________________
સૂત્ર-૧૨ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
૧૦૯ સ્કંધ પુદ્ગલના પરિણામથી ઉત્પન્ન થાય છે. પ્રાણાપાનને યોગ્ય પુગલોને ગ્રહણ કરવાના સામર્થ્યને-અતિશયને જે ઉત્પન્ન કરે તે ઉચ્છવાસનામ છે, અર્થાત્ જેના ઉદયથી ઉચ્છવાસ અને નિઃશ્વાસ થાય છે તે ઉદ્ઘાસનામ છે. વિહાયોગતિના સ્વરૂપનું પ્રતિપાદન કરવા માટે કહે છે– વિહાયોગતિ- “વ્યિશિક્ષા' રૂત્યવિ, વિહાયસ્ એટલે આકાશ. આકાશમાં ગતિ તે વિહાયોગતિ. તે શુભ અને અશુભ એમ બે પ્રકારની છે. તેમાં હંસ, હાથી, બળદ આદિની ગતિ પ્રશસ્ત છે. ઊંટ, ગધેડો, શિયાળ આદિની ગતિ અપ્રશસ્ત છે. દેવોને દેવરૂપે ઉત્પત્તિ સાથે જ આકાશમાં જવાની લબ્ધિ હોય છે. શિક્ષાથી ઋદ્ધિ તે શિક્ષદ્ધિ. તપસ્વીઓને કે પ્રવચનનો અભ્યાસ કરતા મહાત્માઓને વિદ્યા આદિના આવર્તનના પ્રભાવથી આકાશગમનની શક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે. લબ્ધિ અને શિક્ષદ્ધિરૂપ હેતુનું જનક વિહાયોગતિનામ છે.
પ્રત્યેકશરીરનામનો નિર્ણય કરવા માટે કહે છે– પ્રત્યેકશરીર– “પૃથશારીનિવર્તમ રૂત્યાતિ, જે કર્મના ઉદયથી દરેક જીવ (પોતાનું) એક એક શરીર બનાવે તે પ્રત્યેકનામ છે. એકેન્દ્રિય, બેઇન્દ્રિય, તે ઇન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય, પંચેન્દ્રિય જીવોને પ્રત્યેકનામકર્મ (ઉદયમાં) હોય છે. જેમકે પ્રત્યેક વનસ્પતિકાયનો જીવ મૂલ, સ્કંધ, શાખા, પ્રશાખા, છાલ, પત્ર, પુષ્પ, ફળ આદિમાં અલગ અલગ શરીર બનાવે છે. તે પ્રમાણે બેઇન્દ્રિય વગેરે જીવો પણ પોતાનું અલગ અલગ શરીર બનાવે છે.
સાધારણ શરીરનામ વગેરે બાદરનામ સુધીની અગિયાર પ્રકૃતિઓને ક્રમશઃ કહે છે–
સાધારણશરીર– “અને ગીવ રૂત્યાદિ, અનેક શબ્દથી અનંત સંખ્યાનું ગ્રહણ કરવું. અનંત જીવોનું એક શરીર તે સાધારણશરીર. કિસલય, નિગોદ, થોર, ગળો વગેરે સાધારણશરીર છે. જેવી રીતે એક જીવ પરિભોગ કરે તે રીતે અનેક જીવો પરિભોગ કરે. જે કર્મના ઉદયથી અનેક જીવોનું અભિન્ન(એક) શરીર બનાવવામાં આવે તે સાધારણશરીરનામ.
