________________
૯૬
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
સૂત્ર-૧૨
અથવા પૂર્વપદ એવા પ્રત્યેક શરીરાદિની સામાનાધિકરણ્ય વિવક્ષામાં નામાનિ એ પ્રમાણે જાણવું. વ્યક્તિની વિવક્ષા કરવાથી નામ શબ્દ ઉત્તરપદ થાય. તત્ત્વથા ઇત્યાદિથી સામાનાધિકરણ્યથી પ્રત્યેક શરીરનામ આદિ ઉદ્દેશ છે=માત્ર નામથી કથન છે. અંતે તીર્થંકર નામકર્મ એટલા માટે છે કે તે પ્રકૃષ્ટ(=સર્વશ્રેષ્ઠ) છે. રૂતિ શબ્દ પિંડપ્રકૃતિઓનું પરિમાણ બતાવવા માટે છે. તલ્ એટલે નામકર્મ. નામકર્મ જે પ્રમાણે કહ્યું છે તે પ્રમાણે બંધનનામ અને સંઘાતનામની સાથે બેતાલીસ ભેદવાળું છે.
હવે આ પિંડપ્રકૃતિઓના ભેદના બોધ માટે ઉત્તરનામાનેવિધમ્ એવું ભાષ્ય છે. ઉત્તરનામ એટલે ઉત્તરપ્રકૃતિનામ, અર્થાત્ પિંડપ્રકૃતિઓનો ભેદ. તદ્યથા ઇત્યાદિથી પિંડપ્રકૃતિઓના ભેદોનો નિર્દેશ કરે છે—
ગતિ–ગતિનામનીપિંડપ્રકૃતિના નરકગતિનામ વગેરે ચાર ભેદોછે. તેમાં જે કર્મના ઉદયથી જીવ‘નારક’ એ પ્રમાણે કહેવાયવ્યવહાર કરાય તે નરકગતિનામકર્મ એ પ્રમાણે તિર્યંચયોનિનામકર્મ વગેરે ત્રણ વિષે પણ કહેવું.
જાતિ– ‘જ્ઞાતિનામ્ન:' હત્યાવિ, એકેન્દ્રિયજાતિ આદિ પાંચની અપેક્ષાએ જાતિનામ એ પિંડપ્રકૃતિ છે. આ પાંચ મૂળ ભેદો છે. તદ્યથા ઇત્યાદિથી પાંચ મૂળ ભેદોનો નિર્દેશ કરે છે. ‘ન્દ્રિયજ્ઞાતિનામ' ફત્યાદિ, એક એટલે પ્રથમ ઇન્દ્રિય. જાતિ એ સામાન્ય છે. જાતિ એ જ નામ તે જાતિનામ. એ પ્રમાણે બેઇન્દ્રિયજાતિનામ આદિ ચાર પણ કહેવાં. એકેન્દ્રિયજાતિનામકર્મના ઉદયથી ‘એકેન્દ્રિય’ એ પ્રમાણે વ્યવહાર કરાય છે. એકેન્દ્રિય સંજ્ઞાનું નિમિત્ત એવી એકેન્દ્રિયજાતિ એ સામાન્ય છે. કેમકે પૃથ્વી આદિ ભેદોમાં અનુગત છે. એકેન્દ્રિયજાતિનામ વિના ‘એકેન્દ્રિય' એવી સંજ્ઞાનો અભાવ જ થાય.
‘ન્દ્રિયજ્ઞાતિનામ’ ફત્યાદ્રિ એકેન્દ્રિયજાતિ વગેરે પણ પૃથ્વીકાયાદિ ભેદોની અપેક્ષાએ પિંડપ્રકૃતિઓ જ છે. ‘તદ્યથા’ ઇત્યાદિથી નિર્દેશ કરે છે- ‘પૃથિવીાયિ જ્ઞાતિનામ’ પૃથિવી એ જ કાય તે પૃથ્વીકાય. પૃથ્વીકાય જેમને છે તે પૃથિવીકાયિક. તેમની જાતિ એ જ નામ=પૃથિવીકાયિક
