________________
સૂત્ર-૧૦ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
૬૫ નિર્દેશ કરે છે. લંડન એટલે કલહ. ભામ એ ઈર્ષારૂપ ક્રોધવિશેષ છે. રૂત્યાદ્રિ શબ્દો ક્રોધના અર્થનું પ્રતિપાદન કરનારા હોવાથી એક અર્થને કહેનારા છે તેથી એક જ અર્થવાળા છે.
હવે અનંતાનુબંધી આદિ ભેટવાળા ક્રોધાદિ એક એકના તીવ્ર વગેરે ભાવ બતાવવા માટે ભાષ્યકાર “તથા ઈત્યાદિથી દષ્ટાંતોને કહે છેક્રમથી અનંતાનુબંધી, અપ્રત્યાખ્યાન, પ્રત્યાખ્યાનાવરણ, સંજ્વલનના ક્રોધ, માન, માયા, લોભના એક એકના ચાર પ્રકારોને બતાવે છે. “પર્વતરાની સદશ” રૂત્યાદ્રિ પર્વત એટલે પથ્થરનો ઢગલો. તેનો એક દેશ જે શિલાવિભાગ, તે શિલાવિભાગ પણ ઉપચારથી પર્વત કહેવાય. પર્વતમાં રાજી એટલે ફાડ. પર્વતરાજીની સમાન તે પર્વતરાજીસમાન. શિલામાં પડેલી ફાટ શિલા જ્યાં સુધી હોય ત્યાં સુધી રહે છે. તેને સાંધી શકાતી નથી. એ પ્રમાણે ઉત્પન્ન થયેલો અનંતાનુબંધી ક્રોધ ભવની અપેક્ષાએ જીવ જયાં સુધી જીવે છે ત્યાં સુધી તેની સાથે રહે છે. તેને રોકવાનો કોઈ ઉપાય નથી. ત્યારબાદ મરણથી ફરી નરકગતિ થાય. અપ્રત્યાખ્યાનક્રોધ પૃથ્વીરેખા સમાન છે. એક વર્ષ સુધી રહે છે. પૃથ્વીમાં ઉત્પન્ન થયેલી ફાડ વર્ષાઋતુમાં અવશ્ય નાશ પામે છે. એ પ્રમાણે ઉત્પન્ન થયેલો ક્રોધ પણ એક વર્ષમાં અવશ્ય શાંત થાય છે. પ્રત્યાખ્યાનાવરણક્રોધ રેતીરેખા સમાન છે. રેતીમાં ઉત્પન્ન થયેલી રેખા ઉત્કૃષ્ટથી ચાર માસમાં (પવન આદિથી) ફરી સંધાઈ જાય છે. એ પ્રમાણે પ્રત્યાખ્યાનાવરણક્રોધ પણ ચાર માસમાં અવશ્ય ઉપશમને પામે છે. ઉત્પન્ન થયેલ સંજવલન ક્રોધાગ્નિ ઉત્કૃષ્ટથી પાક્ષિકપ્રતિક્રમણના કાળે બુઝાવી દેવાય છે. આથી જલરેખા સમાન છે એમ કહેવાય છે. આ ક્રોધ જલરેખા સમાન હોવાથી પક્ષ જેટલા કાળનું સૂચન કરે છે.
તત્ર પર્વતરાગી સંદશો નામ ઇત્યાદિ ગ્રંથથી ઉદાહરણોને વિચારે છે. પ્રયોગ એટલે પુરુષ વ્યાપાર, વિગ્નસા એટલે સ્વાભાવિક, વિમિત્ર શબ્દના ઉલ્લેખથી પ્રયોગ અને વિસસા એ ઉભયનું ગ્રહણ કર્યું છે. આ ત્રણમાંના કોઈપણ એક હેતુથી એ પ્રમાણે સંબંધ છે.
