________________
સૂત્ર-૧૨ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
૧૦૧ યોગ્ય પુદ્ગલો સંઘાતનામકર્મના ઉદયથી પરસ્પર ભેગા થયેલા સારી રીતે રહે છે. [શરીર, અંગોપાંગ, નિર્માણ, બંધન, સંઘાતએ પાંચને બરોબરસમજીએ
(૧) સર્વપ્રથમ શરીરનામકર્મથી તે તે શરીરને યોગ્ય પુદ્ગલોનું ગ્રહણ થાય અને એ પુદ્ગલોનો આત્મપ્રદેશોની સાથે સંયોગ થાય. (૨) પછી અંગોપાંગનામકર્મથી અંગોપાંગરૂપે રચના થાય. (૩) પછી નિર્માણનામકર્મથી લિંગ અને અવયવોની તે તે સ્થાને ગોઠવણી થાય.
(૪) પછી બંધનનામકર્મથી જતુ-કાષ્ઠની જેમ પુદ્ગલોનું જોડાણ થાય. જતુ એટલે લાખ લાખ જેમ કાષ્ઠના બે ટુકડાને જોડે છે તેમ પહેલાં ગ્રહણ કરેલા અને હમણાં ગ્રહણ કરાતા પુદ્ગલો જોડાઈ જાય છે.
(૫) જોડાયેલા એ પુદ્ગલો પોલા હોય છે, ઠોસ(=નિબિડ) હોતા નથી. એથી જેમ ઘાસના પોલા મોટા ઢગલાને દબાવીને નિબિડ (ઠોસ) નાનો ઢગલો બનાવે છે તેમ સંઘાતનામકર્મથી પોલા એ પુદ્ગલોને દબાવીને ઠોસ બનાવે છે.] સંસ્થાનનામકર્મના સ્વરૂપનું વ્યાખ્યાન કરવા માટે કહે છે
સંસ્થાન– “સંસ્થાનના પવિલમ્' રૂતિ સારી સ્થિતિ તે સંસ્થાન. સંસ્થાન આકારવિશેષ છે. બંધાયેલા નિબિડ (કોસ) થયેલા પુદ્ગલોમાં જે કર્મના ઉદયથી આકારવિશેષ થાય તે સંસ્થાનનામ. તે સંસ્થાન છે પ્રકારનું છે. તે આ પ્રમાણે- એમ કહીને છએ સંસ્થાનને નામ લઈને કહે છે- “સમવારનામ' ફત્યાદ્ધિ, સમ એવું ચતુરગ્ન તે સમચતુરગ્ન. કારણ કે તે શરીર માન, ઉન્માન, પ્રમાણથી ન્યૂન નહિ અને અધિક પણ નહિ તેવું હોય છે. તેના અંગોપાંગો પરિપૂર્ણ હોય છે. નીચે, ઉપર અને તિર્લ્ડ તુલ્ય હોય છે. જીવની પોતાની આંગળીઓથી એક સો આઠ આગળ ઊંચું હોય છે અને અંગોપાંગોથી યુક્ત હોય છે. યુક્તિથી નિર્મિત લેપના પૂતળાની જેમ પરિપૂર્ણ હોય છે.
