________________
૧૫૮ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
સૂત્ર-૨૫ ઉત્તરપક્ષ– તમારું કથન સત્ય છે. પણ અમે આ કહીએ છીએ. પ્રસ્તુતમાં યોગના સામર્થ્યથી જ્ઞાનાવરણાદિ સઘળીય મૂલપ્રકૃતિઓના કર્મભેદોની( કર્મભેદોને યોગ્ય હોય તેવી) કામણવર્ગણાઓનું ગ્રહણ વિચારાય છે. સામાન્યથી ગ્રહણ કરેલા કર્મપુદ્ગલોને અધ્યવસાયવિશેષથી અલગ અલગ જ્ઞાનાવરણ આદિ ભેદરૂપે આત્મા પરિણમાવે છે.
ઉત્તર-૨ - તિછું, ઉપર અને નીચે એમ બધી દિશાઓમાં બંધાય છે અને યોગવિશેષથી=કાયિક, વાચિક, માનસિક ક્રિયાવિશેષથી બંધાય છે.
સર્વત: તિ, આત્મા જ્યાં રહેલો છે ત્યાં સુધીની બધી દિશાઓમાં રહેલા પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે છે. સપ્તમી અંતવાળા સર્વ શબ્દથી તમ્ પ્રત્યય છે. આનું પ્રતિપાદન કરવા માટે કહે છે- “તિર્થપૂર્ણ મધ% વધ્યતે” રૂતિ તિર્થી આઠ દિશાઓ, ઉપર-નીચે એક એક, આથી સર્વ દિશાઓમાં રહેલા સ્કન્ધોને ગ્રહણ કરે છે, નહિ કે એક જ દિશાઓમાં રહેલાઓને, અર્થાત્ સર્વ જીવપ્રદેશોથી સર્વજીવપ્રદેશો જેટલા સ્થાનમાં છે તેટલા સ્થાનમાં રહેલા પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે છે.
બીજાઓ આ પ્રમાણે કહે છે- સર્વતઃ એટલે સર્વઆત્મપ્રદેશોથી પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે છે. ત્રીજી વિભક્તિના અંતવાળા સર્વ શબ્દથી તમ્ પ્રત્યય છે. આ આત્મપ્રદેશો કોઈક શરીરધારી જીવના ઉપરના ભાગમાં અને કોઈક જીવના નીચેના ભાગમાં રહેલા છે.
પૂર્વપક્ષ- સર્વથી એટલે સર્વઆત્મપ્રદેશોથી એવો અર્થ કરવા પુનરુક્તિ દોષ છે. કારણકે સર્વાત્મપ્રવેશપુ એ પદનો સર્વઆત્મપ્રદેશોથી એવો અર્થ કર્યો છે.
ઉત્તરપક્ષ-સર્વાત્મકશેષ એ પદનો સર્વઆત્મપ્રદેશોથી એવો અર્થ નથી. કારણ કે સર્વાત્મપ્રવેશપુ એ પદનો અનન્તાન્તપ્રદેશઃ એ પદની સાથે સંબંધ છે. એથી અર્થ આ પ્રમાણે થાય- સર્વાત્મપ્રદેશોમાં અનંતાનંત કર્મપુદ્ગલો બંધાય છે.
