________________
૧૧૦ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
સૂત્ર-૧૨ ત્રસ– તથા ત્રસભાવને બનાવનાર ત્રણનામ છે. જે (એક સ્થળેથી બીજા સ્થળે) જાય તે ત્રાસ. બેઈન્દ્રિય, તે ઇન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય, પંચેન્દ્રિય જીવો ત્રસ છે. ત્રસનામકર્મના ઉદયમાં જ ગતિ આદિની ક્રિયા થાય એમ અવધારણ ન કરવું. (કારણકે) ગતિ તો તેના ઉદયથી અને સ્વભાવથી થાય છે. તેના ઉદયથી બેઇન્દ્રિયાદિની અને સ્વભાવથી પરમાણુતેજસ્કાય-વાયુ આદિની ગતિ થાય છે.
પૂર્વપક્ષ- કમલિનીખંડ આદિનું દેશાંતરગમન સાંભળવામાં આવતું હોવાથી ત્રસની વ્યાખ્યામાં) દોષ છે.
ઉત્તર– અધિષ્ઠાતા વ્યંતરદેવના અનુગ્રહથી તેમ બન્યું છે માટે આમાં દોષ નથી.
સ્થાવર- ‘શાવરમાવેત્યાવિ જે એક સ્થળે) રહેવાના સ્વભાવવાળું હોય તે સ્થાવર. તેનો ભાવ તે સ્થાવરત્વ. સ્થાવરપણાને જે બનાવે તે સ્થાવરનામ. પૃથ્વી, પાણી, વનસ્પતિ વગેરે સ્થાવર છે. પૃથ્વી, પાણી, વનસ્પતિનો એક સ્થળે) રહેવાનો સ્વભાવ સ્થાવરનામકર્મના ઉદયથી જ છે. હલન-ચલન થાઓ કે ન થાઓ પરમાર્થથી તો સ્થાવરનામકર્મના ઉદયથી સ્થાવરપણું છે. એ પ્રમાણે તેજસ્કાય અને વાયુ એ બેના સ્થાવરપણાની કર્મોદયથી જ સિદ્ધિ થાય છે.
સૌભાગ્ય- સૌમાર્યો રૂત્યાદિ, સુભગ એટલે ચાહવા યોગ્ય=મનને પ્રિય. તેનો ભાવ તે સૌભાગ્ય. તેને બનાવનાર=ઉત્પન્ન કરનાર સુભગનામ છે.
દૌભગ્ય– “રોfથ' રૂત્યાદિ, સુભગ નામથી વિપરીત લક્ષણવાળું દુર્ભગનામ છે. જે અનિષ્ટ હોય, મનને અપ્રિય હોય તે દુર્ભગ. દુર્ભાગનો ભાવ તે દીર્ભાગ્ય. જે કર્મના ઉદયથી દૌભગ્ય થાય તે દુર્ભગનામ.
સુસ્વર-દુઃસ્વર- “સૌસ્વર્ય તિ, ઉચ્ચારેલા અને સાંભળેલા જે શબ્દથી ઘણાને પ્રીતિ ઉત્પન્ન થાય તે સુસ્વરનામ છે. તેનાથી વિપરીત દુઃસ્વરનામ છે. સંભળાતું જે અસુખને દુઃખને) લાવે છે તે દુઃસ્વરનામ છે.
