________________
સૂત્ર-૧૦
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮ તેના ઉદયથી કોઈને બે ધાતુના ઉદયમાં માર્જિત આદિ દ્રવ્યના અભિલાષની જેમ સ્ત્રી-પુરુષ બંનેમાં પણ અભિલાષ પ્રગટે. કોઈને તો પુરુષોમાં જ અભિલાષ થાય. સંકલ્પથી ઉત્પન્ન થયેલો અભિલાષ પણ અનેક પ્રકારનો છે. રૂતિ શબ્દનો પ્રયોગ નોકષાયના પરિમાણને બતાવવા માટે છે. આ પ્રમાણે આ નવ પ્રકારનું નોકષાયવેદનીય કહ્યું.
આ પુરુષવેદ આદિ ત્રણેયના તીવ્રાદિ પરિણામની સારી રીતે સિદ્ધિ કરવા માટે દષ્ટાંતોને પ્રગટ કરવાની ઇચ્છાવાળા ભાષ્યકાર કહે છે–
પુરુષવેતાલીના' એ પ્રમાણે ક્રમના નિયમને કહે છે. તૃણ આદિ શબ્દોનો દ્વન્દ સમાસ કર્યો છે. દરેક શબ્દનો અગ્નિ શબ્દની સાથે સંબંધ છે. જે બતાવાય તે નિદર્શન. નિદર્શનો છે=દષ્ટાંતો છે. આ દૃષ્ટાંતો શબ્દોની કરેલી રચનાના ક્રમથી છે. તેમાં પુરુષવેદ તીવ્રતાથી બળતા અગ્નિની જેમ પ્રતિકાર કરી લીધા પછી તુરત શાંત થાય છે. અતિશય સળગાવેલા ઘાસના પૂળાની જેમ એનો સંબંધ વધારે સમય રહેતો નથી. ઘણા કાળ સુધી રહેનારા અને સંભાષણ-સ્પર્શનરૂપ કાષ્ઠથી વૃદ્ધિ પામેલા સ્ત્રીવેદરૂપ અગ્નિનો પ્રશમ લાંબા કાળે થાય છે. અત્યંત દેઢ ખેર આદિના કાષ્ઠથી અત્યંત વૃદ્ધિ પામેલા જવાળાસમૂહવાળા અગ્નિની જેમ સ્ત્રીવેદ લાંબા કાળે શાંત થાય છે. મહાનગરને બાળનારા અગ્નિ જેવા અને ઉદયને પામેલા નપુંસકવેદ મહામોહરૂપ અગ્નિનો ઘણા કાળે પ્રશમ થાય છે. દિશાઓમાં વધી રહેલા અત્યંત પ્રદીપ્ત અગ્નિકણના સમૂહવાળા છાણના અગ્નિની જેમ નપુંસકવેદનો પ્રશમ અતિશય ઘણા કાળે થાય છે.
હવે ઉપસંહાર કરે છે- “વમ્' રૂત્યાદિ, ઉક્ત રીતે બે-ત્રણ-સોળ-નવ ભેદોના સ્વરૂપથી(=સ્વરૂપના વર્ણનથી) અઠ્યાવીસ ભેદોવાળું મોહનીય કર્મ કહ્યું. ૧. આયુર્વેદમાં વાત, પિત્ત, કફ એ ત્રણને પણ ધાતુ કહેલ છે. એ ત્રણમાંથી કોઇપણ બે ધાતુનો
એકી સાથે પ્રકોપ થાય તે બે ધાતુનો ઉદય કહેવાય. ૨. માર્જિત એક પ્રકારનું ભક્ષ્ય છે. તેમાં દહીં, ઘી, મરી, મધ વગેરે ચીજો તથા કપૂરની સુગંધી દેવાય છે. (ભગવદ્ ગોમંડલ)
