________________
૭૨
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
સૂત્ર-૧૨
અથવા બેડીની જેમ શરીરધારણરૂપ પ્રતિબંધ કરવામાં પ્રયત્ન કરે છે માટે આયુર્ છે. આયુર્ એ જ આયુષ્ય. સંસાર ચાર ગતિવાળો હોવાથી આયુષ્યના ચાર ભેદ છે. તેના ભેદ બતાવવા માટે કહે છે–
‘નારમ્’ ત્યાદ્રિ, તેમાં નરક એટલે ઉત્પત્તિનાં યાતનાસ્થાનો. તે સ્થાનો પૃથ્વીના પરિણામવિશેષ છે. તેના સંબંધવાળા જીવો પણ તેમાં રહેતા હોવાથી નારકો કહેવાય છે. તેમનું આ આયુષ્ય નારક આયુષ્ય કહેવાય છે. એકેન્દ્રિય, બેઇન્દ્રિય, તેઇન્દ્રિય, ચરિન્દ્રિય, પંચેન્દ્રિય જીવો તિર્યંચયોનિવાળા છે. તેમનું આયુષ્ય તૈર્યગ્યોન કહેવાય છે. મનુષ્યો સંમૂર્ચ્છન અને ગર્ભજ છે. તેમનું આયુષ્ય માનુષ કહેવાય છે. ભવનવાસી વગેરે દેવોનું આયુષ્ય દૈવ કહેવાય છે. રૂતિ શબ્દ આયુષ્યની પ્રકૃતિઓના પરિમાણના બોધ માટે છે. (૮-૧૧)
टीकावतरणिका - सम्प्रति नामकर्मोत्तरप्रकृतिभेदख्यापनायाहટીકાવતરણિકાર્થ—હવે નામકર્મની ઉત્તરપ્રકૃતિઓના ભેદને જણાવવા માટે કહે છે— નામકર્મના ભેદો—
गतिजातिशरीराङ्गोपाङ्गनिर्माणबन्धनसङ्घातसंस्थानसंहननस्पर्शरसगन्धवर्णानुपूर्व्यगुरुलघूपघातपराघातातपोद्योतोच्छ्वासविहायोगतयः प्रत्येकशरीरत्रससुभगशुभसूक्ष्मसुस्वरपर्याप्तस्थिरादेययशांसि सेतराणि तीर्थकृत्त्वं च ॥८- १२॥
સૂત્રાર્થ– ગતિ, જાતિ, શરીર, અંગોપાંગ, નિર્માણ, બંધન, સંઘાત, સંસ્થાન, સંહનન, સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણ, આનુપૂર્વી, અગુરુલઘુ, ઉપઘાત, પરાઘાત, આતપ, ઉદ્યોત, ઉચ્છ્વાસ, વિહાયોગતિ, પ્રત્યેકશરી૨-સાધારણશરીર, ત્રસ-સ્થાવર, સુભગ-દુર્ભાગ, સુસ્વર-દુઃસ્વર, શુભ-અશુભ, સૂક્ષ્મ-બાદર, પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત, સ્થિર-અસ્થિર, આઠેયઅનાદેય, યશ-અયશ અને તીર્થંક૨૫ણું એમ કુલ બેતાલીસ (૪૨) ભેદો નામકર્મના છે. (૮-૧૨)
