________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
સૂત્ર-૧૦
હાસ્ય ઇત્યાદિ સૂત્રાવયવથી નોકષાયમોહનીયના નવ ભેદોને કહે છે. આ પ્રમાણે મોહનીયકર્મના અઠ્યાવીસ ભેદો સૂત્રથી જણાવ્યા. હવે ભાષ્યને અનુસરવામાં આવે છે—
૫૬
ત્રિ-દ્વિ-ષોડશ-નવ મેવા યથામમ્ ઇત્યાદિ ભાષ્ય છે. આ ભાષ્યનો અર્થ કહેવાઇ ગયો છે. દર્શન, ચારિત્ર, કષાય, નોકષાય પ્રકૃતિઓના અનુક્રમે ત્રણ, બે, સોળ અને નવ ભેદો છે. આનાથી મોહનીયના અઠ્યાવીસ ભેદોનું પ્રતિપાદન કર્યું.
‘મોદનીયવન્ય’ હત્યાવિ મોહ(=મોહનીય) શબ્દનો (આઠમા અધ્યાયના પાંચમા સૂત્રમાં) કારકથી વ્યુત્પત્તિથી થતો અર્થ સિદ્ધ કર્યો છે. મોહના દર્શનમોહનીય અને ચારિત્રમોહનીય એમ બે ભેદો છે. તત્ત્વભૂત પદાર્થોની શ્રદ્ધા તે દર્શન. દર્શનમાં મુંઝાવવાના કારણે દર્શનમોહનીય છે. પ્રાણાતિપાત આદિથી વિરતિ એ ચારિત્ર છે. ચારિત્રમાં મુંઝાવવાના કારણે ચારિત્રમોહનીય છે. “તંત્ર ર્શનમોહનીયા વ્યશ્રિમેવ:' હત્યાદ્રિ, દર્શનમોહનીય અને ચારિત્રમોહનીય એ બેમાં દર્શનમોહનીયનો ત્રણ પ્રકારનો પ્રકૃતિબંધ ‘તદ્યથા’ ઇત્યાદિથી કહેવાય છે. તેને જ બતાવે છે‘મિથ્યાત્વવેતનીયમ્’ કૃત્યાદિ, દર્શનમોહનીયના ત્રણ પ્રકાર હોવા છતાં બંધ એક પ્રકારનો જ છે. તત્ત્વભૂત પદાર્થોની અશ્રદ્ધારૂપ મિથ્યાત્વવેદનીયનો જ બંધ થાય છે. સમ્યક્ત્વમોહનીયનો અને સભ્યમિથ્યાત્વમોહનીયનો બંધ થતો નથી. કારણ કે કેવળ મિથ્યાત્વરૂપે જ બંધાયેલા મિથ્યાત્વના પુદ્ગલો કર્તા આત્માના અધ્યવસાયવિશેષથી સર્વથા શુદ્ધ કરાયેલા અને એથી મિથ્યાત્વપરિણામનો ત્યાગ કરાયેલા સમ્યકૃત્વ તરીકે વ્યવહારને પામે છે અને સમ્યગ્મિથ્યાત્વ પરિણામને પમાડાયેલા સમ્યગ્મિથ્યાત્વ તરીકે વ્યવહારને પામે છે. પણ એવા જ પ્રકારના બંધાતા નથી. કંઇક શુદ્ધ થયેલા મિથ્યાત્વપુદ્ગલો સભ્યમિથ્યાત્વ એવા વ્યવહારને પામે છે. કહ્યું છે કે- “મિથ્યાત્વના ઉદયમાં જીવ વિપરીત શ્રદ્ધાવાળો થાય છે. જેમ પિત્તના ઉદયમાં(=પિત્તના પ્રકોપમાં) ઘી ઉપર
