________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
સૂત્ર-૧૦
હવે ક્રોધની ઉત્પત્તિના નિમિત્તને કહે છે- ઇષ્ટવિયોગ, અનિષ્ટસંયોગ અને ઇષ્ટની અપ્રાપ્તિ ઇત્યાદિ કારણોમાંથી કોઇ પણ એક કારણથી જેને ક્રોધ ઉત્પન્ન થયો હોય તેને ભવાંતરમાં પણ અનુસરે છે. અનુનય એટલે બીજાને પ્રિય બોલવું વગેરે ક્રિયા. તેના અભાવથી નિરનુનય. અપ્રત્યવમર્શ એટલે પશ્ચાત્તાપના પરિણામથી રહિત. અન્ય ભાષ્યનો અર્થ સમજાઇ ગયેલો છે.
૬૬
‘ભૂમિરાઝીસદશો નામ' હત્યાવિ, અપ્રત્યાખ્યાનકષાયને આશ્રયીને કહેવાય છે. ‘આત્તસ્નેહા’ કૃતિ જેણે પહેલાં સ્નેહને ગ્રહણ કર્યું છે અને પછી સ્નેહને પીધું છે. (પોતાનામાં એકમેક કરી દીધું છે) તેવી પૃથ્વીમાંથી, અથવા વાયુથી હણાયેલી પૃથ્વીમાંથી. આ પ્રમાણે પૃથ્વીરેખાના અનેક કારણોને જણાવે છે. અપ્રત્યાખ્યાનાવરણકષાયની જઘન્ય આઠ માસની અને ઉત્કૃષ્ટથી એક વર્ષની સ્થિતિ છે. વં ‘યથોક્તનિમિત્ત' ઇત્યાદિથી દૃષ્ટાંતની સાથે દાન્તિક અર્થને સમાન કરે છે=ઘટાવે છે. શેષ ભાષ્ય સ૨ળતાથી સમજાઇ જાય તેવું છે.
‘વાતુજારાનીસદશો નામ’ ફત્યાવિ, રેતીની રેખા સમાન ઇત્યાદિ ભાષ્ય સુખપૂર્વક સમજી શકાય તેવું છે. આ ક્રોધ જઘન્યથી અહોરાત્ર પ્રમાણ અને ઉત્કૃષ્ટથી સંવત્સર પ્રમાણ પણ છે.
અન્ય ભાષ્યનો અર્થ સમજાઇ ગયેલો છે.
‘રાનીસદશો નામ” ઇત્યાદિ ભાષ્ય પ્રાયઃ સુખેથી સમજી શકાય તેવું છે. વિદ્વાનનો એટલે ક્રોધપરિણામને જાણનારનો. પ્રત્યવમર્શ એટલે
અનંતાનુબંધી
અપ્રત્યાખ્યાન
પ્રત્યાખ્યાનાવરણ
સંજ્વલન
સમ્યક્ત્વ
દેવરિત
સર્વવરિત
યથાખ્યાતચારિત્ર
યાવજીવ
એક વર્ષ
ચાર માસ
૧૫ દિવસ
નરક
તિર્યંચ
મનુષ્ય
દેવ
