________________
૬૭
59
સૂત્ર-૧૦
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮ હા ! મેં ખોટું કર્યું. ઈત્યાદિ પશ્ચાત્તાપ. શેષ ભાષ્ય સારી રીતે સમજી શકાય તેવું છે.
વેષમ્' રૂત્યાદિ, અનંતાનુબંધી આદિ ચાર પ્રકારના ક્રોધનો ક્ષય કરવાથી અવશ્ય મુક્તિની પ્રાપ્તિ થશે. હવે માનના ચાર પ્રકારોને બતાવવા માટે કહે છે–
“માન: ફત્યાતિ, સદા સ્વપૂજાની આકાંક્ષા હોવાથી માન. અક્કડ રહેવાથી સ્તંભ. કેમકે નમવાનો અભાવ છે. જાતિ આદિનો ગર્વ. જ્ઞાનાદિથી અધિક(ચઢિયાતો) હોવાથી પોતાને અભિમાન થાય એ ઉત્સુક છે. હું જ રૂપ-સૌભાગ્ય આદિથી સંપન્ન છું એવો ભાવ તે અહંકાર છે. બળના કારણે કરાયેલો માન દર્પ છે. દારૂ આદિના નશાવાળાની જેમ દુષ્ટ આલાપો જોવામાં આવતા હોવાથી મદ કહેવાય છે. બીજાઓને ઉપહાસ કરવા જેવો હોવાથી સ્મય કહેવાય છે. આ બધા પર્યાયો માનવિશેષ હોવાથી એક અર્થવાળા છે. ક્રોધની જેમ માનના તીવ્રાદિ ભાવોને બતાવવા માટે કહે છે
તસ્વસ્થ ત્યાદિ તથ્ય એટલે પૂર્વે જેનો પર્યાયભેદથી નિર્દેશ કર્યો છે તે માનકષાયના. “તીવ્ર આદિ' એ સ્થળે આદિ શબ્દથી મંદ અને મધ્યમનું ગ્રહણ કરવું. ભાવ એટલે આત્માનો પરિણામવિશેષ. પથ્થરસ્તંભસમાન આદિ દષ્ટાંતો ક્રમશઃ અનંતાનુબંધી આદિમાં યોજવા. ઉષાનું ઇત્યાદિથી ભલામણ કરે છે. ઉપસંહાર એટલે ઉપનય. (ન્યાયના પંચાવયવ વાક્યમાનું ચોથું વાક્ય. તે આ પ્રમાણે-) જેવી રીતે પથ્થરસ્તંભ છે તે રીતે અનંતાનુબંધી કષાયો છે, ઈત્યાદિ ક્રમશઃ કહેવું. તેથી કોઈક નિમિત્તથી ઉત્પન્ન થયેલો પથ્થરસ્તંભ સમાન માન મૃત્યુ સુધી નાશ પામતો નથી, અન્ય જન્મમાં સાથે આવે છે, અનુનયથી(=પ્રિય બોલવું વગેરેથી) રહિત અને અપ્રત્યવમર્શ(=પશ્ચાત્તાપના પરિણામથી રહિત) હોય છે. તેવા માનસહિત મરેલા જીવો નરકમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આ નિગમન ગ્રંથ છે. વ શબ્દ સમુચ્ચય અર્થમાં છે. એ પ્રમાણે અસ્થિતંભ સમાન ઈત્યાદિમાં પણ યથાયોગ્ય ઉપનય અને નિગમન કહેવા.
