________________
સૂત્ર-૧૨ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
૧૦૭ પરિણમે છે એવો જૈન સિદ્ધાંત છે. તેમાં અગુરુલઘુ નામનો જે પરિણામ છે તેનું નિયામક અગુરુલઘુ નામ છે. તેથી તેને(=શરીરને) તેમાં =શરીરમાં) બીજી શક્તિ ઉત્પન્ન થઈ છે તેવું સ્થાપે છેઃકરે છે તેથી અગુરુલઘુનામ છે.
તાત્પર્યાર્થ- અગુરુલઘુનામ શરીરમાં એવી શક્તિ ઉત્પન્ન કરે છે કે જેથી શરીર અગુરુલઘુ પરિણામથી પરિણત થાય છે. નિશ્ચયનયની વૃત્તિથી મતથી) સર્વશરીરો ગુરુ(ભારે) વગેરે વ્યવહારને ભજનારા નથી=આ શરીર ભારે છે ઈત્યાદિ વ્યવહાર થતો નથી. પણ વ્યવહારનયના મતે પરસ્પરની અપેક્ષાએ ત્રણ પ્રકારને પામે છે. કહ્યું છે કે- “નિશ્ચયનયના મતે એકાંતે ગુરુસ્વભાવવાળું કોઈ દ્રવ્ય નથી, તેમ જ લઘુસ્વભાવવાળું કોઈ દ્રવ્ય નથી. વ્યવહારનયથી બાદર સ્કંધોમાં ગુરૂ-લઘુપણાનો વ્યવહાર યોગ્ય છે, અન્ય(સૂક્ષ્મ) સ્કંધોમાં નહિ.” ઉપઘાત નામકર્મના સ્વરૂપનું વ્યાખ્યાન કરવા માટે કહે છે–
ઉપઘાત- “રીરાપોપયાતિમ્' કૃતિ શરીરના યથોક્ત અંગોનો અને ઉપાંગોનો જે કર્મના ઉદયથી બીજાઓ વડે અનેક રીતે ઉપઘાત(ખંડન) કરાય તે ઉપઘાત નામ છે. વા શબ્દથી મતાંતરનું પ્રતિપાદન કરે છે. વપરવિનયીશુપતિનનí વા કોઈક આચાર્યો ઉપઘાત નામકર્મને આ પ્રમાણે કહે છે- પરાક્રમ એટલે જીવનું વીર્ય. સ્વ એટલે પોતાનું. જીવનું પોતાનું જે વીર્ય તે સ્વપરાક્રમ. તેનો ઉપઘાત ઉત્પન્ન કરે છે. સમર્થ શરીરવાળાને પણ નિર્વીર્ય( શક્તિહીન) બનાવી દે છે. પોતાના વિજયનો ઉપઘાત કરે છે. બીજાને જિતવા છતાં જિતાયો નથી જ, એવા વ્યવહારનું કારણ બને છે. આદિ શબ્દના ગ્રહણથી જે અભૂત(=વિશિષ્ટ) કર્મ હોય તે પણ તેના ઉદયથી હણાય છે.
પરાઘાતના સ્વરૂપનું નિરૂપણ કરે છે– પરાઘાત- “પુત્રાસ' ત્યાદિ, જે કર્મના ઉદયથી કોઈ માત્ર દર્શનથી ઓજસ્વી જણાય અથવા અન્યોની( જૈનેતર પંડિતો વગેરેની) સભામાં પણ ગયેલો હોય તો વાણીના સૌષ્ઠવથી સભ્યોને પણ ત્રાસ પમાડે,
