________________
४० શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
સૂત્ર-૧૦ હેતુથી પર્વતમાં પડેલી ફાટ ક્યારે પણ સંધાતી નથી એ પ્રમાણે ઇષ્ટવિયોગ, અનિષ્ટસંયોગ, ઈષ્ટની અપ્રાપ્તિ આદિ કોઇ એક હેતુથી ઉત્પન્ન થયેલો જેનો ક્રોધ મરણ સુધી દૂર ન થાય, અન્ય જન્મના અનુબંધવાળો નિરનુનય તીવ્ર વૈરવાળો અને અપ્રત્યવમર્શ હોય તેનો ક્રોધ પર્વત રેખા સમાન છે. આવા ક્રોધ સહિત મરેલા જીવો નરકોમાં ઉત્પત્તિને પામે છે.
પૃથ્વીરેખા સમાન' એ શબ્દોનો અર્થ આ પ્રમાણે છે. જેવી રીતે સૂર્યના કિરણસમૂહથી ચૂંટાયેલા સ્નેહ(પાણી)વાળી અને વાયુથી હણાયેલી ભૂમિમાં ઉત્પન્ન થયેલી ફાટ(=રેખા) વર્ષાદથી સંધાઈ જાય છે અને વધારેમાં વધારે આઠ માસની સ્થિતિવાળી હોય છે, એ પ્રમાણે યથોક્ત નિમિત્તવાળો, અનેક પ્રકારના સ્થાનવાળો અને મુશ્કેલીથી શાંત થઈ શકે તેવો જેનો ક્રોધ છે તે પૃથ્વીની રેખા સમાન છે. તેવા ક્રોધસહિત મૃત્યુ પામેલા જીવો તિર્યંચયોનિમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
રેતીરેખા સમાન એ શબ્દોનો અર્થ આ પ્રમાણે છે. જેવી રીતે રેતીમાં કાષ્ઠ-સળી-કાંકરા આદિમાંથી કોઈ એક હેતુથી ઉત્પન્ન થયેલી રેખા (°ફાટ) વાયુની પ્રેરણા આદિ કારણથી માસની અંદર સંધાઈ જાય છે=પૂરાઈ જાય છે, તેમ યથોક્ત નિમિત્તવાળો જેનો ક્રોધ અહોરાત્ર, પક્ષ, માસ, ચારમાસ કે એક વર્ષ સુધી રહે છે તે ક્રોધ રેતીની રેખા સમાન છે. તેવા ક્રોધસહિત મરેલા જીવો મનુષ્યમાં ઉત્પત્તિ પામે છે.
“જલરેખા સમાન એ શબ્દોનો અર્થ આ પ્રમાણે છે- જેવી રીતે પાણીમાં દંડ, સળી, આંગળી આદિમાંથી કોઈ એક કારણથી ઉત્પન્ન થયેલી રેખા(=લીસોટો) પાણી પ્રવાહી હોવાથી ઉત્પત્તિ પછી તુરત જ પુરાઈ જાય છે તેમ યથોક્ત નિમિત્તથી વિદ્વાન એવા અપ્રમત્ત જીવમાં ઉત્પન્ન થયેલો ક્રોધ ઉત્પત્તિ પછી પશ્ચાત્તાપથી તુરત જ દૂર થાય છે તે જલરેખા સમાન છે. તેવા ક્રોધસહિત મૃત્યુ પામેલા જીવો દેવોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
જે જીવોને આ ચારેય પ્રકારનો ક્રોધ નથી તે જીવો મોક્ષને પામે છે. માન, સ્તંભ, ગર્વ, ઉત્સક, અહંકાર, દર્પ, મદ, સ્મય એ પ્રમાણે એક જ અર્થ છે.
