________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
૧૧૧
શુભ-અશુભ– ‘શુમ’ રૂતિ, પૂજાયેલ ઉત્તમાંગ(=મસ્તક) વગેરે શુભભાવ છે. તેનાથી ઉત્પન્ન કરાયેલી શોભાને અને માંગલ્યને બનાવનાર શુભનામ છે. શોભા એટલે પૂજા=સત્કાર. જેમકે, મસ્તક આદિથી ચરણો આદિને સ્પર્શવું. માંગલ્ય એટલે પવિત્રતા. તેનાથી વિપરીતને બનાવનાર અશુભનામ છે. શરીરના અવયવોનું જ શુભાશુભપણું ગ્રહણ કરવું. જેમકે, ચરણ વડે સ્પર્શાયેલ માણસ ગુસ્સે થાય છે.
સૂત્ર-૧૨
સૂક્ષ્મ-બાદર– ‘સૂક્ષ્મ’ કૃતિ, જે કર્મના ઉદયથી શરીર અત્યંત નાનું અને આંખોથી ન દેખી શકાય તેવું અવશ્ય જ થાય છે તે સૂક્ષ્મશરી૨નામ છે. આ શરીર કેટલાક જ પૃથ્વીકાયાદિને હોય છે.
બાદર એટલે સ્થૂલ. જે કર્મના ઉદયથી કેટલાક જીવોનું શરીર સ્થૂલ હોય છે તે બાદરનામકર્મ છે. અહીં ચક્ષુથી જોઇ શકાય છે એવી પ્રતીતિથી કે એવી અપેક્ષાથી સૂક્ષ્મ-બાદ૨૫ણું નથી.
પ્રતિપક્ષ સહિત પર્યાપ્ત, સ્થિર, આઠેય, યશના સ્વરૂપનું નિરૂપણ કરવા માટે પ્રારંભ કરાય છે—
પર્યાપ્તિ— ‘પર્યાન્નિ: પદ્મવિધા' હત્યાતિ, પર્યાપ્તિ પુદ્ગલ સ્વરૂપ છે. તથા પર્યાપ્તિ કર્તા આત્માનો એવો કરણવિશેષ છે કે જે કરણવિશેષથી આત્માનું આહારાદિને ગ્રહણ ક૨વાનું સામર્થ્ય સિદ્ધ થાય છે. તે કરણ જે પુદ્ગલોથી બનાવાય છે–ઉત્પન્ન કરાય છે, આત્માથી ગ્રહણ કરાયેલા અને તેવા પ્રકારના પરિણામને પામનારા, તે પુદ્ગલો પર્યાપ્તિ શબ્દથી કહેવાય છે.
સામાન્યથી કહેલી પર્યાપ્તને નામ લઇને વિશેષથી કહેવાની ઇચ્છાવાળા ભાષ્યકાર કહે છે—
‘તદ્યા’ ત્યાદ્રિ, આહારને ગ્રહણ કરવામાં સમર્થ એવા કરણની સિદ્ધિ તે આહારપર્યાપ્તિ. શરીરને યોગ્ય કરણની સિદ્ધિ તે શરીરપર્યાપ્તિ. ઇન્દ્રિયોને પ્રાયોગ્ય કરણની સિદ્ધિ તે ઇન્દ્રિયપર્યાપ્તિ. પ્રાણાપાન એટલે શ્વાસોચ્છ્વાસ. તેને યોગ્ય કરણની સિદ્ધિ તે પ્રાણાપાનપર્યાપ્તિ. ભાષાને યોગ્ય પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરવા અને મૂકવા માટે સમર્થ એવા કરણની સિદ્ધિ
