________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
સૂત્ર-૯
સુખપૂર્વક જાગી શકાય તેવી ઊંઘ તે નિદ્રા. વેદનીય એટલે અનુભવવા યોગ્ય. નિદ્રા નિદ્રા છે અને વેદનીય છે એમ બધામાં સમાનાધિકરણ છે. અર્થાત નિદ્રા વગેરે પાંચની સાથે વેદનીયનો કર્મધારય સમાસ છે. કષ્ટપૂર્વક જાગી શકાય તેવી ઊંઘ તે નિદ્રાનિદ્રા. બેઠા બેઠા ઊંઘ આવે તે પ્રચલા. ચાલતાં ચાલતાં ઊંઘ આવે તે પ્રચલાપ્રચલા. એકઠું કરે(=ધારેલું કામ કરે) તે સ્ત્યાન. સ્યાન એટલે જેની ચેતના અત્યંત વિકસ્વર બની નથી તેવો સ્થિરચિત્તવાળો આત્મા. સ્થાનની નિદ્રાવિશેષ થયે છતે ગૃદ્ધિ=આકાંક્ષા તે સ્થાનગૃદ્ધિ. સ્યાનગૃદ્ધિ માંસ, મોદક, દાંત વગેરે ઉદાહરણોથી પ્રસિદ્ધ છે અથવા સ્થાનદ્ધિ એવો પાઠ છે. તેના ઉદયથી અતિશય બળની પ્રાપ્તિ થતાં વાસુદેવના બળ સમાન મહાબળી થાય છે. અન્યથા સંહનનની અપેક્ષાએ જઘન્યબળવાળો કે મધ્યમબળવાળો પણ સંભવે છે. ત્યાનની ઋદ્ધિ તે સ્થાનર્હિ. ~ શબ્દ સમુચ્ચય અર્થમાં છે. તેથી ચક્ષુદર્શનાવરણ વગેરે અને નિદ્રાવેદનીય વગેરે એમ વાક્યાર્થ થાય. ઉક્ત અર્થને જ અનુસરનારું ભાષ્ય આ પ્રમાણે છે–
“ચક્ષુર્શનાવરળીયમ્” ઇત્યાદિ ભાષ્યનો અર્થ સમજાઇ ગયેલો છે. દર્શનાવરણ નવ ભેદોવાળું જ છે એમ અંતે ઉપસંહાર કર્યો છે. નવ ભેદોવાળું જ છે. (૮-૮)
टीकावतरणिका - सम्प्रति यत्तदागमे प्रसिद्धं वेदनीयत्वेन तृतीयमूलप्रकृतिरूपं तदुत्तरप्रकृतिविवक्षया सूत्रकार आह
ટીકાવતરણિકા હવે આગમમાં ત્રીજી મૂલપ્રકૃતિ તરીકે જે વેદનીયકર્મ પ્રસિદ્ધ છે તેને તેની ઉત્તરપ્રકૃતિઓને કહેવાની ઇચ્છાથી સૂત્રકાર કહે છે—
વેદનીયકર્મના બે ભેદો–
૩૪
સમદ્રેઘે ।।૮-શા
સૂત્રાર્થ– સઘ=સાતાવેદનીય અને અસઘ=અસાતાવેદનીય એમ વેદનીયપ્રકૃતિના બે ભેદ છે. (૮-૯)
भाष्यं - सद्वेद्यं असद्वेद्यं च वेदनीयं द्विभेदं भवति ॥८- ९॥
