________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
સૂત્ર-૨ છે. સ્વગુણોની કલ્પનાના નિમિત્તથી( નમવા યોગ્યને) નમવું નહિ તે માન છે. બીજાને છેતરવા માટે કપટને યોજવો કરવો તે માયા છે. લોભ, તૃષ્ણા, પિપાસા, અભિવૃંગ, આસ્વાદરૂપ છે, અર્થાત્ તૃષ્ણા વગેરે શબ્દો લોભ શબ્દના પર્યાયો છે. એક એક કષાય અનંતાનુબંધી, અપ્રત્યાખ્યાન, પ્રત્યાખ્યાનાવરણ અને સંજ્વલનરૂપ છે. અનંતાનુબંધી એટલે સંસારના અનુબંધવાળા. (અનુબંધના ફળ અને પરંપરા એમ બે અર્થ છે. બંને અર્થ અહીં ઘટી શકે છે.)
આ કષાયો અત્યંત પાપી છે, બંધના હેતુઓ છે, સદા માટે રહેનારી સંસારસ્થિતિનું મૂલકારણ છે, અતિશય કષ્ટરૂપ અને જીવોના અપરાધ વિના શત્રુઓ છે. પરમર્ષિના રચેલા ગ્રંથમાં કહ્યું છે કે- “નહિ જીતેલા ક્રોધ અને માન તથા વૃદ્ધિ પામતા માયા અને લોભ, આ ચારે ક્લિષ્ટ કષાયો (અશુભભાવરૂપ જળ વડે કર્મબંધ કરાવીને) પુનર્જન્મના મૂળિયાને સિંચે છે.” (દશવૈકા. અ.૮ ગા.૪૦) તથા “લોકમાં જે અતિશય દુઃખ છે અને ત્રણ ભુવનમાં ઉત્તમ સુખ છે તે બધું કષાયોની વૃદ્ધિના અને ક્ષયના કારણે છે.”
આ પ્રમાણે કષાયોનું બંધના હેતુરૂપે ગ્રહણ કર્યું છે. હેતુ ધર્મીનો હોય. ધર્મી જીવ છે એમ ભાષ્યકાર કહે છે- કષાયપરિણામ પરિણમનારા આત્માનો છે, નહિ પરિણમનારા, સર્વગત અને અક્રિય(ત્રક્રિયા નહિ કરનાર) આત્માનો નથી. કહ્યું છે કે “કર્મબંધનથી બંધાયેલો જીવ કર્તા છે, કર્તા આત્માનું કર્મ પ્રવાહથી અનાદિ છે. આમ મહાવીર ભગવાનને ઈષ્ટ છે=સંમત છે.” “સંસાર અનાદિ હોવાથી બંધ અનાદિ સિદ્ધ થાય છે. આથી જ કર્મ મૂર્ત(=રૂપી) છે, અમૂર્ત બંધન ઈષ્ટ નથી.”
“ો યોગ્યાન” રૂતિ આ વિષયને “ઈવિધ:' ઇત્યાદિથી કહે છેઔદારિક, વૈક્રિય, આહારક, તૈજસ, ભાષા, પ્રાણાપાન, મન, કર્મ એ આઠ ભેદોથી પુદ્ગલગ્રહણ આઠ પ્રકારનું છે. પુદ્ગલો એટલે પરમાણુઓ અને દ્વિપ્રદેશથી પ્રારંભી અચિત્ત મહાત્કંધ સુધીના સ્કંધો. આ પુદ્ગલોમાં ૧. માનવંનવીપાવ=સદા માટે રહેનારી.
