________________
૧૭.
સૂત્ર-૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮ તેના=સ એ પદના જ અનુસંધાનને કહે છે. આત્મપ્રદેશોનો અને પુગલોનો પરસ્પર એકમેક સંબંધ જ બંધ છે. “ર્મશરીર રૂતિ આત્માની સાથે એકતાના કારણે યોગ-કષાયોના પરિણામથી યુક્ત એવું કાર્પણ શરીર અન્ય કર્મયોગ્ય પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરવામાં આત્મસાત્ કરવામાં, અર્થાત્ આત્માની સાથે એકતારૂપ પરિણામને પ્રાપ્ત કરાવવામાં સમર્થ છે. આ પ્રમાણે કર્મશરીરથી પુલોનું જે ગ્રહણ તેનાથી કરાયેલો બંધ છે.
તે બંધ ચાર પ્રકારનો છે' એવા ઉલ્લેખથી ઉત્તરસૂત્રના સંબંધને કહે છે. લક્ષણ અને વિધાનથી( પ્રકારથી) જીવાદિ સાત પદાર્થોની વ્યાખ્યા પ્રસ્તુત છે. તેમાં લક્ષણથી( સ્વરૂપથી) બંધ કહ્યો. હવે લક્ષિત બંધનું વિધાન કહેવું જોઈએ. જેનું લક્ષણ કહી દીધું છે તે બંધ એકરૂપ હોવા છતાં કાર્યભેદથી કે અવસ્થાભેદથી પ્રકૃતિ આદિ વિભાગને પ્રાપ્ત કરે છે. જેમકે જુદા જુદા માણસો ક્રૂરતા, અધમતા અને લોભ આદિના ભેદથી જુદાપણાને પામે છે તેવી રીતે બંધ પણ (કાર્યભેદ વગેરેથી) જુદાપણાને પામે છે.
પુન: શબ્દ બંધને વિશેષ કરે છે. તે આ પ્રમાણે- બંધના દ્રવ્ય અને ભાવ એ બે ભેદોમાં અહીં ભાવબંધ જાણવો. (૮-૩) टीकावतरणिका- तत्प्रकारनिरूपणायेदमाहટીકાવતરણિયાર્થ–બંધના પ્રકારોનું નિરૂપણ કરવા માટે આ કહે છે– બંધના ભેદોप्रकृतिस्थित्यनुभावप्रदेशास्तद्विधयः ॥८-४॥
સૂત્રાર્થ– બંધના પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, અનુભાવ(=રસ) અને પ્રદેશ એ ચાર પ્રકાર છે. (૮-૪)
भाष्यं- प्रकृतिबन्धः, स्थितिबन्धः, अनुभावबन्धः, प्रदेशबन्धः इति ૧૮-૪ો.
ભાષ્યાર્થ–પ્રકૃતિબંધ, સ્થિતિબંધ, અનુભાવબંધ અને પ્રદેશબંધ એમ બંધના ચાર પ્રકારો છે. (૮-૪)
