________________
૫૮
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
સૂત્ર-૧૦
અને શ્રુતકેવલીની પાસે દશપૂર્વ ભણનાર તે બે સ્થવિર છે. સ્થવિરોએ બીજું જે રચેલું હોય તે આપ્તાજ્ઞાને કરનારું હોવાથી(=આમ્રાજ્ઞાને કહેનારું હોવાથી) સૂત્ર છે. (૨)”
અથવા “સત્ય પદાર્થોની જે અશ્રદ્ધા તેને તું મિથ્યાત્વ જાણ. તે મિથ્યાત્વ સાંશયિક, અભિગૃહીત અને અનભિગૃહીત એમ ત્રણ પ્રકારનું છે.'
હવે સમ્યક્ત્વનું વર્ણન કરવામાં આવે છે- સમ્યક્ત્વવેદનીયના શુદ્ધ પુદ્ગલોના કારણે થતો આત્માનો તત્ત્વભૂત પદાર્થોની શ્રદ્ધારૂપ પરિણામ સમ્યક્ત્વ છે. તે ઔપશમિક આદિ ભેદથી પાંચ પ્રકારે છે. તેનું વ્યાખ્યાન પહેલાં કર્યું છે. તેના ઔપશમિક, સાસ્વાદન, વેદક, ક્ષાયોપશમિક અને ક્ષાયિક એવા નામ છે. તેમાં દર્શનમોહસપ્તક ઉપશાંત થયે છતે ઔપમિક સમ્યક્ત્વ થાય છે. તેનો કાળ સદાય અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ છે. ઉપશમ સમ્યક્ત્વ સદાય અનંતાનુબંધી કષાયોથી હણાય છે, અર્થાત્ અનંતાનુબંધી કષાયોનો જ્યાં સુધી ઉદય હોય ત્યાં સુધી ઉપશમસમ્યક્ત્વ પ્રગટતું નથી. કહ્યું છે કે “જો સંયોજનાનો(=અનંતાનુબંધી કષાયોનો ઉદય હોય તો જીવ સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત ન કરે. વિશુદ્ધ થતા જીવને સંયોજનાનો અભાવ હોવાથી નિર્દોષ સમ્યક્ત્વ હોય.” ક્ષાયોપશમિક સમ્યક્ત્વના પુદ્ગલોના છેલ્લા ગ્રાસના(=અંશના) અનુભવકાળે વેદક સમ્યક્ત્વ હોય. ઉદયમાં આવેલા મિથ્યાત્વપુગલોના ક્ષયમાં અને ઉદયમાં નહિ આવેલા મિથ્યાત્વ પુદ્ગલોના ઉપશમમાં ક્ષાયોપશમિક સમ્યક્ત્વ કહ્યું છે. ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ તો સંપૂર્ણ દર્શનમોહના ક્ષયમાં થાય છે.
પૂર્વપક્ષ— “સમ્યક્ત્વ અત્યંત ક્ષીણ થયે છતે સમ્યગ્દષ્ટિ કેવી રીતે હોય ? ઉત્તરપક્ષ– ત્યાં દ્રવ્યનો(=સમ્યક્ત્વમોહનીયના પુગલોનો) ક્ષય અભિપ્રેત છે, પરિણામનો ક્ષય અભિપ્રેત નથી.’
હવે સમ્યક્ત્વ-મિથ્યાત્વવેદનીયને કહેવામાં આવે છે. સર્વપ્રથમ સમ્યક્ત્વને ઉત્પન્ન કરતો જીવ ત્રણ ક૨ણ કરીને ઉપશમસમ્યક્ત્વને પામે છે. પછી મિથ્યાત્વના દલિકોને શુદ્ધ, મિશ્ર, અશુદ્ધ એમ ત્રણ પુંજ રૂપ
