________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
સૂત્ર-૧૨
બીજાઓને આકર્ષી અથવા બીજાઓની પ્રતિભાનો પ્રતિઘાત કરે તે પરાઘાતનામ છે. આદિ શબ્દના ગ્રહણથી બીજાઓને ક્ષોભ પમાડે, બીજાઓની દૃષ્ટિનું અને ગતિનું સ્તંભન કરે. (ઇત્યાદિ) ગ્રહણ કરવું.
આતપ નામકર્મના સ્વરૂપનું નિરૂપણ કરવા માટે કહે છે—
૧૦૮
આતપ— ‘આતપસામર્થ્યનનમ્' કૃતિ તપાવે તે આતપ. કર્તાકારકમાં અન્' પ્રત્યય છે. અથવા જેનાથી તપાવાય તે આતપ. પુલ્લિંગમાં સંજ્ઞામાં વપ્રત્યય થયો છે. આતપનું સામર્થ્ય-શક્તિ કે અતિશય ઉદય પામેલા જે કર્મથી ઉત્પન્ન કરાય તે આતપનામ. આક્ મર્યાદાવચનવાળું (=મર્યાદા અર્થને કહેનારું)હોવાથી સૂર્યમંડલના પૃથ્વીકાય પરિણામમાં જ તે વિપાકવાળું થાય છે, અર્થાત્ સૂર્યવિમાનમાં રહેલા પૃથ્વીકાયના જીવોને જ આતપનામકર્મનો ઉદય હોય છે.
ઉદ્યોતનામકર્મના સ્વરૂપની પ્રરૂપણા કરવા માટે કહે છે—
ઉદ્યોત– ‘પ્રશસામર્થ્યનનમુઘોતનામ કૃતિ તેજને ઉત્પન્ન કરે તે ઉદ્યોત. ખદ્યોત(=આગિયો) વગેરેમાં થનારો અનુષ્ય પ્રકાશ તે ઉદ્યોત. અગ્નિ અને સૂર્યમંડલમાં ઉદ્યોત ન હોય. કારણ કે અગ્નિનો સ્પર્શ ઉષ્ણ અને રૂપ લાલ હોય છે. આથી પ્રકાશના સામર્થ્યને-અતિશયને ઉત્પન્ન કરે તે ઉદ્યોતનામ છે. (તાત્પર્ય- જેના ઉદયથી જીવનું શરીર અનુષ્ણ પ્રકાશરૂપ ઉદ્યોતને કરે તે ઉદ્યોતનામ. પૃથ્વીકાયરૂપ ચંદ્રવિમાનને અને આગિયા વગેરેને આ કર્મનો ઉદય હોય છે.)
ઉચ્છ્વાસનામના સ્વરૂપને કહે છે—
ઉચ્છ્વાસ— ‘પ્રાળાપાન' હત્યાવિ, ઊર્ધ્વગામી પવન પ્રાણ છે અને અધોગામી પવન અપાન છે. (શ્વાસ લેવો તે પ્રાણ અને શ્વાસ મૂકવો તે અપાન. પ્રાણાપાન એટલે શ્વાસોશ્વાસ.) તે બંને મૂર્ત પુદ્ગલરૂપ છે. આથી કહે છે- ‘પુાતપ્રદળસામર્થ્યનનમ્' કૃતિ, પ્રાણ અને અપાન અનંતપ્રદેશી
૧. અર્ (સિદ્ધહેમ ૫-૧-૪૯) એ સૂત્રથી અવ્ પ્રત્યય થયો છે.
૨. પુંનામ્નિ ષ: (સિદ્ધહેમ ૫-૩-૧૩૦) એ સૂત્રથી કરણકારકમાં ૪ પ્રત્યય થયો છે.
