________________
૩૦ શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
સૂત્ર-૭, ટીકાર્થ– મતિ જેમની આદિમાં છે તે મત્યાદિ, આદિ પદથી શ્રુત, અવધિ, મન:પર્યાય, કેવળજ્ઞાન એ ચાર જ્ઞાનનું ગ્રહણ કરવું. અહીં તગુણસંવિજ્ઞાન બહુવ્રીહિ' છે. મતિ આદિ જ્ઞાનોને આવરણ હોય છે. મતિ આદિ જેનાથી આવરાય તે આવરણ.
બીજાઓ તો સૂત્રમાં દરેક પદને-પાંચેય પદોને બોલે છે. તે આ પ્રમાણે- મતિ-મુતાધિ -મન:પર્યાય-વનાનામ્ અર્થાત્ મત્યાવીના એ પાઠના સ્થાને મતિ-કૃતાડવધ-મન:પર્યાય-વતાનામ્ એવો પાઠ કહે છે. આવો પાઠ નિરર્થક જણાય છે. કારણ કે અનંતર સૂત્રમાં જ્ઞાનાવરણ આદિ પાંચ આદિ ભેદવાળા છે એમ નિશ્ચય કર્યો જ છે તથા એ ભેદો સ્વરૂપથી જણાઈ ગયેલા છે. કારણ કે પ્રથમ અધ્યાયમાં તેમનું વ્યાખ્યાન કર્યું છે. આથી માત્ર શબ્દ જ યુક્ત છે.
તે મતિ આદિ જ્ઞાનોનાં પાંચ જ આવરણો છે. તે પ્રસિદ્ધ જ છે. તે આ પ્રમાણે- મતિજ્ઞાનાવરણ, શ્રુતજ્ઞાનાવનરણ, અવધિજ્ઞાનાવરણ, મન:પર્યાયજ્ઞાનાવરણ અને કેવલજ્ઞાનાવરણ. તેમાં જાણવાના સ્વભાવવાળા પ્રકાશ સ્વરૂપ આત્માના જ્ઞાનાવરણના ક્ષયોપશમ-ક્ષયથી ઉત્પન્ન થયેલા પ્રકાશવિશેષો મતિજ્ઞાન આદિ રૂપે વ્યવહાર કરવા યોગ્ય છે. મતિજ્ઞાન આદિ પર્યાયો ઘણાં વિકલ્પોવાળા છે. તેમાં જ્ઞાનાવરણના સ્વસ્થાનમાં જેટલા વિકલ્પો સંભવે તે જ્ઞાનાવરણના ગ્રહણથી જ ગ્રહણ કરવા એ પ્રમાણે ભાષ્યનો અર્થ છે. વિકલ્પો એટલે ભેદો. તે આ પ્રમાણેઅવગ્રહાદિ ભેદો ઈન્દ્રિય-અનિન્દ્રિયના નિમિત્તથી થતા હોવાથી મતિજ્ઞાનના છે. અંગ-અનંગ આદિ ભેદો શ્રુતજ્ઞાનના છે. ભવન, ક્ષયોપશમન, પ્રતિપાતી આદિ ભેદો અવધિજ્ઞાનના છે. ઋજુમતિ અને
૧. બહુવ્રીહિ સમાસના તદ્ગુણસંવિજ્ઞાન અને અતર્ગુણસંવિજ્ઞાન એમ બે પ્રકાર છે. સમાસમાં
આવતાં પદાર્થો થી પદમાં હોય તો તે બહુવ્રીહિ તગુણસંવિજ્ઞાન છે. જેમકે ની વર્ષો યસ્થ સ: તખ્તો તૈત્રઃ અહીં લાંબા બે કાન ચૈત્રમાં રહેલા છે. પ્રસ્તુતમાં લેવાન પદમાં મતિ અને શ્રુત આદિ ચાર જ્ઞાન આવી જાય છે. વિટા વો યશ સ વિત્ર વૈત્ર: અહીં વચ્ચે પદમાં ચિત્ર ગાયો નથી તેનાથી અલગ છે. માટે અતદ્ગુણ સંવિજ્ઞાન બહુવ્રીહિ છે.
