya che. sAmAnyathI grahaNa karelA yogya pugalasaMghAtanI zarIranA aMgopAMga rUpe saMsthApana kriyA=racavAnI je kriyA te kriyAnI parisamApti te zarIraparyApti che. saMsthApana zabdanA artha prakArone paryAyavAcI zabdothI jaNAve che. saMsthApana eTale racanA-ghaTana, arthAt zarIra vargaNAne prAyogya pagalonI pratiniyata avayavorUpe racanA karavI te saMsthApana. tvati' -- eTale sparzanendriya. sparzane jenI AdimAM che te indriyo sparzana, rasana, prANa, cakSu, zrotra ane mana che. temanA svarUpane banAvavAnI kriyAnI parisamApti te IndriyaparyAti che. "prALa' ti, prANApAna ucchavAsa-nizvAsanI kriyArUpa che. vargaNAnA kramathI te bene yogya dravyone grahaNa karavAnuM ane mUkavAnuM je sAmarthya te sAmarthyane utpanna karavAnI kriyAnI parisamApti te prANApAnaparyApta che. ahIM paNa vargaNAnA kramathI ja bhASAne yogya dravyone grahaNa karavAnA ane mUkavAnA sAmarthyane utpanna karavAnI kriyAnI parisamApti te bhASAparyAti che. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 manasvayoni ti, manovargaNAne yogya=mAnarUpe pariNamAvavAne samartha hoya evA dravyone grahaNa karavAnA ane mUkavAnA sAmarthyane utpanna karavAnI kriyAnI parisamApti te mana:paryApti che. bIjA AcAryo to mana paryAtine alagathI grahaNa kare che, indriya paryAptinA grahaNathI mana paryAptine grahaNa karatA nathI, arthAt indriya paryApti sivAya (alagathI) mana paryAtinA pAThane kahe che. mana:paryAtine (alagathI) koIka Icche che, koIka nathI icchatA. mAsAm ityAdithI chaeya sAthe prAraMbhAyelI paryAddhio kramathI pUrNatAne pAme che ema jaNAve che. viSamatAthI pUrNa thavAmAM zuM kAraNa che? evA praznanA uttarane kahe che- paryAptio uttarottara sUkSma hovAthI kramathI pUrNa thAya che. AhAraparyAptithI zarIraparyApti adhika sUkSma che. zarIraparyApti adhika sUkSmadravyonA samUhathI racAyelI che. tenAthI paNa indriya paryAmi adhika sUkSma che. tenAthI paNa prANApAnaparyApti adhika sUkSma che. tenAthI bhASAparyApti adhika sUkSma che. tenAthI mana:paryApti atizaya sUkSma che. uttarottara sUkSmatAne daSTAMtathI batAve che- "sUtrAdizartana-dhaTanovikRti, sUtaranuM sthUlakAMtaNa ane sUkSmakAMtaNa. baMne kAMtaNa (=kAMtavAnuM kAya) ekI sAthe zarU karavAmAM Ave to sthUlakAMtaNathI sUtaranuM sUkSmakAMtaNa lAMbAkALe kokaDIne pUre che=bhare che. sthUlakAMtaNathI kokaDI jaladI purAI jAya. kASThanI racanAmAM paNa A ja krama che. khaMbhAdinA samacaturagnAdi cUla svarUpanI racanA ghaNA alpakALamAM karAya che. TukaDA joDIne ke patraccheda karIne banAvelI pUtaLIonA prakArothI yukta te ja staMbha lAMbA kALe taiyAra thAya che. Adi zabdathI citra ane vividha zilpakAma AdinuM grahaNa karavuM. 1. ahIM TIkAmAM 1 punaH ATalo pATha adhika jaNAya che. 2. 3 ( Da) eTale sUtara kAMtI lIdhA pachI utArIne jenA upara vIMTavAmAM Ave che te kokaDI. sUtara jhINuM hoya to kokaDI bharavA ghaNo lAMbo doro joIe ane sUtara jADuM hoya to ochA dorAthI kokaDI bharAI jAya. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 115 yathArtha nirzanAni ti, AnAthI chaeya paryAptionuM kramathI cha ja dRSTAMtothI svarUpano prAraMbha karAya che. AthI daSTAMtonA svarUpanuM pratipAdana karavA mATe kahe che- "gRhatigraha' tyAdi, temAM ghara mATe kAi grahaNa evA kathanathI AhAraparyApti siddha kare che. ghara karavuM che ethI sAmAnyathI dalikanuM-zAkhA AdinuM kASTha grahaNa kare che. pachI sAmAnyathI grahaNa karelA dalikamAMthI thAMbhalo ke khUTI thaze ema jovAmAM Ave che. e pramANe ahIM aneka pudgalonuM grahaNa thaye chate A pudgalo zarIra vargaNAne yogya che=zarIra paryAptinI niSpatti mATe samartha che. ethI zarIra paryApti thAya. bhIMta AdinI UMcAI rUpa gharanI vicAraNA paNa thatAM A ghara keTalA dvAravALuM karavuM? pravezavA-nIkaLavA mATe dvAra pUrvAbhimukha karavuM ke uttarAbhimukha karavuM? ema vicArAya che. te pramANe indriyaparyApti paNa AtmAnI upabhogavRttinI apekSAe pravezavAnA-nIkaLavAnA dvArA samAna che. e pramANe prANApAnaparyApti ane bhASAparyApti paNa A ja daSTAMtathI siddha karavI. dAntikanA bhedathI daSTAMtamAM bheda thAya. pachI dvAra sahita paNa ghara taiyAra thaye chate ahIM Asana, ahIM zayana, ahIM bhojanabhUmi e pramANe sthAna ane zayana Adi banAvavAnuM gRhastho vicAre che. tevI rIte mana:paryApti paNa hitaprApti-ahita parivAranI apekSA rUpa che. A pramANe A cha paryAptione kuMbhAranA nibhADAmAM nAkhavAthI siddha thayelA--taiyAra thayelA ghaDAnI jema banAve pUrNa kare te karma paryApinAma che. aparyApti nAmakarma siddha nahi thayelA ghaDAnA jevuM che. ahIM A kahevAnuM thAya che jenA udayathI jIva paryAyio paripUrNarUpe 1. data jene lAgu paDatuM hoya=ghaTatuM hoya te dArzattika kahevAya. 2. prANApAna ane bhASA e be paryAptine siddha karavA dRSTAMta alaga kema na kahyuM? evo prazna thAya. AnA uttaramAM ahIM kahe che- dASTantino bheda hoya to daSTAMta alaga hoya. ahIM indriyo, prANApAna ane bhASA e traNeya dAntika samAna che mATe eka ja daSTAMtathI e traNeya siddha thAya. mATe ahIM prANApAna ane bhASA e be paryAptine siddha karavA daSTAMta alaga kahyuM nathI. 3. ahIM siddhahema 3-1-97 sUtrathI karmadhAraya tapuruSa samAsa che. teno vigraha A pramANe thAya. pUrva prakSaNa: pazAt nivRtta =ykSanivRtta. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-12 prApta karato nathI, aparyApta ja mare che, kyAreka jIva paryAptiothI rahita paNa hoya. jemake, saMmUcchima manuSya vagere. sthira-asthira- sthirapaNAne je banAve te sthiranAma. jenA udayathI zarIranA mastaka, hADakAM ane dAMta vagere avayavonI sthiratA thAya= sthira rahe te sthiranAma che. asthiranAma paNa zarIranA avayavone AzrayIne che. jenA udayathI kAna, cAmaDI vagere avayavo asthira, cala, komaLa bane te asthiranAma che. AnAthI (sthiranAmathI) je viparIta che te asthiranAma che ema jaNAvyuM che. udayAvalikAmAM pravezeluM AdeyanAmakarma bolanAranuM vacana svIkAreluM hovAthI bolanAra pratye AdarapaNAne utpanna karavAmAM nimitta bane che. ahIM A kahevAnuM thAya che- jene AdeyanAmakarmano udaya hoya te je kaMipaNa kahe te pramANa ka2vAmAM Ave che.tathA tenuM darzana thatAM ja loka abhyutthAna vagere kare che. AvA prakAranA phaLavALuM AdeyanAma che. anAdeyanAma AnAthI viparIta che. jenA udayathI yuktiyukta paNa vacanane loka pramANa na kare ane abhyutthAna Adi karavA yogyanuM paNa abhyutthAna Adi na kare te anAdeyanAma che. athavA jenA darzanathI ja tenI ATheyatA=zraddheyatA thAya tevo zarI2guNa jenA vipAkathI thAya te AdayanAma. AnAthI viparIta anAyanAma che. yaza-ayaza-- 'yazonAma' kRti, yaza eTale prakhyAti, kIrti. je karmanA udayathI lokamAM guNonI prazaMsA thAya che te yazanAma kahevAya che ane AnAthI viparIta che te ayazanAmakarma che. doSanA viSayavALI, arthAt jemAM doSo gavAya evI prakhyAti che te ayazanAma che. tIrthaMkara- tIrthaMkarapaNAne je banAve te tIrthaMkaranAma. je karmanA udayathI darzana, jJAna, cAritrarUpa tIrthane pravartAve, `AkSepa, vikSepa, saMvega, nirveda dvArA bhavyalokanI sabhyasiddhi thAya e mATe yatidharmane ane 1. AkSepa=dharmasanmukhatA, vikSepa=52darzanathI vimukhatA, saMvega=mokSAbhilASa, nirveda= saMsAra pratye virAgabhAva. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-13 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 117 gRhasthadharmane kahe, surendro, asurendro ane cakravartIothI pUjAya te tIrthaMkaranAmakarma che. nAmakarmanA bhedone kahIne nAma zabdanA arthanA bodha mATe nAma zabdanA vyutpattithI siddha thatA arthane kahe che-- 'tAMstAna' kRtti, gati-jAti Adi te te bhAvone namAve che-te te bhAvonI sanmukha kare che, arthAt saMsArI jIvone te te bhAvone pamADe che ethI nAma kahevAya che. vam ityAdithI upasaMhAra kare che. prastutamAM nAmaprakRtionuM vaktavya che=nAmaprakRtio kahevA yogya che. ukta rIte gati cAra prakAre che, jAti pAMca prakAranI che, ityAdi uttaraprakRtionA bhedonI sAthe nAmakarmano bheda aneka prakArano jANavo.(8-12) TIkAvataraNikA-- samprati prakRtibandhaM gotrsyaakhyaatumupkrmteTIkAvataraNikArtha--have gotranA prakRtibaMdhane kahevA mATe prAraMbha kare che-- gotrakarmanA be bhedo 3jainInaizca 58-1aa sUtrArtha- gotranA ucca ane nIca ema be bhedo che. (8-13) bhASyaM-- uccairgotraM nIccairgotraM ca / tatroccairgotraM dezajAtikulasthAnamAnasatkAraizvaryAdyutkarSanirvartakam / viparItaM nIcairgotraM caNDAlamuSTikavyAdha matsyabandhadAsyAdinirvartakam // 8- 13 // bhASyArtha- uccagotra ane nIcagotra ema be prakAranuM gotra che. temAM uccagotra deza, jAti, kula, sthAna, mAna, satkAra, aizvarya AdinA utkarSane utpanna karanAra che. tenAthI viparIta nIcagotra caMDALa, muSTika, vyAdha, matsyabaMdha, dAsya Adine utpanna karanAra che. (8-13) TIkA- yadudayAjjIvo gacchatyuccairnIcaizca jAtIruccAvacAH, tad gotraM dvividhamuccairnIcaizceti, uccairgotraM nIcairgotraM cazabdo'vadhAraNArthaH, dviprakArameveti, tatroccairgotramityAdinA gotrakarmaNaH kAryamAvedayate, kAryaliGgaM hi kAraNaM, tayordvayoH prakRtyoryaduccairgotraM tasyedaM kAryamiti Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-13 darzayati, Aryadeze magadhAGgavaGgakaliGgAdike sambhavaH, jAtiH pituranvayo harivaMzekSvAkuprabhRtiH, kulaM mAturanvayaH, so'pyevamprakAra: evograbhojAdilakSaNa:, sthAnamiti prabhoH samIpe pratyAsannanivezitvaM, mAnaH pUjA svahastena tAmbUlapradAnAdiH satkAro'bhyutthAnAsanAJjalipragrahAdiryasya kriyate tasyApyuccairgotrodayaH aizvaryamibhAzvarathapadAtiprabhRteH prAbhUtyamutkarSApakarSabhAktvAdanekavidhaM, eSAM dezAdisambhavAnAM nirvartakamuccairgotraM, , viparItaM nIcairgotramiti, caNDAlAH prasiddhA eva, mAtaGgAH, caNDAlagrahaNaM ca pradarzanaM bahUnAM varuDarumuruktakAdInAM mauSTikA :- saukarikAdayaH vyAdhA-mRgayavo- lubdhakAH, matsyabandhAH prANAtipAtahetubhirAnAyAdibhirjIvanti ye, dAsabhAvo dAsyaM tannirvartakaM nIcairgotramiti, AdizabdAdavaskarazodhakAdiparigraha iti // 8-13 // TIkArtha-- jenA udayathI jIva UMcI-nIcI jAtiomAM jAya te gotra. gotra ucca ane nIca ema be prakAranuM che. 7 zabda avadhAraNa arthavALo che. gotra be prakAranuM ja che. 'taMtronaitrim' ityAdithI gotrakarmanA kAryane jaNAve che. kAraNa kAryaliMgavALuM hoya che, arthAt kAryathI kAraNa jaNAya che. te be prakRtiomAM je uccagotra che tenuM A kArya che ema batAve che. magadha, aMga, vaMga, kaliMga vagere Arya dezomAM gotrano saMbhava che. pitAno vaMza jAti kahevAya che. jemake harivaMza, ikSvAku vagere. mAtAno vaMza kula che. mAtAno vaMza paNa ugra ane bhoja AdirUpa lakSaNavALo (zreSTha) che. sthAna eTale svAmInI najIkamAM besavuM. mAna eTale pUjA, potAnA hAthe tAMbUlapradAna vagere. satkAra abhyutthAna karavuM, Asana ApavuM, aMjila joDavI vagere satkAra jeno karAya tene paNa uccagotrano udaya che. hAthI, ghoDA, ratha, sainya vagere ghaNuM hoya e aizvarya che. aizvarya utkarSa apakarSavALuM hovAthI aneka prakAranuM che. A dezAdimAM utpanna karanAruM uccagotra che, arthAt uccagotra dezAdinI prApti karAve che. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-14 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 119 viparIta nItaiorna' rUti, cAMDALo prasiddha ja che. caMDALo eTale mAtaMgo. caMDALanuM grahaNa varu-Daru-muktaka Adi ghaNI jAtione batAvanAruM che. mauSTika kasAI vagere. vyAdha eTale zikArIo-pAradhIo. matsyabaMdho eTale mAchalAM pakaDavAnI jALa vagere hiMsAnA hetuothI jIvanArA. dAsano bhAva te dAsya. caMDALa Adine banAvanAra nIcagotra che. Adi zabdathI kacarAne kADhanAra vagerenuM grahaNa karavuM. (8-13) TIkAvataraNikA- assttmprkRterbndhsvruupniruupnnaayaahTIkAvataraNikArtha-AThamI (aMtarAya nAmanI) prakRtinA baMdhasvarUpanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che- aMtarAyakarmanA pAMca bhedotAnAvanAm 8-24 sUtrArtha- aMtarAyakarmanA dAnAMtarAya, lAbhAMtarAya, bhogAMtarAya, upabhogAMtarAya ane vIryaMtarAya ema pAMca bhedo che. (8-14) bhASyaM- antarAyaH paJcavidhaH / tadyathA- dAnasyAntarAyaH lAbhasyAntarAyaH bhogasyAntarAyaH upabhogasyAntarAyaH vIryasyAntarAya iti // 8-14 // bhASyArtha- aMtarAya pAMca prakArano che. te A pramANe- dAnano aMtarAya, lAbhano aMtarAya, bhogano aMtarAya, upabhogano aMtarAya ane vIryano aMtarAya. (8-14) TIkA- dAnAdInAmiti SaSThI prakRtiviziSTasambandhApekSA, prastutazcAntarAyo mUlaprakRtibandhe, tenAbhisambandhanAyAha-antarAyaH paJcavidha ti, 'tatha'tyanena pravidhatAM tathati, rAnayetyAdi dvAnaM-yaM, satyapi dravye na dadAti, taddhi karmoditaM dIyamAnasya karmaNo vighnam antarAyaM antardhAnaM karotIti dAnAntarAyaM, dravye pratigrAhake ca sannihite'pyasmai dattaM mahAphalamiti jAnAno'pi dAtavyaM na dadAti, evaM lAbhabhogaparibhogavIryAntarAyeSvapi yojyaM, tathA kazcid vadAnyaH sarvadA dAnAkaraH samastArthibhyo yathAprArthanaM svazaktyA nirvizeSaM UrjitacetA Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-14 yasmai yAcite'pi no visRjati pradeyamalpataramapi tasya lAbhAntarAyakarmodayaH, tathA sakRdupabhujya yat tyajyate punarupabhogAkSamaM mAlyacandanAguruprabhRti tat sambhavadapi yasya karmaNa udayAdyo na bhuGkte tasyAntarAyakarmodayaH, strIvastrazayanAsanabhAjanAdika upabhogaH, punaH punarupabhujyate hi saH, paunaHpunyaM copazabdArthaH, sa sambhavannapi yasya karmaNa udayAnna paribhujyate tat karmopabhogAntarAyAkhyaM, vIryamutsAhazceSTA zaktiriti paryAyAH, tatra kasyacit kalpasyApyupacitavapuSo'pi yUno'pyalpaprANatA yasya udayAt sa vIryAntarAya iti, uktalakSaNasya vIryAntarAyasya sAmastyenodayaH pRthivIatejovAyuvanaspatiSu, kSayopazamajanitatAratamyAd dvIndriyAdestu vRddhirvIryasya yAvadvicaramasamayacchadmastha iti, prakarSAprakarSApalabdheH, utpannakevale tu bhagavati sarvavIryAntarAyakSayaH, tatra tu niratizayaM vIryamiti // tatra cASTAnAmapi karmaNAmuttaraprakRtInAM viMzatyuttaraM prakRtizataM bhavati, bandhaM pratItya etAvatyaH prakRtayo badhyante, samyaktvasamyagmithyAtvayornAsti bandhaH, mithyAdarzanapudgalAnAmeva tathApariNateH, tAbhyAM saha dvAviMzatyuttaraM prakRtizataM, tAzcemA:-paJcabhedaM jJAnAvaraNamantarAyaM ca, darzanAvaraNaM navadhA, vedyaM dvidhA gotraM ca, moho'STAviMzatibhedaH, AyuzcaturddhA nAmakarmaNi gatizcaturvidhA4 AnupUrvI4 ca, jAtinAma paJcavidhaM5 zarIranAma ca5, bandhanasaGghAtanAmnoH zarIrAntargatatvAnna prakRtigaNanA, saMsthAnanAma SoDhAda saMhananaM ca6, aGgopAGgaM tridhA3, vihAyogatirdvividhAra, varNa-gandha-rasasparza-agurulaghu-upaghAta-parAghAta-ucchAsa-Atapa-udyota-trasasthAvara-bAdara-sUkSma-paryAptA-'paryApta-pratyekazarIra-sAdhAraNazarIrasthira-asthira-zubhA-'zubha-subhaga-durbhaga-susvara-duHsvara-AdeyaanAdeya-yazonAma-ayazo-nirmANanAma-tIrthakaranAmAnyekaikabhedAni 32, pazcAt sarvAH 122 // 8-14 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-14 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 121 TIkArtha-tAnAvInAe pramANe chaThThI vibhakti prakRtinA viziSTa saMbaMdhanI apekSAthI che. mUlaprakRtibaMdhamAM aMtarAya prastuta che. aMtarAyanI sAthe saMbaMdha joDavA mATe kahe che- aMtarAya pAMca prakArano che. tadyathA enAthI pAMca prakArane batAve che. "TrAnasya' rUtyAdri dAna eTale ApavuM. dravya hovA chatAM na Ape. udayamAM AveluM aMtarAya karma ApavAnA kAryamAM vidhva=aMtarAya kare che ethI dAnAMtarAya che. dravya ane lenAra pAse hovA chatAM ane Ane ApeluM mahAphaLavALuM thAya ema jANato hovA chatAM ApavA yogya na Ape. e pramANe lAbha, bhoga, paribhoga, viyaMtarAyomAM paNa yojavuM. tathA koI dAtA sadA dAnathI narama hAthavALo hoya, arthAt sadA dAna ApanAra hoya, saghaLA yAcakone svazakti pramANe bhedabhAva vinA ApavAmAM utsAhita cittavALo hovA chatAM mAgavA chatAM jene ApavA yogya vastu jarA paNa na Ape tenA lAbhAMtarAyakarmano udaya che. je ekavAra bhogavIne tajI devAmAM Ave, pharI upabhoga karavA mATe ayogya hoya te mALA, caMdana, agadhUpa vagere bhoga che. bhogane yogya vastu hovA chatAM je karmanA udayathI na bhogavI zake tene bhogAMtarAyakarmano udaya che. strI, vastra, zayyA, Asana, pAtra vagere upabhoga che. teno pharI pharI upabhoga karI zakAya che. upa zabda pharI pharI arthavALo che. upabhoga hovA chatAM je karmanA udayathI paribhoga na thaI zake te upabhogAMtarAya nAmanuM karma che. vIrya, utsAha, ceSTA, zakti e pramANe paryAyo che. sazakta ane puSTa zarIravALA paNa koi yuvAnanuM baLa je karmanA udayathI alpa thaI jAya te vIAMtarAya karma che. ukta lakSaNavALA vIryatarAyano pRthvI, pANI, tejasa, vAyu, vanaspatiomAM saMpUrNapaNe udaya hoya che. kSayopazamathI utpanna karAyela taratamatAnA kAraNe beindriyathI AraMbhI (11mA-12mA guNasthAnanA) vicarama samaya sudhI rahelA jIvomAM vIryanI vRddhi thAya che. kAraNa ke tyAM sudhI prakarSa-apakarSanI prApti thAya 1. mArthAna- eTale dazyapadArthanuM adazya thavuM. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-14 che. jene kevaLajJAna utpanna thayuM che te bhagavAnamAM sarva prakAranA vIyatarAyano kSaya hoya che. temAM saMpUrNa virya hoya che. temAM ATheya karmonI uttaraprakRtio ekasone vIsa che. baMdhane AzrayIne ATalI (120) prakRtio baMdhAya che. samyaktvano ane samyamithyAtvano baMdha nathI. kemake te be mithyAdarzananA pugalonI tevA prakAranI pariNatirUpa che. te benI sAthe (122) ekasone bAvIsa uttaraprakRtio che. te prakRtio A che- jJAnAvaraNIya ane aMtarAyanA pAMca pAMca bhedo, darzanAvaraNanA nava bhedo, vedanIyanA ane gotranA be be bhedo, mohanIyanA aThyAvIsa bhedo, AyuSyanA cAra bhedo, nAmakarmamAM- gati 4, AnupUrvI 4, jAtinAma 5, zarIranAma 5, baMdhana ane saMghAta e be nAma zarIranI aMtargata hovAthI te benI prakRtirUpe gaNanA nathI. saMsthAnanAma 6, saMhanana 6, aMgopAMga 3, vihAyogatira, varNa, gaMdha, rasa, sparza, agurulaghu, upaghAta, parAghAta, ucchavAsa, Atapa, udyota, trasa, sthAvara, bAdara, sUkSma, paryApta, aparyApta, pratyeka zarIra, sAdhAraNazarIra, sthira, asthira, zubha, azubha, subhaga, durbhaga, susvara, duHsvara, Adeya, anAdeya, yazanAma, ayazanAma, nirmANanAma, tIrthaMkaranAma A eka eka bhejavALA 32 nAma, badhA maLIne kula (122) ekasone bAvIsa che. (8-14) mULaprakRtino utkRSTa sthitibaMdha A pramANe prakRtionuM nirUpaNa karIne abhidheya tarIke sthitibaMdhane zarU karatA bhASyakAra kahe che bhASyAvataraNikA- uktaH prakRtibandhaH / sthitibandhaM vakSyAmaH / bhASyAvataraNitArtha- prakRtibaMdha kahyo. have sthitibaMdhane kahIzuM. TIkAvataraNikA- itthaM prakRtinirUpaNAmabhidhAya sthitibandhanamabhidheyatayopakramamANa Aha-uktaH prakRtibandhaH, sthitibandhaM vakSyAma iti prakRtibandho yathAvadabhihitaH, samprati sthitibandhamabhidhAsyAma iti pratijAnIte bhASyakAraH, tadabhidhitsayA cedamAha Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 123 TIkAvataraNikArtha prakRtibaMdha je pramANe che te pramANe kahyo. have sthitibaMdhane kahIzuM e pramANe bhASyakAra pratijJA kare che. sthitibaMdhane kahevAnI icchAthI A kahe che-- jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-vedanIyanI utkRSTa sthiti-- AditastisRNAmantarAyasya ca triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH // 8- 15 // sUtra-15 sUtrArtha- prAraMbhanI traNa prakRtinI, arthAt jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane vedanIyanI tathA aMtarAyanI utkRSTa sthiti trIsa (30) oTAmeTi sAgaropama che. ( 8-15) bhASyaM - AditastisRNAM karmaprakRtInAM jJAnAvaraNadarzanAvaraNavedyAnAmantarAyaprakRtezca triMzatsAgaropamakoTIkoTayaH parA sthitiH // 8- 15 // bhASyArtha- prAraMbhathI jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya e traNa karmaprakRtionI ane aMtarAyaprakRtinI trIsa koDAkoDi sAgaropama utkRSTa sthiti che. ( 8-15) TIkA- AdAvAditaH, tisRNAM cazabdenAntarAyasya samuccayaH, sAgaropamakoTInAM koTyaH koTIkoTyaH, pareti prakRSTA, madhyamajaghanyasthitinirAsaH, sthitivacanaM pratijJAtopasaMhArArthaM, AditastisRNAmityAdinA bhASyeNAmumarthaM pratipAdayati, jJAnadarzanAvaraNavedyAnAM antarAyakarmaNazcaiSA sthitiriti, sthitiravasthAnaM, bandhakAlAt prabhRti yAvadazeSaM nirjIrNamityevaM sthitikAlaH evametAsAM catasRNAM mUlaprakRtInAmutkRSTasthitibandha uktaH, varSasahasratritayaM abAdhAkAlaH, bAdhAkAlastu yatprabhRti jJAnAvaraNAdikarma udayAvalikAdipraviSTaM yAvacca niHzeSamupakSINaM tAvacca bhavati, taccodayAvalikAM pravizati bandhakAlAdArabhya triSu varSasahasreSvatIteSu, khalvabAdhAkAlo, yatastu tat karma nAnubhUyate tAvantaM kAlamiti // 8- 15 // , Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-16 TIkArtha- mAvo-vita:, = zabdathI aMtarAyano samuccaya che. sAropamaTInAM voTya: sAgaropamoTiH | parA eTale utkRSTa. AnAthI madhyama-jaghanya sthitine dUra karI. (sthiti: e pramANe) sthitivacana pratijJAtanA saMgraha mATe che. mAhitikRm ityAdi bhASyathI A arthanuM pratipAdana kare che. jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIyanI ane aMtarAyakarmanI A sthiti che. sthiti eTale avasthAna (rahevuM), baMdhakALathI prAraMbhI jyAM sudhI saMpUrNa kSaya thAya tyAM sudhI sthitikALa che. A pramANe A cAra mULa prakRtiono utkRSTa sthitibaMdha kahyo. traNa hajAra varSa "abAdhAkALa che. jayArathI jJAnAvaraNIyAdi karma udayAvalikAmAM praveza kare tyArathI jayAM sudhI saMpUrNa na thAya tyAM sudhI bAdhAkALa che. (bAdhAno-karmaphaLanA anubhavano kALa te bAdhAkALa.) prastutamAM baMdhakALathI AraMbhI traNa hajAra varSa sudhI abAdhAkALa che. kAraNa ke teTalA kALa sudhI te karma anubhavAtuM nathI. (8-15) TIkAvataraNikA- atha mohanIyakarmaprakRteH kiyAn sthitibandha iti tadabhidhAnAyAha TIkAvataraNikArtha- have mohanIya karmaprakRtino keTalo sthitibaMdha che te jaNAvavA mATe kahe che- mohanIyanI utkRSTa sthiti kSatihAyaca 8-DyA sUtrArtha- mohanIyakarmanI utkRSTa sthiti sittera (70) koDAkoDi sAgaropama che. (8-16) bhASyaM- mohanIyakarmaprakRteH saptatiH sAgaropamakoTIkoTyaH parA sthiti18-2A. 1. jeTalA koDAkoDi sAgaropama sthitikALa teTalA so varSa abAdhAkALa hoya. ahIM 30 koDAkoDa sAgaropama hovAthI 30x100=traNa hajAra varSa abAdhAkALa thAya. dara eka koDAkoDi sAgaropama sthitikALamAM so varSa abAdhAkALa hoya evo niyama che. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-17 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 125 bhASyArtha-mohanIya karmaprakRtinI sittera koDAkoDi sAgaropama utkRSTa sthiti che. (8-16). TIkA- sAgaropamakoTIkoTya ityanuvartate, tAH saptatisaGkhyayA'bhisambadhyante, 'mohanIye'tyAdinA etadeva spaSTataraM vivRNoti, pratipAditArthaM caitadbhASyamiti, asyAstvabAdhAkAlaH sapta varSasahasrANi, tataH paraM bAdhAkAlo yAvadazeSaM kSINamiti // 8-16 // TIkArtha- sAropamoTIko: e uparathI cAlyuM Ave che. teno sitteranI sAthe saMbaMdha karAya che. mohanIya ItyAdithI AnuM ja adhika spaSTatAthI vivaraNa kare che. A bhASyanA arthanuM (TakAmAM) pratipAdana karyuM che. Ano abAdhAkALa sAta hajAra varSa che. tyArabAda jyAM sudhI saMpUrNa kSINa thAya tyAM sudhI bAdhAkALa che. (8-16) TIkAvataraNikA- nAmagotramUlaprakRtyoH sthitiprtipaadnaayaahTIkAvataraNitArtha- nAma ane gotra e be mUlaprakRtinI sthitinuM pratipAdana karavA mATe kahe che- nAma-gotranI utkRSTa sthiti- nAmagotrayoviMzatiH // 8-17 // sUtrArtha- nAma ane gotrakarmanI utkRSTa sthiti vIsa (20) koDAkoDi sAgaropama che. (8-17) bhASyaM- nAmagotraprakRtyoviMzatisAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH I8-2aa. bhASyArtha-nAma ane gotra e be prakRtinI visa koDAkoDi sAgaropama utkRSTa sthiti che. (8-17) TIkA- nAmakarmaNo gotrakarmaNazca viMzatiH sAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiriti, 'nAmagotrayo'rityAdinA bhASyeNa spaSTIkRta eSo'rthaH, asyApyabAdhAkAlo varSasahasradvayamiti // 8-17 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-18 TIkArtha nAmakarmanI ane gotrakarmanI vIsa koDAkoDi sAgaropama utkRSTa sthiti che. A artha nAmanotrayo: ityAdi bhASyathI spaSTa karyo che. Ano paNa abAdhAkALa be hajAra varSa che. (8-17) TIkAvataraNikA- aayusskotkRssttsthitiprtipaadnaayaahTIkAvataraNikArtha-AyuSyanI utkRSTa sthitinuM pratipAdana karavA mATe kahe che AyuSyanI utkRSTa sthiti trayastriMzat sAgaropamANyAyuSkasya // 8-18 // sUtrArtha- AyuSyakarmanI utkRSTa sthiti tetrIsa (33) sAgaropama che. (8-18) bhASyaM-AyuSkaprakRtestrayastriMzatsAgaropamAni parA sthitiH // 8-18 // bhASyArtha- AyuSyaprakRtinI tetrIsa (33) sAgaropama utkRSTa sthiti che. (8-18) TIkA- trayastriMzat sAgaropamANi pUrvakoTitribhAgAbhyadhikAni, trayastriMzat vacanAt koTIkoTya iti nivRttaM, pUrvakoTitribhAgazcAbAdhAkAlaH, 'AyuSkaprakRte'rityAdi bhASyaM sujJAnameva // 8-18 // TIkArtha- eka kroDa pUrvano trIjo bhAga adhika tetrIsa sAgaropama AyuSyanI utkRSTa sthiti che. vAyupravRtteiH ItyAdi bhASya sArI rIte samajI zakAya tevuM che. (8-18) TIkAvataraNikA- mUlaprakRtInAmuktaH sAmAnyena sthitibandhaH utkRSTaH, samprati uttaraprakRtInAM pratyekamutkRSTo jaghanyazcocyate sUtrakramAzrayaNena, tatra sadvedyaprakRtestriMzatsAgaropamakoTIkoTyaH sthitiH parA, jaghanyA sAgaropamasya saptabhAgAstrayaH palyopamasyAsaGkhyeyabhAgena nyUnAH, Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-19 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 127 sadvedyasya paJcadaza sAgaropamakoTIkoTyaH utkRSTA sthitiH, paJcadazavarSazatAni abAdhA, jaghanyA dvAdazamuhUrtA, abAdhA'ntarmuhUrta, atra etatsUtramAha uttaraprakRtiono utkRSTa-jaghanya sthitibaMdha TIkAvataraNikArtha- mULaprakRtiono sAmAnyathI utkRSTa sthitibaMdha kahyo. have uttaraprakRtiono pratyekano utkRSTa ane jaghanya sthitibaMdha sUtrokta kramanA AdhAre kahevAya che. temAM asAtavedanIya prakRtinI utkRSTa sthiti trIsa koDAkoDi sAgaropama che. jaghanyasthiti palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgathI nyUna eka sAgaropamanA sAta bhAganA traNa bhAga che. sAtAvedanIyanI utkRSTa sthiti paMdara (15) koDAkoDi sAgaropama che. paMdaraso (1500) varSa abAdhAkALa che. jaghanya sthiti bAra muhUrta che. abAdhAkALa aMtarmuhUrta che. ahIM A sUtrane kahe che- vedanIyanI jaghanyasthiti- aparA dvAdazamuhUrtA vedanIyasya // 8-19 // sUtrArtha-venIyabhanI dhanya sthitimA2 (12) muhUrta cha. (8-18) bhASyaM- vedanIyaprakRteraparA dvAdaza muhUrtAH sthitiriti // 8-19 // bhASyArtha-vehanIyapratinI apasthiti bAra mudbhUta . (8-18) TIkA- vedanIyaprakRtirityAdi bhASyaM aparetyutkRSTApekSayA jaghanyocyate, aparA jaghanyetyarthaH, kathaM madhyamA neti cet vyAkhyAvizeSAdadoSaH, adhareti vA sUtrapAThaH, apare'tispaSTameva sUtramadhIyate jaghanyA dvAdazamuhUrteti // nAmagotrayoruttaraprakRtInAM sthitirucyate, tatra nAmaprakRtInAM tAvanmanuSyagatimanuSyagatyAnupUryorutkRSTaH sthitibandhaH paJcadaza sAgaropamakoTIkoTyaH, paJcadazavarSazatAnyabAdhA, narakagatistiryaggatirekendriyajAtiH paJcendriyajAtiH audArikavaikriyataijasakArmaNazarIrANi huNDasaMsthAnaM audAskiAGgopAGgaM ca chedavarttisaMhananaM varNagandharasasparzanarakAnupUrvI Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-19 tiryagAnupUrvI agurulaghu upaghAtaparAghAtocchvAsa Atapaudyota aprazastavihAyogatitrasasthAvarabAdaraparyAptapratyekazarIra asthira azubhadurbhagaduH svara anAdeya ayaza: kIrtinirmANanAmnAmutkRSTasthitibandho viMzatiH sAgaropamakoTikoTyaH, varSasahasradvayamabAdhA, 128 devagati: devagatyAnupUrvI samacaturasrasaMsthAnaM vajrarSabhanArAcasaMhananaM prazastavihAyogatiH sthirazubhasubhagasusvaraAdeyayazaH kIrtInAM daza sAgaropamakoTIkoTyaH utkRSTA sthitiH, dazavarSazatAnyabAdhA, nyagrodhasaMsthAnavajranArAcasaMhananayo: dvAdaza sAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH, dvAdaza varSazatAnyabAdhA, sAdisaMsthAnanArAcasaMhananayozcaturdaza sAgaropamakoTIkoTyaH utkRSTA sthitiH, caturdaza varSazatAnyabAdhA, kubjasaMsthAnArddhanArAcasaMhananayorutkRSTA sthitiH SoDaza sAgaropamakoTIkoTyaH, SoDaza varSazatAnyabAdhA, vAmanasaMsthAnakIlikAsaMhananadvIndriyatrIndriyacaturindriyajAtInAM sUkSmAparyAptasAdhAraNanAmnAM cotkRSTA sthitiH aSTAdaza sAgaropamakoTIkoTyaH, aSTAdaza varSazatAnyabAdhA, AhArakazarIraetadaGgopAGgatIrthakaranAmnAmutkRSTA sthitiH sAgaropamakoTIkoTerantaH, abAdhA tvantarmuhUrtam, evametA nAmakarmaNaH saptaSaSTiruttaraprakRtayaH, zeSakarmaNAM tripaJcAzad, ekatra viMzatyuttaraM prakRtizataM bhavati / samprati nAmaprakRtInAmeva jaghanyA sthitirucyate - manuSyatiryaggatipaJcendriyajAtiaudArikataijasakArmaNAni saMsthAnaSaTkaM audArikAGgopAGga saMhananaSaTkaM varNagandharasasparzAH tiryaGmanuSyAnupUrvyo aguruladhUpa ghAtocchvAsAtapodyotaprazastAprazastavihAyogatitrasasthAvarazubhAzubhasubhagadurbhagasusvaraduHsvarasUkSmabAdaraparyAptAparyAptapratyekasAdhAraNazarIrasthirAsthirAdeyAnAdeyanirmANayazasAM sAgaropamasya dvau saptabhAgau jaghanyA sthitiH palyopamAsaGkhyeyabhAgena nyUnA, abAdhA tvantarmuhUrtakAla:, devanarakagatI AdyajAticatuSkaM vaikriyazarIrametadaGgopAGgaM narakadevAnupUrvINAM jaghanyA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-19 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 129 sthitiH sAgaropamasahasrasya dvau saptabhAgau palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnau, abAdhA tvantarmuhUrtaH, AhArakazarIratadaGgopAGgatIrthakaranAmnAM jaghanyA sthitiH sAgaropamakoTIkoTyantaH, abAdhA tvantarmuhUrtakAlaH, yaza:kIrterjaghanyA sthitiraSTau muhUrtAH, abAdhA tvantarmuhUrtakAla iti, atra sUtropanibandhaH kRto vAcakeneti, itarA tu madhyamA bahuvaktavyatvAdupekSitA I8-16 TIkArtha- venI prakRtiH ityAdi bhASya che. aparA utkRSTanI apekSAe jaghanyA kahevAya che, arthAt aparA eTale jaghanyA. prazna- madhyamAM paNa utkRSTanI apekSAe aparA che to ahIM aparA eTale madhyamA kema nahi? uttara- vyAkhyA vizeSathI aparA eTale jaghanyA che. AthI AmAM doSa nathI. athavA adharA evo sUtrapATha che. bIjAo ati spaSTa ja nadhanyA dazamuhUrtA evuM sUtra bhaNe che=kahe che. nAma ane gotranI uttaraprakRtionI sthiti kahevAya che. temAM nAmaprakRtiomAM manuSyagati, manuSyagatyAnupUrvI e beno utkRSTa sthitibaMdha paMdara koDAkoDi sAgaropama che. paMdaraso (1500) varSa abAdhAkALa che. narakagati, tiryaMcagati, ekendriyajAti, paMcendriyajAti, audArika, vaikriya, kArmaNazarIra, huDakasaMsthAna, audArikaaMgopAMga, sevArtasaMhanana, varNa, gaMdha, rasa, sparza, narakAnupUrvI, tiryaMcAnupUrvI, agurulaghu, upaghAta, parAghAta, ucchavAsa, Atapa, udyota, aprazastavihAyogati, trasa, sthAvara, bAdara, aparyApta, pratyekazarIra, asthira, azubha, durbhaga, duHsvara, anAdeya, ayazakIrti, nirmANa nAmonI utkRSTa sthitibaMdha vIsa (20) koDAkoDi sAgaropama che. be hajAra varSa abAdhAkALa che. devagati, devagatyAnupUrvI, samacaturagna saMsthAna, vajaRSabhanArAca saMhanana, prazasta vihAyogati, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adaya, hajAra vagayAnanI sthira, zubha, Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-19 yazakIrti nAmonI dazakoDAkoDi sAgaropama utkRSTa sthiti che. eka hajAra varSa abAdhAkALa che. jodhasaMsthAna, vajanArAcasaMhanana e benI bAra koDAkoDa sAgaropama utkRSTa sthiti che. bAraso (1200) varSa abAdhAkALa che. sAdisaMsthAna, nArAyasaMhanana e benI cauda koDAkoDi sAgaropama utkRSTa sthiti che. caudaso (1400) varSa abAdhAkALa che. kubbasaMsthAna, ardhanArAcasaMhanana e benI utkRSTa sthiti soLa koDAkoDi sAgaropama che. soLaso (1600) varSa abAdhAkALa che. vAmana saMsthAna, kalikAsaMsthAna, beindriya, te indriya, caurindriyajAti, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa nAmonI utkRSTa sthiti aDhAra koDAkoDa sAgaropama che. aDhAraso (1800) varSa abAdhAkALa che. AhArakazarIra, AhArakaaMgopAMga, tIrthakara nAmonI utkRSTa sthiti aMtaHkoDAkoDi sAgaropama che. abAdhAkALa to aMtarmuhUrta che. A pramANe nAmakarmanI A saDasaTha (67) uttaraprakRtio che. bAkInA karmonI trepana (53) uttaraprakRtio che. badhI maLIne ekasone vIsa uttaraprakRtio che. have nAmakarmanI prakRtionI jaghanya sthiti kahevAya che. manuSyagati, tiryaMcagati, paMcendriyajAti, audArika, taijasa, kArmaNa, saMsthAnaSaka, audArikasaMgopAMga, saMhananaSaka, varNa, gaMdha, rasa, sparza, tiryaMcaAnupUrvI, manuSyaAnupUrvI, agurulaghu, upaghAta, ucchavAsa, Atapa, udyota, prazasta, aprazastavihAyogati, trasa, sthAvara, zubha, azubha, subhaga, durbhaga, susvara, duHsvara, sUkSma, bAdara, paryApta, aparyApta, pratyeka zarIra, sAdhAraNazarIra, sthira, asthiraAdeya, anAdeya, nirmANa, yaza A prakRtionI palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgathI nyUna eka sAgaropamanA sAta bhAganA be bhAga (eTale ra/3 bhAga) jaghanya sthiti che. abAdhAkALa to aMtarmuhUrta che. devagati, narakagati, AdyajAticatuSka, vaikriyazarIra, vaikriyaaMgopAMga, narakaAnupUrvI, devaAnupUrvI A pravRtionI jaghanya sthiti palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgathI nyUna hajAra sAgaropamanA sAta bhAganA be bhAga(=ra/7 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-20 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 131 bhAga) che. abAdhAkALa to aMtarmuhUrta che. AhArakazarIra, AhArakaaMgopAMga, tIrthakara nAmonI jaghanya sthiti aMtaHkoDAkoDi sAgaropama che. abAdhAkALa to aMtarmuhUrta che. yazakIrtinI jaghanya sthiti ATha muhUrta che. abAdhAkALa to aMtamuhUrta che. ahIM vAcaka zrI umAsvAti mahArAjAe sUtraracanA karI che. bIjI madhyama sthitinI upekSA karI che. 5 // 29 // 3 tebhai ArjsDevArnu che. (8-18) nAma-gotranI jaghanya sthiti- nAmagotrayoraSTau // 8-20 // sUtrArtha-nAma bhane dhanya sthitimA bhuta cha. (8-20) bhASyaM- nAmagotraprakRtyoraSTau muhUrtA aparA sthitirbhavati // 8-20 // bhASyArtha- nAma ane gotraprakRtinI ATha muhUrta jaghanya sthiti che. (8-20). TIkA- 'nAmagotraprakRtyo'rityAdi bhASyaM gatArthameveti // evametAsAM nAmakarmaprakRtInAM saptaSaSTerutkRSTajaghanyasthitirukteti, samprati gotrakarmaNa uttaraprakRtyorjaghanyA sthitirabhidhIyate-nIcairgotrasya jaghanyA sAgaropamasya dvau saptabhAgau palyopamAsaGkhyeyabhAgena nyUnau, abAdhA tvantarmuhUrtakAlaH, uccairgotrasthitirjaghanyenASTau muhUrtAH, abAdhA'ntarmuhUrtakAlaH, ityatrApi sUtrAnupravezaH / paJcAnAM jJAnAvaraNaprakRtInAM cakSurAdidarzanAvaraNaprakRticatuSTayyAH paJcAnAM cAntarAyaprakRtInAM jaghanyA sthitirantarmuhUrtakAlaH, abAdhApi antarmuhUrtakAla eva, darzanAvaraNe nidrApaJcakasya jaghanyA sthitiH sAgaropamasya trayaH saptabhAgAH palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnAH, mohanIyaprakRtermithyAtvasya saptabhAgAH sAgaropamasya jaghanyA sthitiH palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnA, anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakaSAyANAM dvAdazAnAM jaghanyA sthitiH sAgaropamasya catvAraH saptabhAgAH palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnAH, sajvalanakrodhasya jaghanyA sthitirmAsa Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-20 dvayamantarmuhUrtazcAbAdhAkAlaH, sajvalanamAnasya jaghanyA sthitirmAso'ntarmuhUrtamabAdhA, saJcalanamAyAprakRterjaghanyA'rddhamAsamantarmuhUrtamabAdhAkAlaH, saJcalanalobhasyAntarmuhUrtakAlA sthitirjaghanyA, abAdhA'pyantarmuhUrtakAla eva, puMvedasya jaghanyA sthitiraSTau varSANyabAdhA'ntarmuhUrtakAlaH, hAsyaratyaratibhayazokajugupsAstrInapuMsakavedAnAM jaghanyA sthitiH sAgaropamasaptabhAgau dvau palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnau antarmuhUrtakAlazcAbAdhA, devanArakAyuSAM jaghanyA sthitirdazavarSasahasrANyabAdhA'ntarmuhUrtakAlaH, tiryaGmanuSyAyuSAM jaghanyA sthitiH kSullakabhavagrahaNamabAdhA'ntarmuhUrtakAla iti // 8-20 // TIkArtha- nAmotrapravRtyoH ityAdi bhASyano artha samajAI gayelo ja che. A pramANe A saDasaTha (67) prakRtionI utkRSTa, jaghanya sthiti kahI. have gotrakamanI uttaraprakRtinI jaghanyasthiti kahevAya cheuccagotranI jaghanya sthiti ATha muhUrta che. abAdhAkALa aMtarmuhUrta che. ahIM paNa sUtrano praveza che. jJAnAvaraNanI pAMca prakRtio, darzanAvaraNanI cakSu vagere cAra prakRtio ane aMtarAyakarmanI pAMca prakRtionI jaghanyasthiti aMtarmuhUrta che. abAdhAkALa paNa aMtarmuhUrta ja che. darzanAvaraNamAM nidrApaMcakanI jaghanyasthiti palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAgathI nyUna eka sAgaropamanA sAta bhAganA traNa bhAga che. mohanIyaprakRtimAM mithyAtvanI jaghanya sthiti palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgathI nyUna eka sAgaropamanA sAtamA bhAge che. anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAnAvaraNa e bAra kaSAyonI jaghanya sthiti palyopamano asaMkhyAtamo bhAga nyUna eka sAgaropamanA sAta bhAganA cAra (47) bhAga che. saMjavalana krodhanI jaghanyasthiti be mahinA che. abAdhAkALa aMtarmuhUrta che. saMjavalanamAnanI jaghanya sthiti eka mAsa che. aMtarmuhUrta abAdhAkALa che. saMjavalanamAyAnI jaghanyasthiti ardhamAsa Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-21-22 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-8 133 che. aMtarmuhUrta abAdhAkALa che. saMjavalana lobhanI aMtarmuhUrtakALa jaghanyasthiti che. abAdhAkALa paNa aMtarmuhUrta ja che. puruSavedanI jaghanyasthiti ATha varSa che. abAdhAkALa aMtarmuhUrta che. hAsya, rati, arati, bhaya, zoka, jugupsA, strIveda, napuMsakavedanI jaghanyasthiti palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgathI nyUna sAgaropamanA sAta bhAganA be bhAga che. aMtarmuhUrta abAdhAkALa che. devAyu-narakAyunI jaghanyasthiti daza hajAra varSa che. abAdhAkALa aMtarmuhUrta che. tiryaMcAyu-manuSyAyanI jaghanyasthiti zullakabhavagrahaNa che. abAdhAkALa aMtarmuhUrta che. (8-20) TIkAvataraNikA-evameSAM jJAnadarzanAvaraNamohAyuSAM karmaNAM yatrAntarmuhUrtakAlA sthitiH tatredaM sUtramupatiSThate TIkAvataraNikArtha A pramANe A jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, moha, AyuSya karmonI jyAM aMtarmuhUrtakALa jaghanya sthiti che. tyAM A sUtra prApta thAya chebAkInA karmonI jaghanya sthiti zeSANAmantarmuhUrtam // 8-21 // sUtrArtha- zeSa karmonI jaghanya sthiti aMtarmuhUrta che. (8-21) bhASyaM- vedanIyanAmagotraprakRtibhyaH zeSANAM jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAyuSkAntarAyaprakRtInAmaparA sthitirantarmuhUrtaM bhavati // 8-21 // bhASyArtha- vedanIya, nAma, gotra prakRtiothI zeSa jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya, AyuSya, aMtarAya prakRtionI jaghanya sthiti aMtarmuhUrta che. (8-21). TIkA- 'vedanIye'tyAdi bhASyaM sugamamiti // 8-21 // TIkArtha- venIya' ityAdi bhASya sugama che. (8-21) Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 sUtra-22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sthitibaMdhanuM koSTaka jJAnA darzanA) | 30 koDA) sA0 | vedanIya | 12 muhUrta vedanIya, aMtarAya nAma-gotra |8 muhUrta mohanIya 70 koDA) sAva | jJAnA darzanA) nAma-gotra | | 20 koDA0 sAva | moha0 Ayu0 | aMtamuhUrta AyuSya | | 33 koDA sA ] aMtarAya bhASyAvataraNikA- uktaH sthitibandhaH / anubhAvabandhaM vakSyAmaH / / bhASyAvataraNikArtha- sthitibaMdha kahyo. have anubhAva(=rasa)baMdhane kahIzuM. TIkAvataraNikA-sampratyanubhAvabandhavivakSayA Aha-uktaH sthitibandhaH, anubhAvabandhaM vakSyAma iti / pratijJAtanirUpaNAyAha TIkAvataraNikArtha- have anubhAvabaMdhane kahevAnI IcchAthI kahe chesthitibaMdha kahyo. anubhAvabaMdhane kahIzuM. jenI pratijJA karI che tenuM nirUpaNa karavA mATe kahe che rasabaMdhanI vyAkhyA vipAko'nubhAvaH // 8-22 // sUtrArtha- karmano vipAka(traphaLa ApavAnI zakti) e anubhAva (=rasa) che. (8-22). bhASyaM- sarvAsAM prakRtInAM phalaM vipAkodayo'nubhAvo bhavati / vividhaH pAko vipAkaH, sa tathA cAnyathA cetyarthaH / jIvaH karmavipAkamanubhavan karmapratyayamevAnAbhogavIryapUrvakaM karmasaGkramaM karoti, uttaraprakRtiSu sarvAsu mUlaprakRtyabhinnAsu, na tu mUlaprakRtiSu saGkamo vidyate, bandhavipAkanimittAnyajAtIyakatvAt / uttaraprakRtiSu ca darzanacAritra Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 mohanIyayoH samyagmithyAtvavedanIyasyAyuSkasya ca jAtyantarAnubandhavipAkanimittAnyajAtIyakatvAdeva saGkramo na vidyate / apavartanaM tu sarvAsAM prakRtInAM vidyate / tadAyuSkeNa vyAkhyAtam // 8-22 // bhASyArtha- sarvapraGgatikhonuM ija, vipADodhya, anubhAva thAya che. vividha pAka te vipAka. te vipAka te pramANe ane bIjI rIte thAya. 135 mUlaprakRtiothI abhinna evI sarva uttaraprakRtiomAM saMkrama thAya che. paNa mUlaprakRtiomAM saMkrama thato nathI. kAraNa ke mUlaprakRtio baMdhanimittathI ane vipAkanimittathI anya jAtivALI che. uttaraprakRtiomAM darzanamoha, cAritramohano, samyagmithyAtvavedanIyano ane AyuSyano saMkrama thato nathI. kemake jAtyaMtaranuM anusaraNa karanAra vipAkanuM nimitta bhinna che. apavartana to badhI prakRtiono thAya che. AnuM AyuSya vaDe (a.2 sU. paramAM ) vyAkhyAna rkhu che. (8-22) TIkA - vipacanaM vipAkaH - udayAvalikApravezaH, karmaNaH viziSTo nAnAprakAro vA pAko vipAko'prazastapariNAmAnAM tIvraH zubhapariNAmAnAM mandaH, yathoktakarmavizeSAnubhavanamanubhAvaH "kRtyalyuTo bahulam (pA.a.3 pA. 3 sU. 113 iti) vacanAt, athavA''tmanA'nubhUyate yena karaNabhUtena bandhena so'nubhAvabandhaH "karaNAdhikaraNayozca" (pA.a. 3 pA. 3 sU.117) iti ghaJ, anubhAvazabdasya samudAyArthapradarzanaM, anugato vA bhAvo'nubhAva iti, prAdisamAsaH kriyAlopI, sarvAsAM hi prakRtInAM phalaM vipAko - dayAnubhAvabandhAjjIvasyAnusamayaM karmAnubhavanamicchAnicchApUrvakaM, tadyathAjJAnAvaraNasya phalaM jJAnAbhAvaH darzanAvaraNasyApi phalaM darzanazaktyuparodha iti, evaM sarvakarmaNAM svakAryaprabandhAnubhUtiriti / " sarvAsAM prakRtInAmityAdi bhASyaM sarvAsAmiti kArtsyagrahaNaM, karmabandhasya phalaM vipAkaH tasyodayo'nubhAva iti paryAyakathanena vyAkhyA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-22 bhavatIti, vidyate avazyaM bhAvI vipAkaH sarvasya karmaNaH, vizabdArthamAcaSTe - vividho nAnAprakAraH pAko vipAkaH sa ucyate, tadudvaividhyaM nirUpayati-tathA cAnyathA cetyarthaH, yathA yenAdhyavasAyaprakAreNa yAdRganubhAvabandhakarma tattathA tenaiva prakAreNa vipacyate, anyathA prakArAntareNApItyarthaH, anubhAvo vipAko rasa iti paryAyAH, sa ca tIvramandamadhyAvasthAbhedaH, zubho'zubhazcaikaikaH, tatra kadAcicchubhamapyazubharasatayA'nubhUyate'zubhaM ca zubharasatayeti dvaividhyArthaH, tathA cAha" tAsAmeva vipAkanibandho yo nAmanirvacanabhinnaH / saraso'nubhAvasaJjJa: tIvro mando'tha madhyo vA // 1 // " tatra cASTaprakAre karmaNi kiJcit karma pudgaleSveva vipacyate, tatpudgalAn pariNamayati nAnAkAraM kiJcidbhavavipAki prAptajanmana AtmanaH zarIravato vipacyate, aparaM tu kSetravipAki, kSetrAntare vipacyata ityarthaH, anyajjIvavipAkI, jIva eva vipacyate ityevaM caturddhA vipacyate, tathA cAha 136 "saMhananaM saMsthAnaM varNasparzarasagandhanAmAni / aGgopAGgAni tathA zarIranAmAni sarvANi // 1 // agurulaghuparAghAtopaghAtanAmAtapodyotanAmAni / pratyekazarIrasthirazubhanAmAnItaraiH sArdham // 2 // prakRtaya etAH pudgalapAkAH bhavapAkayuktamAyuSkam / kSetraphalamAnupUrvI jIvavipAkAH prakRtayo'nyAH ||3 // " kathaM punaranyathA bandho'nyathA vipAkarUpo rasa iti pratipAdanAyAhajIvaH karmavipAkamanubhavannityAdi, sthityutpattivyayapariNAmyAtmA karmaNo jJAnAvaraNAdikasya vipAkamupabhuJjAno rasamanubhavan-vedayamAnaH prakRtInAM saGkramaM karoti, sa ca saGkramaH karmmahetuka eva, nirnimittaH yaH syAdanAbhogo hi jJAnAvaraNodayaH, anAbhogavIryapUrvakamiti karmasaGkramo Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 'bhisambadhyate, karotikriyApekSaH, AbhuJjataH - adhyavasyatazceSTA''tmano yA tadAbhogavIryam, anAbhuJjataH - anadhyavasyataH sAmarthya - viziSTakriyApariNAmaH anAbhogavIryaM, tatpUrvakaM - tadddvArakaM karmasaMkramaM vidhatte, 137 sa puna: saGkramaH kAsu prakRtiSu kAsAM vA prakRtInAmityAhauttaraprakRtiSvityAdi, mUlaprakRtyapekSayA uttaraprakRtyabhidhAnaM, aSTau mUlaprakRtayo jJAnAvaraNAdikAH, uttaraprakRtistu paJcabhedaM jJAnAvaraNamityAdikAH, tatrottaraprakRtInAmevottaraprakRtiSu saGkramaH, sarvAsu ityutsargaH, kAsAJcinna bhavatItyarthaH, apavadiSyate copariSTAt paJcaprakAraM jJAnAvaraNaM cakSurdarzanAvaraNAdiprakRtiSvapyavizeSeNa sarvAsu saGkrAmatIti prAptaM ata Aha-mUlaprakRtyabhinnAsviti mUlaprakRtibhyaH abhinnAsu-apRthagbhUtAsu mUlaprakRtIrajahatISu, yathA mUlaprakRtirekA jJAnAvaraNamiti, uttaraprakRtayaH paJca, tatraitAH paJcApyanyo'nyameva saGkrAmanti, nAnyamUlaprakRtyuttaraprakRtiSu, enamevArthaM sAvadhAraNakaM darzayati na tu mUlaprakRtiSu saGkramo vidyate iti, tuzabdo'vadhAraNArthaH, naiva mUlaprakRtiSu saGkramo'sti, na hi jJAnAvaraNaM darzanAvaraNe saGkrAmati, nApi darzanAvaraNaM jJAnAvaraNe ityevamanyatrApi yojyaM, amumevArthaM yuktyA pratipAdayannAha-bandhavipAkanimittAnyajAtIyAni bhinnajAtIyAnItyarthaH, anyad bandhanimittaM jJAnAvaraNasya 'tatpradoSanihnavAdi ' anyadvedanIyAdeH 'duHkhazokAdi' jJAnadarzanAvaraNayorbandhanimittamabhinnamapi sadAzayavizeSAdbhedamupAznuta eva, vipAkanimittamapi bhinnameva, kAryabhedo hi nimittabhedameva kalpayati, jJAnAvaraNavipAko hi jJAnamAvRNoti - sthagayati vizeSagrAhi, darzanAvaraNaM tu sAmAnyamAtragrAhi sAmAnyopayogamevAntardhatte, evaM bandhanimittabhedAdvipAkanimittabhedAcca bhinnAsu mUlaprakRtiSu saGkramo nAsti, pUrvaM sarvAsu ityuktaM yat tat sampratyapodyate 'uttaraprakRtiSvityAdi (nA), kAsAJciduttaraprakRtInAmapi kAsucit tatprakRtiSu saGkramo nAstIti darzayati, tatra darzanamoha: - Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-22 catvAro'nantAnubandhinaH krodhAdayaH mithyAtvaM samyagmithyAtvaM samyaktvamiti, zeSazcAritramoho'pratyAkhyAnAdiH tatra darzanamoho na saGkrAmati cAritramohe, nApi cAritramoho darzanamohe iti, samyagmithyAtvasyAsatyapi bandhe samyaktve'sti saGkramaH, samyaktvaM tu samyagmithyAtve na saGkrAmati, tathA samyaktvasamyagmithyAtvayormithyAtvaM saGkrAmati, AyuSkasya ca nArakatiryaG manuSyadevabhedasya parasparaM nAsti saGkrama iti, uktaM ca 138 " "mUlaprakRtyabhinnAH saGkramayati guNata uttarAH prakRtI: / nanvAtmA'mUrtatvAdadhyavasAnaprayogeNa // 1 // zithilayati dRDhaM baddhaM zithilaM draDhayati ca karma nanu jIvaH / utkRSTAzca jaghanyAH sthitIrviparyAsayati cApi // 2 // " saGkramasthityudIraNAtrayasya dRSTAntatrayopapradarzanAyAha"tArIkaraNaM tAmrasya zoSaNastemane mRdaH kramazaH / AmraparipAcanaM vA kAle teSUpadRSTAntAH ||3|| " yathAsaGkhyamabhisambandhaH kAryaH / 44 'anubhAvA~zca viparyAsayati tathaiva prayogato jIvaH / tIvrAnvA mandAnvA svAsu prakRtiSvabhinnAsu ||4| yad yadvA mandaM sat kSArIkriyate haridrayA cUrNam / vAtAtapAdibhizca kSAraM mandIkriyeta yathA // 5 // tIvrAnubhAvayogo bhavati hi mithyAtvavedanIyasya / samyaktve tvatimando mizra mizro'nubhAvazca ||6|| " atra pratijJAtArthe yuktimAha-jAtyantarAnubandhavipAkanimittAnyajAtIyakatvAdeva saGkramo na vidyata iti jAtyantarasyAnubandhanam Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 139 anuvarttanaM yaH karoti vipAkastasya nimittaM tadanyajAtIyakaM-bhinnaM tathA ca darzanamohanIyAdInAmAzravA bhinnA eva paThitAH pravacana iti, apavarttanaM tvityAdi, sarvAsAmeva prakRtInAM sambhavatyapavartanaM, drAghIyasyAH karmasthiteralpIkaraNamapavartanaM, sarvAsAmeva prakRtInAM tat sambhavati, adhyavasAyavizeSAt, tacca prAgvyAkhyAtameveti tatpratipAdanAyAha-tadAyuSkeNa vyAkhyAtamiti, tad-apavartanamAyuSkakarmaNA dvitIye'dhyAye vyAkhyAtamiti // 8-22 // TIkArtha- pAkavuM te vipAka. vipAka eTale karmono udayAvalikAmAM praveza. karmano viziSTa pAka athavA vividha prakArano pAka te vipAka. aprazasta pariNAmono vipAka tIvra ane prazasta pariNAmono vipAka maMda hoya. yathoktakarmavizeSano anubhava karavo te anubhAva. nyuTo dutam (pA.a.3 pA.3 sU.113) e sUtrathI anubhAva zabda banyo che. athavA je karaNarUpa baMdhathI AtmAthI anubhavAya te anubhAva baMdha. varaNAdhirAyoza (pA.a.3 pA.3 sU.117) e sUtrathI pam pratyaya thayo che. ahIM anuzabdano samudAyArtha(=anubhava e baMne sAthe hoya te samudAyano atha) batAvyo che. (anune alaga karIne thato artha A pramANe che-) athavA anugata bhAva te anubhAva. ahIM kriyAnA lopavALo prAdi tapuruSa samAsa che. vipAkodayavALA anubhAvanA baMdhathI(vipAkathI udayamAM Ave tevA anubhAvano baMdha thavAnA kAraNe) jIvane pratyeka samaye icchAthI ke anicchAthI karmano anubhava thAya e badhI pravRtionuM phaLa che. jemake jJAnAvaraNanuM phaLa jJAnano abhAva, darzanAvaraNanuM phaLa darzanazaktinI rukAvaTa. e pramANe sarva karmono svakAryane anurUpa anubhava thAya. samAM pravRtInAma ItyAdi bhASya che. sarvAsA ema badhI pravRtionuM grahaNa karyuM che. karmabaMdhanuM phaLa, vipAkodaya, anubhAva e pramANe 1. Ano artha e thayo ke karmono rasahIna kevaLa pradezodaya thAya temAM phaLa maLatuM nathI. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-22 paryAyonA kathanathI vyAkhyA che. sarvakarmono bhaviSyamAM avazya vipAka thAya. (vipAkamAM rahelA) vi zabdanA arthane kahe che- vividha=judA judA prakArano pAka(phaLa) te vipAka kahevAya che. vipAkanA be prakAronuM nirUpaNa kare che. tathA vAcathI vetvarthaH je karmano jevA prakAranA adhyavasAyathI jevA rasavALo baMdha thayo hoya te karma te ja rIte phaLa Ape che athavA bIjI rIte paNa phaLa Ape che. anubhAva, vipAka, rasa e pramANe paryAyo che. rasanA tIvra, maMda ane madhyama avasthA ema bhedo che. te eka eka zubha ane azubha che. temAM kyAreka zubha paNa azubharasarUpe pariName che, azubha zubharasarUpe pariName che. vipAkanA be prakAro che ema je kahyuM che eno A artha che. te pramANe kahyuM che ke- "te prakRtionA ja vipAkanuM ja kAraNa che ane nAmanA vyutpattithI thatA arthathI bhinna che te rasa che. tenI anubhAva saMjJA che. te tIvra, maMda athavA madhyama che." prakRtinA pudgala vipAkI vagere cAra prakAra ATha prakAranA karmamAM koIka karma pudgalomAM ja phaLa Ape cheHkarma pudgalone vividha AkAre pariNAve che, arthAt je prakRtionA phaLane AtmA pulo dvArA anubhave te prakRtio pudgalavipAkI kahevAya che. jemake audArikazarIra pudgalavipAkI che to enuM phaLa audArikazarIrarUpa pudgalo dvArA AtmA anubhave che). koIka karma vivipAkI che. jeNe janmane prApta karyo che tevA zarIravALA AtmAne phaLa Ape che. (bhavadvArA phaLa Ape vipAka batAve te bhavavipAkI.) bIjuM karma kSetravipAkI che anya kSetramAM phaLa Ape che. 1. koI paNa zabdanI tattva, bheda ane paryAyothI vyAkhyA thAya. temAM ahIM phaLa ityAdithI paryAyothI vyAkhyA karI che. mATe "paryAyonA kathanathI vyAkhyA che" ema kahyuM. 2. nAmanA vyutpattithI thatA arthathI bhinna che e kathanano bhAvArtha A che- asatAvedanIyano vyutpattithI thato artha je asAtArUpe vedAya=anubhavAya te asatAvedanIya. have saMkramaNathI asAtAno rasa sAtArUpe thaI gayo ethI e rasa asAtArUpe vedAya evA vyutpattithI thatA arthathI bhinna thaI gayo. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-22 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-8 141 anyakarma jIvavipAkI che=jIvamAM phaLa Ape che. A pramANe cAra prakAre phaLa Ape che=vipAka batAve che. te pramANe kahyuM che ke saMhanana, saMsthAna, varNa, sparza, rasa, gaMdha, aMgopAMga, sarvazarIra, agurulaghu, parAghAta, upaghAta, udyota, Atapa A nAmaprakRtio tathA itarathI sahita pratyekazarIra, sthira, zubha. A nAmaprakRtio pudgalavipAkI che. AyuSya bhavavipAkI che. AnupUrvI kSetravipAkI che. zeSa prakRtio jIvavipAkI che. (1-2-3) karmavipAkano anubhava karato jIvakarmanimitte ja anAbhogavIryapUrvaka karma saMkramaNa kare che. saMkrama rasa bIjI rIte baMdhAya ane rasano vipAka bIjI rIte thAya te kevI rIte bane tenuM nirUpaNa karavA mATe kahe che- "nIva: vipAmanumavanarUtyati, sthiti, utpatti, vinAzarUpa pariNAmavALo, jJAnAvaraNAdi karmano upabhoga karato ane rasane anubhavato AtmA prakRtionA saMkramane kare che. te saMkrama karmanimittaka ja che, nimitta vinA je saMkrama thAya te anAbhoga che. anAbhoga jJAnAvaraNanA udayarUpa che. "anAmo vIryapUrvam rUti. ahIM karmasaMkramapadano saMbaMdha karavo. karmasaMkramapadatikriyAnI apekSAvALo che. arthAtu anAbhogavIryapUrvaka karmasaMkramane kare che. AbhogavALA= adhyavasAyavALA-upayogavALA AtmAnI je ceSTA te AbhogavIrya che. anAbhogavALA=adhyavasAyathI rahita upayogathI rahita AtmAnuM sAmarthya viziSTakriyA pariNAmane anAbhogavIrya. anAbhogavIryapUrvaka anAbhogavIrya dvArA karmasaMkramane kare che. te saMkrama kaI prakRtiomAM kaI prakRtiono thAya che tene kahe che- 'uttarapravRtiSa phatyAdi, mULaprakRtinI apekSAe uttaraprakRtio kahI che. jJAnAvaraNAdi ATha mULaprakRtio che. jJAnAvaraNanAM pAMca bhedo vagere uttaraprakRtio che. temAM uttaraprakRtiono ja sarvauttarapravRtiomAM saMkrama Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-22 thAya. ahIM sarvamAM thAya e utsarga che, arthAta keTalIka pravRtiono saMkrama nathI thato. AgaLa apavAda kaheze. jJAnAvaraNanA pAMca prakArano sAmAnya niyamathI cakSudarzanAvaraNa Adi sarvaprakRtiomAM saMkramaNa thAya ema prApta thayuM. AthI apavAdane kahe che- "mUnaprakhannAnuM ti, mUlaprakRtithI judI na hoya=mUlaprakRtione choDatI na hoya evI uttaraprakRtiomAM saMkrama thAya. jemake jJAnAvaraNa mUlaprakRti eka che. uttaraprakRtio pAMca che. temAM A pAMceya ekabIjAmAM saMkrama kare. paNa anya mUlAkRtionI uttarapravRtiomAM saMkrama na kare. A ja arthane avadhAraNapUrvaka batAve chena tu mUrtapratiSa so vidyate" ti, tu zabda avadhAraNa arthamAM che. mUlaprakRtiomAM paraspara saMkrama thato ja nathI. jJAnAvaraNa darzanAvaraNamAM saMkramatuM nathI, darzanAvaraNa jJAnAvaraNamAM paNa saMkramatuM nathI. A pramANe anya karmomAM paNa joDavuM. A ja arthane (yujyA=) hetu jaNAvavApUrvaka kahe che- vanyavipanimittA jJAtIyAni, Ano mukhya artha e che ke mULa karmo bhinna jAtivALA che mATe temano paraspara saMkrama thato nathI. (bhinna jAtivALA kema che e jaNAvavA baMdhanimitta ane vipAkanimitta bhinna che e be hetu jaNAvyA che.) jJAnAvaraNanuM baMdhanimitta anya che. tawoniddava (a.6 sU.11) vagere jJAnAvaraNanA baMdha nimitto che. vedanIyanuM baMdhanimitta anya che. Tukazo (a.6 sU.12) vagere vedanIyanA baMdhanimitto che. jJAnAvaraNa-darzanAvaraNanA baMdhanimitta samAna hovA chatAM vidyamAna AzayavizeSathI bhedane pAme che ja. mULaprakRtionuM vipAkanimitta paNa bhinna ja che. kAryabheda nimittabhedanI kalpanA kare ja che. dareka mULa prakRtinuM kArya bhinna hovAthI kAraNa paNa bhinna ja che ema kalpanA karI zakAya che.) jJAnAvaraNano vipAka(=kAya) vizeSagrAhI jJAnane Avare che=DhAMke che. darzanAvaraNa to mAtra sAmAnyagrAhI sAmAnya upayogane DhAMke che. A pramANe baMdha nimittanA bhedathI ane vipAka nimittanA bhedathI bhinna evI mUlaprakRtiomAM saMkrama thato nathI. pUrvesarvaprakRtiomAM saMkrama thAya ema je kahyuM temAM have apavAda kahe che- Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 143 'uttaraprakRtipu' ityAdithI koika uttaraprakRtiono paNa koika uttaraprakRtiomAM saMkrama nathI ema jaNAve che. temAM anaMtAnubaMdhI krodhAdi cAra kaSAyo, mithyAtva, samyagmithyAtva ane samyaktva darzanamoha che. zeSa apratyAkhyAna vagere cAritramoha che. temAM darzanamohano cAritramohamAM saMkrama thato nathI. cAritramohano paNa darzanamohamAM saMkrama thato nathI. samyagmithyAtvano baMdha na hovA chatAM samyaktvamAM saMkrama che paNa samyaktva samyaktva-mithyAtvamAM saMkramatuM nathI tathA samyaktva ane samyaktva-mithyAtva e bemAM mithyAtva saMkramatuM nathI. nAraka, tiryaMca, manuSya, devabhedavALA AyuSyano paraspara saMkrama thato nathI. kahyuM che ke- mUlaprakRtithI abhinna evI guNathI(=kAryathI) uttaraprakRtione AtmA pote amUrta hovAthI adhyavasAyanA prayogathI saMkramAve che, arthAt adhyavasAyanA kAraNe saMkrama thAya che. (1) jIva bAMdhelA dRDha karmane zithila kare che, zithilane dRDha kare che. utkRSTa sthitine jadhanya ane jaghanya sthitine utkRSTa ema viparyAsa kare che. (2) saMkrama-sthiti-udIraNA e traNanA traNa dRSTAMtone batAvavA mATe kahe che- tAMbAnI cAMdI karavI, bhinAmAM(taDako na Avato hoya tevA sthAnamAM) mATIne sUkavavI, akALe(=jaladI) AMbAne pakavavA saMkramasthiti-udIraNAmAM upadaSTAMto(=badhA jaladI samajI zake tevAM dRSTAMto) che. (3) saMkrama AdinA dRSTAMtonI sAthe yathAsaMkhya saMbaMdha karavo. (saMkramamAM tAMbAnI cAMdI karavI, sthitimAM bhinAmAM mATIne sukavavI, udIraNAmAM akALe(=jaladI) AMbAne pakAvavA ema kramazaH ghaTAvavuM. (tAMbAne cAMdI banAvavAmAM tAMbAno cAMdImAM saMkrama thayo. bhinAmAM mATIne sUkavavAmAM samaya vadhAre jAya eTale sthiti vadhI. akALe(=jaladI) AMbAne pakAvavAmAM udIraNA thai.) te ja pramANe jIva prayogathI(=adhyavasAyane temAM yojavAthI) tIvratAne ane maMdatAne AzrayIne potAnI abhinna prakRtiomAM rasono viparyAsa kare che=maMda rasane tIvra ane tIvra rasane maMda banAve che. (4) athavA jevI rIte je sUtra-22 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-23 cUrNa maMdakSAravALuM hoya te haLadarathI adhika kSAravALuM karAya che, kSAravALuM dravya pavana, tApa vagerethI alpasAravALuM karAya che. (tevI rIte pravRtio maMdarasavALI tIvrarasavALI ane tIvrarasavALI maMdarasavALI karAya che.) (5) mithyAtvavedanIyamAM tIvrarasano yoga thAya che. samyakatvamAM rasa atimaMda ane mizramAM mizrarasa hoya che. (6) ahIM pratijJAta arthamAM yuktine( hetune) kahe che- gAtyantarInuvazvavipAnimittAnyajJAtIyatvAva samo na vidyate-jAtyaMtaranuM anusaraNa karanAra vipAkanuM nimitta bhinna hovAthI saMkrama thato nathI. Ano tAtparyArtha e che ke, ahIM je prakRtiono saMkrama niSedha karyo che te prakRtinA Agnavo bhinna che, mATe TIkAmAM kahyuM ke- pravacanamAM darzanamohanIya AdinA Agnavo bhinna ja kahyA che. (vipAkanA nimitto Asrava che, kemake Asrava che to baMdha ane vipAka che. vipAka kevo che e jaNAvavA natyAntarInuvantha evuM vipAkanuM vizeSaNa mUkyuM che. anubaMdhano artha anusaraNa karyo che. vipAka jAtyaMtaranuM anusaraNa kare che, arthAt jAtyaMtara pramANe vipAka thAya che. jAtyaMtara pramANe vipAka thAya che mATe vipAka jAtyaMtaranA anubaMdhane-anusaraNane karanAra che.) pavartana tu pharyAdi, lAMbI karmasthitine TUMkI karavI te apavartana. adhyavasAyavizeSathI saghaLIya pravRtionuM apavartana saMbhave che. apavartananuM pUrve vyAkhyAna karyuM ja che e pramANe tenuM pratipAdana karavA mATe kahe che- "ttarAyaNa vyAraNyati' ti, apavartananuM AyuSyakarma vaDe (AyuSyanuM apavartana thAya che e jaNAvavA vaDe) bIjA adhyAyamAM (a.2 sUpara mAM) vyAkhyAna karyuM che. (8-22) TIkAvataraNikA-vipAko'nubhAva iti svarUpamAtramAkhyAtaM, samprati tu yathA vipacyate karma tathA pratipAdayannAha TIkAvataraNikArtha- (22mA sUtramAM) karmano vipAka e anubhAva (=rasa) che ema vipAkanA mAtra svarUpanuM vyAkhyAna karyuM che. hamaNAM to karma je rIte vipAka(traphaLa) Ape che te rIte pratipAdana karatAsUtrakAra kahe che Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 sUtra-23 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 _ 145 nAma pramANe karmano vipAkas yathAnAma // 8-23 // sUtrArtha-sarva no vius (=65) potapotAnA nAma pramo cha. (8-23) bhASyaM- so'nubhAvo gatinAmAdInAM yathAnAma vipacyate // 8-23 / / bhASyArtha-terasagatinAma AdinA nAma pramANe phaLa Ape che. (8-23) TIkA- sa vipAka uktalakSaNo yathAnAma bhavati, yathAzabdena vIpsAvAcinA'vyayIbhAvaH, yadyasya nAma-saMjJAntaraM karmaNastattathAnurUpameva vipacyate, yasmAjjJAnAvaraNAdInAM savikalpAnAM pratyekamanvarthanirdezaH, jJAnamAviyate yena tajjJAnAvaraNaM, yadvipacyamAnaM jJAnAbhAvaM vidhatta iti, itthaM darzanAvaraNamapi sAmAnyopayogoparodhi itiyAvat, sukhAnubhAvaH sadvedyaM, duHkhAnubhAvo'sadvedyaM, tathA tathA darzanamohazcAritramohazca, darzanaMtattvArthazraddhAnalakSaNaM cAritraM-mUlottaraguNabhedaM tat mohayatIti, Ayu:jIvanaM prANadhAraNaM yadudayAdbhavati tadAyuH, tAMstAn gatyAdIn prazastAn bhAvAn aprazastAMzca nAmayati prApayatIti nAma, yadudayAdvedayati gatinAmAdyanubhavatItyarthaH, tathA pratibhedamapi gati nAmayatIti gatinAma, evaM jAtinAmAdyapIti, gotramiti 'kai gai rai zabde' gotraM saMzabdanaM, gIyatezabdyate yasyodayAduccairayaM pUjyaH ugro bhoja ikSvAkuriti taduccairgotraM, tathA yadudayAddaridro'prasiddhaH apratijJAto garhitazcANDAlAdistannIcairgotraM, dAnAdInAM vighnamudayAdyasya so'ntarAya iti / enamevArthaM bhASyeNa pratipAdayati-so'nubhAvo iti anantaraprastutasya vipAkasya tacchabdena parAmarzaH, anubhAvaH karmaNAM sAmarthya, gatinAmAdInAmiti yadgrahaNaM tadazeSakarmAdhAratApradarzanArthaM, jJAnAvaraNAdyudayo bhavati gatijAtizarIrAdivRtterjIvasya, anyathA tvasambhava eveti, saptamyarthe SaSThI, gatinAmAdInAM Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-23 gatinAmAdiSviti, gatinAmAdInAM vA sarvakarmaNAM sa vipAko bhavati yathA nAma vipacyate vipAkam - udayamAsAdayatItiyAvat // 8- 23 // TIkArtha-- jenuM lakSaNa pUrve(=22mA sUtramAM) kahyuM che te vipAka yathAnAma=nAma pramANe thAya che. vIpsAvAcI yathAzabdathI avyayIbhAva samAsa che. je karmanuM je nAma che te karmanuM nAma pramANe phaLa che. kAraNa ke bhedothI sahita jJAnAvaraNAdi pratyeka karmanA arthane anusaratI vyutpattivALA (baMdhabesatA arthavALA) nAmano nirdeza che. jJAna jenAthI AvarAya te jJAnAvaraNa. phaLane ApatuM te karma jJAnanA abhAvane kare che. e pramANe darzanAvaraNa paNa sAmAnya upayogarUpa darzanane aTakAve che. je sukhano anubhava karAve te sAtAvedanIya che. je duHkhano anubhava karAve te asAtAvedanIya che. darzana tattvabhUta padArthonI zraddhArUpa che. cAritra mUlaguNa-uttaraguNarUpa bhedavALuM che. te te rIte darzanamAM ane cAritramAM muMjhave te moha. AyuSya eTale jIvana=prANone dhAraNa karavA. jenA udayathI jIvana thAya te AyuSya. te te gati Adi prazasta ane aprazasta bhAvone namAve=pamADe te nAma, arthAt jIva gatinAma Adine anubhave che. tathA avAMtara bhedamAM paNa gatine namAve che=pamADe che ethI gatinAma e pramANe vyutpattithI thato artha ghaTe che. e pramANe jAtinAma Adi viSe paNa jANavuM. gotra zabdanI vyutpatti A pramANe che- dhAtupAThamAM vai gai thai zabve evo dhAtupATha che. (gai dhAtune maiM pratyaya lAgIne gotra zabda banyo che.) hai dhAtuno bolavuM artha che. AthI gotra eTale bolavuM. jenA udayathI A ucca che, pUjya che, ugra che, bhoja che, ikSvAku che e pramANe bolAvAya che te uccagotra. tathA jenA udayathI A daridra che, aprasiddha(=halakI jAtino) che, niMgha che, caMDAla che ityAdi rIte bolAvAya te nIcagotra. jenA udayathI dAnAdimAM vighna Ave te aMtarAya. A ja arthanuM bhASyathI pratipAdana kare che-- 'soDanubhAva:' kRti, tad zabdathI anaMtara prastuta vipAkano parAmarza che. anubhAva eTale karmonuM (phaLa ApavAnuM) sAmarthya. 146 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-24 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 147 prazna- karmonA krama pramANe jJAnAvaraNIya karma pahelA Ave che ethI bhASyamAM jJAnAvarapAlInAmuM ema kahevAnA badale vinAmAvInA ema zA mATe kahyuM? uttara- gatinAma vagere karma saghaLAya karmono AdhAra che ema jaNAvavA mATe vinAmalInAm evo ullekha karyo che. je jIva gati, jAti, zarIra AdimAM rahelo hoya te jIvano jJAnAvaraNAdi karmano udaya thAya che, anyathA jJAnAvaraNAdinA udayano asaMbhava ja che. ahIM saptamInA arthamAM SaSThI che. ethI vinAmalInAmuM eTale patinAmatiSa ema samajavuM. athavA anvaya A pramANe che- gatinAma Adi sarva karmono vipAka nAma pramANe thAya che. vidhyo eTale vipAkane=udayane pAme che. (phaLa ApavuM, vipAka thavo, udayamAM AvavuM, udayane pAmavo vagere zabdono tAtparyArtha eka ja che.) (8-23) TIkAktaraNikA- yadi vipAko'nubhAvaH pratijJAyate tatastat karmAnubhUtaM sat kimAvaraNavadavatiSThate uta niHsAraM sat pracyavate ?, ucyate, pIDAnugrahAvAtmanaH pradAyAbhyavahRtaudanAdivikAravannivarttate, avasthAnahetvabhAvAd, asyArthasya pratipAdanAya sUtram TIkAvataraNikArtha- prazna- jo vipAka e anubhAva che evuM svIkAravAmAM Ave che to anubhavAI gayeluM karma zuM AvaraNavALuM(=DhaMkAyeluM) rahe che ke niHsAra thayuM chatuM AtmAmAMthI kharI jAya che ? uttara- te karma AtmAne pIDA ke anugraha ApIne khAdhelA bhAta AdinA vikAranI jema AtmAmAMthI nivRtta thAya che-kharI jAya che. kAraNa ke have tene AtmAmAM rahevAnuM koI kAraNa nathI. A arthanuM pratipAdana karavA mATe A sUtra che- phaLa ApyA pachI karmanI nirjarA- tata nirna 8-24 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-24 sUtrArtha- karmanuM phaLa maLyA pachI karmanI nirjarA thAya che. (8-24) bhASyaM - tatazcAnubhAvAtkarmanirjarA bhavatIti / nirjarA kSayo vedanetyekArtham / atra cazabdoM hetvantaramapekSate / tapasA nirjarA ceti vakSyate // 8-25 // bhASyArtha - te anubhAva pachI umanirbharA thAya che. nirbharA, kSaya, vedanA e pramANe eka artha che. ahIM = zabda anya hetunI apekSA rAkhe che. tapathI nirbharA jane saMvara thAya che khema (sa.es. umAM) (he. (8-24) 148 TIkA - tatazceti virAmArthA paJcamI, tato- vipAkAt karmaNo viramaNaM-parizaTanaM bhavati, tatazcAnubhAvAdityAdi bhASyaM, tasmAdanubhAvAt vipAkalakSaNAt karmaNaH- jJAnAvaraNAdernirjarA - paripatanamAtmapradezebhyo bhavati, nirjarAzabdArthamAcaSTe - nirjarA kSayo vedaneti, nirjaraNaM nirjarA, hAnirityarthaH, kSayo - vinAzaH pariNatervigamaH, vedanA - rasAnubhava: AkarmapariNAmaM phalopabhogaparisamApteH, itikaraNAcchATavyapagamapAtapracyutyAdayo nirjarAzabdArthAH parijJeyAH, sA ca dvividhA - vipAkajA avipAkajA ca, vipAka udaya:, udIraNA tvavipAkaH, atrAdyA saMsArodadhau pariplavamAnasyAtmanaH zubhAzubhasya karmaNo vipAkakAlaprAptasya yathAyathamudayAvalikAzrotasi patitasya phalopabhogAdupajAte sthitikSaye yA nivRttiH sA vipAkajA nirjarA, yat punaH karmAprAptavipAkakAlamaupakramikakriyAvizeSasAmarthyAdanudIrNaM balAdudIryodayAvalikAmanupravezya vedyate, panasatindukAmraphalapAkavat sA tvavipAkajA nirjarA, Aha ca"tArIkaraNaM tAmrasya zoSaNastemane mRdaH kramazaH / AmraparipAcanaM vA kAle teSUpadRSTAntAH ||1|| " yathAsaGkhyamete saGkramasthityudIraNAsu yojyAH, atra sUtre cazabdo hetvantaramapekSate, vipAkahetukA nirjaratyeko hetu:, asmAdanyo hetuH Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-24 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 149 hetvantaraM tat-pradarzanAyAha-tapasA nirjarA ceti navame'dhyAye abhidhAsyate saMvarAdhikAre tapasA dvAdazaprakAreNa saMvarazca bhavati nirjarA ceti tapo nirjarAheturato nimittAntarasamuccayArthazcazabdaH, iha cASTame karmaviramaNArthaM nirjarAgrahaNaM, navame saMvarArthamiti // 8-24 // TIkArtha- tataza e pramANe paMcamI vibhakti viramavAnA arthamAM che. (jemake caitra: pApadi virama) vipAka pachI (=phaLa maLyA pachI) karmanuM viramaNa=parizaTana(=kSaya) thAya che. tatazanumAvat rUlyavi, bhASya che. vipAkarUpa anubhAva pachI jJAnAvaraNAdi karmanI AtmapradezothI nirjarA paripatana thAya che. nirjarA zabdanA arthane kahe che- "nirjarA yo vedanA' ti nirjaravuM te nirjarA, arthAt hAni thavI. kSaya-vinAza, pariNAmanuM(gaphaLanuM) dUra thavuM. vedanA eTale karmanA pariNAma sudhI phaLanA upabhoganI saMpUrNa samApti thAya tyAM sudhI rasano anubhava thavo. iti zabdano prayoga karavAthI zATa, vyapagama, pAta, prazruti vagere nirjarA zabdanA artho jANavA. nirjarA vipAkaja ane avipAkaja ema be prakAre che. vipAka eTale udaya. avipAka eTale udIraNA. temAM saMsArasamudramAM DUbakI mAranArA AtmAnA vipAkakALane pAmelA, ucita rIte udayAvalikAnA pravAhamAM paDelA zubhAzubha karmanA phaLanA upabhogathI sthitino kSaya thaye chate karmanI je nivRtti te pahelI vipAkaja nirjarA che. je karma vipAkakALane prApta thayuM nathI tethI udayamAM AvyuM nathI tene upakrama saMbaMdhI kriyAvizeSanA sAmarthyathI baLAtkAre udIraNA karIne udayAvalikAmAM praveza karAvIne phaNasa, tiMduka, AmraphaLanA pAkanI jema vedAya(=anubhavAya) te avipAkaja nirjarA che. kahyuM che ke- tAMbAnI cAMdI karavI, bhinAmAM(taDako na Avato hoya tevA sthAnamAM) mATIne sUkavavI, akALe(=jaladI) AMbAne pakAvavA saMkrama, sthiti, udIraNAnAM upadaSTAMto che. (1) saMkrama AdinAM dRSTAMtonI sAthe yathAsaMkhya yojanA karavI. siMkramamAM tAMbAnI cAMdI karavI, sthitimAM(=sthitivRddhimAM) Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-25 bhinAmAM mATIne sukavavI, udIraNAmAM akALe(=jaladI) AMbAne pakavavA ema kramazaH ghaTADavuM.] ahIM 7 zabda anya hetunI apekSA rAkhe che. vipAkanA kAraNe nirjarA thAya e eka hetu che. AnAthI bIjo hetu te henvaMtara. anya hetune batAvavA mATe kahe che- tapathI nirjarA ane saMvara thAya ema navamA adhyAyamAM saMvaranA adhikAramAM kaheze. saMvaranA adhikAramAM bAra prakAranA tapathI saMvara ane nirjarA thAya che. ethI tapa nirjarAno hetu che. AthI anya nimittanA samuccaya mATe 7 zabda che. ahIM AThamA adhyAyamAM karmone aTakAvavA mATe nirjarA zabdanuM grahaNa karyuM che. navamA adhyAyamAM saMvara mATe nirjarA zabdanuM grahaNa karyuM che. (8-24) bhASyAvataraNikA - ukto'nubhAvabandhaH / pradezabandhaM vakSyAmaH / bhASyAvataraNikArtha- rasabaMdha kahyo. (have) pradezabaMdha kahIzuM. TIkAvataraNikA - ukto'nubhAvabandhaH / pradezabandhaM vakSyAma iti pratijAnIte, tatpradarzanAyAha TIkAvataraNikArtha-- 2sabaMdha kahyo. (have) pradezabaMdha kahIzuM ema pratijJA kare che. pradezabaMdhane batAvavA mATe kahe che-- pradezabaMdhanuM varNana-- nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAt sUkSmaikakSetrAvagADhasthitAH sarvAtmapradezeSvanantAnantapradezAH // 8- 25 // sUtrArtha-nAmanimittaka=prakRtinimittaka, sarvataraphathI, yogavizeSathI, sUkSma, ekakSetrAvagADha, sthira, sarvaAtmapradezomAM, anaMtAnaMtapradezavALA anaMtA karmaskaMdho baMdhAya che. (8-25) bhASyaM - nAmapratyayAH pudgalA badhyante / nAma pratyaya eSAM ta ime nAmapratyayAH / nAmanimittA nAmahetukA nAmakAraNA ityarthaH / sarvatastiryagUrdhvamadhazca badhyante / yogavizeSAt kAyavAGmanaH karmayogavizeSAcca Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-25 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 151 badhyante / sUkSmA badhyante na bAdarAH / ekakSetrAvagADhA badhyante, na kSetrAntarAvagADhAH / sthitAzca badhyante, na gatisamApannAH / sarvAtmapradezeSu sarvaprakRtipudgalAH sarvAtmapradezeSu badhyante / ekaiko hyAtmapradezo'nantaiH karmapradezairbaddhaH / anantAnantapradezAH karmagrahaNayogyAH pudgalA badhyante, na tu saGkhyeyAsaGkhyeyAnantapradezAH / kutaH ? agrahaNayogyatvAtpradezAnAmiti / eSa pradezabandho bhavati // 8-25 // bhASyArtha- nAmapratyayavALA pudgalo baMdhAya che. nAma che pratyaya jemanuM te nAmapratyayavALA. nAma nimitte, nAma hetuthI, nAmanA kAraNe pudgalo baMdhAya che evo artha che. tirjI, upara ane nIce ema badhI dizAomAM pugalo baMdhAya che. yogavizeSathI ane kAyA, vacana ane mananA kriyAyoganA bhedathI karmabaMdha thAya che. sUkSmapugalo baMdhAya che, bAdara baMdhAtA nathI. eka kSetramAM avagADha pudgalo baMdhAya che, anya kSetramAM avagADha pudgalo baMdhAtA nathI. sthita(=sthira) pudgalo baMdhAya che, gatine pAmelA yugalo baMdhAtA nathI. sarvaprakRtionA pudgalo sarvaAtmapradezomAM baMdhAya che. eka eka Atmapradeza anaMtakarmapradezothI(karmaskaMdhothI) baMdhAyelo che. karyagrahaNane yogya evA anaMtAnaMta pradezovALA pudgalo baMdhAya che. saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMtapradezavALA skaMdho baMdhAtA nathI. zAthI? tevA pradezo(=skaMdho) grahaNane yogya nathI. A pradeza baMdha che. (8-25) TIkA- atrASTau praznA:-kasya pratyayA:-kAraNabhUtAH kiMpratyayA vA pudgalA bandhyante, ekaH praznaH1, jIvo'pi tAn anubadhnAnaH pudgalAn kimekena dikpradezena bajAtyuta sarvadikpradezairiti grahaNamAtraM vivakSitaMra, so'pi bandhaH kiM sarvajIvAnAM tulyaH Ahozvit kutazcinnimittAdatulyaH3, Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-25 kiMguNAH kevalAH pudgalAH bandhAspadaM bhavanti4, yatra vA''kAzapradeze vyavasthitAH pudgalAstatraivAvagADhA ye jIvapradezAH kiM teSAmeva pudgalAnAM tatra bandhaH? AhozvijjIvapradezAnavagADhagaganapradezavarttino'pi badhyante5, kiM vA sthitipariNatA badhyate atha ca gatipariNatAH6, te ca kimAtmanaH sarvapradezeSu zliSyanti7, skandhA vA kiM saGkhyeyAsaGkhyeyAnantapradezA badhyante utAnantAnantapradezA iti8, eSAmaSTAnAM praznAnAM krameNaivASTAbhiH sUtrAvayavainirAkAGkSIkaraNaMnAmapratyayAH sarvato yogavizeSAt sUkSmA ekakSetrAvagADhAH sthitAH sarvAtmapradezeSvanantAnantapradezA iti nAmapratyayA ityAdi bhASyaM, saMjJA nAmAnvarthaM sarvakarma uktaM jJAnAvaraNAdyantarAyaparyavasAnaM tasya pratyayAHkAraNAnIti SaSThI samAso, na hi tAnantareNa tadAkhyodayAdisambhavo, muktasya yathA''tmanaH saMsAriNaH, prathamapraznaH, evaM dvitIyavikalpa:kiMpratyayA veti dvitIyabhedAzrayeNa bhASyaM, nAma pratyayo yeSAM te ime nAmapratyayA iti bahuvrIhiH, anyapadArthazca, gatijAtyAdibhedaM nAmakarma, audArikazarIrAdayo yogAH karmaNo nimittatAM pratipadyante, pAramparyeNa gatyAdayo'pIti ato nAmakarmakAraNAH pudgalA badhyanta iti / pratyayazabdasya paryAyazabdAkhyApanAyAha-nAmanimittA ityAdi, nAma nimittaM-hetuH kAraNameSAM te ime nAmanimittAdayaH, itizabdaH prakAravAcI, apare nAmapratyayA bandhananAma vyAcakSate, nAmakarmaNa uttaraprakRtiH zarIranAmAntargatA bandhananAma tatpratyayAH kila pudgalA iti, tacca gRhItagRhyamANapudgalAnAmanyazarIrapudgalairvA sambandho yasya karmaNa udayAdbhavati kASThadvayabhedaikadhyakaraNe jatuvaditi, athavA'yamarthaHpratyAyayatIti pratyayaH, nAma pratyayaH karmaiSAmiti nAmapratyayAH, nAmnaiva pratyAyyante yAdRzAH pudgalAH pradezabandhasya kAraNIbhavanti / jJAnAvaraNaM darzanAvaraNamityAdi nAma tena nAmnA svarUpamAkhyAyate teSAM, Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-25 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 153 jJAnAvaraNasamarthAH pudgalA yena badhyante darzanAvaraNasamarthAzcetyevamanyatrApi yojyaM / nanu caikAkArA eva pudgalAH samAdIyante, na tu jJAnAvaraNAdiviziSTAH kecidvahiH santIti ?, ucyate, satyametat, vayaM tvidamabhidadhmahe-jJAnAvaraNAdikAnAM sarvAsAM mUlaprakRtInAM karmabhedAnAM sAmarthyena yogAnAM karmavargaNAnAM grahaNamAmnAyate, tataH sAmAnyagRhItAnAmadhyavasAyavizeSAt pRthak pRthagjJAnAvaraNAdibhedatvena pariNamayatyAtmeti // -- sarvatastiryagUrdhvamadhazca badhyante, yogavizeSAtkAyavAGmanaHkarmavizeSAcca badhyante / sarvata iti-sarvAsu dikSu AtmAvadhikAsu vyavasthitAn pudgalAnAdatte, saptamyantAt tasiH / etatpratipAdayannAhatiryagUrdhvamadhazca badhyanta iti, tiryagaSTau kASThAH Urdhvamadhazcaikaiketi, ataH sarvAsu dikSvavasthitAn skandhAn lAti, naikadikpratiSThAn, sarvajIvapradezaiH sarvajIvapradezasthAnitiyAvat, apare vyAcakSate-sarvata iti sarvairAtmapradezaH karmapudgalAn gRhNAti, tRtIyAntAt tasiH, ete cAtmapradezAH zarIriNojIvasya kecidUrdhvaM keciccAdhastAditi, na cAsti punaruktatA doSaH, sarvAtmapradezeSvityatrAnantAnantapradezAbhisambandhAditi, nApi sarveSAM bandhakAnAM sambandhastulyaH, kutaH?, yogavizeSAdityAha, AtmanA yujyata iti yoga:-kAyAdiceSTA, yogAnAM vizeSo bhedaH tIvramandAdikaH tasmAd yogavizeSAdatulyaM bandhanaM, etadevAha-kAyavAGmanaHkarmayogAcca badhyanta iti, kAyasya vAco manasazca kriyA-karma anuSThAnabhASaNacintanAdikA tayA''tmano yogaH-sambandhaH, kriyAkriyAvatoH kathaJcidananyatvAt, tasya kriyAyogasya vizeSastIvrastIvratarastIvratama ityevaM bandho'pi prakRSTAdibhedo mantavyaH / kiMguNAH ke vetyatrAha-sUkSmA badhyante na bAdarA iti sUkSmazabdo hyApekSikatvAdbahubhedaH, paramANorArabhya yAvadanantapradezAH skandhAstA Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-25 vadapyatisUkSmatvAnna bandhyA bhavanti, anantAnantapradezavargaNAyAmapi bhUyo'nantarAzipradezAt kecidgrahaNayogyAH kecinetyataH sUkSmagrahaNaM, evaM krameNaudArikavaikriyA-''hArakataijasabhASAprANApAnamanovargaNAH samullaGghaya karmavargaNAyogyAH sUkSmapariNatirUpA eva badhyante, na bAdarapariNatibhAja iti, evaM krameNa sUkSmapariNatibhAjaH kecidagrahaNayogyAH kecidgrahaNayogyAH punarapi kecidagrahaNayogyA iti // paJcamapraznaprativacanArthamAha-ekakSetrAvagADhA ityAdi, ekasmin-abhinne kSetre jIvapradezaiH saha ye'vagADhA-AzritAste badhyante, yatrAkAze jIvo'vagADhastatraiva ye karmayogyAH pudgalAsta eva badhyante, na kSetrAntarAvagADhAH, tatra ca vartamAnAste rAgAdisnehaguNayogAdAtmani laganti, na kSetrAntarAvagADhAH, tadbhAvapariNAmAbhAvAdanAzritAnAmiti / SaSThapraznottaramAha, sthitA ityAdi, sthitA eva badhyante, cazabdasyAvadhAraNArthatvAt, sAmarthyalabhyamarthaM darzayati-na gatisamApannA, vegitatvAditi / saptamapraznapratibhedAyAha-sarvAtmapradezeSvityAdi, sarve ca te AtmapradezAsteSu, AzravANAmavizeSAt sarvAtmani zliSyanti, sarvAtmapradezeSu baddhyanta iti, punarekaikasya karmaNo jJAnAvaraNAderyogyAH pudgalAH kiyanta ekaikasminnAtmapradeze badhyanta iti spaSTaM vivRNoti / ekaiko hItyAdi, asaGkhyeyapradezAtmano jIvasya ekaikapradezo'nantairjJAnAvaraNakarmaskandhairbaddhaH, evaM darzanAvaraNAdikarmapradezairiti, pradezazabdaH skandhavacanaH, prakRSTA dezA bahavo yatra skandheSviti nirvacanAt / aSTamapraznabhedAyAha-anantAnantapradezA iti, anante rAzau bhUyo'nantapudgalaprakSepAdanantAnantA iti vyapadezaH, te cAtmana ekaikasmin pradeze jJAnAvaraNAdipudgalA anantAntapradezAH karmavargaNAyogyA badhyante, zleSamupayAntItyarthaH, ayogyAstu na badhyante iti tatpratipAdanAyAha-na tu saGkhyeyAsaGkhyeyAnantapradezA iti, naiva saGkhyeyAdipradezA badhyanta iti, Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-25 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 kuta etadityAha - agrahaNayogyatvAt pradezAnAmiti, pradezAnAMskandhAnAmevamvidhAnAmagrahaNayogyatvAditi / samprati upasaMharati- eSa pradezabandho bhavatIti, etat pradezabandhasya svarUpamityarthaH // 8-25 // TIkArtha-- ahIM ATha prazno che. 155 - (1) pudgalo(=karmadaliko) konuM kAraNa che ? athavA zAnA kAraNe pudgalo baMdhAya che ? A eka prazna che. (2) pudgalone bAMdhato jIva paNa pudgalone eka dizA pradezathI bAMdhe che ? sarva dizA pradezothI bAMdhe che ? A pramANe mAtra grahaNa vivakSita che. AthI jyAM jyAM baMdhAya che evA prayoganA sthAne grahaNa kare che ema samajavuM. bhAvArtha- AtmA pudgalone(=karmapudgalone) koi eka dizAmAMthI grahaNa kare che ? ke sarva dizAomAMthI grahaNa kare che ? A bIjo prazna che. (3) te baMdha paNa zuM sarva jIvono tulya che ? ke koika nimittathI atulya che ? bhAvArtha- saghaLA jIvo ekasarakhA pudgalo grahaNa kare che ? ke vadhAreochA paNa grahaNa kare che ? A trIjo prazna che. (4) kayA guNavALA kevaLa pudgalo baMdhane yogya thAya che ? arthAt sthUlapudgalo baMdhane yogya che ? ke sUkSma pudgalo baMdhane yogya che ? A cotho prazna che. (5) karmapudgalo je AkAzapradezomAM rahelA che tyAM ja avagAhIne(=Azraya karIne) rahelA je jIvapradezo te jIvapradezomAM te ja karmapudagalono baMdha thAya ? ke jIvapradezone avagAhIne na rahyA hoya tevA AkAzapradezomAM rahelA paNa karmapudgalono baMdha thAya ? bhAvArtha- kayA sthaLe rahelA karmapudgalone jIva grahaNa kare che ? A pAMcamo prazna che. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-25 (6) sthitipariNata karmapudgalo baMdhAya che ? ke gatipariNata pugalo baMdhAya che ? bhAvArtha- jIva gatimAna karmapudgalone grahaNa kare che? ke sthita karmayugalone grahaNa kare che? A chaThTho prazna che. (7) AtmAnA sarvapradezomAM karmapudgalono saMbaMdha thAya che? bhAvArtha- grahaNa karelA karmayugalone AtmAnA amuka ja pradezomAM saMbaMdha thAya che? ke saghaLA pradezomAM ? A sAtamo prazna che. (8) saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta pradezo baMdhAya che? ke anaMtAnaMta pradezo baMdhAya che ? bhAvArtha- ekI sAthe keTalA pradezavALA skaMdhono baMdha thAya che? A AThamo prazna che. A ATha praznonA kramazaH ATha sUtrAvayavothI uttara ApyA che. te A pramANe- rAmapratyayA: 2, sarvataH 2, yogAvizeSAd rU, sUkSmA: 4, ekakSetrAvagADhAH 5, sthitAH 6, sarvAtmapradezeSu 7, anantAnantapradezAH 8. uttara-1 nAmapratyayA: ityAdi bhASya che. nAma eTale saMjJA. jJAnAvaraNathI prAraMbhI aMtarAya sudhInA sarvakanuM nAma anvartha(nAmanI vyutpattithI siddha thatA arthavALuM) kahyuM che. nAmanA pratyayo=kAraNo te nAmapratyayA: SaSThI tapuruSa samAsa che. (baMdhAyelA karmayugalonuM jJAnAvaraNIya Adi nAma nizcita thAya che. mATe karmayugalo nAmanAM kAraNa che. karmayugalo vinA karmanA nAmano udaya(FkarmanuM nAma paDavuM) vagereno saMbhava nathI. jevI rIte saMsArI AtmAnA nAmano saMbhava che te rIte mukta jIvanA nAmano saMbhava nathI. A prathama prazna che=prathama praznano uttara che. ahIM kSipratyayA vA evo bIjo vikalpa che, arthAt zAnA kAraNe karmapudgalo baMdhAya che? evo bIjo vikalpa che. bhASya bIjA bhedanA AdhAre che. nAma che pratyaya( kAraNa) jemano te nAmapratyayA: A pramANe Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-25 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 157 bahuvrIhi samAsa che. (ahIM nAma zabdathI te te karmanuM nAma ema samajavuM.) ahIM bIjo artha paNa che. (bIjA arthamAM nAmathI nAmakarma samajavuM.) gati, jAti Adi bhedavALuM nAma che pratyaya(=kAraNa) jemane te nAmapratyayAH, audArikazarIra vagere yogo karmanA (karmabaMdhanA) nimitta che ane paraMparAe gati Adi bhedo paNa karmanA nimitta che. AthI nAmakarmarUpa kAraNavALA pudgalo baMdhAya che. (pahelA vikalpamAM baMdhAyelA pudgalonA kAraNe karmanuM te te nAma thAya che evo artha che. bIjA vikalpamAM nAmakarma pradezabaMdhanuM kAraNa che evo artha che. pratyaya zabdanA paryAya zabdone jaNAvavA mATe kahe che- "nAmanimittA tyAdi, nAma che nimitta hetu-kAraNa jemanuM te nAmanimitta ityAdi. ti zabda prakAravAcI che. bIjAo nAmapratyayAH eTale baMdhananAmakarma ema kahe che. baMdhananAma nAmakarmanI zarI2nAmanI aMtargata uttaraprakRti che. pudgalo(=pudgalono baMdha) baMdhananAmakAraNavALA che=baMdhananAma kAraNa che jemanuM tevA che. jema jatu(=lAkha) kAinA be bhedono eka bheda kare che=kASThanA be TukaDAone joDIne eka kare che tema grahaNa karelA ane grahaNa karAtA pudgalono zarIranA anya pudgalonI sAthe saMbaMdha je karmanA udayathI thAya te baMdhananAmakarma. athavA nAmapratyayAH e padano A artha che- je jaNAve te pratyaya. nAma che pratyaya jemano te nAmapratyaya jevA pudgalo pradezabaMdhanA kAraNa(=yogya) bane che te pudgalo nAmathI ja jaNAya che. jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ityAdi nAma che. te nAmathI ja (pradezabaMdhanuM kAraNa bane tevA) pudgalonuM svarUpa jaNAya che. jenAthI jJAnane AvaravAmAM samartha pudgalo baMdhAya te jJAnAvaraNa. jenAthI darzanane AvavAmAM samartha pudgalo baMdhAya te darzanAvaraNa. A pramANe anya karmanAmamAM paNa yojavuM. pUrvapakSa- pudgalo eka sarakhA ja grahaNa karAya che. bahAra jJAnAvaraNa AdithI viziSTa koi pudgalo nathI. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-25 uttarapakSa- tamAruM kathana satya che. paNa ame A kahIe chIe. prastutamAM yoganA sAmarthyathI jJAnAvaraNAdi saghaLIya mUlaprakRtionA karmabhedonI( karmabhedone yogya hoya tevI) kAmaNavargaNAonuM grahaNa vicArAya che. sAmAnyathI grahaNa karelA karmapudgalone adhyavasAyavizeSathI alaga alaga jJAnAvaraNa Adi bhedarUpe AtmA pariNamAve che. uttara-2 - tichuM, upara ane nIce ema badhI dizAomAM baMdhAya che ane yogavizeSathI=kAyika, vAcika, mAnasika kriyAvizeSathI baMdhAya che. sarvata: ti, AtmA jyAM rahelo che tyAM sudhInI badhI dizAomAM rahelA pudgalone grahaNa kare che. saptamI aMtavALA sarva zabdathI tam pratyaya che. AnuM pratipAdana karavA mATe kahe che- "tirthapUrNa madha% vadhyate" rUti tirthI ATha dizAo, upara-nIce eka eka, AthI sarva dizAomAM rahelA skandhone grahaNa kare che, nahi ke eka ja dizAomAM rahelAone, arthAt sarva jIvapradezothI sarvajIvapradezo jeTalA sthAnamAM che teTalA sthAnamAM rahelA pudgalone grahaNa kare che. bIjAo A pramANe kahe che- sarvataH eTale sarvaAtmapradezothI pudgalone grahaNa kare che. trIjI vibhaktinA aMtavALA sarva zabdathI tam pratyaya che. A Atmapradezo koIka zarIradhArI jIvanA uparanA bhAgamAM ane koIka jIvanA nIcenA bhAgamAM rahelA che. pUrvapakSa- sarvathI eTale sarvaAtmapradezothI evo artha karavA punarukti doSa che. kAraNake sarvAtmapravezapu e padano sarvaAtmapradezothI evo artha karyo che. uttarapakSa-sarvAtmakazeSa e padano sarvaAtmapradezothI evo artha nathI. kAraNa ke sarvAtmapravezapu e padano anantAntapradezaH e padanI sAthe saMbaMdha che. ethI artha A pramANe thAya- sarvAtmapradezomAM anaMtAnaMta karmapudgalo baMdhAya che. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 sUtra-25 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 uttara-3 sarva baMdhakono baMdha samAna nathI. enA uttaramAM kahe che- yo vizeSAt AtmAnI sAthe joDAya te yoga. kAyAdino vyApAra yoga che. vizeSa eTale bheda. yogono tIvra-maMda vagere bheda te yogavizeSa. te yogavizeSathI baMdha samAna nathI. Ane ja kahe che- "yavamana:vizeSAzva vadhyane ti, kAyAnuM, vacananuM ane mananuM anukrame AcaraNa, bhASaNa ane ciMtana vagere karma=kriyA tenI sAthe AtmAno yoga=saMbaMdha te kriyAyogano tIvra, tIvratara, tIvratama evo je vizeSa(=bheda) te vizeSanA kAraNe baMdha paNa prakRSTa vagere bhejavALo jANavo. pUrvapakSa- kriyA ane kriyAvAna AtmA e baMne alaga che. tethI kriyAnI taratamatAthI AtmAmAM thatA baMdhamAM taratamatA kevI rIte thAya? uttarapakSa kriyA ane kriyAvAnuM kathaMcita eka chatrakriyA ane kriyAvAna eka hovAnA kAraNe tethI kriyAyoganA bhedanA kAraNe AtmAmAM thato baMdha paNa prakRSTAdi bhedavALo thAya. uttara-4 pudgalo kayA guNavALA athavA kayA baMdhAya e viSe kahe che- pudgalo sUkSma baMdhAya che, bAdara baMdhAtA nathI. sUkSma zabda apekSAvALo hovAthI ghaNA bhedAvALo che. paramANuthI AraMbhI jyAM sudhI anaMtapradezavALA skaMdho che tyAM sudhI paNa atisUkSma hovAthI skaMdho baMdhane yogya nathI. anaMtAnaMta pradezavALI vargaNAmAM paNa pharI anaMta rAzipradezavALA skaMdha sudhI keTalAka skaMdho grahaNa yogya che, keTalAka grahaNa yogya nathI. AthI "sUkSma'nuM grahaNa karyuM che. e pramANe kramathI dArika, vaikriya, AhAraka, taijasa, bhASA, prANApAna, manovaNAone oLaMgIne sUkSmapariNAmavALA ja karmavargaNAyogya skaMdho baMdhAya che. bAdara pariNAmavALA skaMdho baMdhAtA nathI. A pramANe kramathI Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-25 sUkSmapariNAmavALA koIka skaMdho grahaNane ayogya che, koIka grahaNane yogya che. pharI paNa koika grahaNane ayogya che. uttara-5 pAMcamA praznanA uttara mATe kahe che- kSetrIvAdita' rUtya, jIvapradezonI sAthe ekakSetramAM rahelA skaMdho baMdhAya che. je AkAzamAM( AkAza pradezamAM) jIva rahelo che tyAM ja je karmayogya pudgalo che te ja baMdhAya che. anya kSetramAM rahelA pudgalo baMdhAtA nathI. tyAM rahelA te pudgalo rAgAdi snehaguNanA yogathI AtmAmAM lAge che. anya kSetramAM rahelA yugalo AtmAmAM lAgatA nathI. kemake (AtmAnA) Azraya vinA rahelA pudgalomAM rAgAdi snehabhAvano pariNAma hoto nathI. uttara-6 chaThThA praznanA uttarane kahe che- thatA phatyAddhi va zabdano avadhAraNa artha hovAthI sthira ja baMdhAya che. sAmarthyathI prApta arthane batAve che- gatine pAmelA baMdhAtA nathI. kemake vegavALA che. (vegavALA pugalo jhaDapathI tyAMthI pasAra thaI jAya tethI na baMdhAya.) uttara-7 sAtamA praznanA pratibheda(=pratyuttara) mATe kahe che- "sarvAtmakazeSa rUlyaHi Agnavo samAna hovAthI sarvaAtmapradezomAM saMpUrNaAtmAmAM pudgalo saMbaMdhane pAmelA che, arthAt sarvaAtmapradezomAM pudgalo baMdhAya che. vaLI jJAnAvaraNAdi eka eka karmane yogya pugalo eka eka AtmapradezamAM keTalA baMdhAya che e viSe spaSTa vivaraNa kare che- "parvo di rUtyAdi, asaMkhyapradeza svarUpa jIvano eka Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-26 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 161 eka pradeza anaMta jJAnAvaraNanA karmaskaMdhothI baMdhAyelo che. e pramANe darzanAvaraNAdinA anaMta karmapradezothI eka eka Atmapradeza baMdhAyelo che. pradeza zabda skaMdhane kahenAro che, arthAt skaMdhanA arthavALo che. kemake prakRSTata ghaNA) dezo jemAM che te pradeza evo vyutpattithI thato artha che. skaMdhomAM ghaNA dezo hoya che. AThamA praznane bhedavA(=uttara ApavA) mATe kahe che- 'manAnantapradezaH ti, anaMta rAzimAM pharI anaMta pudgalono prakSepa karavAthI anaMtAnaMta evo vyavahAra karAya che. AtmAnA eka eka pradezamAM karmavargaNAne yogya hoya tevA pradezavALA jJAnAvaraNAdinA pugalo baMdhAya che=AtmAnI sAthe saMbaMdhane pAme che. ayogya pudgalo baMdhAtA nathI. tethI tenuM pratipAdana karavA mATe kahe che- " tuM sayAsaksenApraveza: ti, saMkhyAta pradezavALA vagere pudgalo baMdhAtA nathI. A zAnA kAraNe che te kahe che- "mahayogyatvIta pravezAnAma' kRti kemake AvA prakAranA pradezo skaMdho grahaNane yogya nathI. have upasaMhAra kare che- "Sa prazavanyo mavati' ti, A pradezabaMdhanuM svarUpa che evo artha che. (8-25) bhASyAvataraNikA- sarvaM caitadaSTavidhaM karma puNyaM pApaM ca / tatra bhASyAvataraNikArtha- ATha prakAranuM A saghaLuM karma puNyarUpa ane pAparUpa che. temAM TIkAvataraNikA- sarvaM caitadityAdiH sambandhagranthaH, sarvamiti sottaraprakRtikamaSTaprakAraM jJAnAvaraNAdyantarAyaparyavasAnaM paudgalaM karma dvidhA vibhajyate-puNyaM pApaM ca, zubhaM karma puNyaM, azubhaM pApamiti, tatra dviprakAre karmaNi (puNyakarma) prAzastyAcchubhamevAbhidhIyate, tannirUpaNena yaccheSaM tat pApamityarthAdbhaNyate, ataH sUtram Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-26 TIkAvataraNitArtha- sarva caitan ityAdi graMtha AgaLanA sUtranI sAthe saMbaMdha joDavA mATe che. "sarvaFti, uttaraprakRtiothI sahita jJAnAvaraNathI prAraMbhI aMtarAya sudhInuM saghaLuM paudgalikakarma puNya ane pApa ema be prakAranuM che. zubhakarma puNya che ane azubhakarma pApa che. be prakAranA karmamAM prazasta hovAthI zubha ja kahevAya che. je zeSa(bAkInuM) che te pApa che ema arthathI kahevAya che, arthAt zeSa pApa che ema zabdathI kahevAnI jarUra rahetI nathI, arthathI ja e siddha thaI jAya che. AthI sUtra A che- puNyaprakRtiono nirdezasdvedysmyktvhaasyrtipurussvedshubhaayurnaamgotraanni puSam 8-radA sUtrArtha- satAvedanIya, samyakatvamohanIya, hAsya, rati, puruSaveda, zubhaAyuSya, zubhanAma ane zubhagotra e puNya che-puNyaprakRtio che. (8-ra6). bhASyaM- sadvedyaM bhUtavratyanukampAdihetukam, samyaktvavedanIyaM kevalizrutAdInAM varNavAdAdihetukam, hAsyavedanIyaM rativedanIyaM puruSavedanIyaM, zubhamAyuSkaM mAnuSaM daivaM ca, zubhanAma gatinAmAdInAM, zubhaM gotramuccairgotramityarthaH / ityetadaSTavidhaM karma puNyam, ato'nyatpApam // 8-26 // iti tattvArthAdhigamasUtre svopajJabhASyasamete'STamo'dhyAyaH samAptaH // 8 // bhASyArtha- bhUtaanukaMpA ane vratIanukaMpA Adi jenuM kAraNa che te sAtAvedanIya, kevaLI-zruta Adino varNavAda vagere jenuM kAraNa che te samyaktvamohanIya, hAsyavedanIya, rativedanIya, puruSavedanIya, manuSyanuM ane devanuM zubha AyuSya, gatinAma Adi zubhanAma, zubhagotra= uccagotra A ATha prakAranuM karma puNyarUpa che, AnAthI bIjuM pAparUpa che. (8-26) Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 sUtra-26 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 TIkA- tatra sadvedyaM sukharUpeNAnubhavanIyaM, tadupAdAnahetavaH prAguktAH, kAraNAnurUpaM kAryaM bhavatIti smarayati 'bhUtavratyanukampA dAnaM sarAgasaMyamAdi yogaH kSAntiH zaucamiti sadvedyasya', samyaktvavedanIyaM tattvArthazraddhAnAkAreNa anubhavanIyaM, tadapi kevalizrutasaGghadharmadevAnAM varNavAdAdihetukaM, varNa:kIrtiH, yazaH-sadbhUtaguNodbhAvanaM, bhaktiH pUjA paryupAsanaM AdigrahaNAt, te hetavo yasya tattaddhetukaM hAsyavedanIyaM hAsyAkAreNaivAnubhavanIyaM, evaM rativedanIyaM prItyAkAreNa, puruSavedanIyaM puruSAkAreNeti, zubhAyurnAmagotrANIti, zubhazabdaH pratyekamabhisambandhyate, tatra zubhamAyuSkaM mAnuSaM daivaM ca, bhASyakArAbhiprAyaH, karmaprakRtigranthAnusAriNastu tiryagAyurapi zubhamAcakSate, yadi ca tattathA tatazcazabdenAnukRSyate, zubhanAma gatinAmAdInAM madhyAduddharttavyaM saptatriMzatprakAraM, zubhaM gotramAcaSTe-uccairgotramityarthaH, evametaduccairgotrAntaM savedyAdikamaSTavidhaM puNyasaMjJitaM, arthAllabhyaM vyudasanIyaM darzayati-ato'nyat pApamiti // karmaprakRtigranthAnusAriNastu dvicatvAriMzatprakRtIH puNyAH kathayanti, tadyathA-sadvedyaM tiryaGmanuSyadevAyUMSi manuSyadevagatI paJcendriyajAtiH zarIrANi paJca samacaturasraM saMsthAnaM vajrarSabhanArAcasaMhananaM aGgopAGgatrayaM prazastavarNagandharasasparzA manuSyadevAnupUvryo agurulaghuH parAghAtaM ucchAsaH Atapa udyotaH prazastavihAyogatiH trasabAdaraparyAptapratyekasthirazubhasubhagasusvaraAdeyayazaHkIrtiparyavasAnAH zubhAH nirmANaM tIrthakara uccairgotraiH saheti, AsAM ca madhye samyaktvahAsyaratipuruSavedA na santyeveti ko'bhiprAyo bhASyakRtaH ? ko vA karmaprakRtigranthapraNidhInAmiti sampradAyavicchedAnmayA tAvanna vyajJAyIti, caturdazapUrvadharAstu saMvidrate yathAvaditi nirdoSa vyAkhyAnaM, vyadhikAzItirapuNyaprakRtInAM, tadyathApaJca jJAnAvaraNAni nava darzanAvaraNAni asadvedyaM mithyAtvaM SoDaza kaSAyAH nava nokaSAyAH narakAyuH narakatiryaggatI ekadvitricaturindriyajAtayaH Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 AdyavarjAni saMsthAnAni paJca saMhananAni paJcaiva aprazastavarNagandharasasparzAH nArakatiryaggatyAnupUrvyupaghAtanAma aprazastavihAyogatisthAvarasUkSmAparyAptakasAdhAraNAsthirAzubhadurbhagaduH svarAnAdeyAyazaH kIrtaya iti, tathA nIcairgotraM paJcavidhamantarAyamiti, samyaktvAdiSUbhayathA darzanAt saMzete manaH, 164 sAtaM tiryagnasurAyUMSi zarIrANi paJca manujagati: / devagati: paJcendriyatAGgopAGgAni sarvANi // 1 // vajrarSabhanArAcaM samacaturastraM ca tIrthakaranAma / sparzarasagandhavarNavihAyogatayaH prazastAzca // 2 // agurulaghuparAghAtocchvAsodyotAtapazca nirmANaM / uccairgotraM naradevagatiprAyogyAnupUrvyaM ca // 3 // pratyekadehabAdaraparyAptAdeyasusvaratrasatAH / sthirazubhasubhagayazAMsi zubhasaMjJAH prakRtayaH proktAH ||4|| samyaktvahAsyaratinaravedAnAM puNyatAmuzantyeke / na tathA punastadiSTaM mohatvAt dezaghAtitvAt // 5 // kevalavarjajJAnAvRdvighnaM nokaSAyasaJjvalanAH / avadhiganakSinetrAvaraNAni ca dezaghAtIni // 6 // dRgjJAnAvRnmohAnAM zeSaM sarvaghAtikarmoktaM / ghAti pratighAti kiJcit ( kiJcida) ghAtyanyadupadiSTam // 7 // AcaSTaM, aparastvAharati samyaktvasya hAsyAdInAM, puMvedasya ca puNyatAM / mohanIyamiti bhrAntyA kecinnecchanti tacca na // 1 // sarvamaSTavidhaM karma, puNyaM pApaM ca nirvRtaM / kiM karmavyatiriktaM syAdyasya puNyatvamiSyatAM // 2 // sUtra-26 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 sUtra-26 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 165 zubhAyurnAmagotrANi, sadvedyaM ceti cenmataM / samyaktvAdi tathaivAstu, prasAdanamihAtmanaH // 3 // puNyaM prItikaraM sA ca, samyaktvAdiSu puSkalA / mohatvaM tu bhavAvandhyakAraNAdupadarzitaM // 4 // moho rAgaH sa ca sneho, bhaktirAgaH sa cArhati / rAgasyAsya prazastatvAnmohatve'pi na mohateti // 5 // 8-26 // iti tattvArthavRttau bandhabhedanirUpako'STamo'dhyAyaH // // iti haribhadrAcAryoddhRtAyAM tatraivAnAtra(0vAnya)kartRkAyAM tattvArthaTIkAyAM aSTamo'dhyAyaH samAptaH // TIkArtha je sukha rUpe anubhavavA yogya che te sAtavedanIya che. tenA upAdAnamAM(=baMdhanA) kAraNo pUrve kahyAM che. kAraNane anurUpa( kAraNa pramANe) kArya thAya che. AthI upAdAnanAM kAraNone yAda karAve che- bhUtaanukaMpA, vratIanukaMpA, dAna, sarAgasaMyama, saMyamasaMyama, akAmanirjarA, bAlatA, kSamA ane zauca e sAtavedanIya karmanA Agnavo che. (a.6 sU.13) je tattvabhUta padArthonI zraddhArUpe anubhavavA yogya che te samyakatvavedanIya che. tenA paNa kevalI, zrata, saMgha, dharma, devono varNavAda vagere Azravo che. Adi zabdanA grahaNathI varNa eTale kIrti, yaza, bhakti, pUjA, upAsanAnuM grahaNa karavuM. yaza eTale sadbhUta guNone pragaTa karavA, je hAsyarUpe ja anubhavavA yogya che te hAsyavedanIya che. e pramANe je prItirUpe anubhavavA yogya che te rativedanIya che. je puruSarUpe anubhavavA yogya che te puruSavedanIya che. "jumAyunotrALa rUti, zubha zabdano pratyekanI sAthe saMbaMdha che. temAM manuSyanuM ane devanuM AyuSya zubha che ema bhASyakArano abhiprAya che. "karmaprakRti graMthane anusaranArAo to tiryaMca AyuSyane paNa zubha kahe che. jo tiryaMca AyuSya zubha hoya to va zabdathI tiryaMca AyuSyanuM anukarSaNa karAya. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-26 gatinAma AdimAMthI sADatrIsa (37) prakAranA zubhanAmano uddhAra karavo=zubhanAmanuM grahaNa karavuM. zubhagotrane kahe che. arthAt uccagotra zubha che. A pramANe sAtAvedanIyathI prAraMbhI uccagotra sudhInA ATha prakAranA karmanI puNya evI saMjJA che. arthapattithI je karmo bAda karavA yogya che te karmane kahe che- " toDavat pApam rUti AnAthI anya karma pAparUpa che. "karmaprakRti graMthane anusaranArAo to betAlIsa (42) prakRtione puNya kahe che. te A pramANe- sAtavedanIya, tiryaMca-manuSya-devanA AyuSyo, manuSyagatidevagati, paMcendriyajAti, pAMca zarIro, samacaturagnasaMsthAna, vajaRSabhanArAcasaMhanana, traNa aMgopAMgo, prazasta varNa, gaMdha, rasa, sparza, manuSyaAnupUrvI, devaAnupUrvI, agurulaghu, parAghAta, ucchavAsa, Atapa, udyota, prazastavihAyogati, trasa, bAdara, paryApta, pratyeka, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yazakIrti sudhInI zubha prakRtio, nirmANa, tIrthakara ane uccagotra. A pravRtiomAM samyakatva, hAsya, rati, puruSaveda nathI ja. AthI bhASyakArano AmAM zo abhiprAya che? athavA "karmaprakRti' graMthane racavAno prayAsa karanArAono zo abhiprAya che? saMpradAyano viccheda thavAthI mArAthI A jANI zakAyuM nathI. cauda pUrvadharo to je pramANe che te pramANe nirdoSa vyAkhyAnane jANe che. pApa prakRtio vyAsI (82) che. te A pramANe- 5 jJAnAvaraNa, 9 darzanAvaraNa, asAtAvedanIya,mithyAtva, 16 kaSAyo,9nokaSAyo, narakAyu, naraka-tiryaMcagati, ekendriya, beIndriya, te indriya, caurindriya jAtio, prathamasivAyanA pAMca saMsthAna, pasaMhanana, aprazastavarNa, gaMdha, rasa, sparza, naraka-tiryaMcaAnupUrvI, upaghAta, aprazastavihAyogati, sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, asthira, azubha, durbhaga, duHsvara, anAdeya, ayazakIrti, nIcagotra, 5 aMtarAya. e pramANe vyAsI pApa prakRtio che. samyaktva(mohanIya) Adi karma puNya ane pApa ema baMne rIte jovAmAM AvatuM hovAthI samyakatva AdimAM mana saMzayane pAme che. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-26 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-8 167 sAtA, tircaya-manuSya-devanA AyuSyo, 5 zarIra, manuSya-devagati, paMcendriyapaNu, sarva=traNa)aMgopAMga (1) vajaRSabhanArAca, samacaturagna, tIrthaMkaranAma, prazastasparza, rasa, gaMdha, varNa,vihAyogati (2), agurulaghu, parAghAta, ucchavAsa, udyota, Atapa, nirmANa, uccagotra, manuSya, devagati prAyogya AnupUrvI (3), pratyekazarIra, bAdara, paryApta, Adeya, susvara, trasapaNuM, sthira, zubha, subhaga, yaza, A prakRtione puNya saMjJAvALI kahI che. (4) koI samyakatva, hAsya, rati, puruSavedane puNyarUpe che paNa te te pramANe ISTa nathI. kemake dezaghAtI moha che. (5) kevaLajJAnAvaraNa sivAya 4 jJAnAvaraNa, 5 aMtarAya, 9 nokaSAya, 4 saMjvalanakaSAya, avadhidarzana, acakSudarzana, cakSudarzana e traNa AvaraNa dezaghAtI prakRtio che. (6) darzanAvaraNa, jJAnAvaraNa ane mohanIyanI zeSa prakRtione sarvaghAtI kahI che. je guNono ghAta kare te karmaghAtI che. koIka karma ghAtI che te sivAyanuM karma aghAtI che ema kahyuM che. (7). bIjo to kahe che- samyakatvane, hAsyAdine ane puruSavedane mohanIya che evI bhramaNAthI puNyarUpa icchatA nathI. te barobara nathI. (1) ATha prakAranuM karma puNyarUpa ane pAparUpa siddha thayuM che. karmathI anya zuM che? ke jene puNyarUpe icchAya ? (2) zubhaAyuSya, nAma, gotra ane sAtavedanIya puNyarUpa che ema jo abhipreta(tamAruM mAnavuM) hoya to te ja pramANe samyaktvAdi puNyarUpa ho. samyaktvAdimAM AtmAnI prasannatA thAya che. (3) je prItine kare te puNya. samyaktvAdimAM prIti ghaNI hoya che. saMsAranuM avaMdhya( niSphaLa na jAya tevuM) kAraNa che mATe mohanuM mohapaNuM batAvyuM che. (4) moha eTale rAga. rAga sneharUpa che. te sneha arihaMtamAM bhaktirAgarUpa che. A rAga prazasta hovAthI mohanIyakarmanuM mohapaNuM hovA chatAM mohapaNuM nathI. (5) (8-26) A pramANe tattvArthavRttimAM baMdhabhedonuM nirUpaNa karanAra AThamo adhyAya che. bhAvAnuvAdakAranI prazasti A pramANe pa.pU. AcArya zrI haribhadrasUri mahArAjA vaDe zarU karAyelI (ane chaThThA adhyAyanA 23mA sUtramAM vinayasampannatA pada sudhI pUrNa karAyelI) Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-8 sUtra-26 pachI chaThThI adhyAya sudhI AcArya zrI yazobhadrasUri vaDe pUrNa karAyelI ane tyAra pachI(sAtamA adhyAyathI bAkI rahelI TIkA) temanA ziSya vaDe pUrNa karAyelI tasvAthadhigama sUtranI AThamA adhyAyanI DupaDupikA nAmanI TIkAno siddhAMta mahodadhiparamapUjya AcAryadevazrImavijayapremasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra parama gItArtha parama pUjaya AcAryadeva zrImad vijaya hirasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAragacchasthavira parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra paMcasUtra, paMcavastu, paMcAzaka, dharmabiMdu, yogabiMdu, upadezapada, upadezamAlA (puSpamAlA), zrAddhadinakRtya, vItarAgastotra, zIlopadezamAlA, aSTaka prakaraNa, navapada prakaraNa, yogadaSTi samuccaya, zrAvakadharmavidhiprakaraNa, caityavaMdana mahAbhASya, yatilakSaNa samuccaya, gurutattvavinizcaya, saMbodha prakaraNa, prazamarati prakaraNa, zrAvaka prajJapti Adi aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAraparama pUjya AcAryadeva zrImavijayarAjazekharasUrIzvarajI mahArAjakRta gurjara (gujarAtI) bhAvAnuvAda pUrNa thayo. pariziSTa jJAnAvaraNIya | (AMkhanA) pATA jevuM. | vizeSabodharUpa jJAna na thAya. darzanAvaraNIya pratihAra jevuM. | sAmAnyabodharUpa jJAna na thAya. vedanIya | madhathI lepAyela asinA sukha-duHkhano anubhava, sukha paNa tIkSNa dhAra jevuM. pariNAme duHkha ApanAra bane. mohanIya | madirApAna jevuM. | viveka ane hitapravRtti nahi. AyuSya beDI jevuM. manuSyagati AdimAM rahevuM paDe. nAma citrakAra jevuM. | gati, jAti Adi vikAra prApta thAya. gotra mulAla (kuMbhAra) jevuM. | | ucca-nIcano vyavahAra thAya. aMtarAya | bhaMDArI jevuM. dAna AdimAM aMtarAya kare, Page #191 -------------------------------------------------------------------------- Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAbA bAvAvAzinI 1. pazi jIvana jItavAnI jaDIbuTTIo mukhya cAnI zI rAjayanI yA yaya X zrI zaMkhezvara sAhiba sAco bIjAno Azaro kAco vidvadvarya parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekhara pI3 vidhI kodha dAvAnaLano dAha kaSAyonA kaTu vipAko mahAmeluM 161 ujaLuM tRSNAnI tijorIne toDo tapa karIe bhavajala tarIe AdhyAtmika vikAsanA traNa pagathiyA zrI rAjanA mahArAja zrI zrAvakadharmavidhi prakaraNa gujarAtI suvAka Zhu nAma jaja ka prA upAghInA vipAkI ahaMkAra ajagarano phUMphADo mAtA ja pratija OM namaH // / / karizaMkara dho - n pratimA zataka || zrI vIghagotra || 1Ayake gujarAtI bAyanA) {1}} }}}} paNa viracita --- >q[s&bwjuneumo - nAgAle thI ja /DIyAjha che ka || gam || vAdIrghatAla zrImAMta rivicita paMDyAnAnA (lavavaMdana zobhAvya) 1 (44) roka 17/7/ hIrAnA navakAra mahAmaMtra mA rakharasUrI cavarAja AdhyAtmika > pragatinA pAMca pagathiyAM prabhubhUti Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narasUrIzvarajI mahArAjA Adie kareluM sAhitya sarjana ii daSTi tevI sRSTi bhavabhAvanA 45 Agamatapa ArAdhanA vidhi mAtA-pitAnI sevA rAunDa vilabdha mamatA mATe samatA tAja jorAvI zakA zrIATaka kirI tenI speet / / zrI saMgotha pragam // (be bhAga) // zrI paJcAzaka prakaraNam // ( vrn for ) kanikAlasarvajJa zrI henAdrasuri vicita 1 vItarAgastotra adm mA upayogI sAdhanA saMgraha pu ya yAda mA svAdhIna rakSA parAdhIna upekSA jJAnasAra pa. pU. vAcakavara zrI umAsvAti haja vika varthAdhigama dhagamava bhAdikRtyatra | it i guru dravyanA upayoga aMge satya mArgadarzana sa tya mA saMskRta zabcha rUpAvalI ziva dAvAnI jIvIo da pazupati prakaraNa pU.A. zrI rAjInasUrIdhArajI e sA zra eka zabda auSadha re, eka zabda kare dhAva - suphIyAmAM vA prema-guNa-gaMgAmAM snAna karIe AMbaddhithI Atmazuddhi bAbAbhA - it pe / AtmapravodhaH || Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AR Tejas Printers AHMEDABAD M.98253 47620