________________
૨૧
સૂત્ર-૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮ કારણ છે, હર્ષકારક છે. આ રીતે મોદક જીવના સંયોગથી અનેક આકારે પરિણમે છે. તે પ્રમાણે કામણવર્ગણાને યોગ્ય પુગલસમૂહ પણ આત્માના સંબંધથી કોઈક જ્ઞાનને આવરે, બીજો દર્શનને ઢાંકે છે, અન્ય સુખ-દુઃખનું કારણ બને છે. ઇત્યાદિ યોજના કરવી તથા જેના ગંધ, રસ વગેરે નાશ પામતા નથી તેવા મોદકની જ અવિનાશીપણે અવસ્થાન એ સ્થિતિ છે. કહ્યું છે કે- આ પ્રમાણે કર્મની મૂળ અને ઉત્તર પ્રવૃતિઓ કહી છે. તેમના સ્થિતિકાળનો જે હેતુ છે તેને સ્થિતિબંધ કહ્યો છે. (૧) તેના જ સ્નિગ્ધ, મધુર આદિ અને એકગુણ, દ્વિગુણ વગેરેની સત્તા તે અનુભાવ છે.
કહ્યું છે કે, “તે પ્રકૃતિઓના જ વિપાકનો જે હેતુ છે અને નામની વ્યુત્પત્તિથી ભિન્ન છે(=નામની વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે ભિન્ન ભિન્ન છે) તે રસ અનુભાવ સંજ્ઞાવાળો છે અને તીવ્ર, મધ્યમ, જઘન્ય છે.”
મોદકના જ કણિયા વગેરેના પરિમાણની તપાસ કરવી તે પ્રદેશ છે. કર્મના પણ પુગલના પરિમાણનું નિરીક્ષણ કરવું તે પ્રદેશબંધ છે. કહ્યું છે કે, “જીવ વડે પૂર્વોક્ત તે સ્કંધોનું સર્વ દિશામાંથી સર્વઆત્મપ્રદેશોથી યોગવિશેષથી કરાતા ગ્રહણની પ્રદેશ સંજ્ઞા છે.” (૧)
સતત કર્મોને બાંધતા અને છોડતા જીવનો પ્રત્યેક (આત્મ)પ્રદેશ અનંતકર્માણુઓથી બંધાયેલો છે.” (૨)
રૂતિ શબ્દ મૂળ પ્રકૃતિબંધના ભેદોનું પરિમાણ બતાવવા માટે છે. જ્ઞાનાવરણીય આઠેય કર્મોનો પ્રકૃતિ આદિ ભેદ જ મૂળ ભેદ છે. (૮-૪)
भाष्यावतरणिका- तत्रભાષ્યાવતરણિકાર્થ– તેમાં– टीकावतरणिका- उत्तरसूत्रसम्बन्धार्थस्तत्रशब्दः, तत्र तेषु चतुर्यु प्रकृत्यादिलक्षणेषु बन्धभेदेषु प्रथमो भेद उच्यते, स च द्वेधा मूलप्रकृतिबन्धः उत्तरप्रकृतिबन्धश्च ॥ मूलप्रकृतिबन्धप्रतिपत्त्यर्थमिदं वचनं
ટીકાવતરણિકાર્ય–તત્ર શબ્દ પછીના સૂત્રની સાથે સંબંધ જોડવા માટે છે. પ્રકૃતિ આદિ રૂપ તે ચાર બંધભેદોમાં પ્રથમ ભેદ કહેવાય છે. બંધ
