________________
સૂત્ર-૧૩
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
૧૧૭
ગૃહસ્થધર્મને કહે, સુરેન્દ્રો, અસુરેન્દ્રો અને ચક્રવર્તીઓથી પૂજાય તે તીર્થંકરનામકર્મ છે.
નામકર્મના ભેદોને કહીને નામ શબ્દના અર્થના બોધ માટે નામ શબ્દના વ્યુત્પત્તિથી સિદ્ધ થતા અર્થને કહે છે—
‘તાંસ્તાન' કૃત્તિ, ગતિ-જાતિ આદિ તે તે ભાવોને નમાવે છે–તે તે ભાવોની સન્મુખ કરે છે, અર્થાત્ સંસારી જીવોને તે તે ભાવોને પમાડે છે એથી નામ કહેવાય છે. વમ્ ઇત્યાદિથી ઉપસંહાર કરે છે. પ્રસ્તુતમાં નામપ્રકૃતિઓનું વક્તવ્ય છે=નામપ્રકૃતિઓ કહેવા યોગ્ય છે. ઉક્ત રીતે ગતિ ચાર પ્રકારે છે, જાતિ પાંચ પ્રકારની છે, ઇત્યાદિ ઉત્તરપ્રકૃતિઓના ભેદોની સાથે નામકર્મનો ભેદ અનેક પ્રકારનો જાણવો.(૮-૧૨) टीकावतरणिका— सम्प्रति प्रकृतिबन्धं गोत्रस्याख्यातुमुपक्रमतेટીકાવતરણિકાર્થ—હવે ગોત્રના પ્રકૃતિબંધને કહેવા માટે પ્રારંભ કરે છે— ગોત્રકર્મના બે ભેદો ૩જૈનીનૈશ્ચ ૫૮-૧ા
સૂત્રાર્થ– ગોત્રના ઉચ્ચ અને નીચ એમ બે ભેદો છે. (૮-૧૩) भाष्यं— उच्चैर्गोत्रं नीच्चैर्गोत्रं च । तत्रोच्चैर्गोत्रं देशजातिकुलस्थानमानसत्कारैश्वर्याद्युत्कर्षनिर्वर्तकम् । विपरीतं नीचैर्गोत्रं चण्डालमुष्टिकव्याध
मत्स्यबन्धदास्यादिनिर्वर्तकम् ॥८- १३॥
ભાષ્યાર્થ– ઉચ્ચગોત્ર અને નીચગોત્ર એમ બે પ્રકારનું ગોત્ર છે. તેમાં ઉચ્ચગોત્ર દેશ, જાતિ, કુલ, સ્થાન, માન, સત્કાર, ઐશ્વર્ય આદિના ઉત્કર્ષને ઉત્પન્ન કરનાર છે. તેનાથી વિપરીત નીચગોત્ર ચંડાળ, મુષ્ટિક, વ્યાધ, મત્સ્યબંધ, દાસ્ય આદિને ઉત્પન્ન કરનાર છે. (૮-૧૩)
टीका- यदुदयाज्जीवो गच्छत्युच्चैर्नीचैश्च जातीरुच्चावचाः, तद् गोत्रं द्विविधमुच्चैर्नीचैश्चेति, उच्चैर्गोत्रं नीचैर्गोत्रं चशब्दोऽवधारणार्थः, द्विप्रकारमेवेति, तत्रोच्चैर्गोत्रमित्यादिना गोत्रकर्मणः कार्यमावेदयते, कार्यलिङ्गं हि कारणं, तयोर्द्वयोः प्रकृत्योर्यदुच्चैर्गोत्रं तस्येदं कार्यमिति
