Book Title: Tattvarthadhigam Sutra Abhinav Tika Adhyaya 07
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Shrutnidhi Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005037/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya nmH| tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA. adhyAya : 7 abhinavaTIkAkartA pUjaya munirAja zrI sudharmasAgarajI mahArAja sAhebanA ziSya muni dIpa29nA sAga2 anel and Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla bahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgaragurUbhyo namaH tattvArthAdhigama sUtra AbhinALa hIka adhyAyaH -: preraka pUjayamunirAja zrI sudharmasAgarajI mA~ sAkSa :abhinavaTIkA-kartA: abhinava sAhitya sarjaka munidIparatnasAgara tA.16/5/94 somavAra 2050 mAsaH vaizAkha sudaH5 abhinava zruta prakAzana- 38 Jain Education international Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya anukrama krama ! viSaya sUtra | pRSTha 2 ra = 2 1 vrata nuM svarUpa 2 vrata nI sthiratA mATenI bhAvanAo hiMsAdi pAMcenuM svarUpa 4 vatI nu svarUpa ane bheda 5 vratanA 12 bheda da saMlekhanAnuM svarUpa samyakta Adi bAra vratanA aticAra 8 saMkhanAnA aticAra dAnanI vyAkhyA ane vizeSatA 3 thI 7 8 thI 12 13,14 15,16 17 18 thI 31 8 8 32 92 141 144 33,34 152 pariziSTa 1 sutrAnukrama 2 jhiMkArAdi sUtrakrama.. 3 zvetAmbara digambara pAThabheda 4 Agama saMdarbha 5 saMdarbha sUci 154 156 158 159 TAipaseTIMgaH- rekomyuTarsa, digvIjaya ploTa, jAmanagara,phonaH 239 prinTIMga - navaprabhAta prinTIMga presa,ghI-kATA roDa, amadAvAda. prakAzaka:- abhinavazruta prakAzana, pra.je. mahetA, pradhAna DAkaghara pAchaLa jAmanagara-361 001. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala saNassa - - - - - - (tasvAthadhagama sUtra ) tattvaH (1) yathAvasthita jIvAdi padArthono svabhAva te tattva. (2) je padArtha je rUpathI hoya tenuM te ja rUpa hovuM te tattva-jemake jIva jIvarUpe ja rahe ane ajIva - ajIva rUpe rahe che. artha: (1) je jaNAya te artha. (2) je nizcaya karAya ke nizcayano viSaya hoya te artha. tattvArtha: (1) tattva vaDe je arthano nirNaya karavo te tattvArtha. (2) je padArtha je rUpe hoya te padArthane te rUpe ja jANavo ke grahaNa karavo te tattvArtha. adhigamaH (1) jJAna athavA vizeSa jJAna. (2) jJAna thavuM te. sUtraH alpa zabdomAM gaMbhIra ane vistRta bhAva darzAvanAra zAstra vAkya te sUtra. prastuta granthamAM jIva-ajIva Azrava-bandha-saMvara-nirA-mokSa e sAta tattvo che. A sAte tattvone te svarUpe ja grahaNa karavA rUpa nizcayAtmaka bodhanI prApti te tattvArthAdhigama. sUtrakAra maharSipU. umAsvAtijIe samagra granthamAM tattvArthanI sUtra svarUpe ja guMthaNI karI che mATe tene tAryAdhigama sUtra kahayuM che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 sAtamA adhyAyane AraMbhe tatvArtha sUtrakAre daza adhyAyomAM samagra granthane vibhAjIta karyo che. teo zrI A daza adhyAya thakI sAta tatvo no bodha karAve che. jemA jIvatatva viSayaka vicAraNA prathama cAra adhyAyamAM karyA pachI, pAMcamAM adhyAyamAM ajIva tatva ane chaThThA adhyAyamAM Asrava tatva saMbaMdhi vizad carcA karI che A adhyAyamAM mukhyatve vrata-vratanI bhAvanA ane vratanA aticAra e ja viSaya kSetra che. Asrava ne jaNAvatA adhyAya-chaThThAmAM sUtraH13 mAM vratI zabda Ave che A vrata zabda mULa vrata zabda uparathI banelo che tethI vrata ane vratI nI vyAkhyA,vrata atI cAra Adi samagra carcA no mukhyasAra vrata viSayaka vistRta mAhitI pradAnano jaNAya che jIvAdi sAta tatvonA saMbaMdhamAM kahIe to A adhyAyanuM varNana Asravatatva sAthe saMbaMdha dharAve che ema kahI zakAya kema ke vratanA aticAro Asrava rUpe che jenuM varNana A adhyAyamAM savistAra thayeluM che -vaLI aticAra samajavA mATe vratonuM jJAna hovuM e nitAnta Avazyaka che mATe AraMbhamAM vrata saMbaMdhi ullekho paNa karAyela che. sUtrakAra maharSiprathama sUtramAM vrata nI vyAkhyA kare che, trIjA sUtramAM vratane mATenI pAMca-pAMca bhAvanAnejaNAvechesUtraH8 thI 16 madhye pratyeka vratanA svarUpanI spaSTatA karI sUtraH18 thI 32 mAM vratAticAra jaNAve che je parokSa rIte Asavo ja che A rIte thatA Asrava athavA vrata saMbaMdhi duSaNo no yogya abhyAsa jIvane AsravathI dUra thai niraticAra vratapAlana thakI mokSamArge gamanakarAvavAmAM sahAyaka thAya che Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 1 zrI umAsvAti vAcakebhyo namaH adhyAyaH-sUtraH1 [1]sUtrahetu - sUtrakAra maharSi vratanA svarUpane jaNAvavAnA hetuthI A sUtra racanA kare che [] [2]sUtra:mULa:-hiMsAnRtasteyAnApariprademyovirativratam [] [3]sUtraHpRtha-hiMsA amRta - steya - annadgha - paripradekhyo virati: vratam ] [4]sUtrasAra:-hiMsA,asatya,corI,maithuna ane parigraha [e pAMca] thI [jANIne,zradhdhApUrvaka, mana vacana kAyA vaDe ] viramavuM e vrata che ] [5]zabdajJAnaH hiMsA- hiMsA asteya corI pri-parigraha vrata-vrata 5 asatya amRta -jUTha, avA-maithuna vipatti-viramavuM,aTakavuM ta-hiMsAdi thI viramavuM te ja vrata [6]anuvRttiH- prathama sUtra che mATe pUrvanA koi sUtranI anuvRtti ahIM vartatI nathI [7]abhinavaTIkAH- sUtrakAra maharSi Asravatatvano vistAra jaNAvavA mATe A adhyAyamAM prathama vratonA svarUpa nonirdeza karI pachI vratAticAra thakI, thatA karmAMsavano nirdeza kare che hiMsA,asatya,corI,maithuna, parigraha e doSone samajI temano tyAga svIkArI pachI te doSone na sevavA e traNa pravRtti ne vrata zabda thI ahIM sUtrakAra jaNAve che. Ama prastuta sUtra mAMto doSa -chelle doSano tyAga,punaHsevana na karavuM e traNa vigata thakI to chelle saMvara ja thAya che. paNa sUtrakArano Azaya ahIM saMvara tatvane jaNAvavAno nathI paraMtu sAtAvedanIya karmAnnavamAM Avela vratI anukaMpA zabdanA vratI zabdane spaSTa karavAno che - A hetuthI ja prathama vrata no artha jaNAvI AgaLa sUtraH13 mAM vrato zabdanuM kathana kare che. * hiMH:- pramatta yoga vaDe karIne prANano nAza karavo te hiMsA maiM hiMsA be prakAranI kahI che dravya hiMsA bhAvahiMsA -dravyahisAH- potAnA ke anya AtmAnA dravyaprANo ke jenA vaDe te jIvanuM zarIrastha jIvana jIvAya che. teno alpAMze ke sarvathA thAta ka2vo te vyahiMsA - bhAvahiMsAH- pratyeka saMsArI jIvamAM pota-potAnA kSayopazamAnusAre potAnA jJAnadarzana-cAritra tapa-vIrya guNamAM je-je pravartana hoya che te kSayopazama bhAvano ghAta ka2vo ke unmArge pravartana karAvavuM te bhAvahiMsA jANavI kaSAyAdipramAdapariNatasya AtmanaH kartuH kAyAdikaraNavyApArAd dravyabhAvabhedena prANavyaparopaNaM hiMsA / * amRtaH-asatya, mithyAkathana te asatya che --je vastu [ka dravya]ne je svarUpe zAstrakAroe jaNAvela che. tene anyathA svarUpe kahevuM Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA jaNAvavuM te asatya vacana jANavuM sadbhUtanihnavAsadbhUtodbhAvanaviparItakaTuka sAvadyAdi mRSAvacanam / steyaH-corI,adatta-koie nahIM ApelI vastunuM grahaNa te corI OM je vastu potAnI nathI tene yena kena prakAre potAnI mAnI grahaNa karavI,vAparavI te paraparI gRhItasya svIkaraNamAkrAntyA cauryeNa zAstraniSiddhasya vA steyam / anAH- maithuna,strI-puruSanuM karma-maithuna sevana te abrahma che OM AtmAnA jJAnAdi guNono bhoga-upabhoga tyajI ne para pudgala dravyono yoga temaja bhoga-upabhoga karavo te maithuna kaSAyAdipramAdapariNatasyAtmanaH mohodayaM sati cetanA cetanasrota sorAsevanamabrahma / * paripra:-parigraha, mUrchA parigraha che OM para pudgalono saMyoga temaja teno viyoga na thAya tevo prayatna te parigraha sacittAcittabhizreSudravyAdiSu zAstrAnanumateSu mamattvaM parigrahaH AhiMsAdipAMce doSothI jAgRtipUrvaka aLagA rahevAnoprayatna puruSArthatasarvehiMsAdi viramaNa-vrata kahyA che te A rIte * vittiH- virati eTale viramavuM,aTakavuM nivRtti virati eTale samajaNa pUrvaka hiMsAdi doSonA tyAgano svIkAra OM virati-uparama-nivRtti- akaraNa e badhAM ekArthaka zabdo che virati : (iti) jJAtvAbhyupetya akaraNam viramavuM te virati,jJAna dvArA jANIne,zradhdhA thI svIkArIne ane bhAvathI na karavuM. jJAnazraddhAnapUrvakacAritram iti yAvat / A sUtramAM virati zabda hiMsAddi pAse doSo sAthe joDAyela che. --hiMsA-virati- hiMsAnA pApathI aTakavuM te hiMsA viramaNa --amRta-virati-asatyanA pApathI aTakavuM te mRSAvAda viramaNa --steya-virati-corInA pApathI aTakavuM teadatAdAna viramaNa --gavA-virati- maithunanA pApathI aTakavuM te maithuna viramaNa --pratri-virati- parigrahanA pApathI aTakavuM te parigraha viramaNa sUtrakAra maharSie sUtramAM viti zabda eka vacana yukata mukela che. te virati sAmAnyanI apekSAe ahIM ekavacanano prayoga karela che, viSayabhedanI apekSAe nahIM. -sarvasAvadha nivRttirUpa sAmAnya sAmAyika vratanI apekSAe virati eka vrata che ane bhedAdhIna che dopasthApanAnI apekSAe ukta pAMce vrata che kema ke sAvadya tyAga zabdathI hiMsAdi pAMce sAvaghono tyAga thai jAya che vrataH-vratanI sarva prathama vyAkhyA to sUtrakAre sUtramAMja mukI che OM hiMsAdi pAMca doSothI viramavuM te ja vrata. hiMsAdibhyaH kAyavAGmanobhirvirati : vratam Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtra: 1 # hiMsA, asatya,corI,maithuna,ane parigrahae pAMcenImana-vacana-kAyAthIvirakita e ja vrata che jema ke mana-vacana-kAyAthakI hiMsA thI viramavuM te hiMsA viramaNa vrata 4 ziSTa samAcArI anusAra vrata zabda nivRtti tathA pravRtti baMne arthamAM lokamAM prayojAya che. - jema ke hiMsAthI viramavuM te vratano nivRtti artha che ane hiMsAthI nivalo zAstra vihita kriyA anuSThAnamAM ja pravarte che te hiMsA viramaNa vratano pravRtti artha che -sUtrakAramaharSietoviramaM zabdathakItanAnivRttiarthaneja kahelochepaNaarthapattinyAya thI nivRttinA kathanamAM pravRttino artha samAviSTathaI jAya che kemakenivRtti ane pravRttiepitAputranI jema sApekSa che phakta nivRttinI pradhAnatA sUcavavA tenuM kathana karela che -jema sAvadya yoganI nivRtti e niravadya yoganuM pravartana che -hiMsAnI nivRtti e zAstra vihita anuSThAnuM prarvatana che -mRSAvAdanI nivRtti ebhASAnI samyakSyavRtti nuM pravartana che -maithuna nI nivRtti e brahmacaryanuM pravartana che -parigrahanI nivRtti e niSparigrahItAnuM pravartana che A rIte nivRttitathA pravRttie baMne aMzothI jadrata pUrNatAne pAme che. satkAryamAM pravRtta thavuM hoya to asakAryo mAMthI pahelA nivRtta thavuM paDe ane asatakAryo mAMthI nivartana thatA ApoApa satkAryamAM pravartana thAya che mana,vacana,ane kAyAnA yoga kayAMka to joDAyelA rahevAnA che. AthI jayAre tene aprazasta thI viramavAnuM thaze tyAre prazasta athavA zAstra vihita anuSThAna mAM joDAI javAnA che -A rIte doSonI nivRtti ne vrata kahetA temAM sat pravRttinA aMzo AvI ja jAya che eTale ke vrata e mAtra niSkriyAtA nathI ema khAsa khyAlamAM rAkhavuM joIe ja ahiMsAnuM prAdhAnya -bIjAtokaratAM akSiA pradhAna hovAthI tenuM sthAna paheluM che. -jema pAkanI rakSA karavA mATe vADajarUrI che tema bAkInA cAvrato ahiMsAnI rakSA mATe hovAthI ahasAvata tenI pradhAnatA mAnavAmAM Ave che ja prazna - rAtribhojana viramaNa e vrata che chatAM teno ullekha ahIM kema karyo nathI samAdhAna -sAdhuonA pAMca mahAvrata sAthe savAre rAmosaNAgo vera-ema kahIne rAtribhojana viramaNa paNa ghaNAM kALathI vrata tarIke prasidhdha thayela che paraMtu keTalAMka kAraNothI atre teno ullekha thayo nathI. jema ke - (1)sarvasAmAnya-mukhya ke mahAvratamAM tenI gaNanA thatI nathI (2)rarajinezvaronA zAsanamAMkezrAvakanAtomAMpaNatenealagavratatarIkeullekhathayo nathI (3) mULavrata evA ahiMsAvrata mAMthI niSpanna thatAM vratomAM rAtribhojana viramaNa vrata eka bhAga rUpaja che (4)have pachInA sutra-3mAM kahevAnArI pAMca-pAMcabhAvanAomAM hiMsA-viramaNavratanI eka bhAvanA che. sAvita pAna mogana A bhAvanA mAM rAtribhojana viramaNa vratano Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra antarbhAva thai jAya che praznaH- sarvasAdhanAnuM dhyeya rAga dveSane dUra karavAnuM che maraNa ke rAga dveSa thI pApa pravRtti thAya che pApapravRttithI karmabaMdha thAya che. karmabaMdha thI saMsAra paribhramaNa thAya che.mATe A samagra paribhramaNane aTakAvavA mATevatIonerAga-dveSakekaSAyonahIM karavAnoniyamahovojoie abhinavaTIkA jema cAvI khalAsa thatA ghaDIyALa aTakI javAnI che tema rAga dveSa dUra thatA-kaSAya nivAraNa thatAM karmano Asrava ane baMdha ApameLe ja aTakI jaze. pApa pravRtti paNa aTakI ja jaze to pachI hiMsA AdithI aTakavAnuM vidhAna karavAnebadale rAga-dveSa nahIM karavA rUpa niyamanuM vidyAna kema nakaryu? samAdhAnaH-praznabarAbara che. e vAta paNa satya jache ke mukhya dhyeya kaSAyanI pariNatinuM nivAraNa karavuM e ja che. paraMtu rAga-dveSa-kaSAya mAnasika pariNAmo hovAthI tene sarvathA dUra ka2vA thoDA muzkela che. - mATe sarvaprathamato rAga-dveSane jenAthI puSTi maLatI hoya tene aTakAvavAnI jarUra che. A puSTi maLavAnuM baMdha thatAM kALakrame rAga-dveSa paNa sarvathA naSTa thai jAya che --je rIte rogano nAza karavA mATe prathama je kAraNothI roga vadhato hoya te kAraNo ne dUra karavAmAM Ave che, pachI roganI davA karavAmAM Ave che.tema ahIM kaSAyo ke rAga-dveSanI vRdhdhinuM kAraNapApa pravRtti che mATe pahelAM pApapravRttine aTakAvavI joie pachI zubha pravRtti rUpa ke zAstra vihita anuSThAno karavAthI kALakrame kaSAyano nAza thAya che. paraMtu jo hiMsAdi doSo rUpa sAvadya pravRttinuM sevana ja cAlu haze to kaSAyo ke rAga-dveSa kadApI aTakavAnA nathI mATe hiMsAdi viramaNa vrato aMgIkAra karI tenuM yogya rIte pAlana karavAthI kaSAya nivRtti Ave che. bIjI dRSTieH- karmabaMdha nA cAra kAraNo jaNAvelA che. mithyAtva avirati,kaSAyaane yoga A cAra mAM aviratino krama paheloche ane kaSAyano krama pachIno che. tethI mithyAtvanA tyAga pUrvaka avirati -pApa pravRttino tyAga karyA pachI ja kaSAyono tyAga thavAno che jo ke aviratithI kaSAya ane kaSAya thI avirati ekabIjA sAthe joDAyelA che, kema ke apratyAkhyAnI kaSAya nA udayathI avirati Ave ane avirati jIvane hiMsAdi doSonA sevanathI kaSAyamAM vRdhdhi thAya eTale saheja guMcavADo thato jaNAya paNa ApaNane guNasthAnaka kramArohamAM A praznano uttara maLI rahe che pahelA sarvavirati guNaThANuM che ane pachI kaSAyano kSaya thAya che mATe aviratinA gayA pachIja kaSAyano kSaya thAya che te apekSAe ahIM hiMsAdi doSonI nivRttine jaNAvI che paNa rAga-dveSa na karavAno niyama kahyo nathI --sthAnAMganA prathama sthAnanA 48mAM sUtramAM paNa prANAti pAtAdi pAMca viramaNa kahyuM che jayAre krodhAdi kaSAyano viveka kahyo che mATe tenuM paccakkhANa na hoya prazna:- sUtramAM ke pUrvasUtramAM yidi zabda na hovAchatAM svopajJa bhASyamAM hrAyavAEnomi: nuM grahaNa kema karyu? samAdhAnaH-viratinI sAdhanA AtmA vaDe ja thAya che, paNa te AtmA avazya tayA karaNa Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya: 7 sUtra: 1 -sAdhananI apekSA rAkhe che tethI mana-vacana-kAyAnuM grahaNa kareluM che e sAdhananI apekSAe che ane tethI ja te yogya che U [saMdarbha $ Agama saMdarbha-paMpa mahadgaya pachI, taMga sevA pativAvAjho veramaM jAva savvAto pariggahAto veramaNaM * sthA. sthA. 5-u.1, sU.385-1 # tatvArtha saMdarbhaHhiNsaa-suutr-7:8 pramattayogAt prANavyAyaparopaNaM hiMsA anRta - sUtra-7:9 asadabhidhAnamanRtam steya - sUtra - 7:10 adattAdAnaM steyam abrahma - sUtra. -7:11 maithunamabrahma parigrahya sUtra- 7:12 mRrchA parigrahaH 4 anya grantha saMdarbhaH(1)pAkSika sUtra vRtti (2)sAmAIya vaya juno sUtra-prabodhaTIkA U [9]padya (1) hiMsA asatya corI maithuna parigraha aTakavuM vrata jANIe ema pAMca bhede pApakRttithI viramavuM (2) hiMsA asatya ne corI, maithuna ne parigraha kAyA vANI ane tethI, thavuM nivRtti te vrata [10]niSkarSa - jIvanamAM sarva prathamajIvo e samyagdarzana pragaTa karavuM joIe. Asamyagdarzana pragaTa karyA pachI samyajJAnapUrvaka sva-svarUpamAM sthira rahevuM teja aMtima lakSya hovuM joIe paNa jayAM sudhI sva-rUpamAM sthira na thAya tyAM sudhI azubhabhAvone dUra karI hiMsAdi doSothI nivartavuM e ja zreyaskara che A azubha bhAvonA nirvatanA ane samyaka cAritra nA prAgTaya mATe ja hiMsA-mRSAadatta-abrahma ane parigrahathI nivartavAnuM sUtrakAra maharSi e sUcita karela che. ane jayAre jIva AvA doSothI virame che ke vratathI parivarelo hoya che tyAre te kramazaH guNa sthAnakanI zreNie caDhe che deza virati-sarvavirati-kSapaka zreNI Adi mAMDIne kSAyika cAritra prApta karI mokSa pAmI zake che. arthAta Amravano tyAga-saMvara ane mokSanA sAdhana bhUta A vratono svIkAra eja A sUtrano niSkarSa che OOOOOOO Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (adhyAyaH7-sUtra-2) D [1]sUtrahetuH- A sUtra thakI vratanA bhedone jaNAve che D [2]sUtra mULaH-zarvatomahatI 0 [3]sUtra pRthaphaza - sarvata: gag - madatI U [4] sUtrasAra [hiMsAdithI deza thakI virati] te aNuvrata ane sarva thakI virati] te mahAvata che 0 [5]zabdajJAnaTezata- dezathI, alpaaMze, sthULa viramaNa] sarvataH- sarvathI,sarvAze, sUkSma (viramaNa] aNu - aNu vita] ma-mahA[vata] U [6]anuvRtti-sUtra .77 hiMsAnRtateyAtrAparimo vitavratama U [7]abhinavaTIkA- tyAganI icchAvALA ke doSa thI viramavA vALA dareka vyakti doSathI nivRtta thAya che paNa te badhAMnA tyAga kedoSa nivRttimAM sAmyatA hotI nathI ane AsAmyatA no abhAva e svAbhAvika paNa che kemake AtmAne vikAsakrama badhAno bhinna bhinna hoya che ahIM sUtrakAra maharSie AtyAga athavAnivartananI bhinna bhinna kakSAne be bhAgomAM vibhAjIta karI che (1)dezathI ke aMzataH viramaNa (2)sarvathA viramaNa uparokata sUtramAM je hiMsA-jUTha-corI-maithuna ane parigrahae pAMce pApo gaNAvelA che. teno dezathI arthAta amuka aMze tyAga karavo te aNuvrata che ane te pAMceno sarvathA tyAga karavo e mahAvrata che. ahIMsarvathAtyAgano arthato spaSTa che ke manathI, vacanathI kAyAthI AhiMsAdi doSo sarvathA seve nahi, bIjA pAse sevarAve nahIM, ane sevanAranI anumodanA paNa kare nahIM jayAre dezathI tyAgamAM to saMpUrNa vratanA 1 TakAthI 9 TakA sudhIno koIpaNa aMzaekadeza ja kahevAya eTale ke samagra hiMsA viramaNa mAMthI jeTaluM paNa virame te badhuM dezathI ja kahevAya pharka eTalo kedezathI viramaNamAM anumodanAno tyAga hoto nathI -deza zabdano artha eka deza che -sarva zabdano artha sakaLa che -sUtramAMkeza ane sarva zabdano samAsa karIne ta{ pratyaya lagADavAmAM Avela che tethI derAsarvata: pada banela che -eja rIte gaNu ane mahatva zabda no % samAsa karIne gapumatI pada banAvela che -pUrvasUtramAMthIvirati zabdanI anuvRtti levAmAM AvI che ane teno saMbaMdhavezavata: sAthe joDavAmAM Avela che tethIyezavirati ane sarvavirati athavA Tezata: viratika ane sarvata: viratika evA zabda prayogo thaze. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtra 2 11 -madhumatI zabda napuMsakalaga prayoga che. tethI pUrvasUtra nAnapuMsakaliMgI evA vata zabda sAthe tene joDavAno che. tethI madhuvratam ane (mahata) mahAtam evA zabdo taiyAra thaze - A rIte taiyAra thayelA zabdone saMbaMdha anukrama thI joDatA dezata: virati: aNuvratam parvata: virati: mahAvratam ema be vAkayo banaze ja rezata: titi: akhunnatanksamagjhata nA koI eka dezathI kealpAMze viramavuM tena aNuvrata kahe che pUrvasUtramAM hiMsAdi pAMce doSothI viramavAnuM jaNAvela che. tethI aNuvrata paNa pAMca thaze A aNuvratane sthULavrata paNa kahe che -1-sthULa prANAtipAta viramaNa vrataH$ dezathI hiMsAnI virati te sthaLa prANAtipAta hiMsAviramaNa vrata $ niraparAdhI trasa jIvonI saMkalpa pUrvaka ane niSkAraNa hiMsAthI viramavuM te # ghULa jIva hiMsA na karavI te - zrAvakane A vrata savA vazA pramANa gaNavAmAM Avela che. dhAroke sAdhune A vrata vIsa vasA eika mApa che) jeTaluM gaNavAmAM Aveto (1)sAdhune traNa sthAvara baMne prakAranA jIvonI hiMsAno tyAga che jayAre zrAvakane trasa jIvonI hiMsAno tyAga che ane sthAvaranI jayaNA che A rIte vIsa"vasA'' mAMthI aDadhu rahetA daza "vasA" jeTaluM pramANa thayu che (2)trasa jIvonI hiMsA paNa be prakAre che (1)saMkalpathI (2)AraMbhathI -gRhasthone AraMbha ja hiMsAnI jayaNA hoya che. saMkalpa janya hiMsAno tyAga hoya che tethI daza vasAmAMthI phakta pAMca vasA nuM pramANa raheze kema ke AraMbha janya hiMsAno tyAga to thaze nahIM (3)saMkalpa janya hiMsA paNa be prakAre che (1)sAparAdhI (2)niraparAdhI. sAparAdhInA saMkalpa vadhanI jayaNA hoya che ane niraparAdhInA saMkalpa vadhano tyAga che tethI have bAkI rahyuM aDhI vasA pramANa. ahIM aparAdhI jIvanA vadha-tADana AdinI hiMsA nI jayaNA che mATe (4)niraparAdhI vadha-baMdhanAdi paNa niSkAraNa ane sakAraNa be rIte hoI zake che jema ke pazune pALelA hoya ke khetI vagerenA kAmamAM rokelA hoya to kAraNe tene baMdhana-tADanAdi karavA paNa paDe e ja rIte kAma karanAra nokarone paNa kayAreka sajA karavI paDe che tene kAraNe sakAraNa hiMsA kahI che. niraparAdhInI AvI sakAraNa hiMsAnI gRhasthane jayaNA hoya che jayAre niraparAdhI prANI ne vinA kAraNa nirdayatA thI mAravuMte niSkAraNa hiMsA che teno tyAga karavAno che Ama niraparAdhI jIvane sakAraNa mAravo teno ja tyAga thato hovAthI phakata savAvazA pramANa bAkI raheze TakAvArInI draSTie kahIe to 100TakA nA mahAvratapAlananI apekSAe aNuvratanuM pAlana [6.25] savA cha TakA mAtra thAya che Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA -- sthaLa mRSAvAda viramaNa vrataH- dezathI jUThANAnI virati te sthUla mRSAvAda viramaNavrata -kanyAalIka go-alIka,bhUmi-alika, nyAsa-apahAra,kuTasAkSI e pAMca prakAranA asatyo no tyAga te sthULa mRSAvAda viramaNa vrata -mRSAvAda eTale juThuMbolavuM, A doSano alpa aMze ke eka deza pUrvaka tyAga karavo te # kanyAalika-sagapaNa vagere prasaMgomAM kanyAnA viSayamAM asatya bolavuM te, jema ke kanyA zIkSita na hovA chatAM te khUba bhaNelI che tema kahevuM dhauMvarNI hoya ane tene rUpALI kahevI evA prakAre je mRSAvAda. te kanyA-alIka kahevAya che jo ke kanyA zabdaupalakSaNa thI rUDha thato jAya che tenA mULamAM dvipada saMbaMdhijUThuM bolavuM che arthAta dAsa-dAsI ke nokara cAkara saMbaMdhe asatya bolavuM te paNa ahIM samAveza pAme che. jema ke nokarImAMthI chUTA karelA nokarane vize jUThI vAto phelAvavI te # go-alakA- gAya,baLada,vagere pazuonA saMbaMdhamAM jUThuM bolavuM te go-alIka athavA gavAlIka kahevAya che. jema ke eka gAya daza lITara dudha ApatI hoya chatAM paMdara lITara dudha Ape che tema kahevuM athavA vadhu dUdha ApatI bheMsanena vecavI hoya tyAre ochuM dudha ApatI kahevI ke pazuo vize sadaMtara khoTA khyAla ThasAvavA vagere gavAlIka kahevAya che ahIM paNa go-zabda upalakSaNathI che kharekhara catuSpada athavA cAra pagavALA sarva pazuono ahIM samAveza thaI jAya che # bhUmi alikA- jamIna, makAna,vagere sthAvara milkatanA saMbaMdhamAM jUTha bolavuM te bhUkhyalIka kahevAya che - jema ke paDatara jamInane kheDANa yogya kahevI, kheDANa yogya ne paDatara kahevI. rasakasa na hovA chatAM phaLadrupa kahevI, jhaghaDAmAM hoya chatAM cokhkhI jamIna kahevI, AvI koIpaNa rIte bIjAne chetarAvAno prayAsa karavA jUThabolavuM te bhUmi alika ahIM bhUminA upalakSaNathI samikto saMbaMdhe sevAtA mRSAvAda no samAveza karavo # nyAsa apahAra - nyAsa eTale thApaNa ane apahAra eTale tene oLavavI te arthAt thApaNa oLavavI - koIe sAcavavA ApelI thApaNane potAnI karIne rAkhI levI athavA sAmAdhaNIne kahevuM ke huMAmAM kaMI jANato ja nathI evuM kahevA dvArA thApaNano asvIkAra karavo te nyAsApahAra -ahIM eka prakAranI corI hovA chatAM temAM mRSAvAdanuM ja prAdhAnya hovAthI teno samAveza anRta-vacanamAM karelo che & phUTa sAkSIH- koInI khoTI sAkSI pUravI te kUTa sAkSI nAmano mRSAvAda che. paisA ke sattAnI lAlacathI, lAgavaga thI, zeha zaramathI, korTa-kacerI athavA lavAda ke paMca AgaLa koInI paNa khoTI sAkSI pUravI e mahA anarthanuM kAraNa che. mATe doSa rUpa che - paraMtu jo koIno jIva bacAvavA asatya bolavuM paDe to teno ahIM samAveza thato nathI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 adhyAyaH 7 sUtraH 2 -3 sthaLa adattAdAna viramaNa vrata# dezathI corInI virati te sthUla adattAdAna viramaNavrata ja adattAdAna eTale aNa dIdheluM levuM athavA corI. A doSano alpa aMza ke eka dezathI tyAga karavo te sthULa adattAdAna viramaNa vrata. # jene vyavahAramAM corI kahevAmAM Ave che te paradravyaharaNa, khIsuM kApavuMdANacorI, dhADa, lUMTaphATa vagere sthaLa corIno tyAga te sthULa adattAdAna viramaNavrata # arthAta corI ke para dravya haraNa be rIte che (1)sIdhuM haraNa - mAlike ApyA vinA baLajabarI thI, phosalAvIne athavA khAtara pADIne laI levuM te sIdhu dravya haraNa ke corI che (2)mAlikane khabara na paDe te rIte mukatI thI chetarapiMDI thI ke rAjayanA adhikArI sAthe maLI jaIne anUkuLa kAyadA karAvavA dvArA paDAvI levuM te ADakataruM dravya haraNa che -4- sthaLa maithuna viramaNa vrata$ dezathI maithuna nI virati te sthUla maithuna viramaNavrata # svapatnI sivAyanI anya koI strI athavA parastrI sAthe maithuna no tyAga, te sthaLa maithuna viramaNa 4 paradAra ke parastrI gamana thakI viramavuM te ahIM "para''eTale potAnA sivAyanI. evoarthakaravoanya manuSyo saghaLAtiryaMco ane saghaLAdevoebadhA "para che temanI temanI strIo sAtheviSayabhogathIviramajathavAje potAnI strI nathI te sarvatrI thakI viramavuM te. tene svadArA saMtoSa vrata paNa kahe che -pa-sthULa parigraha viramaNa vrataH4 dezathI parigraha-mamatAthI virati te sthaLa parigraha viramaNa vrata # rokaDa,dukAna,ghara,dAgInA, rAcaracIluM vagere darekano amuka amuka pramANathI vadhAreno tyAga te rIte parigrahanuM parimANa nakkI karavuM te paNa parigraha parimANa arthAt sthULa parigraha viramaNa vrata kahevAya che. 4 parigrahanA parimANanI maryAdA nakkI karavI te * sarvata: virata-mahAvratama:- hiMsAdi doSothI sarvathA viramavuM tenemahAvata kahevAya che. hiMsAdi doSo pAMca che mATe mahAvrata paNa pAMca samajavA. -1-sarvathA prANAtipAta viramaNa vrata-sarva prakAranA jIvanI hiMsAno tyAga te [jIva nA bhedo mATe ga.ra-10 thI 15 jUo s trasa, sthAvara sUkSma,bAdara ema sarva prakAranA jIvonI hiMsA ne karavA-karAvavAanumodavA thakI viramavuM te sarvathA prANAtipAta viramaNa vrata -2-sarvathA mRSAvAda viramaNa vrataH- sarva prakAranA asatyano tyAga ja krodha, lobha, bhaya, hAsya e koIpaNa kAraNe bolAtA sarvaasatya vacanathI aTakavuM te sarvathA mRSAvAda viramaNa vrata. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA -3- sarvathA adattAdAna viramaNa vrataH-sarva prakAranI corIno tyAga dAMta khotaravA mATenI saLI jevI nAnAmAM nAnI vastuthI mAMDIne koipaNa aNadIdhelI vastu na levI te sarvathA adattAdAna viramaNa vrata. -4- sarvathA maithuna viramaNa vrataH- sarva prakAranA maithunano tyAga OM mAtra strI [ka puruSa]sAthe vAta karavA jeTalA alpa paNa [arthAt sarva prakAranA] maithuna eTale ke kAmano saMga,tenAthI viramavuM te sarvathA maithuna viramaNa vrata. -5- sarvathA parigraha viramaNa vrataH- sarva prakAranA parigrahano tyAga vastu vageremAM alpa paNa mUrchA na rAkhavI te sarvathA parigraha viramaNa vrata A rIte dezathI viramavuM tene aNuvrata kahela che ane sarvathA viramavuM tene mahAvrata kahela che mahAvrata ane aNuvrata vacce taphAvata -1-vrata svIkAranI dRSTi eH- pAMce mahAvratono sAthesvIkAra karavAno hoya che potAnI anUkULatA pramANe eka-be ema chUTAM chUTAM mahAvratono svIkAra thai zake nahIM jayAre aNuvratomAM potAnI anukULatA mujaba eka be vagere aNuvrato svIkArI zake che 2- koTI-bheda saMkhyA:-mahAvratomAM 9 koTI paccakkhANa hoya che jayAre aNuvratomAM 6-koTI paccakkhANa hoya che kAraNa ke --pAMca mahAvratomAM mana,vacana,kAyAthI karavuM-karAvavuM ane anumodavuM e rIte traNa yoga ane traNa karaNathI [3X3] nava bhede paccakkhANa hoya che jayAre aNuvratamAM mana,vacana,kAyAthI karavuM nahIM-karAvavuM nahI ema traNa yoga ane be karaNathI [3x2] cha bhede paccakkhANa hoya che paNa anumodanA no tyAga hoto nathI. -3 chUTachATanI dRSTie H- pAMca mahAvratomAM pAMce pAMca no svIkArato jarUrI che ja taduparAMta temAM koi chUTachATa lai zakAtI nathI jayAre aNuvratomAM pote svIkArelA eka-be ke pAMce vratomAM saMkSepa thai zake che, anukULatA mujaba chUTachATa lai zake che. -4 alpabahutvaH- mahAvratonI apekSAe nAnA vrato hovAthI tene anu-nAnA vrato kahe che athavA aNu vratonI apekSAe moTA hovAthI tene mahAvrato kahevAmAM Ave che -pa mahA ke aNu kema kahyA -- --guNonI apekSAe sAdhu mahAvrata dhArI karatA - gRhastho deza viratidharo aNu arthAt nAnA hoya che mATe tene aNu kahyA athavAto gRhasthonI apekSAe sarvaviratidhara mAM guNo vadhu hovAthI tene 'mahA' kahevAmAM Ave che - 3- bhagavaMta potAnI prathama dezanA mAM pahelA sarvavirati no arthAt mahAvrato no upadeza Ape che jayAre titpazcAta] tenA pachI arthAt anu deza viratino upadeza ApatA hovAthI tene anuvrato kahevAmAM Ave che [] [8]saMdarbha: AgamasaMdarbha:-paMvALuvvatA paLattA taM nahA zUjhAto pALAvAyAto veramAM zUchAto musAvAyAto veramaNaM, thUlAto adinnAdANAto veramaNaM, sAdArA saMtoSe icchAparimANe Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 adhyAyaH 7 sUtraH 2 * sthA, sthA. 5. 282/ [eja pramANe mahAvrato ne mATe pUrva sUtra 7:1 mAM jaNAvelA mahAvrata saMbaMdhi Agama pAThapaNa jovo sthAsthA. 1,32,281/2 4 tatvArtha saMdarbha(1)hiMsA-pramoti prAvyaparopa hiMsA sUtra. 7:8 (2)anRta-samadhAnanRtam sUtra. 7:2. (3)steya-mattAvA teya sUtra. 720 (4)abrahma-maithunamatra - sUtra. 7:12 (5)parigraha-mUchapariprada sUtra. 7:22 4 anya grantha saMdarbhaH(1) pAkSika sUtra vRtti (2)vaMditu sUtra-prabodhaTIkA [9]padhaH(1) dezathI aTakavuM te aNuvrata prabhue kahyuM sarvathI je aTakavuM te mahAvrata zAstra bharyuM alpAMze vaLI sarjAze virati aNu-mahAvrato te benI sthiratA mATe bhAvanA pAMca pAMca ho U [10] niSkarSa - sUtrakAra maharSi sUtramAM to aNuvrata ane mahAvratanI vyAkhyA karavA sivAya bIjI koI vizeSa vAta jaNAvatA nathI paNa arthathI aNuvrata ane mahAvrata vacceno taphAvata suspaSTa thaI jAya che ahIM vrata sAthe aNu zabda lAge ke mahA, mukhya vAta eTalIja che ke viramavuM te vrata che jojIvane pAMca doSothI aTakavAnI ke nIvartavAnI icchA hoya to pachI thoDuM aTakavuM ke saMpUrNa aTakavavuM e vicAraNA karI zakAya ahIM sUtrakAra maharSi rezata: ane sarvata: e be zabdo thakI doSonA tyAga karavA icchanAra jIvane 1 TakAthI 100TakAnI kakSAmAM jeTalo tyAga karavo hoya te karI zake che A aNuvratonI vyAkhyAkekathana jIvane doSothI viramavA mATeno mArgadarzAve che ane mahAvratonI vyAkhyA ke kathana jIvane saMpUrNa doSamukata thavAnuM simAcihUna jaNAve che A rIte sUtrakArano Azaya samajI dezavirati ke sarvavirati ne prApta karI yathAkhyAta cAritra pAmI mokSane prApta kare te ja aMtima niSkarSa che. U T U T U Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (adhyAya 7 sUtraH3) D [1]sUtrahetu- A sUtra thakI sUtrakAra maharSi pAMce vratonI pAMca bhAvanAne jaNAve che U [2]sUtra mULa tataI rAvanA pazva pazva [3]sUtra pRthakaka-tattva dhairya - ma mavinA paDyuM paDyuM 0 [4sUtrasAra -teDUtonI sthiratA mATe te darekadratanI]pAMca pAMcabhAvanAo hoya che I [5]zabdajJAnaHd-te vratonI WyAI sthira karavA mATe bhAvanA-bhAvanA, vratane anukULa pravRttio paSya-pagye-pAMca-pAMca,saMkhyAvAcI zabda che U [6]anuvRtti(1)hiNsaa'nRtsteyaabrhmprigrhebhyo virativratam sUtra. 7:1 (2)dezasarvato'NumahatI sUtra. 7:2 [7]abhinavaTIkA- uparokata sUtra mAM je vratano ullekha karyo te ahiMsA, satya , acaurya, brahmacarya ane parigraha e pAMce vratomAMnA pratyeka vratanI sthiratA mATe pAMca-pAMca prakAranI bhAvanA hovAno sUtrakAra ahIM ullekha kare che sUtrakAra maharSisvopajJa bhASyamAM. A pratyeka bhAvanAne vrata saMbaMdhibhAvanA rUpe ja jaNAve che teoe kayAMya A bhAvanA mahAvrata saMbaMdhi hovAno ullekha karyo nathI. jayAre TIkAkAra sidhdhasena gaNitathA haribhadrayasUrijIAnosaMbaMdha mahAvratasAthechetema jaNAve che kAraNa ke anyatra ApAMcapAMca bhAvanAne mahAvrata nI bhAvanAo tarIke ja oLakhAvAyela che. jo ke bhASyanI mAphaka digambarIya TIkAmAM paNa A bhAvanAo no vrata saMbaMdhi bhAvanA rUpeja ullekha karela che tyAM to pratyeka vratanI bhAvanAne jaNAvavA alaga alaga sUtra banAvela che, to paNa mahAvrata ke aNuvrata evo bheda jaNAvyA sivAya "vrata saMbaMdhi bhAvanAo" evAja ullekho temanI TIkAmAM maLela che. paMDita sukhalAlajI A matabhedono samanvaya karatA jaNAve che ke jaina dharma tyAgalakSI hovAne kAraNe jaina saMghamAM mahAvrata dhArI sAdhunuM sthAna paheluM hoya che tethI A bhAvanA o [mukhyatve mahAvratane udezIne varNavavAmAM AvI che chatAM vratadhArI potAnI bhUmikA pramANe saMkoca vistAra karI zake che evIte (bhAvanAo) che tethI dezakALanI paristhiti ane AMtarika yogyatA dhyAnamAM rAkhI mAtravratanI sthiratAnA zudhdha uddezathI A bhAvanAo saMkhyA ane arthamAM ghaTADI, vadhArI ke pallavita karI zakAya che * pAvanA:- pratyeka vratamATe jenI saMkhyA pAMca-pAMcanI kahI te bhAvanA zuM che? arthAta e bhAvanAnuM svarUpa che zuM che? vrataM copabhogAbhiSibhiH prANibhidhRtisaMhananaparihANyA pramAdabahulai:dUrakSamatastatpratipAtaparihArtha Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 adhyAyaH 7 sUtraH 3 bhAvyanta iti bhAvanAH -khAsa kALajI pUrvaka vizeSa prakAranI anUkULa pravRttio sevavAmAM na Aveto svIkAravA mAtrathI vrato kaMI AtmAmAM utaratAM nathI. tethI grahaNa karelA vrato jIvanamAM uMDA utare te mATe, dareka vratane anukULa thaI paDe tevI keTalIka pravRttio sthULa draSTie khAsa gaNavAmAM AvI che je pravRtti bhAvanAnA nAmathI prasidhdha che. ja ahiMsA vratanI pAMca bhAvanAoH -IryAsamiti,manogupti,eSaNAsamiti,AdAna nikSepaNa samiti ane Alokti pAna bhojana e pAMca bhAvanA ahiMsA vatanI kahI che bhASyaH-hiMsAyA: samiti:, manapti, puSaUITta: mAnapaUIkSati:, AlokitapAnabhojanamiti / digambara sUtra-4-vArmanAtIryavAnanikSepaNamatyokitanapojhanIne pUchyuM -1 IryAsamitiH# svaparane phaleza na thAya tevI rIte yatanA pUrvaka gati karavI te iryAsamiti # jayAM lokonuM gamanAgamana thatuM hoya, ane sUryano prakAza paDato hoya tevA mArge jIva rakSA mATe yuga pramANa [arthAta sADAtraNa hAtha draSTi rAkhIne cAlavuM # potAnA zarIra pramANa sADA traNa hAtha bhUmine joIne cAlavuM ke jethI koI jIvanI virAdhanA na thAya tevA gamanAgamana ne iryAsamiti kahe che. IraNam IryA-gamanaM tatra samitiH saGgatiH zrutarUpeNaAtmanaH pariNAmaH, tadupayoginA purastAd yugamAtrayA dRSTyAsthAvarajaGgamAni bhUtAni parivarjannapramata ityAdiko vidhiH IryA samiti: -2 manoguptiH# manane azubha dhyAnathI rokI zubha dhyAne lagADavuM te manogupti # ArtadhyAna ane raudra dhyAnano tyAga karI dharmadhyAnamAM manano upayoga rAkhavo 4 manoyogane rokavo athavA raudradhyAnAdi duSTa vicArone choDavA tene manogupti kahe che 2 manaso gupti: manoguptiH / manaso rakSaNamArtadhyAnApracAraH dharmadhyAne copayogo manogupti: -3-eSaNA samitiH- [noMdhaH-digambaro ahIM vA5ti nuM kathana kare che] ja vastunuM gaSaNa,tenuM grahaNa ke teno upayoga e traNa prakAranI eSaNAmAM doSa na Ave mATe upayoga [sAvacetI rAkhavI te eSaNA samiti 4 gaveSaNA,praharaiSaNA grAmaiSaNA e traNa prakAranI eSaNAmAM upayoga pUrvaka vartavuM 4 zAstrokata bhojanAdi nI zudhdhi nuM pAlana karavAne eSaNA samiti kahe che. eSaNA-gaveSaNA-grahaNa-grAsa bhedAt vidhA / tatra asamitasya SaNmapi kAyAnAmapaghAta: syAt / yatastat saMrakSaNArtham eSaNAsamitiH samastendriyopayoga lakSaNA / -4-AdAna nikSepaNA samiti: vastune levA mUkavAmAM avalokana ane pramArjana Adi dvArA yatanA [kALajI] a. 7/2 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA rAkhavI te AdAna nikSepaNa samiti 4 AdAna eTale levuM ane nikSepaNa eTale mUkavuM -vastulevoya tyAre tenuM dRSTithI paDilehaNa ane pramArjana karavuM temajavastumUkavI hoya tyAre jayAM mUkvI hoya te bhUmi vagere sthAnanuM nirikSaNa dRSTi-paDilehaNa tathA pramArjana karavuM te $ joIne ane tapAsIne koIpaNa vastunelevI ke mukvI tene AdAna nikSepaNa samiti kahe che AdAnaM grahaNaM, nikSepaNaM-mokSaNam audhiko pahika bhedasya upadhe: AdAnanikSepaNayoH samitiH AgamAnusAreNa pratyakSaNa pramArjanA / -pa-Alokita pAna bhojanaH $ khAvApIvAnI vastu barAbara joI tapAsIne levI ane lIdhA pachI tevIja rIte avalokana karIne khAvI ke pIvI te Alokita pAna bhojana. pAna ane bhojanane prakAzamAM cakSuthI sUkSma rIte nirikSaNa karavA pUrvaka prakAzavALA sthAne besIne bhojana pAna karavuM # sUryanA prakAzamAM yogya samaye cakSu vaDe joI-tapAsIne bhojana karavuM tene Alokita pAna bhojana kahe che. ___4 pratigehaM pAtramadhyapatitapiNDazcakSuH Adi upayukatena pratyavekSaNIyaH tatsamutthAgantukasatvasaMrakSaNArtha mAgatya ca pratizrayaM bhUyaH prakAzavapti pradeze sthitvA supratyavekSitaM pAna bhojanaM vidhAya prakAza pradeza avasthitena valganIyam A pAMca prakAranI bhAvanAvAraMvAra bhAvatA tenosTayamAM vAsa karatA vizeSe karIne AcaratA saghaLI hiMsA thI bacavA mATeno puruSArtha thAya che ane ahiMsAvratamAM sthiratA Ave che. satya vratanI pAMca bhAvanAH# anuvici bhASaNa krodha pratyAkhyAna,lobhapratyAkhyAna,nirbhayatA ane hAsya pratyAkhyAna e pAMca bhAvanAo satyavratanI kahI che pa satyavacanasyAnuvIcibhASaNaM krodhapatyAkhyAnaM lobhapratyAkhyAnamabhIrutvaM hAsyapratyAkhyAnabhiti svopajJa bhASya zodhoma dhIrutvArthapratyAhyAnAcanuvavimA va paMkhya-digaMbara paraMparA sUtra-7:5 -1 anuvIci bhASaNaH# vicArapUrvaka bolavuM te anuvIci bhASaNa anuvIci eTale vicAra. bhASaNa eTale bolavuM. vicArapUrvaka bolavuM te 4 zAstrokata ane vyavahArathI avirudhdha vacana bolavuM anuvAci bhASaNa che anuvIcIti dezIvacanam AlocanArthe vartate / bhASaNaM vacanasya pravartanam / / ato'yamartha, samIkSyAlocya vacanaM praravartitavyam / anAlocitabhASI kadAcimbhRSA'pyabhidadhIta / -2 krodha pratyAkhyAna che krodha no tyAga karavo Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 3 19 krodha nimitte prAyaH asatya bhASA bolavAmAM Ave che tethI tenuM pratyAkhyAna karavuM krodhaH kaSAyavizeSo mohakarmodaya niSpanno'prIti lakSaNa: pradveSaprAyaH / tadudayAyacca vaktA mRSA'pibhASet / ataH krodhasya pratyAkhyAnaM nivRtiranutpAdo vA / krodhanA pratyAkhyAna arthAt tenI nivRtti AtmAmAM nitya bhAvavI joie,AtmA sadA A bhAvamAM vasavAthI satyAdi thI vyabhicAra pAmato nathI -3- lobha pratyAkhyAnaH lobha no tyAga karavo lobhanA nimitte jIvane prAyaH asatya bhASA bolavAmAM Ave che tethI tenuM pratyAkhyAna karavuM lobhathI nivRtti athavA AtmAmAM lobha kaSAya no udaya na thAya te mATe satata bhAvanA karavI lobha: tRSNAlakSaNaH kUTasAkSitvAdi doSANAmagraNIH / samasta vyasanaikarAjo jalanidhirivadurbharaH karmodayAvibhUto rAga pariNAmastadudayAdapi vitathabhASA bhavati / atra satyavratamanupAlayatA tadAkAra pariNAmaH pratyAkhyeya iti bhAvaniyam / -4- bhaya pratyAkhyAnaH bhaya no tyAga karavo te bhaya pratyAkhyAna bhayanA nimitta thI prAyaH asatya bhASA bolavAmAM Ave che mATe tenuM pratyAkhyAna karavuM bhaya eTale ihaloka [manuSya thI] bhaya, paraloka [tiryaMca] thI bhaya,AdAna[koi lai jaze tevo] bhaya, akasmAta [vIjaLI vagereno] bhaya,AjIvikA [jIvana-nirvAha]bhaya, maraNabhaya, apakIrtibhaya. A sAta prakAranA bhayathI nivRtti ane AtmA AvA bhayathI vAsIta na thAyato tevI satata bhAvanA karavI bhayazIlo bhIruH taccaihikAdibhedAt saptadhA mohanIya karmodaya janitamudayAcca tasyAnRtabhASaNaM sulabhaM bhavatI iti abhIrutvaM bhAvayet / -5- hAsya pratyAkhyAnaH " hAsyano tyAga karavo te hAsya pratyAkhyAna hAsyanA nimitteprAyaHasatyabhASA bolavAmAM Ave che mATe tenuM pratyAkhyAna karavuM hAsyathI nivRtta thavuM ane AtmA AvA hAsyathI vAsita na thAya tevI satata bhAvanA karavI hAsya- hasanaM mohodbhavaH parihAsastatpariNato hyamAtmA parihasan pareNa sArdhamalikamapi brUyAt / tasya parijihIrSayA ca hAsyapratyAkhyAyanamabhyupeyam / --A rIte pAMce bhAvanA bhAvatA satya vratamAM sthiratA Ave che athavA satyavrata rakSaNa kSama bane che jai asteya [acaurya] vratanI pAMca bhAvanAoH OM anuvIci avagraha yAcana,abhIkSNa avagraha yAcana, avagrahAdhAraNa,sAdharmika Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA pAsethI avagraha yAcana ane anujJApita pAna bhojana e pAMca bhAvanA asteya vratanI che. * asteyasyAnuvIcyavagraha yAcanamabhIkSNAvagrahayAcanametAvAdityavagrahAvadhAraNaM samAnavemyogavadiyAnemanujJApita pAna monanIti -svopajJa bhASya zUnyA vimovatA vAsa paropALamaismazuddhi sadhavasaMvA: pacce -digaMbara paraMparA -1- anuvici avagraha yAcanaH ja barAbara vicAra karIne ja vAparavA mATe joItA avagraha arthAt sthAnanI mAgaNI karavI te anuvIci avagraha yAcana # anuvIci eTale vicAra. avagraha eTale rahevAnI jagyA yAcanA eTale mAMgaNI je sthAne rahevAnuM hoya tenA mAlika pAse barAbara vicAra pUrvaka jaI rajA laIne ja te sthAnamAM vasavuM joie. Indra, rAjA, gRhasvAmI zayyAtara ane sAdharmika e pAMce gRhasvAmI che temanI pAse avagraha yAcana karIne vasavATa karavo te bhAvanA AlocyAvagraho yAcanIyaH / sa ca paJcaprakAraH paThito devendra rAja gRhapati zayyAtara sAdharmikabhedena / atra ca pUrvaH pUrvo bAdhya uttara uttaro bAdhakaH iti saJcinta yo yatra svAmI sa eva yAcyaH -2- abhaNAvagraha yAcanaH & roga Adine kAraNe khAsa jarUrI hoya to te sthAno tenA mAlika pAsethI tene kaleza na thAya te mATe vAraMvAra mAga levA te abhISaNA vagrahayAcana 6 sAmAnyathI avagrahanI yAcanA karI hoya chatAM rogAdi avasthAmAM bhinna bhinna jagyAno bhinna bhinna rIte upayoga karavo paDe to jayAre jayAre je-je jagyAno je-je rIte upayoga karavAno hoya tyAre tyAre te-te jagyAno te-te rIte upayoga karavAnI yAcanA karavI arthAta vAraMvAra avagraha yAcanA karavI ___abhIkSNaM - nityaM muhurmuhuH pUrvalabdhaparigraho glAnAdyavasthAsu mUtrapurISotsargasthAnAni dAtUcittapIDAparihArArtha: yAcanIyAni -3- avagraha avadhAraNaH $ mAlika pAsethI avagrahamAMgatI vakhate ja avagrahanuM pariNAma nakkI karI levuM te avagrahAladhAraNa - avagrahanI mAgaNI vakhate keTalI jagyAnI jarUra che teno nirNaya karI jarUra jeTalI jagyA mAgIne teTalIja jagyAno upayoga karavo ___ etAvat iti avagrahAvadhAraNaM, etatparimANamasya etAvat parimitaM sarvata: kSetramavagrahItavyaM ityetadevAvadhAraNaM / -4 samAna dhArmika avagraha yAcanaH # potAnI pahelA koI bIjA sAdhamikate sthAna meLavI lIdhuM hoya ane te sthAnano upayoga karavAno prasaMga Ave to te sAgharmika pAsethI ja te sthAna mAgI levuM te sAdharmika avagraha yAcanA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 3 ra1 # je sthaLe utaravuM hoya te sthaLe Avela sAdharmikanI anujJA laIne utaravuM joIe. dharma caranti- Asevante iti dhArmikA: / samAnA: tulyA: pratipannaikazAsanAH samyaktvAdi mukita sAdhanasamanvitAH / -pUrvaparigRhIta kSetrabhyo'graho yAcyastadanujJAnAm hi tatrAsanam / -pa anujJApita pAna bhojanaH # vidhipUrvaka annapAnAdi meLavyA pachI gurune batAvI temanI anujJA meLavIne ja teno upayoga karavo te anujJApita pAna bhojana.. # bhojana levA gurunI AjJApUrvakajajavuM joieAjJAmujabagayA pachI zAstrokta vidhie bhojana pANI lAvyA bAda gurune batAvavA joIe pachI gurunI AjJApUrvaka te vAparavA joIe anujJApitam - anujJAM prApitam - anujJayA svIkRtaM pAnabhojanaM sUtroktena vidhinA kalpanIyamAnIya gurave nivedyAlocanApUrvakamabhyanujJAto guruNA maNDalyAmekako vA bhuJjIta / A pramANenI bhAvanAthI AtmAne vAsita karato te asteya vratane atikramato nathI. brahmacarya vratanI pAMca bhAvanAo:# strI, napuMsaka ane pazu vaDe levAyela zayana AdinuM varjana,rAgapUrvaka strIkathAnuM varjana,strIonI manohara indriyonA avalokananuM varjana, pUrve karelA rati vilAsanA smaraNa nuM varjana ane praNItarasa bhojananuM varjana e brahmacaryanI pAMca bhAvanAo che. brahmacaryasya strIpazupaNDakasaMsakatazayanAsanavarjanam, rAga saMyukatastrIkathAvarjanam, strINAM manondriyovavargana, pUrvaratAnusmaragavarnanam ! prIta rasoganavirgati svopajJa bhASya strI rAgakathAzravaNatanmanohArAGganirIkSaNapUrvaratAnusmaraNA vRSyeSTha sva zarIra saMskAratyAgA: parve - digaMbara paraMparA sUtra 77. -1 strI pazupaMDaka sevita zayanAsana varjana # brahmacArI puruSa ke strIe potAnI vijAtIya vyakita dvArA levAyela zayana ke Asanano tyAga karavo te # jayAM strIonuM kevijAtIya vyakitanuM gamanAgamana vadhAre hoya,jayAM pazuo adhika pramANamAM hoya,jayAM napuMsako rahetA hoya, tevI vasati ke sthAnano tyAga karavo strI-devamAnuSabhedAd dvividhAH / pazugrahaNAt tiryagjAti parigrahAH tatra vaDavA - gomahiSyAdiSu sambhavati maithunam / etAzca sacittAH acitAH striyaH pustalepyacitrakarmAdiSu bahuprakArAH / paNDakAstRtIya vedAdayavartino mahAmohakarmANa: yoSAsyasevanAbhiratA: kalIbA iti prasiddhAH / saMsaktamAkulaM zayyate yatrAsyate ca tacchayanAsanaM pratizrayasaMstArakAsanAdi, tacca bahvapAyatvAd varjanIyamityevamAtmAnaM bhAvayet / -2 rAga saMyukata kathA varjana - 4 brahmacArI e kAma vardhaka vAto na karavI te # strInanA rUpa,kaMTha, vastrAdi kathA rAga thI karavI nahIM te mohodbhavaH kaSAyo rAgaH tadAkArapariNAmo rAgasaMyukataH / svINA kathA strIkathA, Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA rAgasaMyuktastrIkathA / athavA rAgasaMyuktA cAsau strI kathA ceti rAgAnubandhinI....cittodadheravazyatayA vikSobhamAtanomi tasmAtv tad varjana zreyaH / -3- manohara Indriya avalokana varjanaH$ brahmacArI e vijAtIya vyakitanA kAmoddIpaka aMgo na jovA te 4 rAgathI strIonI indriyo ke anya aMgopAMga tarapha dRSTi paNa nahIM karavI joIe te manoharANi-mAnonmAna lakSaNa yukatAni darzanIyAni yoSitAm apUrvavismayarasanirbharatayA visphArita locana: prekSate...tad AlokanAdi uparatiH zreyasi iti bhAvayet / -4-pUrva kriIDA smaraNa varjanaH# pUrvanA rativilAsAdinA smaraNanuM varjana 4 pUrva avasthAmAM karelI kAmakrIDAonuM smaraNa karavuM joIe nahIM + pUrva paryAya: tatra rataM krIDitaM - vilasitaM yadaGganAbhiH saha tasyAnusmaraNAt kAmAgnistatsmaraNendhanAnusandhAnataH sandhukSate atastadvarjanaM zreya iti bhAvayet / -5 praNIta rasa bhojana varjanaHja kAmoddIpaka rasavALAM nANAM pINAMno tyAga karavo # dUdha,ghI,mAkhaNa vagere snigdha ane madhura rasavALA evA praNIta AhArano tyAga karavo joIe + praNIta: vRSyaH snigdhamadhurAdi rasa: / tato bhedo majjAzukrAdi upacayastasmadapi mohodbhavaH / ata: satamAbhyAsataH praNItarasAbhyavyavahAro varjanIya ityAtmAnaM bhAvayed ja aparigraha vratanI pAMca bhAvanAo - -manojJa ke amanojJasparza, rasa, gaMdha, rUpa ane zabdamAM samabhAva rAkhavo e aparigraha vratanI pAMca bhAvanAo che.. * AkiJcanyasya paJcAnAmindriyArthAnAM sparzarasagandhavarNa zabdAnAM manojJAnAM prAptau gArdhyavarjanamamanojJAnAM prAptau dveSaSavarjanam 4 manosAmanosendriyaviSayarA varganA paSya digambara AkhAya sUtra-768 # sparza, rasa,gaMdha, rUpa ane zabda e pAMca viSayo manojJa-ISTa] hoya to emAM rAga na karavo ane amanojJa [-aniSTa hoya to temAM dveSa na karavo tevI bhAvanA -ahIM spardhAdi darekanI eka eka bhAvanA hovAthI pAMca viSaya mAM samabhAva te pAMca bhAvanA thaze # rAga pedA kare tevAM sparza, rasa, gaMdha, rUpa ane zabdamAM na lalacAvuM ane dveSa pedA karetevA spardhAdi pAMcamAM gusse na thavuM tene anukrame (1)manojJAmanojJa sparza samabhAva, (2)manojJAnanojJa rasa samabhAva (3)manojJAmanojJa gaMdha samabhAva (4)manojJAmanojJa rUpa samabhAva ane (5)manojJA manojJa zabda samabhAva ema pAMca bhAvanA che aparigrahatA tadbhAvanA paJca / manojJa-iSTAnAM sparzarasagandhavarNazabdAnAM prAptau-grahaNe sati neha varjanam - rAga pariNAma: varjanam / amanojJAnAM - aprItihetunAM grahaNe dveSa varjanam - krodha national Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 adhyAyaH 7 sUtraH 4 mAna pariNAma: varjanam / vratonAsthirIkaraNa mATe ahIM batAvelI pAMca-pAMca bhAvanAonuM yogya pAlana karavuM tenA pAlana thI te-te vratomAM sthiratA Ave che. U [B]saMdarbha# Agama saMdarbha- paMgAmastha puNavAM mAvo pappA ja sama. ra5-2 #anya grantha saMdarbha:-zramaNa kriyA sUtra sAthe - pariziSTa U [9]padyaH(1) te te vratonI sthiratAmAM bhAvanA pAMca pAMca che ema bhAvanAo sarvamaLatAM paccIza pUrI thAya che (2) pelI trIjI cothI samiti managupti bhojanapAne sArI peThe jovuM e che pAMca bhAvanA prathamavrata -1 vicAra pUrvaka bhASA vadavI krodha lobha bhaya hAsyatajI pAMca bhAvanA bIjAvatanI vAraMvAra eciMtavavI -2 vAparavAnuM sthAna mAMgavuM vicAra pUrvaka te ja rIte vAraMvAra vaLI sthAna mAMgavA teno tenA svAmI kane khape teTaluM sthAna ja levuM vaLI sahadharma jano thakI rajA laI khAvuM pIvuM e pAMca bhAvanA asteyanI -3 trivedI sevela sthAna vavA kathA tathA Indriya rAga varjavA rasALaebhojana svAda tyAgavAM che pAMca cothA vratanI bhAvanA-4 manojJa amanojJAdi sparzAdi pAMca viSaye ne samabhAva che pAMca aparigraha bhAvanA -5 D [10]niSkarSa:-sUtrakAre khUba suMdara vAta AsUtramAM jaNAvI che jo jIvane vratonI sthiratAnI jALavaNI karavI hoya, jo jIvone nirati cAra cAritranI paripAlanA karavI hoya to A pacIse bhAvanA ne bhAvavA tathA AdaravAmAM puruSArtha karavo ja joIze vaLI A bhAvanAo e phakata bhAvavAnI ja vastu nathI paNa pravRtti svarUpe AcaraNa paNa karavAnuM ja che ane te AcaraNA thakI nirdoSa cAritrake niraticAra cAritranI parIpAlanA thavAnI che. mokSe jIvo A bhAvanA caritArtha karI suMdara vrata pAlana thakI mokSa prApta karavo (adhyAya -sUtraH4) [1]sUtra hetu-pAMce vratone sthira karavA mATenI sarvasAmAnya evI prathama bhAvanA A sUtra thakI sUtrakAra maharSi jaNAve che [2]sUtramULa hiMsArikhrihAmutrApAyAvatanama *digambara AsnAyamAM hiMsAhitridAmutrApAyAvadarzanam e pramANe sUtra racanA che. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 tavArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA [3]sUtra pRthakka-hiMsaDui phuda - amutra va mAya gavad Tarzanam [4]sUtrasAra-hiMsA Adi [pAMca doSo] mAM Aloka ane paralokanA apAya darzana ane avadha darzana bhAvavA. [arthAtu hiMsAthI Aloka ane paralokane vize potAnA zreyono nAza eTale ke anarthanI paraMparAene pApano karuNaviSAkabhogavavAnuM thAya che, te vAtanI vicAraNA karavImatalaba ke tenAthI viramavuM , I [5]zabdajJAna - hiMsA, asatya,steya,abrahma ane parigraha e pAMca hiMsAvihu- Aloka amUtra-paraloka -ane apAya-anartha paraMparA evadya-gahita, pApa tana- upalabdhi U. [6] anavRttiH- (1)hiMsAvRtasteyAtrA paraprada..sUtra. 72 (ra)tat aiyartha sUtra 7:3thI mAvanA zabda nI anuvRtti O [7]abhinavaTIkA-jeno tyAga karavAmAM Ave tenA doSonuM kharuM darzana thavAthI ja tyAga TakI zake che. e kAraNathI sUtrakAra maharSi ahIM ahiMsA Adi vratonI sthiratA mATe hiMsA AdimAM tenA doSonuM darzana karAve che A hiMsAdidoSonuM darzana sUtrakAre be rIte jaNAvela che (1)aihika doSadarzana ()pAralaukikadoSa darzana hiMsA asatya Adi sevavAthI je aihika Apattio anubhavAya che, tenuM bhAna sadA tAjuM rAkhavuM te aihika doSa darzana che -ane e hiMsA AdithI je pAralaukika aniSTanI saMbhAvanA karI zakAya che, tenuM bhAna rAkhavuM te pAralaukikadevadarzana che ane A baMne jAtanA darzanonA saMskArone poSavAte ahiMsA AdivratonI bhAvanAo che hiMsatiyuM- mayadarzana avadarzana- kaI rIte? [1] hiMsAHA lokamAM nukazAna + nityodvejanIyo nityAnubaddha vairazca # hiMsaka mANasa A janmamAM haMmeza udvigna ane AkuLa-vyAkuLa svabhAvano hoya che. pote udvigna rahe che ane anyane uga karAve che # koIne koInI sAthe tene kAyama verabhAva rahe ja che ane e rIte anyaprANI sAthe vairanI paraMparA ubhI thAya che. A janmamAM te pApanuM phaLaH4 ihaiva vadhabandhapariklezAdIn pratilabhate / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 4 25 x vadha, banya,vagere aneka prakAranA kalezo sahana karavA paDe che jema ke- A janmamAM phAMsI, zULI,potAnuM khUna vagerethI vadha-ane jelamAM paDavuM,doraDAthI baMdhAvuM vagere baMdha Adi kalezo sahevA paDe che # taduparAMta TADha taDako vagere kaSTo ke bIjI anekarIbAmaNo paNa bhogavavI paDe che parabhavamAM te pApanuMphaLaH4 pretya ca azubhAM gatiM garhitazca bhavatIti / # marIne parabhavamAM narakAdi azubha gatine pAme che - ane tyAM paNa niMdavA lAyaka avasthAmAM rahe che bhAvanA -tethI Aloka ane paralokamAM niMdA,duSkarma ane phalezanA kAraNabhUta hiMsAno tyAga karavo ja kalyANakArI che, evI bhAvanA bhAvavI [2] jUTha[mRta AlokamAM nukazAnaH- anRtavAdi azraddheyo bhavati / $ jUTha bolanAra para koIne zradhdhA ke vizvAsa rahetA nathI # asatyavAdI lokamAM avizvasanIya ane apriya bane che A janmamAM te pApanuM phaLa va ihaiva jihvAchedAdIn pratilabhate,mithyAbhyAkhyAna duHkhitebhyazca baddhavairebhyastadadhikAn du:vahetuna prAti | ja tene jIbha kapAvAnuM duHkha bhogavavuM paDe che -jUThuM bolavAthI jene nukasAna thayuM hoya tene vairabaMdhAya che -avasare tene dU-jUTha bolanArane koI sahAyatA maLatI nathI -A rIte jUTha bolanAro A lokamAM potAnA mATe duHkhanA kAraNo ubhA kare che parabhavamAM te pApanuM phaLaHprety cAzubhAM gati garhitacabhavatIti 4 (1)marIne durgatimAM jAya che ane (2)tyAM paNa niMdavA lAyaka dazA bhogavavI paDe che. bhAvanA - tethI A loka ane paralokamAM niMdA lAyaka tathA azubha phaLone denArA mRSAvAdano tyAga karavo ke tenAthI viramavuM e ja kalyANakArI che evI bhAvanA bhAvavI [3]corI teiya AlokamAM nukazAnaH2 stena: paradravyaharaNaprasaktamati: sarvasyodvejanIyobhavati / 4 corI karanArA jIva anekane duHkhI arthAta udvigna kare che # sadAcorI karavAnI vRttimAM ja tenuM mana bhaTakyA kare che tethI te pote paNa bhayabhIta rahe che 4 badhAM manuSyo tenI corInA svabhAvathI Dare che -sAvadhAna rahe che Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA --A bhavamAM te pApanuM phaLaH ihaiva ca abhighAtavadhabandhanahastapAdakarNanAsottarauSTha chedanabhedana sarvasvaharaNabadhyayAtanamAraNAdIn pratilabhate / 26 mAra-jhuDa maraNAdi kaSTa Ave che " hAthakaDI,jela,doraDAthI baMdhAvuM vagere baMdhana Ave che 4 hAtha-paga-nAkamhoTha kapAya che, cIrAya che daMDamAM kayAreka potAnI badhI milkatanI japti thAya che phAMsI-zULI vagerenI yAtanA paNa bhogavavI paDe che corIthI lAvelI vastunA rakSaNa ane nikAla mATe aneka kaSTo veThe che, bhogapabhoga paNa zAMtithI karI zakAto nathI. pakaDAi javAno sadAbhaya rahe che ane apakIrtI paNa phelAya che parabhavamAM pApanuM phaLaH * pretya cAzubhAM gati garhitazca bhavati / (1)A duSkRtyanA nimitte saMcita thayelA pApakarmanA baLe vividha durgati ke azubhagatimAM bhaTakavuM paDe che. (2)temaja paralokamAM paNa niMdAnuM pAtra baneche bhAvanAH- A rIte A lokaane paralokamAM niMdA lAyaka tathA azubha phaLone denArI corIno tyAga karavo ke tenAthI aTakavuM e ja kalyANakArI che evI bhAvanA bhAvavI [4]abrahma: -AlokamAM nukasAnaH abrahmacArI vibhramodbhrAntacittaH viprakIrNendriyo madAndho gaja iva niraGkazaH zarmano labhate / mohAbhibhUtazca kAryAkAryAnabhijJo na kiM cidakuzala nArabhate / kAmaceSTAthI bhaTakatuM mana gAMDA jevuM rahyA kare che indriyo upara kAbu na hovAthI, AMdhaLo bhIta thaine,chakelA hAthI jevo, koine kabaje na rahevAthI sukha ke zAMti meLavI zakato nathI jayAre ane harAyA DhoranI mAphaka bhaTakato thAya che. mohanA ghenathI cakacUra thayelo e avivekI,kAmAnya,anekartavyane samajayA vagarano hovAthI jagatamAM tamAma pApokarI zake che tenuM hRdaya aneka prakAranA vibhramothI uddhAnta rahe che belagAma ghoDAnI jema tenI indriyo doDayA kare che A bhavamAM te pApanuM phaLaH paradArAbhigamana kRtAzva ihaiva vairAnubandhAliGgacchedanabadhabandhanadravyApahArAdIn pratilabhate'pAyAn / paradArA gamana karato manuSya A bhava vairAnubandha nI paraMparA sarje che liMga chedana,vadhu,bandhana ane sarvadravyanuM apaharaNa thAya che vIryanI kSINatA, apakarti,avizvAsAdi aneka anartho thAya che Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 4 27 -parabhavamAM te pApanuM phaLapr pretya cAzumAM gatiM garhitazca bhavati (1)paralokamAM durgatimAM bhramaNa karavuM paDe che (2)tyAM paNa aneka duHkha ane herAnagati bhogavavA paDe che (3)tathA vyabhicArI haMmezA niMdA pAtra bane che bhAvanAH- Aloka ane paralokamAM niMdA lAyaka tathA azubha phaLo ne denArA abrahmano tyAga karavo ke tenAthI nivRtta thavuM e ja zreyaskara che piparigraha - AlokamAM nukasAnaHhai zakuniriva mAMsapezIhasto'nyeSAM krvyaadshkunaanaat|i # je rIte koIpakSI ke jenA paMjAmAM mAMsano TukaDo lAgelo raheto hoya che, te bIjA mAMsa bhakSI pakSIono zikAra banI jAya che tenI pAse thI te mAMsabhakSI pakSI mAMsanA TukaDAne luMTI le che ane temAsano TukaDo meLavavA pelA pakSIne aneka prakAre trAsa paNa Ape che evI ja rIte parigraha dhArI manuSya paNa pratyakSa A lokamAM cora,DAku vagerenuM nizAna banI jAya che pariNAme ciMtA ane kAyamI herAnagati sarjAya che A bhavamAM te pApanuM phaLa arjana rakSaNakSayakRtAMzca doSAn prApnoti / na cAsya tRptirbhavatIndhanairivAgnerlobhAbhimUtatatvAcca kAryAkAryA na pekSo bhavati / # dhana meLavavuM, saMcaya karavo athavA teno nAza thavo tenA dvArAje vyAkuLatAherAnagati AdithAya te sahana karavA paDe che, dhana meLavavA TADha,taDako,bhUkha,tarasa vagere aneka kaSTo sahana karavA paDe che meLavavA mATe zArIrika aneka kaSTo sahana karavA chatAM jo na maLatomAnasikaciMtAAdiduHkha utpanna thAya che. kadAca jo dhana maLI jAya totenA rakSaNa mATe aneka kaSTo sahana karavA paDe che cora-luMTArA A dhana laI na jAya tenI ciMtA, bhaya vagere mAnasika duHkho sadA rahyA kare che. dhana ghaNuM maLavAM chatAM tRpti thatI nathI # je rIte game teTaluM baLataNa nAkhavA chatAM agni jema vadhato jAya che tema game teTaluM ghana maLavA chatAM lobhI mANasane saMtoSa thato ja nathI. ulaTo teno asaMtoSa vadhato jAya che atRpti vadhatI jAya che ane atapta mANasa kadI zAMti pAmato nathI # keTalAMka ne lAMbhAtarAyano udaya thatAM dhanano nAza thAya tyAre skraya baMdha paDI jAya che, atisAra, saMgrahaNI, jhADA,presara vagere rogo thAya che, athavA maraNa paryanta mAnasika paritApa rahyA kare che # lobhImANasa dhana meLavavAnI lAlasAmAMviveka paNa bhUlI jAya che kartavya ke akartavyanI darakAra rAkhato nathI. huM koNa chuM huMkyAsthAnamAM chuM? amuka kAryamAre karavA jAIekenakaravA joIe? vagere badhuM bhUlI jAya che. AthI AlokamAM aneka sAthe kaMkAsa-kajIyo-vaimanasya karatoapriya thavA mAMDe che ane e rIte maLela jIvananA sadupayogane badale tene vephe che Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA OM lAbhAntarAyanA kSayopazamathI maLelA dhana upara azubha karmanA udaye Asakita janme che. A Asakita ja navA azubha karmone baMdhAvanArI thAya che paNa lobhathI viveka zunya banelojIva kAryake akArya jANato ke joto nathI ane AlokamAM paNa aneka zArIrika mAnasika kaSTo ne sahana kare che. 28 parabhavamAM te pApanuM phaLaH pretya cAzumAM gatiM prAptoti, lubdho'yamiti ca garhito bhavati / A durbhAvonA nimitte saMcita pApakarmanA udayAnusAra paralokamAM aneka prakAre durgatione prApta kare che. u A lobhIyo che, kaMjusa che, evA evA vacano kahIkahIne loka tenI nindA karyA kare che. jema ApaNe paNa A lokamAM koi lobhI mATe kahIe chIe ke ''camaDI tuTe paNa damaDI na chUTe'' evo kaMjusano kAko che. bhAvanAH- A rIte A loka ane paralokamAM niMdA lAyaka tathA azubha phaLone denAra parigraha thI viramavuM-nivRtti pAmavI eja kalyANano mArga che tevI bhAvanA bhAvavI A pramANe hiMsAdi pAMce doSonA sevanathI A loka ane paralokamAM anarthanI paraMparA tathA pApano karuNa vipAka bhogavavo paDe che tethI A pAMce doSono tyAga ke tenI nivRtti eja kalyANakArI mArga che [] [8]saMdarbhaH Agama saMdarbha:- A sUtrano Agama saMdarbha have pachInA sUtra -dha-Tu: vameva vA mAM bhAvanAone AzrIne apAyela che tatvArtha saMdarbha: sUtra. 7:10 (1)hiMsA -pramattayonAt praNavyaparopaLa hiMsA sUtra. 7:8 (2)jUTha -asamiyAnamanRtam sUtra. 7:2 (3)corI -JavattAvAnuM steya (4)abrahma -maithunamatrana (5)parigraha -mUrchAritraha: sUtra. 7:12 [] [9]padyaH sUtra. 7:11 (1) sUtra-4 ane sUtra-5 no saMyukata pada hiMsAdi doSo nahiM aTakatA jIva ihabhava parabhave AkRttine aniSTatAnA duHkha gaNa savi anubhave sUtra-4 ane sUtra-5 nuM saMyukata padya hiMsAdi pAMca doSomAM Aloke paralokamAM jovA aniSTane duHkha Apad e pAMca bhAvanA [] [10]niSkarSa:-A sUtramAM vairAgya bhAvanA bhAvavAnI dRSTie tathA hiMsAdi pAMce doSonA vipAka vicAraNAnI dRSTie eka ati uttama sUtra che kema ke temAM hiMsAdi thI (2) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 5 29 thatI A loka paralokasaMbaMdhi karmavipAkanI adUbhuta vicAraNA to che ja sAthe sAthe jo tenAthI viramavA mAM Ave, tenAthI nivRtta thavAmAM Ave to vairAgya mATe paNa uttamottama vicAraNA thaI zake che. A pAMce nA vipAkanI vicAraNA ane tenA thakI viramavuM eTale bhAvathI ane dravya thI sarvavirati paNuM. ane jo jIva dravya ane bhAvapUrvaka sarvavirati paNAne pAme to pachI kramazaH e pAMce thI viramelo te kaSAyanA nigraha-upazama ke kSaya sudhI pahoMcI jaine vitarAgatAne pAmanAro avazya thavAno che. mATe A pAMce bhAvanA bhAvapUrvaka bhAvatA-bhAvatA tenA sarvathA AcaraNa thakI mokSane pAmavA rUpa paraMpara phaLanI prApti e ja A sUtrano niSkarSa che 0 0 0 0 0 0 (adhyAyaH-sUtraH5) U [1]sUtrahetu- vratane sthira karavA mATe sUtrakAra maharSi sarva vrata mATenI sarva sAmAnya evI bIjI bhAvanAne ahI jaNAve che U [2] sUtra mULa-yuvameva vA 0 [3]sUtra pRthaka-yuvam va vA U [4] sUtrasAra:-athavA [hiMsA Adi doSomAM ] duHkha ja che [ema bhAvanA bhAvavI] [arthAt hiMsAdi pApo duHkharUpa ja che ema vicAravuM U [5]zabdajJAnaH3:-du:kha va-ja - athavA U [6]anuvRtti - (1)hiMsakRtasteyAtraHpariprada..sUtra 7:1 (2)tazcartha bhAvanI.. sUtra. 7:3 U [7]abhinavaTIkAH-jeno tyAga karavAmAM Ave tenA doSonuM kharuM darzana thavAthI ja tyAga TakI zake che e kAraNathI ahiMsA Adi vratonI sthiratA mATe hiMsA AdimAM tenA doSonuM darzana karavuM Avazyaka manAyela che e doSa darzana saMbaMdhe prastuta sUtramAM sUtrakAra jaNAve che ke tyAjaya vRttiomAM duHkhanuM darzana keLavAyuM hoya to ja emano tyAga vizeSaTake, te mATe hiMsA Adi pAMce doSone duHkharUpa ja mAnavAnI vRtti keLavavAno arthAta duHkha bhAvanAno ahIM upadeza karavAmAM Ave che ahiMsA Adi vrata lenAra potAne thatA duHkhanI peThe bIjAmAM paNa tenAthI saMbhavatA duHkhanI kalpanA kare e ja du:kha bhAvanA che. ane e bhAvanA e-evratonA sthirIkaraNamAM upayogI che vA:- sUtramAM kahevAyela va zabda no eka artha vikalpa che -arthAta hiMsAdimA apAya-avadyadarzana bhAvavuM joIe. athavAto hiMsAdi pAMce doSo duHkha Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA ja che evI bhAvanA bhAvavI joIe eTale ke hiMsAdi nevize A bemAMthI eka bhAvanA bhAvavI # sUtrokata evA vA zabdano bIjo artha samuccaya che -arthAta hiMsAdi pAMce doSomAM apAyadarzana ane avadyadarzananI bhAvanA paNa bhAvavI eTale ke sUtra 4 ane sUtra 5 baMne mujabanI bhAvanA bhAvavI te mATe zabda mukela che ja du:zvameva-ahIM sUtrakAra maharSie: zabda sAthe 4 kAra paNa mukela che. teno artha eja che ke hiMsAdi pAMce doSomAM sukhanAchAMTo paNa nathI. ekabiMdusamAna sukha paNa kadIAdoSomAM prApta thatuM nathI duHkha duHkha ane duHkha ja che ema bhAra pUrvaka jaNAvavA mATe ahiM parva mukela che. -hiMsAdiSu - hiMsAnRtasteyAbrahmaparigraheSu viSayabhUyamApanneSu duHkhahetuSusvabhAveSu ca duHkhabahulatAmeva bhAvayet / [1]hiMsAH+ yathA mamApriyaM duHkhaM, evaM sarva sattvAnAm $ jevI rIte mane duHkha apriya che tevI rIte badhAM prANIone te aniSTa che. mArI hiMsAthI jema mane duHkha thAya tema huM bIjAnI hiMsA karuM to tene duHkha kema na thAya? jevo huM chuM tevAja badhAM prANIo che mATe temane paNa du:kha kema na thAya? jevohuM che tevAja badhAM prANIo che mATe temane paNa duHkha thavAnuM che. - $ jema duHkha arthAt aniSTa saMyoga nimitta,zarIra ane manane pIDArUpa hovAthI mane prItikArI thatA nathI. e rIte jagatanA badhA jIvone paNa apriya che bhAvanA-vadha, baMdhana, chedana, AdijevAmapIDAkArI chetevAbadhAnedu:khadAyI che tevuMvicArI hiMsA thI viramavuM athavA hiMsAno tyAga e ja kalyANakArI che tema bhAvanA bhAvavI. [2]asatya, jUTha,mithyAbhASaNaH hai yathA mama mithyAbhyAkhyAnenAbhyAkhyAtasya tIvra duHkhaM bhUtapUrva bhavati ca tathA srvsttvaanaam| 4 mithyA bhASaNathI je rIte mane duHkha thAya che. kadAca koI mArA viSayamAM mithyAbhASaNa kare che athavA koie karyu hoya to tethI mane tIvra duHkha thAya che bhUtakALamAM paNa thayuM che teno mane anubhava che e rIte prANimAtrane mithyAbhASaNa arthAta jUThathI duHkha thAyache. # mane koI jUThuM kahe athavA mArA upara koI jUThuM ALamuke to te nimitte mane prakRSTa duHkha bhUtakALamAM utpanna thayuM che. vartamAna mAM paNa jUThA ALathI mane duHkha thAya che tevI rIte tamAma jIvone A hetuthI duHkha utpanna thAya che ane bolanAra ne paNa bIjA janmamAM sadA du:khano anubhava thayA kare che bhAvanAH- Ama asatyavacana ke jUThAALathI mArA jeTaluM ja duHkha anyane thatuM hovAthI tenAthI viramavuM ke aTakavuM e ja kalyANa kArI che, tevI bhAvanA bhAvavI [3]corI,teyaH- yathA mama iSTadravyaviyoge duHkhaM bhUtapUrva bhavati ca tathA sarvasattvAnAm / # jema mArI koI ISTavastuno viyoga thAya to tenAthI mane khUbaja duHkha bhUtakALamAM Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 5 thayuM che, hAla paNa thAya che e rIte prANimAtrane potAnI vastu corAI javAthI duHkha thAya che kemake badhAne potAnI ISTa vastunA viyoga-apaharaNathI-corAvAthI marma bhedI pIDA thAya che ja je rIte mane ISTa evA svadravyanuM cora dvArA apaharaNa thavAthI zArIrika, mAnasika duHkha bhUtakALamAM thayuM che hAla paNa thAya che te rIte jagatanA tamAma jIvone potAnI mana pasaMda cIjo corAvAthI duHkha thAya che bhAvanAH- A rIte corIthI mArA jeTaluM ja duHkha jagatanA tamAma jIvone thatuM hoI corIthI aTakI javuM e ja kalyANakArI che tevI bhAvanA bhAvavI 4i] maithuna,abrahmaH rAgadveSAtmakatvAnmaithunaM duHkhameva / # maithuna karmake abrahmanuM AcaraNa paNa duHkhajache kemake te rAgadveSarUpa chetIvrarAgAdi thI prerIta rAmAnya manuSyo ja AvA prakAranA duSkarma karavAmAM pravRtta thayA kare che tethI duHkha thI dUra rahevAne sukharUpa samajavuM joIe -kema ke rAga eTale mAyA-lobha -ane dveSa eTale krodha-mAna mAyAche te chArUpaarthAta ThagavidyAvALI che temAM ekamekathayela pariNAmavALo hiMsA jUTha ane corImAM pravarte che e ja rIte lobha paNa vRdhdhi Asakita lakSaNavALo hovAthI corI vageremAM prarvatamAna thAya che vaLI kroghAmAna vaDe prerAyelo hiMsAdimAM pravarte che te vAta atyanta prasidhdha che. maithuna e AvA prakAranA rAga-dveSanuM pariNAma che ane rAga-dveSa kAraNathI maithuna paNa duHkha ja che tema vicAravuM rAgadveSAvAtmana: svabhAva: kAraNaM yasya tad duHkhameva rAgadveSAtmakatvAd hiMsAdivat / praznaH-maithunane duHkha kema kahocho? je strI puruSamaithuna arthAta kAmasevanamAM rata hoya che temane to sparzaindriya janya atyanta AnaMda hoya che, eka prakAranI sukhanI anubhUti thatI hoya che. strI puruSane upabhogamAM arthAta maithunamAM,daMtazkeda mAM, AMkho thI te rUpane pIvAmAM, zarIrane AlIMgavAmAM, stanone nakhathI mukhathI ke anya rIte vidAravAmAM, saMyogamAM,vIryanA nIsarga samaye te sparzendriya nA dvAramAM ghaNAM prANIone thato sukhano anubhava pramANa sidhdha che pachI tame kaI rIte tene duHkha kaho cho, vaLI je strI puruSa paraspara maithunA sakata hoya che te baMnene te ISTa hoya che sukhadAyI hoya che mATe ja pravRtta thayA hoya che samAdhAna -kharekhara! tamArI vAta yogya nathI. te kharekhara sukha nathI paNaduHkha ja che A vAtane samajAvavA svopajJa bhASyamAM sUtrakAra maharSi eka dRSTAnta Ape che. sAdhya-sAdhana saMgati ane samAna dRSTAnta vaDe tenI pratipatti-samajaNa apAyela che jema koI rAjaputrIne kSaya ke kuSThAdi roga thayo. teno pratikAra karavo te roganuM nidAna karI tene dUra karavA mATe pathyanuM Asana ane auSadhano upayoga kare che udbhavela vyAdhi zarIra ane manane badhA pahoMcADe che. A badhAne dUra karavA auSadhAdi upayogI thAya che. ahIM karmanA kSayopazamAdithI te roganuM nivAraNa thatA sukhano bhAsa thAya che paNa te kaMI Atmattika Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA sukhane upajAvavAne samartha hotuM nathI tenA vaDe mAtra duHkha pratibaMdha thAya che to paNa mUDha mANaso te avasthA vizeSa ne sukha mAne che A rIte kharekhara!maithuna e sukha nathI paNa udbhavela eka roga ke vyAdhinuM nivAraNa mAtra che bIjuM tene khaNaja Adi vyAdhinA kSaNika pratikAra samAna hovAthI duHkha ja kahela che jema koi guMmaDuM pAkI gayuM hoya te prANIne tIvra vedanA thatI hoya tenA rasI vagere nIkaLI jatAM te mANasane zAMti lAge che,tema puruSa vedAdinA udayathI tIvra duHkha ane ati thI pIDAto, viveka bhraSTa,sadA ArttadhyAna thI pIDAtA manavALo mANasa strInA saMyogamAM vIryAdi choDe che te gUmaDAmAMthI nIkaLatA rasInI jema mohanIyakarmanA udayathI sukha mAnavA chatAM duHkha ja che vaLI vIryAdi nikSepa e mAtra mohajanya vyAdhino pratikAra ja che. mATe kAmasukha e duHkhaja che. khUjalI ke kharajanA rogIne jema khaNatI vakhate bahu majA Ave che te nakha,lAkaDAno TukaDo,barachaTa kapaDuM,kAkaro, patthara je hAtha lAge tenAthI zarIra khajavALavAmAMDe che tyAre tene khUbaja majA Ave che paNa pAchaLathI lohI AvI jAya che ane kharaja maTe che tyAre tene game teTaluM sukharUpa lAgavAchatA aMte duHkhadaja bane. che te rIte kAmecchArUpa rogathI gherAyelA jIvane maithuna sevana kSaNavAra sukha rUpa lAge paNa aMte to duHkhaja che. bhAvanAH-vivekI mANasa A loka ane paralokamAM duHkhanA kAraNabhUta,durgatinA kAraNabhUta evA maithuna thI viramavuM ke nivRtta thavuM e ja kalyANakArI che te pramANe bhAvanA bhAvavI [5]parigrahaH parigrahavAnaprAptaprAptanaSTeSu kAGkSArakSaNazoSodbhavaM duHkhabheva prApnoti parigraha paNa aprApta dhananI icchAno saMtApa,prApta dhananA rakSaNanI ciMtA, tenA upabhogamAM atRpti,teno nAza thatA zoka vagere kAraNa duHkha ja che jayAM sudhI prApta na thAya tyAM sudhI tenI prAptI nI icchAnuM duHkha,prApta thayA pachI A naSTa na thaI jAya tevI vicAraNAthI tenA rakSaNa karavA mATe ciMtita rahe che. kadAca jo te nAza pAme to te dhananA viyogathI utpanna thayelo zokathI udvigna rahe che. A rIte parigrahanI aprAptI-prApti ane viyoge duHkha ja che " parigraha zabdathI sacitta-acittAdi bheda ane mamatvano saMbaMdha che. te mamatvavALo ja parigrahavA kahevAya che. tene aprAptimAM meLavavAnI kAMkSA,prAptimAM rakSaNa nI ciMtA ane nAza thatA zokano udbhava e sarvemAM kheda hovAthI duHkhaja che praznaH- dhana saMcaya thI to sukha dekhAyaja che chatAM duHkha kema kaho cho? samAdhAnaH-dhananI aprApti-prApti-nAzaetraNesthitinAdu:khonospaSTaabhiprAyo kahelo ja che taduparAMta jo AdhyAtmika dRSTie mUlavavAmAM Ave to dhana-saMpatti e para vastu che. A paravastuthI sukha-duHkha ke lAbha-nuksAna thAya te mAnyatA ja moTI bhramaNA che mATe pahiAdi duHkhaja che te Atmika sukharUpa to kadApI na thAya paNa A lokane paralokamAM paNa duHkhanA kAraNa rUpa hovAthI duHkha ja che. bhAvanAH- Aloka ane paralokamAM duHkha tathA durgatine denAra evA A duHkhanA kAraNabhUta ke svayam jeduHkhajache te parigraha thI aTakavuM ke teno tyAga karavo e ja kalyANakArI che tema bhAvanA bhAvavI. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtra: 5 33 A pramANe hiMsAdi pAMce duHkhaja che. mahA mahodaye kadAca sukha mAnato hoya to paNa te vAstavika sukha nathI tema mAnavAthI -bhAvanA bhAvavAthI vratonI sthiratA Ave che 4 sUtra cothAmAM A pAMcane duHkhanA kAraNa rUpa kahelA A sUtra mAMto hiMsAdi pApo. svayaM duHkhaja che tema bhAvanA bhAvavA kahyuM che. praznaH- hiMsAdi pAMca pApothI viramavAnuM kahyuM paNa tenA karatAMye mahApApa mithyAtva che chatAM tene choDavAnuM kema na kahyuM? samAdhAna - A adhyAyanAja aDhAramAM sUtramAM jaNAve che ni:zalyovatI-arthAt vratI jIva zalya rahita hoya che mATe tenAmAM mithyAtva zalpa paNa na ja hoya ane ahIM vrato evA zabdanA saMbaMdhamAM ja A adhyAyanI samagra carcAno AraMbha thayo hoya mithyAtvarahitapaNA pachI nI avasthAnA doSone ciMtavavA ja A sUtro banAvyA hoya tema lAge che U [8] saMdarbhaH# Agama saMdarbha sUtraH4 tathA sUtrapano saMyukata saMvegiNI kahA cauvvihA paNNattA taM jahA ihaloga saMvegaNI paraloga saMvegaNI AttasarIrasaMvegaNI parasarIrasaMvegaNI / NivvegaNI kahA cauvvihA paNNattA taM jahA ihaloge ducinnA kammA ihaloga duhaphala vivAga saMjutA bhavaMti / iha loge ducinnA kammA paraloge duhaphala vivAga saMjutta bhavaMti / paraloge ducinnA kammA ihaloge duhaphala vivAga saMjuttA bhavaMti / paraloge ducinnA kammA paraloge duhaphala vivA saMguttA mavati | thI, thI. 4,3.2 4. 282/2-10 sUtrapATha saMbaMdha - A sAkSI pATha pratyakSa rIte saMbaMdhita na lAgeto paNa arthathI temAM sAmyatA jovA maLelI che je vAta no khyAla thI thAnA sUtra nI TIkA jovAthI Ave che U [9]padya pUrva sUtraH4mAM A sUtranA baMne padyono ullekha thaI gayo U [10]niSkarSa-A sUtra paNa pUrva sUtranI mAphaka suMdara bodhane ApanAruM tathA vairAgya mAM utkarSa lAvanAruM che. sUtrakAra maharSi e nirupIta vAta mujaba hiMsA-mRSA-corImaithuna ane parigraha e pAMce du:kha ja che jagatanA jIvo jayAre hiMsAdi doSo e ja duHkha che te vAta svIkAratA ke vicAratA thaze tyAre te bhAvanAnA prabalyathI temano potAno Atmika vikAsa ane paraMparAe mokSanI prAptito avazya thavAnI ja che. taduparAMta A azAMta jaNAtA samagra vizvamAM paNa zAMtino sukhano saMdezo A sUtra mujabanI bhAvanAthIja maLavAno che jagatanA dareka jIvane sthAne potAno AtmA kalpavAthI Apo Apa hiMsA-jUTha-corI traNe nirmULa thaI zake ane vAstavika sukhanI kalpanAthI maithuna ane parigraha paNa dUra thavAnA ja che ane e rIte samagra jagata ne sukhI thavAnI cAvI A sUtramAM paDelI che OOOOOOO a. 7/3 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (adhyAyaH0-sutraH6) D [1]sUtrahetu- sUtrakAra maharSi vratanI mATe sarva vrato ne AzrIne sarva sAmAnya evI trIjI bhAvanAne A sUtra thakI jaNAve che [2]sUtramULa-maitrIvmothamIrthasthAna sarvaguNAdhivata kilazyamAnAvinayeSu | U [3]sUtra pRthaka-trI - prapoH - 7 - mAcchAni - sarva - Tufdha - kilazyAmAnA - avinayeSu U [4] sUtrasAra-sarvajIva sAthe maitrIbhAva,guNathI adhika hioya tevA jIvo pratye pramoda bhAva,duHkha pAmatA [jIvo paratve kAruNyabhAva,avinIta jIvo paratve mAdhyastha [arthAt upekSA bhAva [dhAraNa karavo joIe. I [5]zabdajJAnamarI-maitrI[snehabhAva pramorva-pramoda [harSabhAvanA #Agya-karuNA diyA]bhAvanA mAdhyastha- madhyastha [upekSAbhAvanA sarva- sarva jIvo mukhadhi- guNamAM adhika hoya te 0imAna- duHkha pAmatA,duHkhI jIvo viyepu-avinIta,jaDapratye. U [6]anuvRtti - (1)hiMsA'nRtasteyAbrahmaparigraha (2)ta mAvanA: U [7]abhinavaTIkA:-ahIM sUtrakAra maharSi maitrI,pramoda,kAruNya anane mAdhyastha e cAra bhAvanA bhAvavAnuM sUcave che. koipaNa sadguNa keLavavA mATe maitrayAdi cAra bhAvanA vadhumAM vadhu upayogI hovA thI te ahiMsAAdivratonI sthiratA mAM to khAsa upayogI che ja ema dhArI neja ahIM e cAra bhAvanAo upadezavAmAM AvelI che. A cAra bhAvanAono viSaya amuka aMze judo judo che kAraNa ke te viSayamAM e bhAvanAo sAthe te cArenA viSayo paNa sUtrakAra maharSie jaNAvI dIdhA che. A cAre bhAvanA tathA tenA tenA viSayone anukrame joDavAthI samagra sUtrano bhAva spaSTa thAya che tethI sarvaputrI sarva jIvo paratve maitrI - zudhi6 pramoTuM -guNavaMto-ke adhika guNavALA paratve harSa -zyimAnevuM vALaMduHkhIA paratve karuNA -vinaye madhya avinathI paratve mAdhyastha bhAvanA * maitrIbhAvanA:$ maitrI - ahIM mULa zabda mitra che *digambara AsnAyamAM maitrIprogyamadhyasthati ra savaMSivardhamAnavane -1 e mujaba sUtra che Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 adhyAyaH 7 sUtraH -gamata tene A dhAtune mauvija no prat pratyaya lAgIne vyAkaraNanA niyamAnusAra mitra zabda banelo che -miti ti mitraM, tiryaMti ti artha: 4 sarva sattvaviSayasnehapariNAma: maitrI + pareSAM duHkha anutpatti-maitrI $ maitrI eTale jagatanA sarva jIvo uparano hArdika sneha -sava sittejagatanA jIva mAtra piratve 4 anAdikarmabandhanavazAt sIdanti iti satvA: -satveSu maitrIH # maitrIno viSaya prANImAtra che. maitrI eTale paramAM potApaNAnI budhdhi ane tethI ja potAnI peThe bIjAne duHkhI na karavAnI vRtti athavA icchA # koIpaNa jAtanA svArtha vinA, koIpaNa jAtanA upakAranI AzA vinA, jagatanA jIvo para svAbhAvika prItI rAkhavI e maitrI sAdhaka AtmAe nAnA moTA, ucca nIca, sva-para, garIba ke tavaMgara Adi koIpaNa jAtanA bhedabhAva rahita paNejagatanA jIvamAtra upara premabhAva rAkhavo joIe potAnA upara apakAra karanAra ke duHkha denAra jIva paratve paNa maitrI bhAva rAkhavo. A mATe teNe sakala prANI paratve Atmavata draSTi keLavavI joie toja sakala jIvo pratye maitrI bhAvanA Ave -svopajJa bhASyamAM jaNAve che kekssme'hNsrvstvaanaam kSamaye'haM sarvasattvAn maitrI me sarvasattveSu vairaM mama na kenacit -huM sarvajIvonI kSamAbhAvuM chuM- kSamA mAMgu chuM. samyamana-vacana-kAyA saha huM jagatanA sarvajIvonI, temAM paNa jeNe mArA tarapha apakAra karela che tevA onI paNa prazasta cittathI kSamAM grahaNa karuM chuM. teo kSamA kare athavA na kare to paNa jagatanA sarva jIvo paratve maitrI che.koInI paNa sAthe vaira nathI A avicchinna kopa yukata vaira. karmanI paraMparA sarje che mATe koI sAthe vairanuM baMdhana rAkhavuM te vaira, pApanI zAkhA rUpa ke mAtsaryanA vRkSa rUpa che. punaHpunaH avicchinna vairanA bIjAMkura rUpa che mATe maitrI bhAvanA thakI nirveratAnuM ciMtavana karavuM AgaLa vadhIne kahIe to koIpaNa prANI pApana karo, koIpaNa duHkhI na thAo, Akhu jagata mukata thAo AvI budhdhi te maitrI kahevAya che. bhAvanAH- A maitrI bhAva thakI bhAvita rdayavALo vatI-hiMsA AdipApo thakI aTakI zake che, kema ke tene jagatanA sarva jIvo pratye maitrI che AvA maitrI bhAvavALA jIvane mitrano vadha karavAnI, khoTuM bolIne tene ThagavAnI,tenuM kaMI corI levAnI Adi zudra bhAvanA hotI ja nathI tenA dayamAM jagatanA tamAma jIvonA hitanI ja bhAvanA hoya che AthI ahiMsA AdinA pAlana mATe maitrI vRtti ke maitrIbhAva anivArya che Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA * pramodabhAvanA pramoda-pramoda eTale mAnasika harSa,AnaMda guNAdhika- guNathI adhika eTale AcArya,upAdhyAya, sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA vagere guNI arthAt adhika guNavALA samajavA. eTale ke jemanAmAM sAmAnyathI kaMIka vizeSa guNa che tevA ane svanI apekSAe kahIeto potAnAthI caDIyAta guNavALA te guNAdhika guNAdhikeSupramoda:-mANasane ghaNIvAra potAnAthI caDhiyAtAne joIne adekhAI Ave che, jayAM sudhI A vRttino nAza na thAya tyAM sudhI ahiMsAdiTakI na zake tethI adekhAI virudhdha pramoda guNanI bhAvanA keLavavAnuM kahevAmAM Avela che. pramoda eTale potAnAthI vadhu guNavAna athavA koIpaNa guNavAna jIva pratye Adara keLavavo ane tenI caDatI joIne khuza thavuM te # samyakta,jJAna,cAritra,tapa, vaiyAvacca, AdithI adhika mahAna guNavAnuM AtmAone vaMdana, stuti,guNaprazaMsA, vaiyAvacca Adi karavAthI pramoda arthAta mAnasika harSanI abhivyakita thAya che pramoda bhAvanAthI yukta jIva jJAnAdi guNothI adhika-uttama guNIone joIne AnaMda pAme che ane potAnA AnaMdane zakti-saMyogo pramANe yathAyogya vaMdanAdi karIne vyakta kare che tene anyanA guNonA darzana ke zravaNathI IrSyA asUyA ke mAtsarya rUpa agnI saLagI uThato nathI, pariNAme IrSyAdi janya hiMsA-juTha vagere pAponuM sevana thatuM aTakI jAya che taduparAMta pramoda bhAvanA bhAvavAthI potAnAmAM paNa tevA tevA guNo pragaTI zake che bhAvanAH- AvI pramoda bhAvanAthI bhAvita rdaya vALo vatI hiMsA-jUTha Adi pApothI aTakI zake che kema ke jagatanA tamAma guNI jano ane potAnAthI adhika guNavAna AtmAne joIne teneSa-IrSa-asUyAdi utpanna thatA nathIpariNAme tenA sTayamAM koI kaleza-kaSAyamAyA janmatA nathI tenuM daya sadA guNavAno nI bhakita AdithI harSita rahe che te svayaM guNavAnuM bane che evuM vicArI vatIoe vizeSe vizeSa pramoda bhAvanA bhAvavI * kAruNya bhAvanA -kAruNyaH- karuNA arthAta dayA ke anukampA, teno bhAva te kAruNya -kilazyamAna -saMtApane anubhavatA, duHkha thI pIDAtA -kilazyamAneSa kAruNya # koIne pIDAtA joIne jo anukaMpAna ubharAya to ahiMsA AdivatoTakI ja na zake tethI karuNA vRtti ke karuNAbhAvanA Avazyaka che. A bhAvanAno viSayamAtralezapAmatAM duHkhI prANIo che kAraNa ke anurAha ane madadanI apekSA phakta duHkhI-dIna anAthane ja rahe che ja karuNA, dayA,anukaMpA,dInAnugraha vagere paryAyavAcI zabdo che. ahIM dIna eTale zarIra thI manathI duHkhI evA badhA jIvo levAnA che ane tenA paratve karuNA ke dayA mAM davyAnukaMpA ane bhAva anukaMpA baMneno samAveza thAya che du:khIne joIne tenA pratye dayAnA bhAvathavAte karuNAvRtti ke karuNA bhAvanA. AvI Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 6 37 karuNAne yogya jIvo be prakAranA hoya che -dravya-rogAAdi kAraNo thI gherAyelA bAhya duHkha vALA jIvone joIne utpanna thatI dayA te dravyakaruNA che ane bhAva-atyaMtara duHkha thI gherAyelA dharmavihoNA jIvone joIne utpanna thatI karuNAe bhAva karuNA che -vyakaruNAne yogya jIvone auSadha, annAnAdi ApIne tenA duHkhane nivAravAnI bhAvanA ane bhAva karuNAne yogya jIvo nedharma mArgamAM sthApana karavAnuM hoya to sthira karavA mokSAdino yogya upadeza ApI bhavaroga zamAvavAnI bhAvanA e rIte baMne prakAre dayamAM karUNA bhAvanA bhAvavAthI-dhAraNa karavAthI koIne duHkhI karavA, koIne jUThabolIne chetaravA, koInuM kaMI corI levuM, paulika sukha ke je vAstavika rIte duHkharUpa che tevA maithunamAM pravartavuM athavA parigrahAdi para vastune svamAnavA rUpa mUcha keLavAnI vRtti-pravRtti Apo Apa dUra thaI jAya che bhAvanA kAruNyabhAvanAbhAvavAthIAEyamAM anukaMpAkedayAnajharaNA phuTe che, khuda paramAtmA paNa daDhatama rIte kAruNya bhAvanA bhAvatA- dharAvatA hoya che tyAreja tIrthaMkaranI padavI sudhI pahoMce che. temaja A bhAvanAthI yukta jIvasamagra jagatanA dravyakebhAvathI utpanna thatA duHkhonuM nivAraNa karavA prayatnazIla hoya che.mATevAtI manuSyoe kAruNya bhAvanA satata bhAvavI jethI tenaahiMsAdi vratomAM sthiratA Ave che temaja tenuM pAlana vadhune vadhu sakSama paNe thAya che. * mAththathya mAvanA:mAdhyastha:- rAga dveSanI madhyamAM sthira rahelo te madhyastha arAga dveSa vRtti no je bhAva mAdhyastha bhAva mAdhyathya ne audAsInya ke upekSA bhAva paNa kahe che viya:- zikSAne grahaNa karavAnI zakita vagaranA athavA azikSA jIvone avineya kahe che -avineya no bIjo artha mRtapiNDa ke kASThanA TukaDAM jevA jaDa ane ajJAnI jIvo ema paNa karela che avinayeSu mAdhyathyaH # dareka vakhate ane dareka sthaLe mAtra pravRtyAtmaka bhAvanAo ja sAdhaka thatI nathI, ghaNIvAra ahiMsAdi vratone TakAvavA mAtra taTastha paNuM ja dhAraNa karavuM upayogI thAya che tenA mATe ja mAdhyacya bhAvanA upadezavAmAM AvelI che mAdhyastha eTale upekSA ke taTasthatA. jayAre taddana jaDa saMskAranA ane koIpaNa sarvastu grahaNa karavAnI yogyatA na hoya evAM pAtro maLe ane temane sudhAravAnI pravRttinuM pariNAma chevaTetandra zUnyajadekhAya to tevAo pratye taTasthapaNuM rAkhavuM e zreyaskara che. kemake mAdhyastha bhAvanAno viSaya avineya arthAta ayogya pAtra eTalo ja che $ je avinaya che tenA viSayamAM mAdhyastha bhAvanA rAkhavI joie. mAdhyastha -audAsInya ane upekSA A badhA zabda pAryAya vAcI che eka ja arthane jaNAvanArA che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA je jIvo mRtapiMDa athavA lAkaDuM ke bhIMta jevA jaDa-ajJAnI che. je vastunuM svarUpa grahaNa karavAmAM, samajavAmAM,ane dhAraNa karavAmAM tathA viveka zakitathI hitAhitanA vivecana mAM athavA viziSTa budhdhi pratibhA ane uhApohA- tarkazakita thI kAma levAmAM asamartha che, athavA mahA mohodaya thI viparIta zradhdhA kepravRttivALA che athavA dveSAdi thI vastunA svarUpane anyathA grahaNa kareluM che athavA je duSTa bhAvanA vALA che te badhAM avineya kahyA che. AvA jIvonI upekSA karavI. mAdhyastha bhAvanA rAkhavI. tenA vize rAga ke dveSa karavo nahIM te ja zreyaskara che. upadezane ayogya avinIta prANI pratye rAgadveSanA tyAga pUrvaka-samabhAva saha ene samajAvavA ke sudhAravA karatA tene upadezana Apavo ane hRdayamAM bhAva dayA ciMtavavA pUrvaka upekSA karavI te mAdhyastha bhAvanA kema ke saMbhava che ke tevAne upadeza ApavAthI dveSa bhAva-kleza-kaMkAsavaimanasya Adi utpanna thaze tema thavAthI vyavahArika tathA AdhyAtmika baMne nukasAna jaze bhAvanAH-mAdhyastha bhAvanAbhAvavAthI ubhaya pakSedveSanI pariNatithatInathI. vairAnubaMdha janmato nathI-zakita ane zrama veDaphAtA nathI. pariNAme hiMsA jUTha Adi pAponuM AcaraNa thatuM nathI ema vicArI svIkArI vratIjIvoe satata mAdhyastha bhAvanA bhAvavI. jethI temanA vratomAM sthiratA ane dRDhatA Ave che. upara jaNAvyA mujabanI maitryAdi cAra bhAvanA bhAvavAthI (1)ahiMsAdi pAMce vratonI sthiratAAvecheathavA (2) ahiMsAdi pAMce vratomAM dRDhatA Ave che athavA (3)ahiMsAdi pAMce vratomAM pUrNatA Ave che [] [8]saMdarbha:Agama saMdarbha: mittiM bhUehiM kappae suDiyAdA sANukossayAe 38 majjhattho nijjarApehI samAhimaNupAlae AcA. zru. 1, a.8, gA. 5 A cAre vAkayonI vRtti jotA maitryAdi cAre bhAvanAno artha jovA maLe che anya grantha saMdarbha: (1)SoDazaka prakaraNa (2)yoga zAstra [] [9]padhaH (1) (2) sUya. zru. 1, a.15, gA. 3 aupa. mU. 38/20-2 aura sU. 34/1 (3)zAMta sudhArasa jagatanA jIvamAtramAMhiM bhAvanA maitrI bhalI guNathI adhikA jIva nirakhI ullAsabhAva pramodanI saMsAra duHkhe tapta jIvo mAMhiM karuNA ANavI apAtra jaDa ajJAnI janamAM mAdhyasthatA pIchANavI ho jIvamAtramAM maitrI vadhu gaNe pramodano duHkhamAM karuNAvRtti mAdhyasthatA kupAtramAM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 adhyAya: 7 sUtra: 7 U [10]niSkarSa-sUtrakAra maharSi ahIM maitrI- pramoda- kArya ane mAdhyacya e cAre bhAvanAne jaNAve che. A cAre bhAvanA jaina jagatamAM atiprasidhdha cheanekagranthomAM tenA ullekho jovA maLe che temaja maityAdi cAra bhAvanAnA svarUpa vize paNa koI vizeSa nAvinya nathI to pachI sUtramAM vizeSatA zuM che? sUtramAM mahatvanI vizeSatA be bAbate jovA maLela che (1)te-te bhAvanAno viSaya-viSaya svarUpe spaSTa thAya che jema ke avineya paratve mAdhyacya bhAvanA. ahIM spaSTa thAya che ke je mAdhyacya bhAvanA bhAvavAnI che teno viSaya-kSetra avinaya jIvo che (2)A cAre bhAvanA bhAvavA pAchaLanuM mahatvanuM dhyeya ke mukhya lakSaya ahiMsAdi pAMce vratonI sthiratA ke draDhatA che | niSkarmara mATe AbIjo mudde ati mahatvano che maityAdi bhAvanA bhAvavI. paNa tenuM phaLa to pAMcevatonuM sthirIkaraNa ja hoya. kema ke A cAre bhAvanAnA baLe jIvamAM hiMsAnI vRtti pragaTatI nathI corInIke jUThabolavAnI vRtti pragaTatI nathI. maitrIthI rAgadveSa vRttinI samatA sudhInA bhAvone kAraNe abrahmanA AcaraNanI rati-prita ghaTe che ane parigraha taraphathI jIva virame che. |_ _ _ _ _ _ _ (adhyAyaH-sUtra:0) [1]sUtrahetu-vratonI sthiratA mATe sUtrakA maharSisarvavrato mATenI sarvasAmAnya evI eka vadhAre bhAvanA ahIM rajU kare che U [2]sUtra mULa " yasvabhAva va verAthArtha [3] sUtra pRthaka-nAn - #Aya - svamAvau 2 saMvega - vairAyArtha U [4]sUtrasAra - saMvega ane vairAgya ne mATe jagatanA svabhAva ane zarIra nA svabhAvanI [bhAvanA bhAvavI [5]zabdajJAnaHna'IC-jagatuM, paMca[Sa dravyAtmaka loka -zarIra svamA-svabhAva,svarUpa va-samuccayArthe saMvepA- saMsArano bhaya vara-anAsakita [6]anuvRttiH(1) dinRtataiyAvrapiripraduM-mUtra. 7:2 (2)tathaiyArtha bhAvanI - sUtra. 7:3 *digambara AkhAmAM A sUtra gAyatvamAvo vA saMvega vairAgyathArtham e pramANe che Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA 0 [7]abhinavaTIkA-saMvega ane vairAgya na hoya to ahiMsAdi vrato saMbhavI ja na zake tethI vratadhArIo mATe saMvega ane vairAgya prathama Avazyaka che -A saMvega ane vairAgya nA bIja jagatasvabhAva ane zarIra svabhAvanA ciMtana mAMthI naMkhAya che tethI e baMnenA svabhAvanuM ciMtana bhAvanArUpe ahIM upadezavAmAM Avela che. - prANI mAtra ochovato duHkhano anubhava karyA ja kare che, jIvana taddana vinazvara che, bIjuM paNa kaMI sthira nathI. A ane AvA prakAranA jagatanA svabhAvanA ciMtanamAMthI ja saMsAra pratyeno moha dUra thaI jAya tenAthI bhaya arthAta saMvega utpanna thAya che. - e ja rIte zarIranA asthira, azuci ane asArapaNAnA svabhAva ciMtanamAMthI ja bAhyAbhyatara viSayonI anAsakita vairAgya janme che A samagra vigatanI muddAsara chaNAvaTa atre karatA pahelAM eka vizeSa spaSTIkaraNa Avazyaka che # sidhdhasenIyaTIkA sivAyanA zvetAmbara-digambara- saMskRta ke gujarAtI TIkA vivecana granthomAM- jagatanA svabhAvanuM ciMtana saMvega arthe ane -kAyAnA svabhAvanuM ciMtana vairAgya arthe evA prakAre vibhAgIkaraNa hovAnuM spaSTa kathana vizeSe karIne nathI. tema chatAM badhe ja sthaLe je arthaghaTano thayA che temAM A bhedarekhA spaSTapaNe aMkita thayelI jovA maLI che ane sidhdhasenIyaTIkAmAM to A bhedakathana ati spaSTatA thayeluM ja che mATe jagata sAthe saMvegane ane kAyA sAthe vairAgya no saMbaMdha joDavo ja kamAvaH jagatu-te-te deva, manuSya,tiryaMca, nArakanA paryAyane pamAya che tene jagat kahevAya che, eTale ke jagatano artha "prANI jAta' evo thAya che ja dharmAstikAya,adharmAstikAya,AkAzAstikAya, pulAstikAya ane jIvAstikAya e paMcAstikAya dravyamaya jagata che. 4 jagata eTale loka athavA catugarti paryAyAtmaka saMsAra -svabhAva-svarUpa, prakRtti pariNAma. -jagatano svabhAva - vivecano ne AdhAre nIce mujaba rajU karI zakAya # svapajJa bhASya:- svamAvau vyANAm anAdri mAhit pariNAma yutI: prAdurbhAva-tirobhAva-sthiti-anyatA anugraha-vinAzA: / $ A jagat kathaMcita anAdi che kema ke jIvanA asaMkhya pradezatva, cetanatva, jJAnatva vagere anAdinA che A jagat kathaMcit AdimAna che jema ke devatA, tiryaMca vagere paryAyo $ pudgala dravyanA dravya svarUpamAM anAdivache, jayAre tenA ghaDo-vastra vagere lakSaNa rUpa pudgala AdimAnuM che che dharma, adharmanuM lokAkAza vyApita anAdinuM che paNa dravya janita gati-sthitinI Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 adhyAya: 7 sUtra:7 pariNati te AdimAna che $ lokAkAzanuM amUrtatva ke asaMkhyaya pradezatva anAdi che paNa avagAhaka dravya apekSAe te AdimAnuM che A rIte jagatano bhAva Adi-anAdi pariNAma thI yukata che 4 A Adi-anAdi pariNAmamAM paNa prAdurbhAva-tirobhAva sthiti evo jagatano svabhAva che jene utpAda-vyaya-dhrauvya zabdothI oLakhI zakAya che arthAt Adi pariNAmanI apekSAe vicArIe to A jagata prAdurbhAva arthAt paryAyAntara utpatti jovA maLe che. vaLI teno vinAza paNa jovA maLe che kemake paryAyo badalAtA rahe che. A badalAtA paryAyathI pUrva paryAya nAza pAme che ane nutana paryAya utpanna thAya che ane tenI sthiti arthAta dhrauvyatA e to spaSTatayA anAdi pariNAma ja che. A rIte jagatu no svabhAva utpatti-vinAza ane sthiti lakSaNavALo che # vaLI jagata no svabhAva banyatA, manuprada ane vinAza yukata che.anyatA eTale ke badhAM dravyo mAM paraspara bheda pariNAma arthAt eka mekathI bhinna rahevuM. anuprA eTale ekamekaparaanugrahakaravo-jema jIvono paraspara upakArae anugraha che ane vinAzaeTale AdimAnuM jagatamAM prayoga thI koIno vinAza thAya te athavA bIjAno vinAza karavo ke svayaM vinaSTa thavuM te. -A pramANe A jagatu svabhAthI bhinnatA vALo, anugraha vALo ane vinAza vALo paNa che A pramANe punaHpunaH jagatunA smabhAvanI AlocanA ke vicAraNA karavAthI saMvega utpanna thAya che ja, jagatu svabhAva para thI bhAvanAH- A pramANe jagatanA svarUpane ke svabhAvanI vicAraNA karIne temAMthI kaI rIte saMvega pamAya che? jagata svabhAva cetana ane acetanapaNAthI vibhAjita che temAM cetana_maya jagata nA svabhAvanI vicAraNA thI (1)ahiMsAdi pravRtti thakI Aloka ane paralokamAM utpanna evI ekAnta hita anuSThAyI suppamati vaDe -jagatanA svarUpa citananuM phaLae maLe che ke manuSya-deva-nAraka ane tiryaMcane vize yathAvat vicAraNA thakI sArAsArane jANIne mukita mArgane zreSTha mAnato thAya che. kAraNake A jagatamAM koI pariNAma anAdi che, koI paryAya utpanna thAya che, koi nAza pAme che. koI anugraha kare che koi vinAza vere che evI satata vicAraNA thakI jagatanA vicitra svarUpane jANIne saMvega utpanna thAya che (2)jo ajJAna ane hiMsAdi pravRttino vicAra karato paNa A jagatamAM anaMta saMsAra paribhramaNa rUpa phaLanA doSadarzanathI tene ucchedavAnA vicArathI pratidina saMveganI ja bhAvanA thAya che ane jo acetana tatva maya jagatu nA svabhAvanI vicAraNA kare to paNa nitya, anitya, mUrta,amUrta,sparza-gandha-rUpazabda-saMsthAnAdipariNAmonI zubha-azubha-kalpanAne karato te vizenI mUDhatAne joto,jagatanI nyAyI anyAyI pravRttine vicArato saMveganI bhajanA karanAro thAya che. kema ke acetana tatvopaNa jagatanA vicitra svarUpanuM jadarzana karAve che Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42. tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA A rItecetana acetananA svabhAvanI bhAvanA bhAvatojIva haMmezA saMvegane pAmanAro thAya che # taduparAMta - jagatano svabhAva kevo che? -jayAM priya no viyoga apriya no saMyoga, dAriddha,daurbhAgya, daurmanasya, vadha, baMdhana , asamAdhi,duHkha saMvedana vagere lakSaNo satata jovA maLe che, mAtA maTIne putrI mitra maTIne zatru vagere thayA kare che saMsAramAM sarvatthAnonI azAzvatatA jovA maLe che tethI jagatanA AvA svabhAvane joIne-jANIne te jagata svabhAva saMvega ne mATe che tema bhAvanA bhAvavI athavA jagatanA svabhAvathI saMvega ja utpanna thAya tema ciMtavavuM ja vAyaqmAvaHkAyaH- deha, zarIra, vIyo ti zreya kAyasvabhAvaHkaaysvbhaavo'nitytaat duHkhahetutvaM ni:sAratA'zucitvam iti / # zarIra no svabhAva che ke janma-bALapaNa -tAruNya-yuvAnI vRdhdhAvasthA vagere anusAra anityatAnuM ja darzana karAve che -temAM bALa-kumAra-yauvana-prauDha-vRdhdhAvasthA badhAmAM vinazvaratA jaNAya che. kazuMja zAzvata nathI pUrvApUrvA vasthAno lopa ane uttarA uttarA avasthAnI prApti thAya che. A rIte AyuSyanI samApti paryanta zarIra nA pariNAmomAM satata anityatA jovA maLe che. -krodhAgnithI, vAyuke tApanA zoSaNathI ketevA anya kAraNothI zarIranA AkAramAM pariNata pudgalamAM je vibhaktatA ke parivartana Ave che te paNa zarIranI anityatAnuM darzana karAve che e ja rIte A zarIra ne lAlana-pAlana thI, kuMkuma-agaru kapUra-kasturI AdithI lepa karavAthI,anna-pAna-vastrAdi vaDe poSavA ke AcchAdita karavA chatAM paNa game tyAre teno dhvaMsa-nAza thaI jAya che -A zarIrasvabhAva thI duHkha hetubhUta hoya duHkhane ja janma Ape che. jayAM sudhI zarIra che tyAM sudhI tene AzrIne rahelA jIvane du:khano ja upabhoga karAve che kema ke Atma pradeza ane pudgala pradezo anyonya kSira-nira thai gayA hovAthI AtmA ne pudgala nimitte ghaNoja duHkhano anubhava thayA kare che je zarIra baLI jAya tyAM sudhI cAlu rahe che -e ja rIte niHsAratA e paNa kAyAno svabhAva ja che. jo cAmaDI ane mAMsanA paTala bhedIne ke chUTA pADIne jovAmAM Ave to A zarIramAM hADakA-mUtra-maLa-pitta-majajA-kaphalohI vagere sarve vastu je kaMIpaNa jovAmAM Ave che te badhI asAra vastu che temAM sArabhUta tatva kazuMja jovA maLatuM nathI arthAta A zarIrane chedI- bhedI-chUTUpADIne jovAmAM Ave to samagra kAyA nisAra jaNAya che temAM sAra bhUta koi ja vastu lAgatI nathI - chelle A kAyA azucitathI bharelI che. A azacitva to loka prasidhdha che. garbhamAM vyutkrAnti pAme tyAre zukra ane zoNita nAsaMyoga rUpa, pachI klalarUpa, pachI mAMsapezI vagerenA pariNAmarUpe paNa azucimaya kAyAja hoya che, pachI jayAre hAtha-pagavagere sarveaMgo paripUrNa thAya tyAre te paripUrNa thavAmAM paNa mAtAnA AhAranI azuci ke pitAnuM vIrya ja AhAra rUpe levuM paDe che. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 adhyAyaH 7 sUtra: 7 pachI jayAre te mAtAnI yoni vATe nIkaLe tyAre yonimAMthI janmavuM te paNa azuci madhyethI ja nIkaLavAnuM che, vaLI tenuM zarIra paNa azucithI vIMTAyeluM hoya che, tyAra pachI paNa mAtAnA prasveda yukata zarIramAM stano thakIja AhAra prApti karI temAMthI lohI-mAMsa vagere bane che, tyAM paNa azuci vacce ja uchera thAya che ane potAnI kAyAto sarvaavasthAmAM azuci yukata ja rahe che te ja kAya svabhAvanI bhAvanAH kAyAnA AvA anitya,duHkha hetutva,asAra ane azucimaya svabhAvane jANIne samajIne, saMvega ane vairAgyanI bhAvanA bhAvavI ja saMve-saMvega eTale saMsArano bhaya, saMsArano kaMTALo -nAraka,tiryaMca manuSya ane deva bhava prapaMcarUpa saMsArathI bhaya lAgavo, athavA saghaLA duHkhonA mULa rUpa saMsArathI bhIrutA thavI arthAt saMsAra thI sadA bhayabhIta rahevuM, AraMbha parigrahanA doSone joine tenA viSayamAM aruci thavI, tenA Asevana mAM prIti nathavI - temaja dharmanuM svarUpa sAMbhaLavAmAM, dharmAtmAnA darzana karavAmAM, cittamAM harSa ane prasannatA thAya, uttarottara guNonI arthAta ratnatrayI nI prAptimAM athavA dharmAtmAonA viziSTa guNa mAluma paDavAthI tenA viSayamAM zradhdhAthavI e sarve saMvega che - TUMkamAM saMvega mAM be vastunuM prAdhAnya che (1)duHkhanI khANa jevA saMsAra thI bhava ane kaMTALo thavo tathA tenA viSayamAM aruci - aprIti thavI (2)dharma ane dharmA pratye bahumAna, dharmazravaNa tathA dharmAnA darzana thakI manamAM uttarottara zradhdhAnI vRdhdhi ane ratnatrayIguNa nI prApti . * vairAya-vairAgya eTale anAsakita # zarIra bhoga ane saMsAra thI glAni thavAne lIdhe ja upazama bhAva prApta thAya che tevo bhAva prApta thanAra puruSane bAhya-abhyantara upadhi arthAt parigrahanA viSayamAM Asakita na hovI te vairAgya che . 4 ArIte saMsAranA svabhAvathI bhaya pAmelo dharma ane dharmInA AdarathI yukata evo saMvega prApta puruSa tenI sarva parigrahane vize anAsakita hovI te vairAgya. # ahIM bAhya upadhi thI pAMcamAM parigraha viramaNa vratane levuM ane atyaMtara upadhi te rAga-dveSAdi levA. te baMne vizenI anAsakita hovI tene vairAgya kahyo che. je saMsAranA svarUpanI vicAraNA thI saMveganI puSTi - mahAvratonuM pAlana e mahAna AdhyAtmika sAdhanA che. A sAdhanA saMsAranA nAza karavA mATe che. paNa saMsArano nAza, saMsAra paratve kaMTALo AvyA sivAya thaI zake nahIM, mATe Atma kalyANanI sAdhanamAM saMveganI AvazyakatA pahelI che. sidhdhasenIya TIkAmAM paNa kahyuM che ke- sarvimAvaM bhAvayeta saMparka | - saMve: saMsAramItvIvIkSa: Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA jagat nA svabhAvane saMvegane mATe ja bhAvavo joie arthAt jagat [saMsAra] nA svabhAva nI vicAraNA saMveganI puSTi mATe ja che tevI bhAvanA bhAvavI A rIte saMvega ne tIvra banAvavA jagat eTale ke saMsAranA svarUpanuM ciMtana karavuM joie A (saMsAra) jaganuM svarUpa pUrve kahevAi gayuM che te mujaba samajI svIkArI saMsAranA kAraNone nAza karavo. A saMsAranA kAraNo hiMsA Adi pAMce doSo che mATe te doSonI upara atiaprIti thAya, te doSono tyAga thAyato ja khare khara saMsAra paratveno saMvega Avyo kahevAya ane saMvegamAM nimitta bhUta tatva jaganA svabhAvanI vicAraNA ja che - - mATe jagannA-saMsAranA svabhAvanA ciMtanathI saMvega puSTa thAya che kAyAnA svarUpanI vicAraNA thI vairAgyanI puSTiH 44 AtmakalyANanA vikAsa tabakkAmAM koi paNa prakAranI Asakita e bAdhaka tatva chevratI jIvoe dezathI sarvathI ke parigraho no arthAt saMsAranA sarve bAhya padArthono ke te paratvenI mUrchAno tyAga karyo hoya che. jIvana TakAvavA ke saMyama sAdhanAmAM upayogI upakaraNo te vratI mATe Avazyaka che. paNa dezavratI ne vratanI maryAdAmAM rahelo parigraha ke mahAvratIne tenI pAse rahelA saMyamo payogI upakaraNa paratve Asakita bhAva hoya nahIM, jo e Asakita bhAva utpanna thAyato upakaraNo adhikaraNarUpa banI jAya che arthAt te ja vastu saMsAranI vRdhdhinA kAraNarUpa bane che. have jayAre A zarIra-kAyA e paNa eka upakaraNaja che tyAre satata te kAyAnI anityatA-asAratA-azucitA- duHkha hetutA vagerenA ciMtanathI vairAgyanI puSTi thAya che kAyAnI Asakita thI ja anya padArthonI Asakitajanmeche. (mana-vacanamAphaka)kAyAnI Asakita vaDe paNa rAga-dveSanI graMthinuM nirmANa thAya che mATe kAyAnA svabhAvanA satata ciMtana thI vairAgyane puSTa karavo sidhdhasenIya TIkAmAM paNa jaNAve che ke hrAya svamAnuM vairayArtham / zarIranitinarmatAvi Rk / arthAt kAyAnA svabhAvanuM ciMtana vairAgyane mATe ja thAya che. .....vairAM ] [8]saMdarbhaHAgama saMdarbhaH - bhAvaNAhi ya suddhAhiM sammaM bhAvetu appayaM utta. a.16 gA 94 1- jammadukkhaM jarAdukkhaM aho duHkho hu saMsAro immaM sarIraM aNiNaccaM asuiM asui 3tta. a.21,K: samava --asAsaNa raramI batta a.21,5. 1 --chyuM hoy appALuM....tArarsI anumana jatta, a.21,1. rUrU --LivyuM nIva ommi - janna a. 18,5. 11,12 - jIviyaM ceva rUvaM ca vijjusaMpAya caMcalam utta. a. 18, gA. 13 puurvaardhsUtrapATha saMbaMdhaH- uparokta badhA vAkyo prastuta sUtranI sAkSI Ape che Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 adhyAyaH 7 sUtraH 8 U [9padya(1) jagatanA svabhAva jANI AdarI saMvegatA kSayavaMta sarve bhAva-samajI Adaro virAgatA saMvegane vairAgya sAruM jagatakAya svabhAvanA svarUpo vicArI AtmadhyAne ramata muni thaI ekamanA (2) jagata ne deha baMneno, ciMtavavo svabhAvato saMvega tema vairAgya, Ave jarUra Agavo D [10] niSkarSa:- umAsvAtijI mahArAje AbenamunasUtraracanA karI che. hiMsAdi doSonA nivAraNa mATenI sarvabhAvanAomAM A zreSThattama bhAvanA che. jo manuSya satata rIte jagata ane kAyAno svabhAva ke svarUpanI ciMtavanA kare to tenAmAM saMvega ane vairAgyanI utpatti thavAnI ja che te vAta pratItI janya che. manuSya savArathI sAMja sudhI jagatamAM pharatA pharatA potAnA AMkha ane kAna khullA rAkhe to jagatanuM svarUpa tene anubhavAyA ja karavAnuM che.A anUbhUti mATe ja sUtrakAra pharamAve che ke jagatanA svarUpanA ciMtanathI saMsAranAsaMvega [udvignatA janmechetevI bhAvanAbhAvavI joie taduparAMta kAyAno svabhAva paNa evo ja che ke jo tenA svarUpanI satata vicAraNA karavAmAM Ave to vairAgya bhAvanIja utpatti thAya ane A rIte saMsArathI saMvega pAmelo ane bAhya atyaMtara Asakita rahita thaI vairAgya bhAvamAM DUbelo jIva niyamA mokSane pAmanAro che mATe vratI jIvoe vizeSe vizeSe A bhAvanA bhAvavI joie OOOOOOO (adhyAyaH7-sUtraH8) U [1]sUtrahetu- sUtrakAra maharSi A sUtra thakI hiMsAnA svarUpane jaNAve che [2]sUtra mULaH-pramattayonuM kALavyaparopavi hiMsA U [3] sUtra pRthakrama - yoIK - prANa - capavi hiMsA U [4] sUtrasAra-pramAda nAyoge thato je prANa vadha [prANano viyoga] te hiMsA che U [5]zabdazAnaHpramatta-pramAda, asAvadhAnI yo- mana,vacana, kAyAno yoga prANa- dazaprANa- [pa-indriya, 3-baLa,zvAsocchavAsa,AyuSya vyaparopa-vadha dikSA-hiMsA [6]anuvRtti - A sUtramAM koI anuvRtti nathI U [7]abhinavaTIkA-ahiMsA Adi je pAMca vratonuM nirUpaNa karavAmAM Avela che te vratone barAbara samajavA ane jIvanamAM utAravA mATe temanA virodhI doSonuM svarUpa yathArtha paNe jANavuM joIe tethI e pAMca doSonA nirUpaNane kramathI jaNAvavA ahIMsarvaprathama hiM Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA nAmaka doSanI vyAkhyA A sUtramAM sUtrakAra maharSi jaNAve che. hiMsAnI vyAkhyA mATe sUtrakAra maharSi be aMzo rajU kare che (1)pramattayoga arthAt rAgadveSavALI temaja asAvadhAna pravRtti (2)prANa vadha ahIM prathama aMza kAraNarUpa che ane bIjo aMza kAryarUpa che. sUtrano phalitArtha e che ke "pramattayogathI thato prANavadha" te hiMsA che ja pramatta - pramattano sAmAnya artha pramAda karAya che. # pramAda no vistRta artha [.8-jU8] "madya,indriyanA sparzAdi pAMca viSayo, krodhAdi cArakaSAyo,nidrA ane cAra prakAre vikathA ema paMdara bhede pramAdane jaNAvavAmAM Ave la che. te pramAda eTale Atma vismaraNa athavA kartavya-akartavyanI smRttimATe sAvadhAna na rahevuM te # kaSAya sahita avasthAne pramAda kahe che ane A pramAdathI yukata je AtmAnA pariNAma tene pramatta kahe che 4 AtmAnA pariNAma pramAda rUpe pariNata thAya che te pariNAma ja pramatta kahevAya che * yoT:- mana,vacana, kAyAnI kriyA ke pravRtti te yoga kahevAya che - pramattayA- pramAda pariNata vyakitanA mana,vacana, kAyAnA vyApArane pramatta yoga kahe che prANa:- prANiti jIvati anena ini prANa: che jenA vaDe jIve te prANa-jenA dazabheda kahyA che - pAMca indriyane sparza,rasa,prANa,cakSu,zrotra -traNa baLa - manobaLa,vacanabaLa,kAyabaLa 3 -zvAsocchavAsa-1 , AyuSya-1 A daze dravya prANa kahyA e saMsArI jIvanuM jIvana che. A prANa vinA koI paNa saMsArI jIva jIvI na zake * vyaparopaUT:-vyaparopaNa eTale vadha # vyaparopaNa arthAta viyoga hiMsA:- hiMsAnI mULa vyAkhyAto sUtrakAra maharSi poteja A sUtramAM jaNAve che ke pramatta yoga vaDe karIne prANono nAza karavo tehiMsA 4 madya,viSaya,kaSAya,nidrA ane vikathAnA mana,vacana, kAyA nA vyApAra vaDe karIne koipaNa jIvanA dazamAMnA eka ke vadhu prANano viyoga karavo te hiMsA che. ja hiMsA karavI, mAravuM, prANano atipAta arthAta prANano viyoga prANano vadha,dehAntaranuM saMkramaNa karAvavuM athAt bhavAntara ke gatyantara pahocADI devo ane prANonuM vyaparopaNa karavuM A badhAM zabdo hiMsAnA paryAyavAcI zabdo che athavA ekArthaka zabdo che. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 8 47 ja vizeSa:praznaH- "koInA prANa levA ke koIne duHkha ApavuM e hiMsA" hiMsAno A artha sauthI jANI zakAya tevo ane bahuprasidhdha che chatAM te arthamAM pramatta yogano aMza kema umeravAmAM Avyo? samAdhAna -jayAM sudhI manuSya samAjamAM ucca saMskAra vALA vicAra ane vartana dAkhala thayAM hotAM nathI, tyAM sudhI te samAja ane bIjAM prANIo vacce jIvana vyavahAramAM khAsa aMtara hotuM nathI. pazu-pakSInI jema tevA samAjanA manuSya paNa lAgaNIthI dorAine jAye -ajANya jIvananI jarUriyAta mATe ja ke jarUriyAta vinAja koinA prANa le che. mAnava samAjanI A prAthamika hiMsAmaya dazAmAM jayAre ekAda mahApuruSane vicAraNAmAM hiMsAnA svarUpa vize jAgRti Ave che tyAre te cAlu hiMsAne eTale ke prANanAza nedoSa rUpe jaNAve che. arthAta hiMsA e doSa che evuM jaNAvIne koinA prANana levAnuM eTale ke ahiMsA vratane upadeza che A samaye eka tarapha hiMsAnI prathA ke saMskAro ane bIjI tarapha ahiMsAnI navI bhAvanAno udaya A be vacce athaDAmaNa thatA vaicArika saMgharSone lIdhe keTalAMka navA prazno uddabhave che AvA prazno saMkSepamAM A pramANe hoI zake che (1)ahiMsA nA pracArako paNa jIvana to dhAraNa kare ja che ane jIvana e koIne koI jAtanI hiMsA vinA nabhI zake tevuM na hovAthI, tene aMge teo taraphathI thatI hiMsA e hiMsA doSamAM AvI zake ke nahIM? (2)bhUla ane ajJAna e mAnuSI vRttimAM tadna nathI ja hotAM evuM sAbita na thaI zake tyAM sudhI ahiMsAnA pakSakArone hAthepaNa ajANatA ke bhUlathI koino prANanAza thaI javAno saMbhava che to evo prANanAza hiMsA doSamAM Ave ke nahIM? (3)keTalIka vakhata ahiMsakavRttivALA koIne bacAvavA ke tene sukhasagavaDa pahoMcADavA prayatna kare che ane pariNAma kayAreka tethI ulaTuM Ave che eTale ke sAmAnA prANa jAya che jema ke DokaTaranI purI kALajI chatAM dardI kayAreka mRtyu pAme che tevI sthitimAM e prANanAza hiMsA doSamAM Ave ke nahIM? AvA prazno jayAre udbhave tyAre tenA samAdhAna mATe hiMsA-ahiMsAnA svarUpaviSayaka uDI vicAraNA karavI paDe che ane tema karatAM teno arthano paNa vistAra thAya che sthULa artha hiMsA-ahiMsAnuM mUlyAMkana kaMIka AvuM thatuM ke# hiMsA-sthULa artha-koinA prANa levA ke te mATe duHkha ApavuM te hiMsA che ahiMsA-sthULa artha-koInA prANa nalevAke te mATe koIne taklIphana ApavIte ahiMsA paNa A baMne artho aparyApta che. ahiMsAnI vicAraNA karanArA e jhINavaTamAM utarI nakkI karyu ke mAtra koinA prANa na levA athavA mAtra koIne duHkha devuM e hiMsA doSaja che ema kahI zakAya nahIM paraMtu prANavadha ke duHkha devA uparAMta tenI pAchaLa tema karanAranI zI bhAvanA che te tapAsIne tevI hiMsAnA doSa paNAno ke adoSa paNAno nirNaya thaI zake che. te bhAvanA eTale rAgadveSanI vividha urmio agara bIna kALajI paNuM,jene zAstrIya bhASAmAM pramAda kahevAmAM Ave che. AvI azubha bhAvanA thakI je prANanAza thayo hoya ke duHkha Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA devAyuM hoya te ja hiMsA ane te hiMsA ja doSarUpa kahI che ane evI bhAvanA vinA thayelAM prANanAza ke duHkha pradAna e dekhItI rIte hiMsA kahevAvAchatAM doSanI koTImAM AvI zake nahIM. A rIte hiMsaka samAjamAM ahiMsAnA saMskArano phelAvo thatAM ane tene lIdhe vicAra vikAsa thatAM doSarUpa hiMsAmATe mAtra prANanAza eTaloja artha paryApta na gaNatAM temAM pramata yoga e mahatvano aMza umerAyo prazna-2 hiMsAnI A vyAkhyA upara thI punaH prazna thAya che ke (1)jo pramatta vinAja mAtra prANavadha thAya to te hiMsA kahevAya ke nahI? (2)prANavadha na thavA chatAM pramatta hoya tote paNa hiMsAgaNAya ke nahIM? (3)jo e baMne svarUpe hiMsA gaNAya to te hiMsA pramatta yoga janita prANavadharUpa hiMsAnI koTinIja gaNAya ke tethI jUdA prakAranI samAdhAnaH -mAtra prANavadha sthUla hoi dRzya hiMsA to che ja -mAtra pramattayoga e sUkSma hovAthI adRzya hiMsA paNa che ja e -A baMnehiMsA madhye dRzya ane adRzya paNAnA taphAvata uparAMta bIjo eka mahatvano jANavA yogya taphAvata che ane tenA ja upara hiMsAnA doSapaNA ane adoSapaNAno AdhAra che -prANanAza e dekhItI rIte hiMsA hovA chatAM te doSaja che evuM ekAnte na kahevAya kAraNa ke tenuM doSapaNuM svAdhIna nathIhiMsAmAM doSapaNuM e hiMsA karanAra athavA jenA vaDe hiMsA thai gai che tenI bhAvanA upara avalaMbeluM che tethI parAdhIna che. -jo te bhAvanA ja kharAba hoya to temAMthI thayelo prANavadha te doSarUpa che ane bhAvanA tevIna hoya to temAMthI thayelo prANavadha doSarUpa nathI --zAstrIya paribhASAmAM AvI doSarUpa hiMsAne vyahiMsA ke vyavahArika hiMsA kahevAmAM Ave che -vyahiMsA athavA vyavahArika hiMsA no artha eTalo ja che ke tenuM doSapaNuM abAdhita nathI -- tethI ulaTuM pramatta yogarUpa je sUkSma bhAvanA te jAteja doSarUpa hovAthI tenuM doSapaNuM svAdhIna che arthAt tenA doSapaNA no AdhAra sthUla prANanAza ke bIjI koi bAhya vastu upara avalaMbita nathI. -sthUla prANanAza na paNa thayo hoya, koineduHkha na devAyu hoya, ulaTuM prANanAza karavA jatA ke duHkha devA jatAM sAme nI vyakitanuM jIvana laMbAyu hoya agara to sAmA ne sukha pahocyuM hoya chatA paNa tenI pAchaLanI bhAvanA azubha hoya to te ekAnta doSaja gaNAze --AvI bhAvanAne zAstrIya paribhASAmAM bhAvahiMsA athavA nizcayahiMsA kahevAmAM Ave che --bhAvahiMsA athavA nizcayahiMsAno artha eTaloja che ke tenuM doSapaNuM svAdhIna hovAthI traNe kALamAM abAdhita rahe che mAtra pramattayoga ke mAtra prANavadha e baMne chUTA chUTA hiMsA kahevAmAM chatAM temanA doSapaNAnuM tAratamya u52pramANe jANI lIdhAM pachI e baMne prakAranI hiMsAo''pramattayoga janita prANavadharUpa hiMsAnI koTinI ja che ke tethI jUdA prakAranI'' e praznano uttara spaSTa thai jAya che Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 8 49 -bhale sthUla AMkhe na jANIzake chatAM tAtvika rIte mAtra pramattayoga e pramattayoga janita prANanAza nI koTinIja hiMsA che ane mAtra prANanAza e, koTimAM Ave tevI hiMsA nathI. * prazna-3 jopramatta yoga eja hiMsAnA doSapaNAnuM mULa bIja hoyato,hiMsAnI vyAkhyAmAM eTaluM ja kahevuM basa che ke pramattayoga e hiMsA ane jo A dalIla sAcI hoyato e prazna svAbhAvika rIte ja thAya che ke hiMsAnI vyAkhyAmAM prANanAza ne sthAna ApavAnuM kAraNa zuM? samAdhAnaH- tAtvika rIteto pramattayoga ne ja hiMsA kahelI che, chatAM samudAyamAM teno tyAga ekAeka ane moTebhAge zakaya nathI tethI ulaTuMmAtra prANavadha e sthULa athavA svarUpa hiMsA chechatAM teno tyAga sAmudAyika jIvananI svasthatA mATe iSTa che, temaja pramANamAM moTe bhAge zakaya paNa che. kadAca pramattayoga arthAt bhAva ke nizcaya hiMsAna chuTayA hoya to paNa sthUla prANanAza vRtti ochI thai jAya tyAre paNa sAmudAyika jIvanamAM sukhazAMti vartatI jovA maLe che ahiMsAnA vikAsakrama pramANe paNa sthULahiMsAno arthAt dravyahiMsAno tyAga thayA pachI dhIme dhIme pramattayoga arthAt bhAva hiMsAno tyAga samudAyamAM saMbhavita bane che A rIte nizcaya dRSTie pramattayoga rUpa-bhAvahiMsAno ja tyAga iSTa hovA chatAM sAmudAyika jIvana vyavasthAnI dRSTie hiMsAne sthAna ApI tenA tyAgane ahiMsAnI koTImAM mUkavAmAM Avela che. * prazna-4 sUtramAM prANanA viyogane hiMsA kahelI che paNa A prANo AtmAthI jUdAM che prANo nA viyogathI AtmAno vinAza thato nathI. to pachI prANonA viyogane doSa-pApa ke adharmarUpa zAmATe gaNela che? samAdhAnaH-prANanA viyogathI AtmAno nAza thato nathI paNa duHkha avazya thAya che ane duHkha nI anubhUtine kAraNe ja prANa viyogane adharma-pApa ke doSarUpa gaNela che. A rIte prANaviyoga uparAMta anyane koipaNa rIte duHkha ApavuM e paNa adharma ke hiMsA che * dravya ke bhAva hiMsAnuM svarUpaH AtmAnA jJAnAdi guNo e bhAva prANa che viSaya-kaSAya Adi pramAdane kAraNe AtmAnAM guNono ghAta thAya che A ghAta paNa hiMsA ja che AtmAnA guNono dhAta e bhAva hiMsA che AtmAnA guNonA ghAtarUpa bhAva hiMsAnI apekSAe dravya prANonA ghAta e dravya hiMsA che A dravya ane bhAva e baMne hiMsAmAM bhAva hiMsAnI mukhyatA che chatAM vyavahAramAM hiMsAnA svarUpane rajU karatI vakhate tathA ahiMsAnA vrata svarUpano svIkAra karatI veLAe to vya prANanAza rUpa hiMsAnI ja vicAraNA karavAmAM Ave che te lakSamAM rAkhavuM dRvya -bhAva hiMsA sva ane para bhede a 7/4 potAnA AtmAnA guNono ghAta e sva-bhAva-hiMsA che bIjAnA AtmAnA guNonI ghAtamAM nimitta banavuM e para bhAva hiMsA che. jhera ke anya dravyathI potAnA prANonoviyoga karavo e svavya hiMsA che bIjAnA dravya prANono viyoga karAvavo te para-dhrUvya hiMsA che Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA che para-dUvya hiMsAnA traNa bhedoHbIjAnA dravyaprANanA viyoga-rUpa hiMsAne traNa prakAranA bhedothI vicArI zakAya che (1)davya hiMsA (2)bhAva hiMsA (3)dravya bhAva hiMsA dravya hiMsAH- bIjA jIvanA kevaLa prANa paropaNa ke prANavagha e zAstrIya rIte dravya hiMsA ja kahevAya che bhAva hiMsAH- kevaLa pramatta yoga ke asAvadhAnIne zAstrIya paribhASAmAM bhAva hiMsA kahelI che dravya bhAvahiMsAH-pramatta yoga ane prANa viyoga baMnenuM jayAM sahaastitva hoya tene dravya bhAva hiMsA kahevAmAM Ave che - A rIte pramAdanA yoge prANa viyoga thAya che te dravya ane bhAva ema ubhaya hiMsA. che .jayAM pramAda nathI chatAM prANa viyoga thaI jAya che tyAM kevaLa dravya hiMsA che jayAM prANa viyoga nathI paNa pramAda che tyAM kevaLa bhAva hiMsA che. ja ukata traNa prakAranI hiMsA kaI rIte? -1 jayAre koI jIva prANa levA prayatna kare paNa niSphaLa jAya tyAre phakata bhAva hiMsA jema ke haraNane mAravA bANachoDe paNa haraNa bacI jAya ahIM dravya prANono viyoga nathI mATe phakata bhAva hiMsA che -2 apramatta evA tyAgI munio jIvarakSA ane japaNAnA bhAva sAthe jIvatA hovA chatAM kadAcita je hiMsA thAya te dravya hiMsA che. -3 je gRhastha Adine jayaNAnA pariNAma paNa nathI ane saMsAra kAryamAM AraMbhasamAraMbha thakI kare che. hiMsA temane dravya ane bhAva baMne prakAre hiMsA saMbhave che 1 8]saMdarbha# Agama saMdarbhaH (1)tattha NaM jaM te pamatta saMjayA te asuhaM jogaM paDuccaAyArambhA parArambhA jAva No maMIRL % ma. 2,32,jhU. 26-2 (2)gAma sama samAraMbha...gAma eTale upadrava, samArema eTale paritApa Apavo, sama eTale hiMsAno saMkalpa juo * sthAsthA. pU.pa72- mayadevasUri jIta vRtti...Agamodaya samiti- prata pR 404 sUtrapATha saMbaMdha -pramatta saMyata guNaThANA vALA muni paNa pramAdayogathI hiMsAmAM paDI zake to pachI sAmAnya mAnavInuM gajuM zu.? che tatvArtha saMdarbhaHpramAdamATe miththAnA viratiSamAvAya. sUtra. 8: yoga mATe -yavADamana:rmayo: mUtra. 6: anyagrantha saMdarbhaH(1)pramAda - navatatva gAthA-7 mULa tathA vivecana Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 9 (2) prANa-iriyAvahI sUtra prabodhaTIkA bhA.1 (3)hiMsA - saMsAra dAvAnala stuti-prabodhaTIkA bhA. 1 (4)hiMsA - vaMditu sUtra gAthA -9 rUthappamAya pasaMoLa-prabodhaTIkA bhA.2 (5)hiMsA - aDhAra pApa sthAnaka sUtra- prabodhaTIkA-2 [] [9]padyaH (1) (2) 51 pAMca pramAde vaza paDIne jIva prANa viyoga te hiMsA taNuM lakSaNa kahyuM tatvArtha sUtra samajIe hiMsA prANavadhe thatI paNa tahIM mukhya pramAde kharI kiMvA dravyaja bhAva nizcaya ane vahevAra e be gaNI bhAvo duSTa thatAM ja e banI jaze hiMsA khare nizcaye sadbhAve vadha thAya to paNa kadI thAye ahiMsA khare [10]niSkarSa:- A sUtramAM sUtrakAre hiMsAnA svarUpanuM nirUpaNa karela che vratI jIvo mATe mahatvano koi niSkarSa hoya to e che ke dravya hiMsAto tajavI ja jAie paNa Atma vikAsanA mArgamAM AgaLa vadhatAvratI jIvo mATe tethI paNa mahatvanuM pagaluM bhAva hiMsA ne tajavAnuM che jIva jayAM sudhI pramAdI rahe che tyAM sudhIto mana-vacana-ke kAyAno yoga joDAi jatAM bhAvahiMsA satata cAluM rahevA sAthe dravya hiMsA paNa thavAno pUrNa saMbhava vartejache. samagravizva dravyahiMsAthI viramavAne ahiMsA kaheche jayAre mokSaikalakSI evuM jainadarzanaHpramattayoganehiMsA kahe che. dravya hiMsAto gauNa che mATe apramattatA keLavavI e ja zreyano mArga che (adhyAyaH-sUtraH9 [] [1]sUtrahetu:- A sUtranI racanAno hetu (asatya)anRtanA svarUpane jaNAvavAno che [] [2]sUtra:mULa:-asamiyAnamantabh [] [3]sUtra:pRtha-asat abhiyAnam amRtam [4]sUtrasAraH- [pramAdathI] asat[-ayathArthI kahevuM te amRta [arthAt asatya che ] [5]zabdajJAnaH amiyAnam- kahevuM, bolavuM asat-ayarthArtha amRta- amRta, asatya jUTha [7] [6]anuvRtti:- pramattayot.....sUtra 7H8 [7]abhinavaTIkAH-ahIM sUtrakAra asatya doSanA svarUpa ne pragaTa kare che. jo ke sUtramAM to asat kathanane ja asatya kahevAmAM Avela che paNa teno bhAva vizALa hovAthI asat ciMtana ane asat AcaraNa evI mana ane kAyA baMnenI asat pravRtti no paNa ahIM Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 tasvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA samAveza thAya che. pramatta yoga zabdathI anuvRtti ahIM paNa levAnI che arthAta pramAdathI mana-vacanakAyAnA yoge ayathArtha kahevuM te asatya che * asat:- na sat iti asat # sata zabda lokamAM prazaMsA arthamAM prasidhdha che $ je sat nathI te mata - aprazasta artha paNa thAya che. # je padArtha vidyamAna nathI tenuM kathana karavuM te asat kathana che # sat zabdanI umAsvAtijI kta sUtra vyAkhyA pUrve kahevAI che te mujaba .pa. 3Hvyayavyamukta sat tadanusAra utpAda-vyaya-dhrauvya lakSaNa yukata che te ja sat che A sat nA bhAvano pratiSedha te asat # sat no artha vidyamAna paNa che tethI sat eTale avidyamAna abhidhAna:-abhidhAnaM iti vAgyogaviSayaH abhidhAna e vacanayoga no viSaya che. abhidhAna eTale bolavuM, kahevuM -kAyA vaDe, hAtha, AMkha, hoTha, paga vagere zarIra-avayavo nI kriyA thakI jUTha vaDe chetaravA te paNa asat abhidhAna -vacana vaDe asat bolavuM te asat abhidhAna -mana vaDe asat AlocanA karavI te asat abhiyAna * anRt:-na Rtam - anRtam -te eTale satya-amRta eTale asatya asatya zabda be arthamAM - (1)astitva dharAvatI vastuno tadna niSedha karavo agara to tadna niSedha na karavA chatAM te hoya te karatA jUdA rUpamAM kahevI te asatya (2)gati asataarthAta je satya hovA chatAM parane pIDA kare tevA durbhAvavALuM hoya te asatya pahelA arthane spaSTa karavA eka dRSTAntalaIe "potAnI pAse mUDI kerokaDa rakama paDI hoya chatAM jayAre leNadAra mAMgavA Ave tyAre" tyAre mArI pAse kAMI che ja nahIM evuM je kathana karavuM te athavA to pAse mUDI ke rokaDache tenI kabulAta karavA chatAM paNa leNadAra vyakti levAmAM saphaLa na thAya te rIte kathana karavuM te bIjA arthane spaSTa karavA eka dRSTAntaH- koI abhaNa ke aNa samajune halako pADavA khAtara tene duHkha thAya tevI rIte sAcuM kathana hovAchatAM jayAre tene abhaNa ke aNasamajuM kahIne bolAvo to te garvita asatya che ja svapajJa bhASyanusAra gat no artha asaditi sadbhAva pratiSedho'rthAntaraM garhA ca / tatra sadbhAvapratiSedho nAma samUtanihimRtAvane rA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 9 (1)sadbhuta pratiSedha:# vastunA svarUpano apalApa karavo tene sadbhAva pratiSedha kahe che (4)bhUta nivaH- bhUta eTale banela nidbhava eTale chUpAvavuM - banI gayela vastu sthiti no apalApa karavo te ke sadbhuta padArthono niSedha karavo te bhUta nihanava rUpa asatya che jema ke AtmA koI svataMtra padArtha nathI athavA paraloka jevuM kaMI nathI vagere bhUta nihanava kahevAya che, kema ke AtmA ane paraloka e vAstavika sidhdhapadArtha che, yukita yukata, che, anubhavagamya che tethI teno niSedha karavo e sadbhuta padArthanA apalApa rUpa mithyA vacana che ()abhUtabhAvanaH- abhUta eTale nahIM baneluM. - udbhAvana eTale utpanna karavuM. asalkata padArthanA nirUpaNane abhutodbhAvana kahe che jema ke - zyAma itaDutrogyamAtma-A AtmA cokhA jeTalo nAno che athavA aMguThAnA parva jevaDo AtmA che tema kahevuM athavA AtmAne amuka varNano dekhADavo, AtmAne niSkrIya kahevo vagere badhAM vacano apUtomavana nAmaka asatya vacana che kema ke A vacano dvArA AtmAnuM je vAstavika svarUpa nathI teno ullekha karAyo che (2)arthAntara:- eTale pheraphAra yo gAM bravItyakhaM - akhaMca gauriti / # arthAntara eTale vastu je svarUpe hoya te svarUpa thI bhinna svarUpe-pheraphAra karInekahevI te arthAntara asatya jema ke gAyane ghoDo kahevo ane ghoDone gAya kahevIte athavA koine rU.500ApelA hoya to paNa me 1,500 ApelA che tevuM kathana karavuM athavA nakalI vastune asalI vastu kahevI ane asalI vastune nakalI vastu kahevI te A rIte pheraphAra sAthe kahevuM tene arthAntara asatya kahe che (3)nindA. ninya vacana Adi pa gardA iti hiMsApAruSyapaizunyAdi yukataM vacaH satyamapi garhitamanRtameva bhavati / satya bolavA chatAM hiMsA kaThoratA vagerethI yukata vacana bolavuM. $ jeTalA paNa nindhavacana che te sarvene asatya vacana samajavA. jema ke-marIjA, Ane mArI nAkhavo che, nAlAyaka che, AvA-AvA vacano athavA koine AMkha na hoya ne bADo kahevo, pagana hoyane "eya laMgaDA" ema kahevuM. A badhAM vacana satya hovA chatAM ke asatya na hovA chatAM ninda vacano hovAthI te asatya ja gaNAya che A uparAMta marmabhedI apazabda bolavA, kaThora vacano kahevA, gALa devI, rUkSa zabdo kahevA, cADI-cugalIkaravI, niMdA karavI vagere sarvegahita vacana hovAthI satya chatAM asatya ja kahevAya che * vizeSa:- je vacana hiMsAnuM kAraNa bane te satya hoya to paNa asatya pAMca vratomAM mukhya vrata ahiMsA che bIjA tenA rakSaNa mATe che eTale ahiMsAdi vratonI Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA bAhya dRSTie pAlana thavA chatAM jo tenAthI ahiMsA vratanuM pAlana na thatuM hoya to te vrata vAstavika rIte vrata gaNAtA nathI tethI bAhya draSTie satya vacana hoya to paNa jo tenA vaDe hiMsA thAya to te vacana asatya che. jema ke sAdhue rastAmAM haraNa jatuM joyuM, zikArI sAme maLe ane sAdhu bhagavaMtane pUche ke haraNa kaI dizAmAM gayuM che? sAdhu haraNanA javAnI sAcI dizA batAve tyAre ahIM bAhya draSTie e vacana satya che chatAM te vacanathI zikArI te dizAmAM jaze. jaineharaNanemAraze pariName hiMsA thavAnI che ArIte tenA pariNAma mAM hiMsA joDAyelI hovAthI vacana satya hovA chatAM asatya che. * praHTyo IIC:-A zabdathI atre anuvRtti lIdhelI che. tenuM kAraNa e che ke hiMsAnI jema mRSAmAM paNa pramattayoganI mahattA svIkArelI che. vaMditA sUtranI gAthA-11 mAM vINa aNuvrayammI...rUtha pamAyauona-ema kahIne pramAdavazAt zabda bIjA vratamAM paNa joDI dIdhela che tema ahIM paNa pramAdavazAta mRSA kathana samajI levuM [8] saMdarbhaH# Agama saMdarbha:- DyuM.. sarve saMdhatta ..basanmAva.. Ni prazna. mAdhavadvAra rajU. 6 4 tatvArtha saMdarbha-pUrva sUtra 8 mujaba phatpavyayauvyayukta sat - adhi-.26 4 anya grantha saMdarbhaH- mRSA-asatya-vaMditu sUtra-gAthA-11 rUpamAyausomAM prabodhaTIkA-2 -mRSA-aDhAra pApa sthAnaka sUtra-prabodhaTIkA-2 -mRSA vacana kare mibhaMte sUtra -prabodhaTIkA-1 9]padya -sUtra 9 tathA 10nuM saMyukata padya(1) asatya vacana bolavAne doSa amRta che bIjo nahIM dIdhela vastu levI corI doSa kahyo trIjo (2) sUtra 9 tathA 10 nuM saMyukata padyaH durbhAvavALuM kathavuM thatuM te asatya sAvi satya aNadIdhu pratye ja caurya U [10]niSkarSa - sUtrakAra maharSi A sUtra thakI asatyanAmaka bIjA doSonuM nirUpaNa kare che .vratI jIvAtmAo e potAnI vratanI dRDha samaja athavA suspaSTatA mATe A vratamAM keTalIka vastu samajavI Avazyaka che jema ke A vratanA dezathI ke sarvathI yathAyogya pAlana karavAne mATe: (1)pramatta (mana-vacana-kAyanA) yogano tyAga karavo joIe. (2)mana-vacana-kAyAnI pravRttimAM ekarUpatA lAvavI joIe (3)satya hovA chatAM durbhAva thI apriya na ciMtavavuM ke na bolavuM ke nakaravuM joIe. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 adhyAyaH 7 sUtra: 10 (4)arthAta hitakArI-miSTa-priyalAge tevA thAyogya satya vacananuM prakAzana karavuM joIe sUtrano aMtima niSkarSato e ja che ke Avata-doSane yogya rItI samajI svIkArI tena tyAga thakI te vratanuM sarvathA pAlana karavA dvArA aMte te sarvavirati mokSane apAvanArI thAo ooooooo (adhyAyaH-sUtraH10) U [1] sUtra hetu sUtrakAra maharSitrIjA vratanI bhUmikAne spaSTa karavA have corIsteya nA svarUpane jaNAve che. 0 [2] sUtra mULaH- sattAvAsaMteyam 0 [3] sUtra pRthaka-a7 - movAnuM tema U [4] sUtrasAra-aNadIdheluM grahaNa karavuM te corI, arthAt pramAdathI anyanI nahIM AvelI vastu grahaNa karavI te corI-steya che.] U [5] zabda jJAnaH mahatta-nahIM dIdheluM mAvA-grahaNa karavuM teya-corI U [6] anuvRtti - pramattayo- sUtra-738 U [7] abhinava TIkAH-sUtrakAra maharSi A sUtra thakI corInA svarUpane spaSTa kare che. jo ke pAkisUtra-vRttimAM to AsvarUpa ghaNAM vistArathI kahevAyuM che. paNa ahIM teno mukhya ane madhyavatI sUra vyakata karavAmAM Avela che. javastu upara koI bIjAnI mAlikI hoya te vastu bhale taNakhalA jevI taddana binakamatI hoya chatAM tenA mAlikanI paravAnagI sivAya caurya budhdhithI levI te teya kahevAya che. * adatta:- na datta iti adatta ja nahIM dIdhela aNa dIdhela te adatta. $ je devAya te datta potAnI mAnIne grahaNa karAyelI cetana-acetana vastune devendrarAjA-gRhapati-zadhyAtarake sAdharmika e pAMcamAnA koipaNa eka dvArA jo devAmAM ApavAmAM AvI hoya to te stra kahevAya che. ane teneja [rigRhItame grahaNa karI zakAya che. jo te devendrAdi pAMca mAMnA koI thakI apAyela na hoya to te adatta kahevAya che. 0 devendrAdi pAMca mAnA koI e ApelI hovA chatAM jo bhagavAne AgamamAM [zAstramAM anujJA ApI na hoya to paNa te adatta ja kahevAya che. jemake aneSaNIya zavyA, AhAra,upadhi vagere. ahIMsUtramAMnalakhela hovA chatAM zAsvega macagAAna teyam e pramANe ja samajI levuM * cAra bhede adattaHsaamijiivaadttN titthayara'dattaM taheva ya guruhiM Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA evamadattaM cauhA paNNattA vIyarAehiM 1.svAmI adattaH-je vastuno je mAlika hoya te vastuno svAmI kahevAya che. vastunA mAlikanI rajA vinA ja vastu le to svAmI adatta nAmano doSa lAge che.eTale sAmAnya taNakhalA jevI vastu paNa grahaNa karatA pahelAM tenA mAlikanI rajA levI joIe. 2. jIvaadattaH-mAlike rajA ApI hoya to paNa jo te vastu sacitta arthAta jIvayukata hoya to grahaNa karI na zakAya.te vastuno mAlika temAM rahela jIva che. ane vastue te jIvanI kAyA che. koIpaNa jIvane kAyAnI pIDA gamatI nathI.sacitta vastu grahaNa karavAthI te jIvane pIDA,te jIvanI kAyAno vinAza Adi thAya che. ApaNane kaMI te sacitta vastumAM rahelA jIve Avo adhikAra Apela nathI. mATe mAlikanI rajA hovA chatAM te jIvanI paravAnagI na hovAthI sacitta vastunA grahaNamAM adatta doSa lAge che. mahAvratIone to tenA grahaNano sarvathA tyAga ja hoya che paNa vratI jIva mAtrane paNa te doSarUpa gaNavuM joIe.[joke gRhasthone mATe te azakaya che. mATe ja mahAvratIno ullekha ahIM karAya che.] 3.tIrthakara adatta-have mAno ke mAlikanI paravAnagI che ane vastu acitta paNa che tethI pUrvokata beadatta tene lAgatA nathI. paraMtu te vastunA grahaNa mATe tIrthaMkara paramAtmAnI AjJA che ke nahIM te vAta paNa vicAravI eTalI ja Avazyaka che. jo tIrthaMkara paramAtmA arthAt zAstranI AjJA na hoya ane jo vastune grahaNa karavAmAM Ave to tene tIrthakara adattano doSa lAge che. jemake sAdhunA ja nimitte taiyAra thayela AhAra pANI hoya, koI apavAda mArganA sevananI AvazyakatA na hoya tevI sthiti paNa hoya arthAsvAbhAvika paristhiti hoya tyAre (1)dAtAe potAnI icchAthIAhAra Apela che mATe svAmIadattano doSatolAgato nathI. (2)te vastu acitta hovAthI jIva adattano doSa paNa temAM astitva dharAvato nathI. (3)paraMtu A AhAra sAdhunA janimitte taiyAra thayo hovAthI niSkAraNa paNe sAdhue levo te tIrthakara adatta kahevAya. 4-guruadattaH-traNa adattathI AgaLa have vicAraNA karIeto-mAno ke svAmI adattajIva adatta ke tIrthakara adatta-e traNamAMnA eka paNa adatta nathI arthAt mAlike anujJA ApelI che,vastu acitta paNa che ane zAstramAM niSedha paNa nathI. chatAM jo grahaNa kare to tene guru adatta lAge che. jemake-gurunI anujJA vinA nirdoSa AhAra-pANInuM grahaNa kare -haMmezA gurunI anujJApUrvaka ja nirdoSa AhAra-pANI AdinuM grahaNa karavuM joIe-na kare to guru adatta thAya. (1)dAtAe bhakitathI Apela che. mATe svAmI adatta nathI. (2)vastu acitta vahorAyela che mATe jIva adatta nathI. (3)AhAra-pANI nirdoSa che mATe tIrthakara adatta paNa nathI. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 10 pa7 (4)paNa jo gurunI anujJAna lIdhI hoya athavA gurUnI manAI chatAM paNa grahaNa karato tene guru adatta lAge che. ja mAtAna- nI sAthe sUtrakAra maharSi e bIjo zabda joDela che. -Ata- mAvAna eTale grahaNa karavuM -AdAnaM iti grahaNaM dhAraNaM ja teya- sneya eTale corI-jenI pratyakSa vyAkhyA ahIM sUtra mAM ja apAyelI che ke sattAvA teyam arthAt adattanuM AdAna te ja teya kahevAya che. * pramayo-sUtraH8thI pramattayot zabdanI anuvRtti ahIM cAle che vaMditA sUtranI 13mI gAthAmAM tapurvayI...tya pamayauoLuM tenAthI samagra sUtrane goThavavAmAM kaMIka AvA zabdo prayojI zakAya ke pramayopaI[ mattAvAne teyam pramAdapUrvakamana-vacana, kAyAnA yogathI koInIna apAyelI vastu rAhaNa karavI te corI che. ja bhASyakRta vyAkhyA - sUtrakAra maharSi svapajJa bhASyamAM jarA jUdI rIte vyAkhyA kare che steyabuddhayA parairadattasya parigRhItasya vA tRNAderdavyajAtasyA dAnaM steyam -corInI budhdhi te teya, -huM A harI lauM,laI lau tevA je pariNAmane teya vRddha -pramattanA mana-vacana-kAyAetraNeyoga anusAriNI A budhdhi hoya tene stabudhdhi kahI che. -AvI kaSAyAdi pramAdathI kaluSitamani pUrvakanI teya budhdhi vaDe grahaNa karavuM-zuM grahaNa karavuM?) - pa. drazya -bIjA dvArA nahIM apAyela athavA bIjA dvArA grahaNa karAyela taNakhalA jevI niHsAra, alpa vastuthI mAMDI koipaNa bIjI vastunuM grahaNa ke dhAraNa karavuM te corI. A vyAkhyA parathI vratIe rAkhavA yogya sAvadhAnI (1)koIpaNa cIja tarapha lalacAI javAnI vRtti dUra karavI. (2)jayAM sudhI lAlaca paNuM dUra na thaI zake tyAM sudhI potAnI lAlacanI vastu pote ja nyAyane mArge meLavavI. (3)tevI bIjAnI vastu vagara paravAnagIe levAno vicAra zudhdhAvratIe karavo nahIM. mahAvratIoeto-grahaNa karavAnerAkhavAyogya koipaNadUthoDuMkejhAjhu,nAnuM ke moTuM, sajIva kenijharvagAma-nagara ke araNyamAM rAtre kedivase,rAga athavA DhaSa pUrvaka grahaNa karavuM te adattAdAna kahela che e paNa pravartelA mana-vacana ke kAyA thI A doSa lAge che. U [8] saMdarbhaH$ Agama saMdarbha mAM......teoi prazna. [mAsavAra rU, sUtra. 20 4 anya saMdarbha(1)pAkSika aticAra-vivecana Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (2)pAkSika sUtravRtti (3)vaMdita sUtra -gAthA 13 prabodhaTIkA-2 (4)aDhAra pApa sthAnaka sUtra-prabodhaTIkA-2 D[9] padhaH- A baMne padyo pUrva sUtramAM samAviSTa thayA che. U [10] niSkarSa:- sUtrakAra maharSie A sUtramAM trIjA vratane spaSTa karavA mATenI bhUmikA raju karI che. e corIne teya -doSane samajI svIkArIne tenuM nivAraNa karavAmAM Ave to ApoApa trIjA vratanuM pragaTIkaraNa thavAnuM che. ahIM paNa corI eTale mAtra "lailevuM" eTalo ja maryAdita artha na vicAratA temAM pramattayoga zabdanuM mahatva avadhAravuM joIe.kAraNake apramatta vyakita paNa karmanuM AdAna vagere kare che. to zuM tene paNa corI kahIzuM? nA. pramattayoga hoya ane grahaNa ke dhAraNane yogya vastu hoya tyAre ja A adattAdAnanI vicAraNA karavAnI che paNa jo A vrata ne samajIne aNadIdheluM eka taNakhaluM paNa koI grahaNa na kare to ApoApa samAja vyavasthAmAMthI cora-polIsa ke tatsaMbaMdhi nyAyAlayonI AvazyakatAno ja lopa thai jAya che. suMdara ane zAMta samAja vyavasthAnuM sarjana thAya che ane loko saMtoSa vRtti vALA thaI jAya che. e ja A sUtrano sAmAjika niSkarSa che. bAkI Atmika draSTie to A vratanA sarvathApAlana thakI AtmA karma pudagalane paNa grahaNa na kare te ja teno niSkarSa che arthAta te jIva mokSane pAmanAro thAya che. 0 1 0 0 0 0 0 (adhyAyaH sUtra:11) [1] sUtra hetu - A sUtra thakI sUtrakAra maharSi abrahmanA svarUpane kahe che. U [2] sUtramULa - maithunamabrA [3]sUtra pRthaka maithuna - abrahma U [4] sUtrasAra-maithunapravRtti te abrahma che. U [5] zabda jJAnaH maithunama -strI puruSanuM je mithuna karma avala-brahamacaryano abhAva U [6]anuvRttiH- [ahIMekamata pramANe vaDagaputrayammI.. pAyakhai vaMdita sUtra gAthA-15 -pramAda vazAta svIkArI e to pramayo t sUtra 7:8 athavA tenA yon[ zabdanI anuvRtti D [7] abhinava TIkA-sUtrakAra maharSi caturthavratane samajAvavA mATe prathama tenI bhUmikA bAMdhe che ane te bhUmikA e ja abrahma doSanI pravRtti.jeno artha sUtrakAra pote svopajJabhASyamAM A rIte kare che. ke "strI ane puruSa baMnenAmithunabhAva athavA mithunakarmane Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 adhyAyaH 7 sUtraH 11 maithuna kahevAmAM Ave che ane e maithuna e ja abrahma che. -maithuna - maithuna eTale mithunanI pravRtti ( mithuna zabdathI sAmAnya rIte strI-puruSa yugala artha levAya che. # kAmarAganA AvezathI AvA joDalAe karelI mana-vacana-ke kAyAnI koIpaNa pravRtti te maithuna kahevAya che. ja cAritra mohanIyanA udayathI strI puruSanuM paraspara zarIra samilana thavAthI sukhaprAptinI icchAthI thanAra rAga pariNAma te maithuna che. # mithunanuM joDaluM ke mithunanA joDalAnI kriyAne maithuna evuM kahevAya che. arthAt mithuna zabda upara maithuna zabda banelo che. mithuna zabda dvArA vedodayajanya kAmaceSTA evo artha karavAnuM kAraNa e che ke-puruSastrInA yugala uparAMta puruSa-puruSanA ke strI-strInA saMbaMdho, puruSanI svahastAdinA saMyoge thatI vedodayajanya ceSTA ke strInA svahastAdinAsvakAyaceSTAe sarve kAmaceSTAne eka prakAre maithuna pravRtti ja kahI che. 4 A maithuna pravRttimAM yugala kahayuM paNa temAM kayAreya baMne sacetana hoya che ane kayAreya eka sacetana ane bIjuM acetana paNa hoya che. maithuna traNa prakAre - divvaM vA mANusaM vA tirikkhabheNiyaM vA -deva athavA devInA vaikriya zarIra sAthe saMbhoga ke anya kAma ceSTA -manuSya strI ke puruSanA zarIra saMbaMdhi anaMgakrIDA thI saMbhoga paryantanI pravRtti -tiryaMca jIvomAM tiryaMca strI-puruSa sAthenI saMbhogAdi kAma ceSTA e traNamAMnA koI paNa sAthenI kAmarAga janya pravRttine maithuna kahe che. anya rIte thatI pravRttimAM maithuna kaI rIte? -puruSa ke strInA napusaMka sAthe kAmajanya saMbaMdho paNa maithuna che. -potAnA hAthathI ke phaLa vagere vivRtti karIne kRtrima sAdhanonA upayogathI puruSa dvArA thatI kAmaceSTAdi pravRtti -potAnA hAthathI ke kaMda vagerethI ke bIjAnA hAtha Adi avayavo vaDe strI dvArA thatI kAmaceSTAdi pravRti. -vedodayanA udayathI acitta evA deva-manuSa ke tiryaMcanA citro, temanI pratimA, kASTha,vagere sAthe je kAmaceSTA ke maithuna karma ke anaMgakrIDA kare te paNa maithuna che. -anya koipaNa acitta srota ke mRta zarIra sAthe athavA ghaNA prakAranA kRtrima upakaraNa vaDe potAnA zarIranI vIDambanA karIne potAnA vedodayane zAMta pADavA je ceSTA kare te sarve maithuna che. maithunazabdanI vyutpattiH-mithunsy idaM bhAva - karma vA maithunam -ahIMfmathuna zabdane spema sUtrathI gaLu lAgIne vyAkaraNanA niyamAnusAra maithuna Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA zabda banelo che. maithunanA cAra bheda -AgamanusAra - (1)dravyathIH-rUpaarthAta nirjIvapratimAdinevize athavArUpasahagatamAM eTale sajIva strI-puruSo zarIrone vize. (2)kSetrathIH-urdhvaloka-adholoka ke ticchaloka e traNemAnA koipaNa eka lokane vize. (3)kALathIH-divasanA ke rAtrInA arthAta koipaNa kALane vize. (4)bhAvathIH-rAga athavA draSanA pariNAmothI. pramatta yoga - sAmAnyathI pramattayoga zabdanI anuvRtti cAlu che -vaMdita sUtramAM to cothA vratanI sAthe pamAyaNaso zabda mukIne pramAdavazAta zabdane svIkArelo paNa che-paraMtu -ahIM sidhdhasenIya TIkAmAM jaNAve che ke pramAdyomAt zabda ahIM anuvarte che. paNa tenuM upayojana nathI. kema ke jayAM apramatta yogathI tathA prakAra nI pravRtti thatI hoya ane karmabaMdhano abhAva arthAta bhAva doSa gaNela hoya tyAM pramattayoganuM grahaNa arthasabhara gaNAya che. kemake tyAM "pramattayogathI karma baMdha che paNa apramatta yogathI karmabaMdha nathI.'' tevo niyama kahevAyo che. jema hiMsAnI vyAkhyA mAM pUrve kahevAyuM che tema maithana sarvAvasthAmAM rAga dveSa janita ja hovAthI karmabandha kahayo che. tethI apramattanuM grahaNa sArthaka rahetuM nathI. athavA to bIjA zabdomAM ema kahI zakAya ke apramatta dazAmAM abrahmacaryano doSa saMbhavato ja nathI mATe brahmacarya nirapavAda kahayuM che tethI temAM pramatta vizeSaNa lagADavAthI kaMI vizeSa artha sarato nathI. * ekada- abrahma zabdanI sUtragata vyAkhyAto spaSTa ja che ke "maithunanI pravRtti e ja abrahma'' # jenA pAlanathI ahiMsA Adi AdhyAtmika guNonI vRdhdhi thAya te brahama 4 jenA sevanathI ahiMsA Adi AdhyAtmika guNono hrAsa ke nAza thAya te abrahma. ja koIpaNa prakAranI kAmaceSTArUpa maithunanA sevanathI ahiMsAdi guNono athavA AtmAnA mULabhUta AjJAdi guNono nAza thAya che. mATe te kAma ceSTA arthAta anaMgakrIDAdi sarve saMyoga pravRttine abrahma karyuM che. # brahma eTale jenA pAlanathIH-anusaraNathI sadaguNo vadhe te. paNa je tarapha javAthI saguNo na vadhe paNa doSo ja poSAya te abrahma. -maithunae evI pravRtti che ke temAM paDatAM ja badhA doSonuM poSaNa ane sadgaNono hrAsaghasAro zarU thAya che tethI maithunane abrahma kahevAmAM Avela che. 4 AgaLa vadhIne kahIeto:- brahma va zAtrAnuSThAna, kuzala anuSThAna ke AtmahitakArI kriyA te brahma ane teno abhAva te abrahama athavA mAmaivavara-AtmAnI ja ramaNatA te brahma.bahirmukha evI koIpaNa cittavRtti-tyAdi viSaya saMbaMdhita abrahma. * praznaH- jayAM joDaluM na hoya-mAtra strI ke puruSa koI eka ja vyakita kAmarAganA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 11 1 Aveza pUrvaka jaDa vastunA AlaMbanathI agara potAnA hasta Adi avayavo vaDe mithyA AdhAra seve to zuM tene maithuna pravRtti kahI zakAya kharI? samAdhAnaH- hA.tenemaithuna pravRtti ja kahevAya. kemake kAmarAga janita koipaNa ceSTA te maithuna ja kahayuM che A artha koi eka vyakitanI tevI vyakitagata duzceSTAne paNa lAgu paDe ja che tethI te maithuna doSa che. je vizeSaH-abrahma thI hiMsAdika doSa puSTa thAya che. vaLI temAM trasa-sthAvara jIvo haNAya che,mithyA vacana bolAya che, vinA dIdhelI vastune grahaNa karavAnuM bane che. ane cetana tathA acetana parigrahanuM grahaNa thAya che.-mATe te abrahma choDavA lAyaka che. [] [8] saMdarbhaH AgamasaMdarbhaH- gavarmI medu N ja prazna (ASavadvAra) 4,pU. 24 anya grantha saMdarbhaH (1)vaMditu sUtra gAthA-15 prabodha TIkA-2 (2)aDhAra pApa sthAnaka sUtra prabodha TIkA-2 (3)pAkSika sUtra vRtti "cotho AlAvo (4)paMcidiya sUtra- prabodha TIkA-1 ] [9]padyaH (1) (2) sUtra-11-12 nuM saMyukata padyamaithuna te abrahma cotho parigraha mUrchA ghaTe e pAMca doSe duHkhI jIvo aviratimAM bhava phare sUtra-11,12nuM saMyukata padya abrahma to kadI pramAda vinA na thAya mUrchA parigraha gaNe sujano sadAya. ] [10] niSkarSa:-cothA vrattane draDha karavA mATe varNavAyelA A maithuna doSano niSkarSa be mahattvanI bAbato rajU kare che. (1)A doSanirapavAda kahyoche.tenA kAraNanejaNAvatA granthakAra maharSio kaheche ke apramatta bhAvehiMsA-jUTha-corI ke parigraha hoi zake che arthAt AcAre doSo apramatAnI sthitimAM paNa saMbhave che.jayAre maithunadoSa kevaLa pramAda sthitimAM ja sevI zakAya che.sevAya che arthAt jo A doSathI sarvathA nivRtta thavuM hoya to jIve apramatta sthiti dhAraNa karavA puruSArtha ka2vo joie vaLI mokSanA icchuka jIvone to A doSanA nivAraNa vinA mokSaprApti thavAnI ja nathI, mATe A sUtra thakI ema kahI zakAya ke jIve vadhune vadhu apramatta rahevA puruSArtha karavo joie. (2)A doSanI vistRta vyAkhyA evI che ke AtmalInatA ke svabhAvadazA ja brahmacarya che,arthAt jIva jeTalI vakhata parabhAva dazAmAMjAya chete abrahama chevaLI AabahmaAvaraNa Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dara tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA zabda,rUpa,rasa,gaMdha,sparza e pAMce IndriyonA 23 viSayamAM svIkArAyeluM che. mATe sarvathA viSayavimukha banIsvarUpalInatA ke svaguNa ramaNatA thakIjajIva zIva banI zake te A sUtrano niSkarSa che. | _ _ _ _ (adhyAyaH sUtra:12) U [1] sUtra hetu- A sUtra thakI sUtrakAra maharSi parigrahanA svarUpane jaNAvI rahayA che. [2] sUtra mULa-mUrcA - paui: U [3] sUtra pRthaka-spaSTa ja che. U [4] sUtrasAra-mUccha parigraha che. [arthAtu-sacetana ke acetana koI paNa padArthaupara mamatvabudhdhi."mAru karavAnI-mAruM mAnavAnI budhdhi te parigraha che] U [5] zabdajJAnaH -mUccha-mUccha,Asakita,mamattvabudhdhi pAi -parigraha-dhAraNa karavuM, svIkAra U [6] anuvRtti -zramayo I[ sUtra. 7:8 D [7] abhinava TIkA-sUtrakAra maharSi prathama sUtramAM vratanI vyAkhyA ApatA hiMsAdi pAMca doSathI viratite vrata evI vyAkhyA jaNAvI gayA pachI pAMce doSonI kramAnusAra vyAkhyA karatA A sUtramAM have parigrahanAmaka pAMcamAdoSane jaNAve che? "mUcchate parigraha" paNa mUrchA eTale zu? mUccha nI vyAkhyA zu? ja mUccha- mUccha eTale Asakita. 4 nAnI moTI jaDa,cetana,bAhya, ke AMtarika,game te vastu hoya ke kadAca na paNa hoya, chatAM temAM baMdhAI javuM ke tenI pAchaLanI tANamAM vivekane gumAvI besavo te mUccha. ja lokamAM mUccha zabda behozInA arthamAM prasidhdha che tethI tenA arthanI vizeSa spaSTatA karavA mATe sUtrakAra maharSi svopajJa bhASyamAM jaNAve che ke-mUccha, icchA,prArthanA, kAma,abhilASA,kAMkSA,gRdhdhi vagere ekAWka athavA paryAyavAcI zabdo che. & sacetana ke acetana koIpaNa padArtha upara mamatva budhdhi athavA mAruM karavAnI ke mAnavAnI budhdhi te ja mUccha # gAya,bheMsa,dhana, dhAnya, Adi cetana-acetana bAhya upadhi ane rAgAdirUpa abhyantara upadhinuM saMrakSaNa-sarjana ane saMskAra AdirUpa vyApAra ja mUrchA che. - mUchuM dhAtuno artha moha che. ane ahIM bAhya-abhyattara upadhi viSayaka mamatva e paNa mohanuM svarUpa ja hovAthI mUrjI zabdano moha-mamatvAdi artha yogya ja che.vAta-pitta kapha AdithI utpanna thatI, behozIrUpa artha dharAvatI mUccha ahIM levAnI nathI. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 12 3 mUrcchachyate'nayA AtmA iti mUrcchA - lobha pariNatiH tayA Atma moham upanInayate - vivekAta pracyAvyate je mUrchA zabdanA paryAyoH phaA:-lAkha rUpIyAvALo karoDane icheche,karoDavALo abaja ne icchecheane paraMparAe traNa lokanI saMpattithI paNa na dharAto vadhune vadhu icchA karyA ja kare che.te mUrchA zabdano rUA paryAya che. A prArthanAH-prakarSa mAMgaNI te prArthanA tRSNAne vaza thayelo evo te thoDuMka hoya to paNa utkRSTanI ja mAMgaNI kare che. te mUrchA zabdano prArthanA paryAya samajavo. jAma:- jhamanuM Ama :-eka prakAranI icchA.jeje kaMi dravya hoya te-te sarveno anurodha ke icchA te Ama e paNa mUrchA no ja paryAya che. abhiASa: -e mAnasika vyApAra che. bIjAnI RRdhdhi joine utpanna thayela vRtti vaDe te RdhdhinI manomana abhilASA karavI ke mane paNa A saMpatti maLe te abhilASA-nAmaka mUrchA zabdano paryAya che. tADyAH-meLavavAnI vRttirUpa bhAva te kAMkSA .. vRddhiH-lAlasA rRti ti mAm dUrathI ja AMkha vaDe je saMpattine jue tenI ati lobhakaSAyapUrvaka prApti mATenI bhAvanA te ''lAlasA''nAmaka mafzabdano paryAya che. + parigrahaH- parigRhyate iti parigrahaH lobhAnurakata cittavRtti vaDe svIkA2 ka2vo te parigraha sUtrokata rIteto-ukata mUrchA e ja parigraha che. sAmAnyathI parigraha eTale svIkAra.-jenAthI AtmA saMsAramAM jakaDAya te parigraha che.AtmA Asakita ke mUrchAthI saMsAramAM jakaDAya che mATe Asakita ke mUrchAe parigraha che. -A rIte vastunA svIkAra chatAM tene vize Asakita nahoya to te vastuno svIkArae parigraha banato nathI. --jayAre vastuno svIkAra na karavA chatAM jo temAM Asakita hoya to te Asakti vastu abhAve paNa parigraha ja che. --A rIte Asakita vinA paNa vastuno svIkAra ke upabhoga e parigraha nathI. ane Asakita hoya to vastu na maLavA ke na bhogavavA chatAM paNa parigraha ja che. na eka praznaH-iSTa vastumAM Asakita hovA chatAM lAbhAntarAya karmanA kSayopazamanA abhAve vastuna meLavI zake tema bane.paNa jenI Asakita na hoya tevI aniSTa vastu icchA na hovA chatAM svIkAra ke upabhoga kare te kevI rIte bane? kemake vastuno svIkAra ke upabhoga ja kahI Ape che ke aniSTa che to ApaNe enAthI kema dUra rahIe chIe? samAdhAnaH-A prazna barAbara nathI.kemake rogI kaDavAM auSadha pIe che to zuM tene te auSadha game che mATe pIe che.tene iSTa evI rogamukata sthitine prApta karavA aniSTa-evA auSadhonuM sevana kare che.anicchAe paNa sevana kare che. vastu tene iSTa che.jemake-kAMTo Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA eja rIte oparezanamAM zarIra paramukAtA kApa,Ijekazana vagere kaMI ISTa che mATe sahana kare che? teto zarIranI Apattine TALavA mATe A anicchanIya sthitino svIkAra kare che. kAMTAthI dUra rahenArA ApaNe paNa jayAre kAMTo vAge che tyAre vanaspati ke dhAtujanya evA bIjA kAMTAne ja zodhIe chIe ne? tethI aniSTa vastumAM Asakita na hovA chatAM teno svIkAra ke upabhoga thAya che.te vAta satya che. * parigrahanA bheda-parigrahanAM bAhya ane abhyantara be bheda che bAhayaparigraha-vAstu, kSetra, dhana, dhAnya,zayA,Asana,dvipada, catuSpada,kukhya Adi. atyaMtara parigraha -mithyAtva,veda, hAsya,rati,arati, zoka, bhaya,jugupsA, krodha,mAna ,mAyA,lobha,rAga,Sa,e cauda atyaMtara parigraha che. bAhya padArtho paNa aMtaraMga mUcchanA kAraNa hovAthI tene parigraha ja kahyo che. * saMkalita artha-cetanAyukata ke acetana je bAhya tathA abhyantara dravya ke padArtha che tenA viSayamAM je mana-vacana-kAyAnI je gADha Asakita ke mUccha te parigraha che. * pramattayo pUrva sUtramAMthI pramattayoganI anuvRtti ahIM levAnI che tethI pratiyona zabda thakI A sUtrano artha vizeSa spaSTa thaze. kemake jJAna darzana,cAritra,arthAt ratnatrayanA viSayamAM, tatsambandhI upakaraNa viSayakamamatvabhAvane mUrchA ke parigraha kahevAmAM Avato nathI. jJAna-darzanAdi yukata mahAtmAone moha na hovAthI teo apramatta che mATe tene parigrahI kahI zakAya nahIM. vratadhArI mahAtmAone amuka vastuono svIkAra ane upabhoga anivArya banI jAya che.kemake mahAvratonuM pAlana karavA dehanI madada levI ja paDe.ane dehanuM poSaNa-pAlana vagere AhAra, vastra, vasati Adi vinA thaI zake nahIM. AthI sAdhaka AtmAone Asakita rahita bhAve paNa vastra, pAtra,vasati vagerenI AvazyakatAto rahevAnI ja che. paNa apramatta bhAve arthAta mamatva ke Asakitarahita mUrchArahita paNe je upakaraNono svIkAra ane upabhogataparigraharUpa doSanuM kAraNa banI zakato nathI. [8] saMdarbhaH# Agama saMdarbha muchI parado vRtto TAga. 6, . 22 & anya grantha saMdarbha(1)vaMditu sUtra gAthA17-prabodhaTIkA-2 (2)aDhAra pApasthAnaka -prabodhaTIkA-2 (3)pAkSika sUtravRtti (4)pAkSika aticAra [9]padyaH- A sUtra nA baMne pagho pUrve sUtramAM kahevAI gayAM che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 adhyAyaH 7 sUtra: 12 O [10] niSkarSa-ahIM sUtrakAra maharSie je parigrahadoSanuM varNana karyuM che tevatI AtmAo mATe to nitAnta upayogI che ja kemake A doSanA sarvathA tyAga vinA vizudhdha cAritra ane mokSanI prApti thaI zake ja nahIM. - rAgAdi atyaMtaradranthiono tyAga thavAthI ja jIva vItarAgatAne prApta karI zake che. sayogI kevaLIrUpI guNa sthAnake pahocI zake che. paNa sAmAjika draSTie paNa parigrahadoSano tyAga Avazyaka che. vastumAM Asakata banelokelAlasAthI pIDAto jIvahiMsA paNa kare che, jUThapaNa bole che,corI paNa kare che ane viSayAdithI paNa pIDAyA kare che. A badhA doSonI nivRtti mATe paNa parigrahadoSa nivRtti Avazyaka gaNavAmAM AvelI che.tauparAMta jo samAja A doSane doSarUpe svIkArIne tenA nivAraNa mATe prayatnazIla baneto saMtoSanuM sAmrAjayalAya che. "saMtaSI nara sadA sukhI" e ukti anusArasamagra samAjamAM paNa sukha ane zAMtino phelAvo thAya che ane pariNAme aneka IcchA-lAlasA tathA tajajanya aniSTa pariNAmAMthI samAja mukata bane che. 0000000 A adhyAyanA sUtra-8thI 1ranA vivaraNane aMte eka prazna -hiMsA-mRSA-corI-maithuna-parigrahae pAMca doSonuM svarUpa jovuM. -A badhAnuM svarUpa uparauparathI jotAM alaga-alaga jaNAya che. -jo bArIkAithI jovAmAM Ave to temAM koI khAsa bheda jaNAto nathI. -kAraNa ke A pAMce kahevAtA doSonA doSa paNAno AdhArato rAgadveSa ane mohaja che. -rAga, dveSa ane moha ja hiMsA Adi vRttionuM jhera che. -pAkSika satramAM paNa rAkhavA roja vA e be pado pAMce mahavAtomAM noMdhAyelA che. -A rIte rAga dveSAdivRtti e ja doSa che tema kahevuM ja puratuM che. to pachI doSanA hiMsA Adi pAMca bhedo varNavAnuM kAraNa zuM? samAdhAna A prazna yukta ja che.kemake hiMsAdi pravRttio rAga dveSAdine kAraNe ja thAya che tethI kharekhara rAgadveSa Adija mukhya paNe doSache.ane doSathI viramavuM e eka ja mukhyavrata che. tema chatAM rAgadveSa Adino tyAga upadezavAno hoya tyAre tethI thatI pravRttio samajAvIne jate pravRttio ane tenA preraka rAgadveSAdino tyAga karavAnuM kahI zakAya. sthULa dRSTivALA loko mATe bIjo krama zakaya nathI. rAgadveSathI thatI asaMkhya pravRtio paikI hiMsA-jUTha-corI-maithuna ane parigrahae pAMca mukhya pravRti ane A ja pravRtti mukhya paNe AdhyAtmika ke laukika jIvanane kotarI khAya che. tethI pAMca vibhAga thakI A hiMsAdi pAMca pravRtti goThavIne te pAMca doSo varNavAyelA che. jo ke A doSonI saMkhyAmAM kAlAnusAra parivartana paNa AvelA ja che. chatAM mukhyapaNe samajavA yogya vAta eTalIja che ke A doSonA nivAraNa pAchaLanuM paNa mukhya dhyeyato rAga a. 7/5 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ry tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA dveSanuM nivAraNa karavuM eja che. A ja kAraNathI hiMsA Adi pAMca doSomAM kayo doSa pradhAna ane kayo doSa gauNa, kayo pahelo tyAga karavAlAyaka ane kayo pachI tyAga karavA lAyaka che e savAla ja raheto nathI. Amato eka hiMsA doSanI vizALa vyAkhyAmAM badhAM doSa samAI jAya che. chatAM apekSAe vivakSA karavAmAM Ave to pAMce doSomAM eka bIjA doSonI vivalA thaI zake che. paraMtu pAMce doSo nA tyAgamAM pramAda tyAga athavA rAga-dveSano tyAga eja mukhya lakSya rAkhI vatI AtmAoe Atma vikAsa sAdhavo joIe. D D D D D D (adhyAyaH7-sUtraH 13) 0 [1]sUtrahetu sUtrakAramaharSiA sUtrathIkharo vatI kone kahevAya tenI vyAkhyA ke prAthamika lAyakAtane jaNAve che 1 [2]sUtra mULa-ni:o vatI D [3]sUtra pRthaka-ni: zanya: trI [4]sUtrasAra:- je zalya vinAno hoya te vratI zilya rahitano viratighara AtmA vratI kahevAya che] U [5] zabdajJAnani: zalya-mAyAdi zalya rahita vatI vrata vALo, vratathI yukta [6]anuvRtti-spaSTa anuvRtti koI ja nathI. [7]abhinavaTIkA - sUtrakAra maharSi e A adhyAyanA prathama sUtramAM vratanI vyAkhyA karelI. te mujaba hiMsAdi pAMce doSothI viramavuM te vrata kahevAya. have sAmAnya janamAnasa ATalI jANakArI parathI ema ja samajavAno ke je vrata dhAraNa kare te vratI kahevAya sUtrakAre pahelA hiMsAdi doSonI vistRta ane spaSTa samaja A pUrvenA pAMca sUtro thakI ApI dIdhI have vratInuM lakSaNa jaNAve che tadanusAra to zalyarahitatA ne vratInuM lakSaNa kahyuM che to pachI kharekhara vatI koNa? vratadhArI ke niHzalya? Avo prazna thavo e svAbhAvika che. A sUtramAM tenuM samAdhAna karatA jaNAve che ke mAtra ahiMsA-satya-asteya-brahmacarya ke niSparigrahavratane dhAraNa karavAthI koI vAstavIkarIte vratI banato nathI. kharekharavatI banavA mATenI pUrvazarata e che ke Avo vratadhArI jIva niHzalya hovo joIe arthAt zalyane tyAga karavo vatIpaNAnI pUrva zarata che -jo tenAmAM daMbha,DoLa ke ThagavAnI vRtti paDelI hoya -jo tenAmAM hajI paNa bhogonI lAlasA paDelI hoya -jo tenAmAM satya paranI zradhdhA na hoya ke asatyano Agraha hoya to A traNe vastu Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 adhyAyaH 7 sUtraH 13 mAnasika doSarUpa che jayAM sudhI jIvamAM A traNe zalyo haze tyAM sudhI te mana ane zarIra ne kotarI khAya che ane AtmAne svastha-nirogI thavA detA nathI A rIte zalya vALo AtmA koI kAraNasara vrata laIle to paNa te tenA pAlanamAM ekAgra thaI zakato nathI. joma zarIranA koI bhAgamAM kAMTo ke bIjI tevI tIkSNa vastu bhoMkAI hoya, to te zarIra ane manane asvastha karI AtmAne koIpaNa kAryamAM ekAgra thavA detI nathI. tema ukta mAnasika doSo paNa tevAja vyagratA kArI hovAthI temano tyAga e vatI banavA mATenI pAyAnI zarata rUpe jaNAvavAmAM Avela che. je niH :- vratI nI vyAkhyArUpe mUkAyelo A zabda che. jeno sAmAnya artha thAya che zalya rahita ke zalya vagarano $ zatrutati zakyam - za ne uNAdino pratyeya lAgI zasya e rIte zakya zabda banelo 4 gRti hinati ti zakyam evI paNa vyutpatti jovA maLela che # zalya eTale pIDAdAyIvastu. je rIte zarIramAM kAMTo vagere lAgeto tene zalya kahevAya che te rIte AtmAnA pIDAkAra bhAvane paNa zalya kahevAmAM Ave che $ je rIte kAMTo vagere zalya zarIramAM besI jAyato prANione pIDAkArI thAya che te ja rIte zarIra ane mana saMbaMdhi pIDAnuM kAraNa hovAthI karmodaya janita vikArane zalya kahevAmAM Ave che zalya zabdano zabdArtha kaMTaka thAyachejekAMTAnI mAphakasbayane khuMce che tene paNa zalya kahyuM che 4 mAyA,nidAna, mithyAtvae traNa zalya che. zarIranA koI bhAgamAM jema koi zalya praveza kareto te zarIra ane manane avastha banAvI de tema mAyAdi traNe zalyo AtmAmAM rahI jAya to AtmAne asvastha banAvI de che ane tenI pragatino rodha kare che 1-mAyAzalya -mAyA eTale kapaTa athavA mAyAcAra $ mAyA, nikRti, vaMcanA, ThagavAnI vRtti e badhuM mAyA zalya che. 4 kapaTa paNuM hovuM te mAyA zalya 4 mAyA zAThyam upadhi: chadma kaSAya vizeSa / mimIte parAn iti mAyA / svena zAThayena pareSAM sArAsArapramANamAdatta iti iyanta etaddati sukhasAdhyA gRhiithRdyaavssttmbhaanvssttmbhaaH| # kapaTa eja zalya. jema ke jIva ativAra sevavA chatAM kapaTathI gurunI samakSa AlocanA na kare, kareto khoTI rIte kare, kapaTathI bIjAnI upara potAnA doSo caDhAve tyAre mAyA thakI azubha karmano baMdha karIne potAnA AtmAne duHkhI kare che A mAyA pravRtti e ja tenuM zalya kahevAya che. 2. niyANa zalya - bhoganI icchA, bhoganI lAlasA vratasAdhanAnA phaLa rUpe Aloka ane paralokanAM dunyavI sukhonI icchA rAkhavI. $ saMsArika bhogarUpa phaLonI icchA na hovAthI te nidAna. $ nidAna eTale devanI, manuSyanI Rdhdhi joine ke sAMbhaLIne tene meLavavAnI abhilASApUrvaka anuSThAna karavuM e pApasAdhananI anumodanA dvArA AtmAne kaSTa ApanAra Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA hovAthI zalya che __ nidAyate-lUyate'nena iti nidAna-adhyavasAyavizeSa:dezvaracakravartikezavAdInAm Rddhirvilokya tadIya yoSitAM vA saubhAgyaguNasampadam ArtadhyAnAbhimukhIkRta mahAmohapAzasaMbhRtabhUritapAzcintAparikhedita mAnaso'dhyavasyati / mama api amuSya tamasaH prabhAvAdevaM vidhA eva bhogA bhaveyurjanmAntare saubhAgyAdi guNayogazca iti evaM nidAnI lunAti kSudratvAcchinatti mauktyaM sukham iti / 3-mithyAtva zalya:- mithyAdarzananuM astitva te ja mithyAtva zalya # tAtvika padArtho upara azradhdhA te mithyAtva # atatvonuM zradhdhAn e mithyAtva zalya che $ viparIta darzana arthAta khoTI mAnyatA ke zradhdhA tenA dvArA paNa karmabaMdha karIne AtmA duHkhI thAya che mATe tenezalya kahyuM che tattvArtha-azraddhAnaM mithyAdarzanam abhigRhItAnabhigRhIta sandehabhedAt tridhA / tadevazalyaM vyAdhAgniviSayasamudra vyAdhi kRpitanRpatizakavargAd api adhikabhayakAri, janmAntara zatasahasraSvAgAmiSu avicchinna duHkha santAnakasaGkaTaprapAtakAritvAt, saMsAra sAgara paribhramaNabhUlakAraNamazeSApAyaprabhava mArjavaMjavIbhAvavidhAyi gUDha karmagranthivijRmbhamANaduzcikitsakavipAkam AtmasAtkaroti sarvazalyAtizAyi mithyAyadarzazalyam ni:zastra-mAyA niyANa ane mithyAtva zalya rahita athavA viyukta hovuM teniHzalyatA (1)vratonuM niSkapaTa bhAve AcaraNa te mAyAnI niHzalyatA (2)sAMsArika bhogarUpa phaLonI IcchA na hovI te nidAnanI nizalyatA (3)mithyA darzanano tyAga mithyAdarzananI niHzalyatA ja vatI: 4 (1)satrokata rIte mAyA,nidAna,mithyA darzana zalya thI rahita evo niHzalya te vatI kahevAya che. (2)bhASyokata vizeSArtha ahiMsAdi vratane dhAraNa karato hoya te vratI mAyAnidAnamithyAdarzanazalyaistribhirviyakato ni:zalyo vratI bhavati / -vratA satI rUti vrati | -tavaM ni:zakyo vratavAna vatI mata 4 sAmAnya rIte vratI zabdathI ja vrata jene hoya te vratI kahevAya, ema samajI zakAya che chatAM ahIMvatInI vyAkhyA mATe viziSTa sUtranI racanA eTalA mATe karI kekevaLa vrata hovA mAtrathI vratI na kahevAya paNa te zalya rahita vrataghara hoya to tene vratI kahevAya che. ja saMkalita artha-mAyA zalya, niyANa zalya ane mithyAdarzana zalya e traNene zalya kahyA che A zalya thI rahitapaNuM te niHzalya che ane je niHzalya che te vratI che. -je vratane dhAraNa kare che te paNa vratI che arthAt je niHzalya paNa che ane vratono ghAraka paNa che te ja vratI kahevAya che Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtra: 13 69 ja prazna - tame sutrArtha mAM kaho cho ke niHzalya ane vratadhArI baMne sAthe hoya te vratI kahevAya. paraMtu niHzalyatva ane vratitva baMne pRthapRthaka che tethI niHzalya ne vratI kaI rIte kahevAya? jema koI paNa daMDano saMbaMdha hovAmAtrathI kaMI chatrI nathI kahevAtI tema vratano saMbaMdha hoya te vatI kahevAya ane zalya vagarano te ni:zalya kahevAya jo niHzalya hovAthI vratI thaI jato hoya to pachI tamAre tene kAMto vratI kahevo joie ane kAM niHzalya kahevo joIe? niHzalya hoya athavA vatI hoya ema vikalpa mAnIne vizeSaNa vizaSya bhAva banAvavo paNa ucita nathI kema ke evuM karavAthI kaMI vizeSa phaLa besatuM nathI kema ke ""niHzalya kaho ke vratI baMne vizeSaNo thI viziSTa evI vyakita to ekaja che pachI niHzalya kaho ke vratI kaho pherazuM paDe che? samAdhAnaH- ahIM niHzalyatva ane vratitva mAM aMga-aMgI no bhAva vivakSIta che temAM niHzalyatAe aMgache anevratIe aMgIdjema aMga[arthAta avayavo vinAaMgI[arthAta avayavI hoI zake nahIM te rIte niHzalyatA vinA vratI hoI zake nahIM hA! zalyano abhAva sAthe vratono sadbhAvanitAnta jarUrI che. jema koI govALa pAse gAyo hoya te khUbajadudha-ApatI hoyaghI paNa thatuM hoya to tene "bahughIdudhavALo govALa' kahevAya che. ahIM ghI ane dudhanA astitvathI tenuM govALapaNAnuM mahatva che phakata gAya hoya ane ghI-dudha na hoyato tene koI govALa-gAyavALA tarIke oLakhatuM paNa nathI tema prastuta sUtrano artha e che ke zalyanI rahitatA paNa hoya ane ahiMsAdi vrata paNa dhAraNa karyA hoya to tene vratI kahevAmAM Ave che paNa zalyavALA vratadhArIne vratI kahevAto nathI. * praznaH- krodhAdi cAre kaSAyo AtmAne asvastha banAve che, AtmA nI pragatine roke che mATe zalya rUpaja che to mAyAne ja zalya kema kaho cho? samAdhAnaH- zalyanI vyAkhyA mAyAmAM pUrNarUpe lAgu paDe che. jayAre krodhAdi mAM saMpUrNa lAgu paDatI nathI je doSo gupta rahIne vikAro pedA kare te zalya kAMTo vagere zalya gupta rahIne asvasthatA Adi vikAro pedA kare che krodhAdi pragaTa paNe vikAro pedA kare che. alabatta krodhAdi paNa gupta hoI zake che chatAM mAyAnI tulanAe tenuM alpaNuM che jayAre mAyAvizeSe karIne gupta paNe ApoApavikAra pedA kare che, tenuM pragaTa svarUpamAyA karanAro paNa ghaNI vakhata jANato hoto nathI evImAyA kaSAyanI bAhulyatA hovAthI tenezalya rUpe svIkArAyela che. ' vaLI krodha-mAna-lobha kaSAya te ja bhavamAM choDIne mokSagamana nA je dRSTAnto maLe che. tevA koI dRSTAnta mAyA choDIne teja bhave mukitanA sulabha banatA nathI AvA kAraNo thI zAstrakAre tene zalya kahevuM che 0 [B]saMdarbha$ Agama saMdarbhaH- [[ DimANi] tihiM sarjehiM mAyAnsef niyAnse. bichAvaMsIsa - je thA. pU. 282, je samarU Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkAkA sUtrapATha saMbaMdhaH- A prakAre pratikramaNa e ja vratInuM lakSaNa che ane A pATha parokSa rIte te saMpUrNa baMdha besato hovAthI ahIM grahaNa karela che taduparAMta sthAnAMga ane samavAyAMga nA pAThaTha mujaba paNa te zalya ja che OM tatvArtha saMdarbha: mAyA -sUtra 8:10 rzanavAritra...mAyA... nidAna -sUtra 9H34 mithyAtva -8:1 mithyAna.... anya grantha saMdarbha: 30 tassa uttarI sUtrazramaNa sUtra- mULatathA vRtti aDhAra pApa sthAnaka sUtra- prabodhaTIkA -2 [mAyA mATe] ] [9]padyaH (1) (2) * prabodhaTIkA -1 e pAMca pApo dUra karI niHzalyatA bhAve bhajI virati paNe ramIe sadA jIva avirati ne saMtyajI sUtraH13 ane 14 nuM saMyukata pagha trizalyathI vihoNA te vratI eja gaNAya che aNagArI ne gRhatyAgI ne agAta gRhastha che [10]niSkarSa:-sUtrakAra maharSi e ati mananIya vAta ahIM jaNAvI che ke ahiMsAdi badhA vrato dhAraNa kare kadAca sarvathA viratine paNa grahaNa karI hoya chatAM jo A traNa zalya thI yukata hoya to tene vratI kahI zakAya nahIM. paNa vratadhArI nI sAthe niHzalya hoya to tene vratI kahevAya che. A vAta mokSArthI jIvone mATe to nitAnta Avazyaka che ja kema ke mAyAdi zalya vALo kadApI mokSe jato nathI paNa tenI sAmAjika tA paNa vicAraNIya jache. jo jIva mAyA kaSAyathI rahita hazeto ApoApa tenA bIjA-trIjA-pAMcamAM vratamAM vizeSa zudhdhi Avaze vaLI samAjamAM paNa paraspara ThagavA- chetaravAthI vimukata thatA korTe kacerI-polIsanA jhaghaDAne laphaLAmAMthI mukita maLaze, samAja zAMta ane supta thaze nidAna zalyanA abhAve loko khoTI icchAlAlasAthI pIDAtA aTakazeanemithyAtvanA abhAva vagaranA jIvano vikAsakrama AraMbhAvano che ja nahIM adhyAyaH-sUtraH14 [1]sUtrahetuH- A sUtra thakI vratInA bhedone jaNAve che ] [2]sUtra:mULa:-mArthanAna Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 14 71. [3]sUtra pRthaka-marI- mana IR: 2 U [4]sUtrasAra vatInA agArI [arthAta gRhastha ane anagAra arthAta tyAgI ema be bheda] che 3 [5]zabdajJAna - aWI-gahastha gharabArI manapaII--tyAgI sAdhu 2 -vatI zabdanI anuvRtti mATe che, viziSTa bheda jaNAvavA mATe che. 1 [6]anuvRtti - ni:zalyo dvatIpUra. 7:23 thI vatI zabda anuvRtti A sUtramAM levI 0 [7]abhinavaTIkA-sUtrakAramaharSie pUrvasUtramAM vatI kone kahevAyate jaNAvyuM tyAra pachI AsUtramAM tenA bhedonuM kathana kare che kemaketRta grahaNa karanAra dareka jIvonI yogyatA ekasamAna hetI nathI tethI teonI yogyatAnA ahIM be vibhAga karavAmAM AvyA che (1)agArI-vratI (2) anagArI-vatI * agArI vatI # agArI eTale ghara jene ghara sAthe saMbaMdha hoya te agArI # agArI eTale gRhastha, saMsArI ke gharamAM vasato hoya te 4 agArI no tAtparyArtha e che ke je viSaya tRSNA dharAvato hoya te 4 agArI -vatIne zrAvaka, zramaNopAsaka, aNuvatI, deza virati, zrAvaka Adi zabdothI oLakhavAmAM Ave che agAraM gRham tadasti yasyAsau agArI - gRhItyarthaH # ahIMmAra zabdathI "cAritramohanA udayathI gharataraphanA anivRtta pariNAmarUpa bhAva-agAra' vivakSita che tethI bhAva agArI vyakita ghara choDIne jaMgalamAM jaIne besI jAya to paNa te agArI ja kahevAya che. # mAraeTale ghara tenA upalakSaNathI AraMbha ane parigraha thI yukata hovuM te- e vAtano samAveza thaI ja jAya che garama:- pRthvIkAyAdi jIvakAya nI hiMsAnA hetubhUta hovAthI. paripraha:- dvipada catuSpadAdi cetana ane dhanadhAnyAdi acetana vastu agAra zabda thI A baMnene lakSamAM levA. agAra -ghara hoya tyAM A AraMbha -parigraha yathAsaMbhava hoya che athavA thAya che - A AraMbha, parigrahanI saMbhAvanA hovAthI, thato hovAthI ke tenA saMbaMdhano parityAga na hovAthI te badhAM agArI gRhasthaja kahevAya che ja mArI nA be bhedaH(1)samyagdarzana sahita aNuvrata ane uttara guNa yukata vatI (2)mAtra samyagdarzananI bhajanA vALA mAre satharzanamAtramAno sidhdhasenagaNijI A bIjo bheda jaNAve che paNa sUtrakAra maharSihave pachInA sUtramAM jaNAve che te rIte aNuvrata Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 72 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA dharane agArI kahyA che - temAM prathama prakAranA agArI vatInA kula 32 bheda kahelA che te A rIte (1)pAMce aNavratanA dviva viSe bheda arthAta pax (2)uttara guNane eka bheda rUpa ja gaNAvela hovAthI (3)samyagudarzana ne eka bheda rUpa ja gaNAvela hovAthI e rIte agArI vratInA kula bheda duvihaM tiviheNuM rUpa cha bheda-sidhdhasenIyaTIkAnusAra (1) mana-vacana-kAyA e traNa yoga ane karavuM-karAvavuM e be karaNa (2)mana-vacana-kAyA mAMnA koI paNa be yoga tathA karavuM-karAvavuM (3)mana-vacana-kAyA mAMnA koI paNa eka yoga tathA karavuM-karAvavuM (4)mana-vacana-kAyA e traNa yoga ane karavuM-karAvavuM (pa)mana-vacana-kAyAmAMnA koI paNa be yoga anekaravuM ke karAvavuM (6) mana-vacana-kAyA mAMnA koI paNa eka yoga ane karavuM ke karAvavuM A rIte na samajAya to " mana-vacana-kAyA e traNe yoga ane karavuM-karAvavuM e be karaNa ema 32=bheda thAya pAMce aNuvratanA AvAcha-cha bheda karavAthI kula 3 bhedo thayA eTale ke samyatvayukata aNuvrata ane guNavrata saMpanna agArI-vratInA peTA-32 bheda ahIM sidhdhasenIya TIkAmAM jaNAve che [noMdha:- jo ke ApeTA bhedInA vyAkhyAno vistAra karIe to hajI paNa tenA anya bhedo pADI zakAya che. * angaarvtii:che jeno ghara sAthe saMbaMdha na hoya te aNagAra ja aNagAra eTale gRhavirata, asaMsArI ke ghara vagaranA 4. aNagArano tAtparyArtha e che ke - je viSaya-tRSNA thI mukata thayA hoya te # aNagAra vatIne sAdhu, zramaNa,sarvaviratighara, nirgastha mahAvratI Adi zabdothI saMbodhavAmAM Ave che na agAram - gRham yasya saH gRhavirato yatiH ityarthaH $ ahIM manaIR zabdathI cAritramohanA kSayopazama ke kSayathI gharathI nivRtta thayelA pariNAmavALA ke viSaya tRSNArahita evA munio vivakSIta che AvA prakAranA mahAtmAo kadAca yakSamaMdira ke zunya gharamAM AvIne rahelA hoyato paNa te aNagAraja kahevAya che che anagAra eTale AraMbha ane parigrahano jeNe tyAga karyo che te mULaguNa - uttaraguNa thI pratipana evA,tene mahAvratI paNa kahevAya che. aNagAra-vatInA bheda agArIvratInI mAphaka aNagAra-vratInA bhedono ullekhanathI kAraNa ke amArI vratIne dezavirati ke AMzikatrata hovAthI tenA je rItanA bhAgAke vikalpo Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 adhyAyaH 7 sUtraH 14 thAya che tevA vikalyo ke bhedo mahAvratI one saMbhavatA nathI chatAM virSe vivighena zabdanI vyAkhyA karatA 147 bheda thaI zake che jo ke aNagAra eTale ke sAdhunA, gRhasthonI mAphaka bhedo thaI zake nahIM jema ke manathI karuM nahIM evuM vrata zrAvakane hoI zake, vacanathI karuM nahIM evuM vrata zrAvakane hoI zake, paNa sAdhune tonakoTInA paccakhANa ekasAthe ja hoya che tethI A 147bheda kahevAchatAM pratyeka bheda eka sAthe ja eka aNagAra mAM hoya che bIjI rIte aNagAranA bheda jaNAvI zakAya che aNagAra (1)gacchavAsI (2)gaccha bahAra (1)AcArya (2)upAdhyAya (3)gaNi (4)gaNAvaccheda (5)sAdhu (1)jinakalpI (2)UvIra kalpI (1)pratimA dhArI (2)apratimAghArI (1)sAmAyika (2) chedospiAya (3)parihAra vizudhdhi (4)sUkSma saparAya (5)yathAkhyAta ja va - va zabdathI bephalitArtho thaI zake che (1)uparokata sUtramAM rahelA zabdanI ahIM anuvRtti karavI kema ke agArI ane aNagAra e baMne bhedo vratanA che (2)agArI-aNagAra nA uttara bhedo grahaNa karavA-2 zabdApiLona rahyuM che bahubhedatvaM prati pAdayiSitamiti / ka vizeSa:praznaH1 -agArI ane anagAra baMnene vratI kema kahyA? samAdhAnaH- je rIte gharanA eka khUNAmAM ke nagaranA eka vizALa bhAgamAM rahevA vALo vyakita-baMnene vyavahAramAM nagaravAsI kahevAya che. e ja rIte vrato ne sarvathA dhAraNa karanAro ke vratanA ekadezane dhAraNa karanAro baMnene vratI ja kahyA che jema 32000 dezano rAjA paNa rAjA ja kahevAya che ane eka deza ke aDadhA dezano rAjavI paNa rAjA ja kahevAya che te rIte 18000 zIlAMgaratha no dhAraka paNa vratI kahevAya che ane aNuvrata dhArI vyakita paNa vatIja kahevAya che praznaH 2jeviSayatRSNA hovAne lIdheagArI (gRhastho che tene pachI vratI kaI rIte kahI zakAya? samAdhAna-sthULa draSTithI jema mANasa potAnA ghara vagere koI niyata sthAnamAM raheto hoya che chatAM tene pUcho ke tuM kayAM raheze? to te potAnuM saranAmuM amuka zaherane AdhAre Ape che jema ke huM amadAvAdamAM rahe che te gharanA eka niyata sthAnamAM raheto hovA chatAM evo vyavahAra apekSA vizeSa thI thAya che. te ja rIte viSaya tRSNA hovA chatAM alpa aMze, kiMcit, ke nAnakaDA deza bhAge paNa teno vrata sAthe saMbaMdha joDAyela hovAthI tene vratI kahI zakAya che te viSayamAM koI doSa nathI Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA praznaH3 "je gharamAM vase te agArI" evI eka vyAkhyAne jo svIkAravAmAM Aveto jemuni zUnyagRhamAM upAzrayamAM keyakSa maMdira AdimAM vAsa kare che te badhAM agArI ja kahevAze ane jeonI viSaya tRSNA chUTI nathI chatAM koIne koI kAraNasara jeoe ghara choDI dIdhela che. evA vanamAM rahenArA gRhastha paNa anagArI kahevAze tenuM zuM? samAdhAnaH- ahIMghara zabdano artha bhAvaghara levAno che. cAritramohanIyanA udayathI ghara taraphanI je abhilASA ke mamatA tene bhAvaghara kaheluM che je vyakitane AvA prakAranuM bhAvaghara vidyamAna che. te vyakita jaMgalamAM jAya ane nagnatA ne dhAraNa karIne tyAM vRkSone Azare ja jIvato hoya to paNa te agArI ja che. jayAre bhAva-ghara thI nivRtta thayelA munibhagavaMto game tyAM raheto paNa temane te sthaLanuM mamatva ke baMdhana na hovAthI teo anagAra ja che. U [8] saMdarbhaH -Agama saMdarbha-varittadhakhe vide taM nahI - amaIra varittadharme veva gaNaIR caritta dhamme ceva * sthA. sthA. 2,u.1,sU.72 prAraMbhe # tatvArtha saMdarbhaH- (1)gaNuvrato mArI sUtra. thI 7:15 agArInI vyAkhyA (2)sAmAyika chedopasthApya parihAra vizuddhi sUkSmasaMparAya yathAkhyAtAni cAritram sUtra 9:18 aNagAranA bhedo U [9]padyaH(1) virativALA jIvanA be bheda sUtre saMgrahyA agArI e che prathama bhede aNagAra bIje sAMbhaLyA (2) A padya pUrva sUtraH14mAM kahevAI gayuM che U [10]niSkarSa - A sUtramAM mukhyatve vratInA be bheda jaNAvavAno hetu spaSTa ja che chatAM keTalAMka mahatvanA niSkarSa tyA tAravI zakAya che, kemake phakata vratane AzrIne vicAraNA karavAmAM Aveto to aNuvrata dhArI paNa vratI kahevAze ane mahAvratadhArI paNa vratIja kahevAmAM Avaze baMne vratIja che to teno bhedazo? (1) agArI vratI aNuvrata dhAraNa kare che jayAre aNagAra vatIo mahAvratane dhAraNa karanArA hoya che , (2)agArI vatIne cha koTI paccakakhANa che jayAre aNagAra vatIne nava koTI paccakhANa hoya che (3)agArI vatIne hiMsAdi pAMce doSomAM anumodanAno tyAga hoto nathI jayAre aNagAra vatIne sarvathA vrata dhAraNA hovAthI anumodanAnA paNa paccakhANa karelA hoya che (4)agArI vratI utkRSTa rIte deza virati dharma pALe to paNa te vadhumAM vadhu bAramA devaloka sudhI jAya che jayAre aNagAravratIne u cAritrathI pAMcamAM anuttara ane yAvata mokSa sudhInI paNa gati thaI zake che Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya: 7 sUtra: 15 75 (5)agArI vratI dezaviratighara hovAthI temane viratA virata ke saMyamasaMyamI kIdhA che mATe vyavahAra bhASAmAM kahIeto teo dudha-dahIM baMnemAM pagarAkhanAra kahevAya che. jayAre sarva viratigharano saMyamIja hovAthI teo saMpUrNa viSaya tRSNA nA tyAgI kahevAya che (6)paramAtmA samavasaraNamAM sarva prathama dezanAaNagAra gharmanI ja Ape che tyAra pachI jeo aNagAra dharma pALavA asamartha hoya temane mATe ja agAra dharmanI dezanA apAya che (7)agArI vatI e haMmezA aNagAra paNAne lakSamAM rAkhIne ja jIvana vyatIta karavAnuM hoya che A ane AvA aneka debanevatIomAM taphAvata chearthAtavratI zabdathI samAnatA hovA chatAM baMnenA AcAra dharmAdi mAM aneka taphAvata ke taratamatA rahelI che mATe mokSanA arthI jIvoe haMmezA anagAra dharmane AMkha sAme rAkhIne ja dharma ArAdhanAne vize puraSArtha karavo joIe. | _ _ _ _ _ (adhyAyaH7-sUtraH15) 0 [1]sUtrahetu- uparokata sUtramAM vratI nA je be bheda darzAvyA agArI ane aNagArI temAMthI agArI vratInI vyAkhyA jaNAve che D [2]sUtramULaH-madhuvatogArI [3]sUtra pRthakka-aNuvrata: mArI U [4] sUtrasAraH- je aNuvrata dhArI hoya te agArI vratI kahevAmAM Ave che] U [5]zabdajJAnaHmathuvatInAno ke alpa vratane dhAraNa karanAra mArI- gRhastha,[sUtraH14 mAM kahevAI gayela che) [6]anuvRtti - ni:zalyovatI sUtra 7:13 thI vatI zabdanI anuvRtti U [7]abhinavaTIkAH- je gRhastha ahiMsA Adi vratone saMpUrNa paNe svIkAravA samartha na hoya chatAM tyAgavRttivALo hoya, te gRhastha maryAdAmAM rahIne potAnI tyAgavRtti pramANe e vrato alpAMze paNa svIkAre che AvA gRhasthane aNuvratadhArI zrAvaka kahevAya che * madhuvataH- vrata zabdanI vyAkhyAto prathama sUtramAMja kahevAI gaI che sUtrokata rIte paNa hiMsakRtasteyavahAparipradevarati: vratam e pramANe vrata nI vyAkhyA thaI cUkI che -abu - pUrve sUtra 7:1 mAM aNu zabdano ullekha thayo ja che tadanusAra may eTale alpa, stoka,thoDuM, dezathI vagere artho ke paryAyo kahevAyA che -maNuvrata:- uparokata maLu tathA tRta baMne zabdonI vyAkhyA AdhAre aNuvratano artha e che ke je vratIne alpaaMze paNa hiMsAdi pAMcadoSomAMnA koIpaNa eka ke tethI vadhuno svIkAra hoya tene aNuvratI kahevAya 4 jayAre vratone alpAMze svIkAravAmAM Ave che tyAre tenI alpatAmAM vividhatA rahelI hoya che. sUtrakAra maharSi A vividhatA mAM utaravAne badale sAmAnyathI gRhasthanA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA vratone aNuvrata rUpe oLakhAve che. dhAroke mahAvratane ApaNe 100 TakA guNAMka ApIe to 1 thI 99 nI kakSamAM koIpaNa kakSAe vrata grahaNa karavA te badhA aNuvrata ja kahevAya che - A rIte evoartha paNa karI zakAya ke je mahAvrata thI oche ke vatte aMze nyUna che te aNuvrata che + aNuni asya vratAni iti aNuvrataH / -jemane uparokta ahiMsAdi pAMcevrato aNu arthAtastoka,thoDAklaghupramANamAM grahaNa karelA hoya tene aNuvratI kahevAya che ane temane grahaNa karelA vratane aNuvrata kahevAya che - AvA aNuvrato pAMca che je mULabhUta arthAt tyAganA prathama pAyArUpa hovAthI A vratone mULavrata paNa kahevAmAM Ave che 4 hiMsAdikathI dezathI ke aMzathI virati te aNuvrata ane AvA aNuvatono dhAraka hoya te aNuvratI kahevAya che ja aNuvratanA bheda: aNuvratanA pAMca bhedo che jenI savistRta vyAkhyA ApUrvesUtra7:2zarvato guhitI sUtranI abhinavaTIkAmAM karAyelI che tenI sAmAnya paricaya vidhi atre karela che (1)ahiMsA aNuvrata - jene sthULa prANAtipAta viramaNa vrata paNa kahe che -pramatta yogathI thatI hiMsAno dezathI tyAga te ahiMsANa vrata - sthaLa jIva hiMsA nahIM karavI te sthULa prANAtipAta viramaNavrata (2)satya-aNuvrata - jene sthULa mRSAvAda viramaNa vrata paNa kahe che -pramatta yogathI thatAM asatyano dezathI tyAga te satyANa vrata sthUla jUThuM nahi bolavAnuM vrata te sthULa mRSAvAda viramaNa vrata (3)satya-aNuvrata - jene sthaLa mRSAvAda viramaNa vrata kahe che - pramatta yogathI thatAM asatyano dezathI tyAga te satyANuM vrata - sthala aNadIdhuM na levAnuM vrata te sthaLa adattAdAna viramaNa vrata (4)brahmacarya-aNuvataH- jene svadArA ke paradArA gamana viramaNa vrata athavA skUla maithuna viramaNa vrata paNa kahe che -pramatta yogathI thatA maithuna no dezathI tyAga te brahmacaryANuvrata -svastrI thI saMtoSa rAkhavo ane sva sivAyanI [para strI sAthe gamana karavuM nahI te sthaLa maithuna viramaNa vrata athavA svadArA saMtoSa vrata (5)aparigraha-aNuvataH- jene sthULa parigraha parimANa vrata paNa kahe che. - pramattayogathI thatAM parigraha-mUchano dezathI tyAga te parigrahANuvrata -sthULa parigrahane maryAdita rAkhavAnuM vrata te sthULa parimANa vrata vistArathI sUtra 7:2mAM carcAyelA A pAMca aNuvratano saMyukata artha eTalo ja che ke "nAnA-moTA dareka jIvanI mAnasika vAcika,kAyika dareka prakAranI hiMsAno tyAga na sacavavAthI tapote nakkI karela gRhastha paNAnI maryAdA sacavAya arthAt prayojanIbhUta hiMsA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 15 thI vadhAre hiMsAno tyAga te ahiMsA aNuvrata e je rIte prayojanI bhUta athavA gRhastha paNAnI maryAdA thI vadhArAnA jUTha-corImaithuna-parigrahano tyAga te anukrame satya, asteya, brahmacarya,parigraha-aNuvato che. amArI - sUtrokata vyAkhyAnusAra to aNuvrata dhArIne mArI ja kahe che svoparza bhASyA-dvamagvatiyara: zrAva kaIRvatI mati " arthAta e pramANe aNavratane dhAraNa karato zrAvaka agArI-agArIvratI kahevAya che.. 4 etAni paJcANi aNuni - svalpaviSayANi na yathokta-samastaviSayANi vratAni yasya so'Nuvrato'gArI vratI bhavatIti / sUtraphalitArtha-samasta sAvaghanI nivRttinahovAthI uphavratone aNuvrata kahevAmAM Ave che teno phalitArtha e ke jayAM samasta sAvadyanI nivRtti hoya tene mahAvrata kahevA jAie ja saMpUrNa rIte svIkArAtA vrato te mahAvrato che ane temanA svIkAravAnI pratijJAmAM saMpUrNatAne lIdhe tAratamya rAkhavAmAM AvatuM nathI # agArI nI A vyAkhyA thI athapatti thI sidhdha thAya che ke jene mahAvrato hoya te anagAra vatI kahevAya []saMdarbhaH4 Agama saMdarbhaH-IRdhamaeNgaNuvrayA.. * saupa. . rU4/7 0 tatvArtha saMdarbha(1)hiMsAvRtisteyAtrA promyo virativrartamasUtraH 7:1 (2)zarvatomadatI- sUtra-7:2 4 anyagrantha saMdarbhaH(1)vaMdita sUtra-prabodhaTIkA bhA.2 (2)zramaNa sUtra - mULa tathA vRtti U [9]padya(1) sUtraH15 -sAthe sUtraH16nA saMdarbha yukata padya che agArI dharatAM aNuvratone guNavratI zikSAvratI ema bAra vrata grAhaka banIne pAmatAM saMyama rati (2) A sUtranuM bIjA padya have pachInA sUtraH16nA padya sAthe che. [10]niSkarSa:- ahIM sUtrakAra maharSi agArI kone kahevAya te zabda thakI agArIvatInA vratano ullekha kare che te vratanA mULaguNa ane uttaraguNa rUpe be prakAro che. vizeSa niSkarSa to sUtraH16 ne aMte che. noMdhapAtra vAta eTalI ja ke sidhdhasenIya vRttimAM agArI nA be bheda mAM samyattvanI bhajanAvALAne aNuvatI tarIke oLakhAvyA che jayAre ahIM sUtrakAra A sUtra thakI spaSTa kare che ke aNuvratadhArI e ja amArI vratI che. OOOOOOO Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (adhyAyaH-sutra:16) D [1]sUtrahetu- sUtrakAra maharSi pUrva sUtramAM je agArI vratIno ullekha karyo te agArI vatInA pAMca aNuvrata ne mULaguNa rUpa jaNAvI A sUtra thakI uttara guNane jaNAve che U [2]sUtra mULa vinTezanaSNaviratisAmAyipauSadhopavAno moko -paribhoga parimANAtithi saMvibhAga vatasampannazca U [3]sUtra pRthaka-|i - - anartha - sAmayika - pauSadhopavAsa - 3papon paribhoga parimANa - atithisaMvibhAga vrata saMpanna: ca U [4]sUtrasAra-tivratI] digvirati,dezavirati,anarthadaMDavirati,sAmAyika, pauSadhopavAsa, upabhoga paribhoga parimANa ane atithi saMvibhAga e (sAta) vratothI saMpanna hoya che [arthAt zrAvakane pAMca aNuvrata uparAMta AsAte uttaraguNavrata maLIne kulabAgrata hoyache] U [5]zabdajJAnaHvivirati - daze dizAmAM amuka hada sudhInA gamanAgamananuM parimANa dezavitA- digvirati vratamAM nakkI karela maryAdAno roje roja yathA yogya amuka bhAge saMkSepa karavo te anarthauvirati-niSkAraNa pApanA sevana rUpa anartha daMDa thI aTakavuM sAmAyi:- amuka kALa sudhI AvaghayoganA tyAgapUrvaka samabhAvanI sAdhanA pauSadhopavAsa-parvatithi AdimAM upavAsa karavA pUrvaka rahevuM 35monAparimo parimANa:-bhogya ke upabhogya vastunI maryAdA nakkI karavI tathatimA :- zudhdha bhakitabhAvathI supAtradAna vatasaMpana- vratathI parivarelo, vratathI yukata va - samuccaya arthane jaNAve che U [6]anuvRtti(1) ni:rAjyoti sUtra 7:13 thI vrato zabdanI anuvRtti (2)juvrato IFii sUtra 7:15 thI mArI zabdanI anuvRtti U [7]abhinavaTIkA - sUtrakAra maharSie agArI vratInI vyAkhyAkaratA pUrva sUtramAM pAMca aNuvratone jaNAvyA. A sUtra thakI bIjA sAtavratonuM kathana kare che aNuvratoe tyAganA prathama pAyarUpa hovAthI mULaguNa ke mULavrata kahevAya che. emULavatonI rakSA,puSTi ane zudhdhine mATe gRhasthobIjA paNa keTalAMka vrato svIkAre che jeuttaraguNa ke uttaprata nA nAme prasidhdha che. AvA uttarotrato ahIM saMkSiptamAM sAta varNavavAmAM Avela che [1]digvirati vrataH svarUpa - potAnI tyAga vRtti pramANe pUrva-pazcima Adi daze dizAonuM parimANa *digambara AmnAya mujaba nirNavgvati sAmayika poSathopavApoLa parimANaTgathivimAvata saMpanna e pramANe sUtra che Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya: 7 sUtraH 16 - 79 nakakI karI tenI bahAranA dareka gharma kAryamAMthI nivRtti levI te digU virati vrata ja pUrva, pazcima uttara, dakSiNa, IzAna,agni,naiRtya,vAyavya,urdhva ane adho e daze dizAmAM amuka hadathI bahAra javuMepramANe darekadizAmAMgamana pariNAmano niyama karavo te divirati jema ke koipaNa dizAmAM 1000 kIlo miTarathI bahAra na javuM athavA bhAratanI bahAra na javuM vagere potAnA tyAganI IcchA-vRtti anusAra je viramaNa karavAmAM Ave parimANa nakkI karavAmAM Ave te digvirati $ A vratamAM dizAnuM parimANa nakkI thatuM hovAthI A vratane dikparimANa vrata kahevAya che ane tenA dhAraka ne dikparimANa agArI vratI kahevAmAM Ave che ebhizcadigvatAdibhi: uttaravrataiH sampanno'gArIvratI bhavati / tatra digvrataM nAma tiryagUrvamadho dazAnAM dizAM yathAzakita gamana parimANAbhigrahaH phaLaH- digu virati vratanuM grahaNa nuM phaLa zuM? koIpaNa vrata phaLadAyI ja hoya ahIM A vratanA mukhya be phaLa jaNAve che -1- dhArelI dizAnI bahAra thatI sarva prakAranI hiMsAno tyAga thAya che, anyathA pote na jAya, pote hiMsA na kare, koIne preraNA na kare chatAM jo dizAnuM parimANa nizcitanakaryu hoya to tyAM thatI sarva prakAranI hiMsAnuM pApa lAge che. kAraNa ke niyama rahitatA thI hiMsAnA anumodanano doSa cAlu rahe che -2-di virati vratathI te agArI vratIno lobha maryAdita bane che.hadanuM niyamana thayA pachI te niyata karela parimANanI bahAra game teTalo Arthika lAbha thavAno hoya to paNa tyAM javAnuM hotuM nathI eTale saMtoSanI mAtrAvinAno ane lobhane maryAdita banAvyA sivAyano AtmA A niyama grahaNa karI zakato nathI -vaLI eka vakhata niyamanA rahaNa bAda tenAM samyaga pAlana thI lobha kaSAyanI mAtrAmAM adhikAdhika ghaTADo thato jAya che ane aneka Arthika pralobhano samakSa TakavAnuM sAtvika baLa maLe che [2]deza virati vrataH- dezavagAsika) kramabheda hetu- sAmAnyathI tathA Agama prApta ullekhAnusAra A vrata no krama uttaraguNomAM pAMcamo Ave che chatAM tatvArthasUtrakAre tene je bIjA kramamAM mukela che te krama bheda karaNano hetu e che ke pUrvanuM vrata je dizA parimANa darzAve che teno saMkSepa karavo jema ke ApaNe dRSTAntalIdhuM ke daze dizAmAM 1000 kilomiTara javuM tevuM dim parimANa lIdhuM paNa te niyamato vArSika ke AjIvana paryanta no hoI zake jayAre rojeroja kaMI te agArI vatIne 1000 kilomITaranuM gamanAgamana hotuM nathI tethI divasa-divasanA niyamamAM A daza dizAnA parimANano saMkSepa thaI zake che eTale te ja agArI vratI A 1000 kilomITaranA niyamane 10 ke 100 kilomITara jeTalo paNa saMkSepita karI zake che A rIte pUrvanA vratanA saMkSepanuM kAraNa hovAthI ArSa krama bheda karIne ane A vratanuM grahaNa karyuM hoya te vAta svIkRta thai zake che Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA taduparAMta koI anya paraMparAnuM sUtrakAranA kALe vidyamAna paNuM hovuM te paNa saMbhavI zake che paNa teno koI vartamAna kAlina Agama grantha mAM ke TIkA granthomAM ullekha karatA nathI vRttikArato eka suMdara vAkayathI ahI khulAso kare che ke reze- mAvasthAnuM pratitinuM pratika pratikSaNam iti dezavratam iti sukhAvabodhArtham anyathAkrama:-kramabheda hetuH / - svarUpa - divratamAM haMmezane mATe dizA TharAvI mUkela hoya chatAM tenA parimANanI maryAdAmAMthI paNavakhate vakhate prayojana anusAra kSetranuM parimANa nakkI karI tenI bahAra dareka prakAranA adharma kAryamAMthI nivRtti levI te dezavirati vrata 4 diga virati vratamAM gamananI je hada nakkI karI hoya temAM paNa dararoja yathA yogya amuka dezano -bhAgano saMkSepa karavo te deza virati. -deza arthAta amuka bhAga saMbaMdhi virati, te deza virati. jema ke daze dizAmAM 1000 kilomITara javA vizeno je niyama che temAM dararoja jeTaluM javAnI saMbhAvanA hoya teTalA ja dezathI vadhAre hada bahAra na javuM tevo niyama karavo agara sakhata mAMdagI ke plAsTara AveluM hoya tyAre ghara ke hospiTala bahAra na javAno niyama karavo. je divasa potAnA gAma ke zaheranI sImAna choDavI hoya tyAre te gAma ke zahera nI hada sudhInuM parimANa nakkI karavuM te deza virati vrata. phaLaH- A niyamathI di viratimAM je hada choDavAmAM AvI che teno paNa saMkoca thavAthI tenA agArIvatIne diviratimAMjelAbha thato hatotelAto thAya ja che, taduparAMtavratanI apekSAe ahIM virati vadhAre hovAthI, jeTaluM viramaNa vadhu teTalo lAbha paNa vadhAre ja maLe che - vartamAna praNAli - A vrata saMbaMdhe vartamAna kALe evI praNAli varte che ke ochAmAM ochA ekAsaNAnA tapasahita savAra-sAMja baMne samaya pratikramaNa karavA uparAMta bIjI ATha (ke daza) sAmAyika karavI A vratane grahaNa karatI vakhate varSamAM huM amuka saMkhyAmAM jema ke cAravakhata, cha vakhata e rIte dezAvakAsika karIza emaniyama karavAmAM Ave che ane daza-sAmAyikathakI pratikramaNa karavA pUrvaka A vratanuM pAlana karavAmAM Ave che zAstrIya rIte teM dizA parimANano saMkSepa karavo e ja dazAvakAsika kaheluM che - A vratano zrAdhdhapratikramaNa sUtra-TIkA mujabano artha: deza zabdathI di virati vrata vaDe maryAdita karelo dikSarimANa no eka bhAga athavA koipaNa vrata saMbaMdhi karavAmAM Avelo saMkSepa samajavAno che avakAza eTale avasthAna arthAt koIpaNa vratamAM rAkhelI chUTone vizeSa maryAdita karIne tenA eka bhAgamAM eTale ke dezamAM sthira rahevuM te-dezAvakAsika vrata A vratanuM pAlana digU viratinA saMkSepa uparAMta sacita, dravya,vigaI, vANaha, taMbola,vatya,kusuma,vAhaNa,zayana, vilepana, brahmacarya,dizA,hANa, bhasuecaudaniyamonA dhAravAthI paNa thaI zake che jo ke ahIM sUtrakAra-tathA vRttikArane to divirati vratano saMkSepa ja Avata thakI ISTa che, vizeSa bhASya ke vRtti tatsambandha jovA maLatA nathI Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 16 [3]anarthadaMDa viratiH svarUpaH- je potAnA bhogarUpa prayojana mATe thatA adharma vyApAra sivAya badhA adharmavyApArathI nivRtti levI, arthAt nirarthaka koi pravRtti na karavI te anarthadaMDavirati vrata + anarthadaNDonAma upabhogaparibhogAvasyAgAriNo vatino artha: tadvyatirikto'nartha: / tadarthodaNDo'narthadaNDaH tad virami vratam / $ artha eTale prayojana -daMDa-jenAthI AtmAdaMDAya-duHkha pAmete daMDa pApasevanathI AtmAdaMDAya cheduHkha pAme che mATe daMDa eTale pApa sevana -arthadaMDa- prayojana vazAt sakAraNa pApanuM sevana te arthadaMDa -anarthadaMDa-prayojana vinA niSkAraNa pApanuM sevana te anarthadaMDa -gRhasthane potAno tathA svajana Adino nirvAha karavo paDe che AthI gRhastha potAnA tathA svajana AdinA nirvAha mATe je pApa sevana kare te saprayojana -kAraNa hovAthI arthadaMDa che jayAre jemAM potAnA ke svajana AdinA nirvAhano prazna ja na hoya tevuM pApa sevana e anartha daMDa che -arthAta jenA vinA gRhasthavAsa na calAvI zakAya te pApa sevana e artha daMDa che ane jenA vinA gRhasthavAsa cAlI zake te pApa sevana e anartha daMDa che. che anartha daMDanA cAra mukhya bhedoH 1-apadhyAna-apadhyAna eTale durgAna,azubha vicAro jema ke amuka mANasa marI jAyato sAruM, cuMTaNI phalANo hArI jAyato sAruM, huMrAjA banuM to sAruMAvA AvA vicAroapadhyAna che AvA vicAro thI kArya sidhdhI thatI nathI paNa nirarthaka pApa baMdhAya che mATe anarthadaMDa che. -2 pApodeza-pApakarmathAya tevo upadezate pApopadeza kahevAya. jema kelaDAI thavI joIe, A yugamAM kArakhAnAvinAto na ja cAle, tamArI kanyA vivAhayogya che mATe paraNAvIdo. vagere vagere upadeza hiMsAdi pAMce doSonA poSaka che mATe tevo upadeza e anarthadaMDa che. -3 hiMsaka sAdhanonuM pradAnaH-je sAdhano vaDe hiMsA thaI zake che tevA sAdhano koIne devA-jemake rIvolvara,charI Adi upakaraNo, koza kodALI vagere adhikaraNo,jhera, agni vagere te hiMsAnA sAdhana hovAthI anarthadaMDa rUpa che -4pramAdAcaraNa-nATaka, sinemA, sarakasa jovo, gIto sAMbhaLavA,hiMDoLe hiMcakavuM, pazupakSI laDAvavA, vikathA karavI,khaDakhaDATa hasavuM, vyasanonuM sevana karavuM AvI-AvI aneka pravRttio gRhasthAvAsa mATe anAvazyaka hovAthI pramAdAcaraNa rUpa anarthadaMDa kahela che. A cAre prakAranA anarthadaMDa vaDe nirarthaka pAponobaMdha thAya che mATe tenAthI nivRtta thavuM te anarthadaMDa viramaNa vrata che. phaLa:- A vratane grahaNa karanAro agArI vratI aneka khoTApApothI bacI jAya che tenuM jIvana saMskArita bane che samAja paNa sukhI samRdhdha ane zAMta bane che a. 76 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA [4]sAmAyikaH svarUpaH kALano abhiprahalaI arthAt amuka samaya sudhI adharmapravRttino tyAga karI dharmapravRttimAM sthira thavAno abhyAsa karavo sAmAyika vrata che * sAmAyikaM nAmAbhigRhya kAlaM arthasAvadyayoganikSepa # sama eTale rAgadveSa virahita paNe je sarva jIvone Atmavata jue che te. gAya lAbha athavA prApti. A samano Aya eTale samAya te uparathI sAmAyika zabda thayo che sama eTale samatA -zAMti, jenAthI zAMti prApta thAya te sAmAyika. -sarvasAvaghayoga arthAta pApa vyApArano tyAga karyA vinA ISTa zAMti namaLe tethI A vratamAM sarva sAvadha yogono tyAga karavAmAM Ave che. amuka niyata kALa paryanta mana-vacanakAyAnA yogapUrvaka na karavA na karAvavA rUpa sarva sAvaghono tyAga karavA sAthe samabhAvanI sAdhanA karAvavA karavI te sAmAyika. -vartamAnakALe AvratabeghaDI athavA 48miniTanuM prasidhdha che temaja "sAmAiya vayajuto" sUtramAM sUcavyA mujaba A sAmAyika vAraMvAra karavuM joieviduso sAmA jJA sAmayika vratane grahaNa karanAra agArI vatI e nitya athavA varSamAM amuka sAmAyika karavAno niyama karavo joIe phaLaH- A vrata grahaNa karavAthI mokSa sukhanI vAnagI rUpa zAMtino ane samatAno anubhava thAya che. gRhastha hovA chatAM sAdhu jevuM jIvana jIvavAnI tAlima maLe che aneka prakAranA pUrva saMcita pApono nAza thAya che temaja mokSamArganI ArAdhanA thAya che pratikSaNa apUrva jJAna-darzana-cAritra paryAyo thI jIva joDAya che. sAdhunI pari upAsanA thAya che mana-vacana-kAyAnA pApa vyApAro thI aTakelo jIva azubha karmabaMdha thI nivRtta thAya che e rIte sAmAyika e saMvara tathA nirjarAnuM sAdhana bane che. [5]pauSadhopavAsa svarUpaH-AThama, caudaza, pUnama ke anya koI vizaSTitithimAM upavAsa karI bIjI badhI varaNAgI-ALa paMpALano tyAga karI dharma jAgaraNamAM tatpara rahevuM te pauSadhopavAsa vrata pauSadhopavAso nAma pauSadhe upavAsa: / pauSadhaH parva iti anarthAntaram / 4 pauSadhamAM upavAsa karavo tenuM nAma pauSadhopavAsa che. pauSadha eTale parvatithi evo rUDhigata artha sidhdhasenIyavRttitathA upAsaka dazAMga sUtra vRtti mAM karavAmAM Avelo che ane parvatithi eTale AThama-caudaza-pUnama amAsa vagere parvatithio. A parvatithione divase upavAsa karavo te pauSadhopavAsa. # hAribhaddIya paMcAzaka anusAra "je kuzala dharmanuM poSaNa kare che ane jemAM jinezvara devoe kahelA AhAra tyAga AdinuM vidhi pUrvaka anuSThAna karAya che te pauSadha kahevAya che" pauSadhanA cArabhedaH- posadopavAre vavide nitte te nahI ?-mahApohe, 2-sarIrasakkAra posahe, 3-baMbhaceraposahe, 4-avvAvAra posahe. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 16 -1 AhAra pauSadha:- upavAsa Adi AhAra tyAga rUpa tapa karavuM te -2 zarIra satkAra pauSadha -snAna,udvartana, vilepana, puSpa,gabdha viziSTa vastra ane AbharaNa AdithI zarIrano satkAra karavAnuM tajI devuM te zarIra satkAra pauSadha -3 brahmacarya pauSadhaH- brahmacaryanuM pAlana karavuM te -4 avyApAra pauSadha - sAvadya vyApArano tyAga karavo te A cAre pauSadha sarvathI ane dezathI baMne prakAre hoI zake paNa hAla pUrvAcAryonI paraMparAnuMsAra phakata AhAra pauSadha ja sarvathI ane dezathI kahyo che bAkInA traNe pauSadha to sarvathI ja thAya che AhAra pauSadhamAM cauvihAra upavAsa e sarva pauSadha che ane tivihAra upavAsa, AyaMbila nivi, ekasaNa edeza pauSadha che -A vratamAM agArI vratIoe parvatithie pauSadha levAno niyama karavo joie ane jo parvatithie na thaI zake to varSamAM amuka pauSadha karavA tevo niyama prahaNa karavo. phaLaH- anya vratonI apekSAe A vratamAM tyAganI vizeSa tAlIma maLe che.sAdhu jIvana nI pavitratAno AMzika paricaya maLe che kaSTa sahana karavAnI zakita vikase che. zarIra parano mamatvabhAva ocho thAya che, dharmajAgarikA thAya che.jApa svAdhyAyAdi dharma anuSThAno thAya che []upa bhoga paribhoga parimANa vrataH svarUpa:- jemAM bahuja adharmano saMbhava hoya tevAM khAnapAna,ghareNA, kapaDAM, vAsaNa, kUsaNa vagereno tyAga karI ochA adharmavALI vastuo nuM paNa bhoga mATe parimANa bAMdhavuM te upabhoga-paribhoga parimANa vrata ra upabhoga paribhoga vrataM nAma azanapAnakhAdyasvAdyagandhamAlyAdInAM prAvaraNAlaGkArazayanA sanagRhayAnavAhanAdInAM bahasAvadyAnAM ca varjanamalpasAvadhAnAmapi parimANakaraNamiti / 4 upabhoga - jeno bhoga ekavAra thAya te "upabhoga'' jema ke AhAra,pAna, snAna, udvartana,vilepana,kusuma vagere te eka vakhata bhogavAi gayA pachI bIjI vAranA bhogamATe nakAmA bane che paribhogaH- jeno bhoga vadhAre vakhata thaI zake te paribhoga jema ke vastra AbhUSaNa , zayana, Asana,vAhana, strI vagere te badhuM eka karatA vadhu vakhata bhogavI zakAya che. AvA upabhoga ane paribhoganuM parimANa nakkI karavuM te upabhoga paribhoga parimANa vrata A vrata ne bhogapabhoga parimANa vrata paNa kahe che paraMtu tenuM tAtparya e ja che ke bhogya vastuonI maryAdA karIne bhoga lAlasA para kAbU meLavavo jo ke Ato zabdArtha kahyo. bhASyAnusAra teno bhAvArtha karIe to "ati sAvadya vastuono sarvathA tyAga ane alpa sAvaghavALI vastuono upabhoga paNa parimANa thI karavo te upabhoga-paribhoga parimANa vrata A vratano niyama be prakAre karavAmAM Ave che tetra viSa vrata gogana varmaviSayavAhU I -1 bhojana saMbaMdhiH-AhAramAM batrIza anaMtakAya sahitanA bAvIza abhakSyo jemAM rAtribhojanano paNa samAveza thAya che kemake rAtribhojanae abhakSya che. zrAvakanuM koi svataMtra Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA vrata nathI] tathA sacita vastuono sarvathA tyAga karavo joIe. A badhI vastuno sarvathA tyAga na thaI zake to jeno upayoga karyA vagara na ja cAlatuM hoya te sivAyanI vastuono to avazya tyAga karavo ja joIe. bIjuM vitta-tra-viva caudaniyama dhAravA pUrvaka bina upayogI vastuono roje roja tyAga ane upayogI vastuonuM parimANa sahelAI thI thaI zake che. -2 karma saMbaMdhiH- dhaMdhAmAM paMdara prakAranA karmAdAna tyAga karavo joIe. kema ke alpa sAvadya jIvanopAya-abhAve A pravRttimAM jJAnAvaraNAdi karmonA hetuonuM AdAna thatuM hovAthI tene karmadAna kahevAmAM Ave che A paMdara karmAdAnanA nAma - aMgAra,vana,zabda,bhATaka, sphoTaka, e pAMcakarma, datta, lAkSa ,rasa,viSa, keza epAMcavANijaya,ya-pIDana,nIluMchana davadAna,sarovarAdinuM zoSaNa asatipoSaNa A karmAdAnono tyAga karavo. nathaI zake to amuka amukanA paccakhkhANa karavA phaLaH- A vratanA pAlanathI tenA agArIvratIne jIvanamAM sAdAI Ave che, AdhyAtmika lAbha sAthe zArIrika, mAnasika, sAmAjika, Arthika Adi aneka dRSTie lAbhadAyI che. [7]atithi saMvibhAga dvataH nyAyathI pedA karela ane chatAMkhapetevAjakhAnapAnAdiyogya vastuonuM ubhayapakSanelAbha thAya te rIte zudhdha bhakti bhAva pUrvaka supAtrane dAna karavuM te atithi saMvibhAga drata 4 atithisaMvibhAgo nAma nyAyagatAnAM kalpanIyAnAmannapAnAdInAM ca dravyANAM dezakAlazraddhAsatkAra kramopetaM parayA''tmAnugrahabuddhayA saMyatebhyo dAnam iti / 2 atithi bhATenI saMvibhAga te atithisaMvibhAga tha je tithi rahita che te "atithi', je mahAtmAe tithi ane parvanA sarva utsava tayA che tene atithi jANavA saMvimA | zabdamAM huM ane vimA e be pado rahelA che saM eTale saMgatatA kenidorSatA zAstranusAra samAcArIpUrvaka nirdoSa gocarI-eSaNIya ane prAsuka gocarI vimA eTale viziSTa bhAga potAnA arthe taiyAra karelA khAna pAnamAMno amuka aMza. -sAdhune kahyuM tevA prAsuka ane eSaNIya khAnapAna, vastra, auSadha vagere - deza,kAla,zradhdhA satkAra krama,pAtra vagerene dhyAnamAM laIne ucca prakAranI bhakita vaDe kevaLa Atma kalyANanI budhdhithI supAtrane je dAna devuM te atithi saMvibhAga. vidhi - zrAvake pauSadhanA pAraNe munirAjane avazya dAna devuM ane te pachIja bhojana karavuM. ahIM munirAja arthAt sAdhune grahaNa karavAnuM kAraNa e che ke ahIM zrAvaka vratAdhikAra cAle che tethI atithi rUpe vItarAga praNIta cAritra dharmanI ArAdhanA karanAra sAdhuja samajavA uta deza kAlaAdinI vyAkhyAdeza - vastunI te dezamAM sulabhatA ke durlabhatA vicArI dularbhavastunuM vizeSa dAna karavuM kALaH-sukALa ke duSkALa no vicAra karI kALAnusAra vahorAvavuM zradhdhA:- vizudhdha adhyavasAya pUrvaka ApavuM. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 16 satkAra-nimaMtraNA karI ghera padharAmaNI karAvI Adara pUrvakaApavuM kamaH- vastunI zreSThatA ke AvazyakatAnA krame ApavuM vratanu phaLa - A vratanA sevanathI dAna dharmanI ArAdhanA thAya che cAritratathA cArItrIyA pratyeno bahumAna bhAva vadhe che ane saMyamadharma nI anumodanA thAya che.. * viratisUtramAM AvelA virati-zabdano artha pUrve sUtra 7:1mAM jaNAvyA mujaba-viramavuM te che. A zabda ne ri,reza ane anarthavg e traNe sAthe joDavAno che tethI vivirati, Tezavirati ane anarthAvarati zabdo bane che ja vatasaMpanna:- ahIM vrata zabdano artha pUrve sUtra7:1 mAM kahevAI gayo che ane saMpana no artha saMyukata ke joDAyelo evo thAya che. vratasaMpana zabda ahIM kahevAyelA sAte vrato sAthe joDavAno che phivirati vratasaMpana, rezavirati vratasaMpana, anartha virati vratasaMpana e rIte sAtemAM samajI levuM ja aravatI-pUrva sutramAMthI sArI tathA vrata zabdanI anuvRtti ahIM lIdhelI che teno artha e ke A sAte vratavALA agArI vratI kahevAya. kema ke maIrIvratI ne AzrIne 12 vrato kahevAya che jemAnA pAMca aNuvrata ane A sAta zIla vrata maLIne kula 12 vrata thaze. che A sAtene zatravrata kema kahyA? -1 Aja adhyAyanA sUtra 19 vratazaku paDye paga mAM vrata nI sAthe joDAyelo zIlDa zabda ja e sUcave che ke pAMca aNuvrata sivAyanA bIjA zautravrata kahevAya. -2 sidhdhasenIya vRttimAM paNa jaNAve che ke "aNuvratane dhAraNa karelA gRhasthane temanA aNuvratonI dRDhatA ne mATe zAstra no upadeza apAya che A zIlDa eTale guNavrata ane zIkSAvrata'' A vidhAnathI paNa phalita thAya che ke A sAtene zauDha vrata kahevAya che. * A zIlavratanA guNavrata ane zIkSAvrata evA be bheda kaI rIte? AgamamAM vaMdItA sUtramAM ane vyavahAramAM traNa guNavrata ane cAra zIkSAvrata prasidhdha che te mujaba dvivirati, 3pamI parimo parimANa, anarthavirata e traNe guNavrato che jyAre sAmayi, rezavisijha popavAsa,MtithivimA e cAre zIkSAvrata kahelA che. guNavrata - puSyanta-saMdhyAyane saMkhyAnI mAphaka gaNI zakAya che mATe tene guNa kahevAmAM Ave che. jema ke dizAparimANanuM, bhogopabhoganA parimANanuM ane anarthadaMDamAM upabhogya vastunuM saMkhyA parigaNana thaI zake che mATe tene guNavrata kahyA che. temaja AvatothI aNuvratonuM pAlana saraLa bane che mATe guNavrata kahyA. zikSA- zikSA eTale abhyAsa tenA sthAna hovAthI athavA te ja vrato abhyAsano viSaya hovAthI tenezikSApada vrato kahelA che. temaja A vratonA pAlanathI saMyamadharmanI zikSA maLe che mATe zikSAvrato kahyA che. prastuta granthamAM Akrama jovA maLato nathI kemake sUtrakAre A sAte vratone zIlavata rUpe ja upadezela che Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA 0 [B]saMdarbhaH Agama saMdarbha mA IRyamaMDuvAvadaMgAphavarU taMgI pavanaputrayArUMtinA guNavayAiM catAri sikakhAvayAI tiNNi guNa vayAiM aNastha daMDa veramaNaM disivvayaM upabhogaparibhoga parimANaM cattAri sikkhAvayAiM sAmAiyaM desAvagAsiyaM posahovavAse atithi saMvibhAge / ja pa. pU.34-7 zrIvIzAnI # tatvArtha saMdarbhaH-mUtra. 7:21 vratazIpu parve puSya yathAzramama 6 anya grantha saMdarbhaH(1)karemi bhaMte tathA sAmAIya vayajuro sUtra-prabodhaTIkA (2)pauSadha sutra-tathA vaMdita sUtra prabodhaTIkA (3)yogazAstra (4) paMcAzaka [9]padyaH(1) dizAtA dizAtaNA parimANa vratane deza avagAsika bhaNuM anartha virati vrata sAmayika posaha vrata ja gaNuM upabhogane paribhogamAMhi parimANa ja mana dharuM atithitaNo saMvibhAga dhArI rUDo saMyama AdaruM aNuvrata dhArI agArI vatIo dizA deza ubhaya virame 'anarthadaMDa virati sAmAyika bhogopabhoge sImita rahe pauSadhapavAsa karI pakhavADe atithi bhAge rAce che mRtyu Ave mAraNAMtikI saMlakhanA vaLI Ave che U [10]niSkarSa-ukata baMne sUtro zrAvakanAbAjhatane jaNAve cheagArIvatI-zrAvaka bAramAMnA koIpaNa vratane zakti anusAra dhAraNa kare to paNa te amArI vatI kahevAya che. chatAM bhASyakAra eka mahatvanuM sUcana atre karI jAya che tetanna sarvasAvadya nikSepa: tyAra pachI A zrAvaka sarvasAvadya choDIde che arthAta agArI paNAthI nivRtta thaIne mahatva guNone prApta kare che arthAta sarvavirati ne pAme che A rIte A sUtrano niSkarSa e ja che ke aNuvrata dhArIno paNaaMtima uDjha to mahAvrata dhAraNa karavAeja hovo joIe (adhyAya -sUtraH 10) U [1]sUtrahetu- A sUtra thakI saMlekhanAne jaNAve che [2]sUtra mULa-mArAntiva saMvanAM goSitA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 adhyAyaH 7 sUtraH 17 U [3]sUtra pRthaka-sUtra spaSTa pRthakaja che U [4]sUtrasAraH- [vaLI te vratI bAraNAMtika saMkhanAno ArAdhaka athavA sevanAro hoya che) U [5]zabdajJAnamArAnti- janmanuM paryavasAna, AyunI pUrNAhUti saMvanA-tapa vizeSa goSita karanAra, sevanAra 1 [6]anuvRttiH(1)aNuvrato ArI sUtra 7:15 thI mArI zabdanI anuvRtti levI (2)ni:zalyovatI sUtra 7:13 thI trastI nI anuvRtti levI 1 [7]abhinavaTIkAH- kaSAyano aMta ANavA mATe temane nabhavAno ane tenI pRSTinA kAraNo ghaTADavA pUrvaka temane pAtaLAM karavA te saMlekhanA. A saMlekhanAnuM vrata cAlu zarIrano aMta Ave tyAM sudhI levAtuM hovAthI te "mAraNAMtika saMlekhanA' kahevAya che. evuM saMlekhanA vrata gRhastho paNa zradhdhA pUrvaka svIkArI tene saMparNa paNe pAme che tethI ja gRhasthane e vratanA ArAdhaka kahyA che zrAdhdha pratikramaNa sUtra-vaMditA sUtra mAM tathA zrAvakanA aticAromAM paNa saMlekhanAno vratasvarUpe ullekha thayelo che temaja tatvArthasUtrakAre paNa tene agArI vratInI sAthe ja goThavelA che. tethI karIne ja gRhasthane saMlekhanA vratanA ArAdhaka kahyA che ja mAraNAntikA 4 maraNa samaye yogya samAdhi, sthiratA ane ArAdhanA jaLavAi rahe te mATe jayAre baLa, vIrya, sAhasa, parAkrama,zradhdhA, dhRti ane saMvegavidyamAna hoya tyAre ja khAvuM-pIvuM tajI daIne maraNa-paryantanuM aNasaNa karavuM te saMkhanAno mukhya hetuM che. zrI upAzakadazAMga sUtramAM tene apazcima bhAraNAMtika saMkhanA kahI che ja potAnA pariNAmo thI grahaNa karAyela AyuSya -indriya ane baLanuM kAraNa vazAta kSaya pAmavuM te maraNa. A maraNa be prakAre che (1)nityamaraNa (2)tarbhAva maraNa pratikSaNa Ayu vagereno kSaya thavo tene niyamaraNa kahe che nUtana zarIra paryAya ne dhAraNa karavA mATe pUrvaparyAya no nAza thavote tadbhAva maraNa che 3 ahIM sUtramAM je maraLAno zabda kahela che te tadbhAva maraNanA arthamAM ja grahaNa karavAno che eTale ke AyuSyanI parisamAptite maraNAnta. ane maraNAMnta zabda parathI hetunA nirdeza ne mATe vyAkaraNanA niyamAnusAra pheraphAra thaI mAraNAntika zabda banyo che # svakarmAnusAra prApta Ayu, Indriya ane mana-vacana-kAyae traNa baLanuM kAraNa vizeSanI prApti anusAra nAza thavu te maraNa che A maraNa tadubhAvanuM ja grahaNa karavA mATe sUtramAM mara zabda sAthe anta padanuM grahaNa karela che Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA -"maraNa e ja anta"te maraNAnta jenuM AmaraNAMnta ja prayojana che te maraNAntika pada saMlekhanAnuM vizeSaNa hovAthI "maraNAMntikI'e pramANe pada thayuM che. sarvAyuSaH kSayo maraNaM, maraNamevAnto maraNAnta:maraNakAla:pratyAsannaM maraNam iti yaavt| janmanaH paryavasAnaM tatra bhavA mAraNAntikI / ja saMvanA: $ sArI lekhanA te saMlekhanA hil dhAtuno artha zoSaNa che tethI jenA vaDe sArI rIte zoSaNa thAya te saMlekhanA tapa kriyA kahevAya - zarIra ane kaSAyo vagerenuM zoSaNa karanAra tapa tene saMlekhanA kahevAmAM Ave che. # dehaane kaSAyavagere niyamathI pAtaLA pADIda-kRza karI nAkhe, tevI pakriyAone jinavaroe ahIM "saMlekhanA" kahI che $ bAhya zarIra ane abhyatara kaSAyonuM, uttarottara zarIra ane kaSAyane puSTa karavAvALA kAraNone ghaTADatA jatA, sArI rIte kRSa karavuM te saMkhanA che saMlekhyate'nayA zarIrakaSAyat iti saMlekhanA - tapovizeSaH * ITIvatI- A zabdonI uparokata sUtrathI anuvRtti karavAmAM Avela che kema ke parIvratI arthAta gRhastha zrAvaka A mAraNAntikI saMlekhanAM karavAvALo pRhI zrAvaka hovAthI ahIM gRhasthanA 12vratone aMte teno ullekha karela che. vaMdituM sUtra-zrAvaka aticAra, upAsaka dazA vageremAM paNa tenA ullekha A rIte ja maLe che ja goSita- sUtrakAra maharSie sUtramAM A zabdane mArazAntikI saMlekhanA sAthe joDela che teno artha che "prIti pUrvaka sevana karavuM' arthAt zrAvako mAraNAntika saMkhanAnuM pritipUrvaka sevana karanAra hoya che 4 goSatA-vitA-rtA ti | * tAtparyArtha-maraNanA aMte thanArI A saMkhanAnuM prIti pUrvaka sevana karavAvALA gRhastho-zrAvako hoya che athavA maraNanA aMta samayanI saMlekhanAnuM pAlana karanAra agArI vratI zrAvaka hoya che ja bhASyArthIkALa, saMghayaNa, durbaLatA ane upasarga doSa thakI dhamAMnuSThAna nI tathA AvazyakanI parihANi [-kSaya] kemaraNa nikaTatA jANIne uNodarI upavAsacha8 aThThama Aditapa vaDe AtmAne saMlekhanA pUrvaka niyamamAM lAvI, uttama vrata saMpanna hoya te-zrAvaka cAre prakAranA AhArano tyAga karI jIvanaparyantabhAvanA ane "anuprekSAmAM tatpara rahI, smaraNa ane samAdhimAM bahudhA parAyaNa thaI,maraNanA aMta samayanI saMlekhanAne sevanAra evo te mokSamArgano ArAdhaka thAya che, - 4 bhASyanA keTalAMka viziSTa zabdonI samajUtiH "kALaH- duSkALa,kALadoSa, durbhikSa, anna-pAnI dularbhatA thI dharmAnuSThAna mAM kSati ke maMdabRttitva pAmavuM te Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 17 89 saMghayaNa -varSabhanAraca RSabhanAca,nArI, ardhanArI,kIlikA, ane sevArta e cha saMghayaNamAM kSINatA AvavAthI dharmAnuSThAnamAM hAni pahoMcavI. durbaLatAH- zArIrika zakita,vIrya, baLa, parAkramamamAM durbaLatA thakI dharmAnuSThAnamAM kSati utpanna thavI upasarga-deva-manuSya -tiryaMca ke sAmuhika upasargothakI dharmAnuSThAnamAM viNatA AvavI "dharmakuzala- anuSThAna athavA kSamA mArdava,Arjava,mukita, tapa saMyama, satya, zauca, AkiMcanya ane brahmacarya e dazavidha dharma. "AvazyakaH- Avazya kartavya, caityavaMdana, pratikramaNa, pauSadha,vaiyAvacca vagere parihANI - kSayathavo, kSINa thavuM, ghaTADo thavo "niyama-saMyama,sarvasAvadya virati lakSaNa uttamadrata saMpanna - mahAvrata thI yukata bhAvanA A adhyAyanA sUtraH4 thI 7mAM jaNAvelI che te anuprekSA - vairAgyanI bAra bhAvanA adhyAya 9 sUtra-7mAM kahelI che 12 smaraNa-pote grahaNa karelA vrata-niyama ke pratijJAne saMbhAravA te samAdhiH- cittanI svasthatA ane Araudra dhyAna no tyAga A rIte kALAdi cAre doSa thakIdharmAnuSThAnAdimAM kSINatA AvatI jANIne, uttama vratasaMyama dhAraNa karI, anazana svIkArI, zeSa jIvana-bhAvanAdimAM tatpara banI samAdhi parAyaNatA pUrvaka vyatIta karato, te saMlekhanA sevI sAdhaka mokSa mArgano ArAdhaka thAya che. - saMlekhanA tapavidhiH saMlekhanA tapanA utkRSTa,madhyama ane jadhanya evA traNa prakAro che temAM utkRSTa tapa bAravarSanuM che madhyama tApa bAramAsanuM che ane jadhanya tapa bAra pakSa cha mAsa nuM che - A tapa uNodarI,upavAsa cha8, aThThama Adi vividha prakAre thAya che. - vRdhdhAvasthA, rogAdika prabaLakAraNa,vairAgyAdithI saMlekhanAnI icchA thAya tyAre zakita-saMyogo joIne prathama tivihAro ke covihAro saMlekhanA-tapa karavAmAM Ave che Atapa pUrve zarIranI badhI dhAtuo tathA gArava Adi mAnasika bhAvonuM zoSaNa kareluM hovuM joIe ane saMlekhanA svIkAryA pachI mananA bhAvonI nirmaLatA rahevI joIe. * vizeSa: # praznaH 1- saMlekhanA vrata lenAra anazana Adi dvArA zarIrano aMta ANe e Atmavadha thayo kahevAya ane Atmavadha e svahiMsA ja che, to pachI ene vrata tarIke tyAga dharmamAM sthAna ApavuM kaI rIte yogya gaNAya? samAdhAna - dekhItu duHkha ke dekhIto prANanAza hovA mAtrathI tene hiMsA kahevAtI nathI. yathArtha hiMsAnuM svarUpa rAga, dveSa ane mohanI vRttithI ghaDAya che, saMlekhanA vratamAM prANano nAza che kharo, paNa te rAga-dveSa ke mohathI na thato hovAthI te hiMsAnI koTimAM Avato nathI. ulaTuM nirmohapaNuM ane vItarAga paNuM keLavavAnI bhAvanAmAMthI evrata janme che ane e Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA bhAvanAnI sidhdhinA prayatnane lIdhe ja e vratapUrNa thAya che. tethI te hiMsA nathI paNa zubhadhyAna ke zudhdha dhyAnanI koTimAM mukI zakAya tevuM eka vrata che. - bIjuM sUtrakAre pramatta yogathI prANanA tyAgane hiMsA kahelI che. jayAre zAstrokata vidhi anusAra jANI-samajIne karAyela saMlekhanAmAM rAgadveSAdino abhAva hovAthI pramatta yoga hoto nathI tethI paNa saMlekhanA ne hiMsA kahI zakAya nahIM trIjuM:- saMlekhanAne AtmaghAta ke svahiMsA na kahevAya kema ke jema eka vaNikane potAnA gharano vinAza iSTa nathI tema koipaNa prANIne maraNa iSTa hotuM nathI, chatAM koi kAraNathI gRhavinAzanI saMbhAvanA utpanna thAya to te vaNika dharachoDI deze,paNa temAM rahela krUvya-saMpatti Adino nAza na thAya te mATe prayatnazIla raheze 02 e-ja-rI-te vrata ane zIlanuM pAlana karanAro gRhastha paNa, jo zarIranA vinAzanuM kAraNa upasthita thaze to saMyama ghAta na thAyate rIte dhImedhIme zarIrane choDaze athavA to zarIra novinAza ane AtmaguNa no vinAza baMne sAthe udbhavaze to evo prayatna ja karaze jethI Atma guNono vinAza na thAya. A rIte saMlekhanA karavAvALo AtmadhAtika ke svahiMsaka banato nathI. praznaH2 sUtramAM noSitA zabda mukayo tenA karatA sevitA zabda mukayo hotato zo vAMdho hato? kema ke arthanI spaSTatA sevitA zabdathI vizeSa thAya che -samAdhAnaH- sUtrakAra maharSie vizeSa arthanA pratipAdanane mATe ja ahIM noSitA zabdano prayoga karela che kema ke sevitA no artha ''sevana karavuM'' evo thAya che jayAre nopitA zabdano artha ''prItipUrvaka sevana karavuM'' evo thAya che saMlekhanA baLajabarIthI karAvI zakAya nahIM paraMtu te agArI vratIne saMyamamAM- sanyAsamAM pUrNa prIti hoya che mATe ja te saMlekhanAne kare che tethI ''prItipUrvaka sevana karavuM''e arthamAM vaparAyela gup dhAtuno prayogaja ahIM yogya che jhul ne kartA arthamAM tRn pratyaya lAgIne ja nopitA zabda banelo che ' praznaH 3- jaine taromAM paNa kamaLapUjA,bhairavajapa,jaLasamAdhi vagere aneka prANanAza karavAnI ane tene dharmamAnavAnI prathA jovA maLe che to pachI temAM ane A saMlekhanAmAM bhedazo che? samAdhAnaH- prANanAzanI skUla dRSTie to baMne kriyA samAnaja lAgaze pharka hoya to tenI pAchaLanI bhAvanAomAM che. jaina darzana anusAra AvI saMlekhanA prakriyA pAchaLanuM dhyeya koi bhautika lAbha,Aveza ,pralobhana,parArpaNa ke paraprasannatA nathI. paraMtu Atmazodhana, karmanirjarA,kaSAyano aMta ANavo te che jayAre jIvanano aMta khAtarI pUrvaka nikaTa dekhAya, dharma ane Avazyaka kartavyono nAza AvI paDe,temaja koipaNa jAtanuM durdhyAna na hoya tyAre ja evrata vidheya mAnavAmAM Avela che. sUcanaH- A vrata agArI vratInI mAphaka anagAra ne arthAt sAdhune paNa hoya che. jo ke tene vrata svarUpe varNavavAmAM Avela nathI paNa saMlekhanA aMge aneka kathAnako tathAsAdhuone karavAnI saMlekhanA vidhinA ullekho AgamomAM paNa prApta thAya che. jene samAdhi maraNa nA nAme paNa oLakhavAmAM Ave che. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 17 sidhdhasenIya vRttimAM paNa kahyuM che ke-saMovanAvazya samAdhimaraNapayaMte vidheyA'nagArAgAribhyAm ] [8]saMdarbhaH Agama saMdarbhaH- sacchimA mArAMti saMoLA nUsaLarAdaLA | na aupa. sU.34/7 tatvArtha saMdarbha:(1)3ttama: kSamAmArdavArgavaunasatyasaMyama... sUtraH 9H6 uttamadharma (2)anityAraLasaMsAretvAzuvi...sUtra 9:7anupekSA (3)tijJAtiHzarIra......saMhanana...tIrthatRttvava... sUtra 8:12 saMghayaNa anyagrantha saMdarbha: (1)vaMditu sUtra-gAthA 33 -prabodhaTIkA bhAga-2 (2)zrAdhdha pratikramaNa sUtra vRtti (3)paMcavastu prakaraNa (4)vaiyAvaccagarANaM sUtra-prabodhaTIkA ] [9]padhaH (1) ArAdhanAnI maraNa aMte sevanA zAstra kahI suNI dhArI viSaya vArI hdayamAMhi sI (2) A sUtranuM padya pUrva sUtraH17 mAM kahevAi gayu che [10]niSkarSa:- prastuta sUtramAM sUtrakAra samAdhimaraNane AzrIne mAraNAntikA saMlekhanAne jaNAve che temAM vividha kAraNo jaNAvIne ane te saMjogomAM saMlekhanAnI ArAdhanA karavAnuM sUcana karela che temAM eka muddo kAyAno che jo kAyabaLa, vIrya,parAkramAdi mAM kSINatA AvI hoya ane tene lIdhe dharma -AvazyakAdimAM ghaTADo thato hoyato saMlekhanA tapakaravuM e vAtano niSkarSazo? A audArika kAyAne khAvA-pIvA ApIe lAlana-pAlana karIe,lADalaDAvIe paNa AvuM badhuM kayAM sudhI? jayAM sudhI te eka nokara tarIke ApaNI sevA kare tyAM sudhI. paNa jayAre te nokara tarIke kAma na Ape tyAre zuM karavuM? rajA ja devI paDe ne? mATeja saMlekhanA tapa kahyo A tapa thakI kAyAne zoSavI paNa sAthe kaSAyone paNa zoSavI nAkhavA samagra sUtramAM A eka mahatvano saMdeza che ke A kAyato ApaNI gulAma thaine rahevI joie jayAMsudhI te gulAmI kare tyAM sudhI ja tenuM lAlana-pAlana ke ALa paMpALa thAya pachI te tene phAMsIne mAMcaLe ja laTakAvAya arthAt zAstronI vidhi mujaba saMlekhanA tapa karIne te kAyAnI rahI sahI zakitano upayoga karIne AtmAne saMsAramAMthI mukta karAvavAno ja puruSArtha karavAno hoya 91 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92. tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (adhyAyaH7-sUtraH18) U [1]sUtrahetu-samyaktanA aticArone jaNAvAnA hetuthI A sUtranI racanA thayelI che [2] sUtra mULaH-DUAkSAviDivsAsaMtavA: samyagddaSTeraticArAH 0 [3]sUtra pRthaka-za - IkSa - vikirlo - kacaSTi prazaMsA - saMtavA: samyag ddaSTe:aticArA: | [4] sUtrasAra-zaMkA,kAMkSA,vicikitsA,anyadraSTiprazaMsA ane anyadRSTisaMstava, e pAMca samyagdarzananA aticAro che 1 [5]zabdajJAnaHzahu-zaMkA, saMzaya DikSA- kAMkSA, IcchA vijillA- vicikitsA,saMzaya-saMdeha macaSTiprazaMsA-ittara darzana nI prazaMsA []isaMstava-ittara darzanIno paricaya sagaSTa-samyagadRSTi, samyakta dhArI tivAra- aticAra, alana,duSaNa [6]anuvRtti-pUrvanuM koI sUtra ahIM anuvartatu nathI [7]abhinavaTIkA-samyakta e cAritra dharmano mULa AdhAra che tenI zudhdhi uparaja cAritranI zudhdhi avalaMbita che. tethI sUtrakAre A sUtra thakI samatvanI zudhdhi mAM khalela pahoMcADanAra doSone jaNAvelA che. niHzalyovratI iti vacanAdukataM bhavati vratI niyataMsamyagddaSTiI: A pUrve sUtrakAra maharSi e jaNAvela che ke je niHzalya hoya tene ja vratI kahevAya. A kathanathI eka vAta spaSTa che ke je zalyarahita haze temithyAtva zalyathI paNa rahitapaNa hovAno. mithyAtva rahita hovAthI te niyamo samyagadRSTi hovAno. have jo AtmAne samyaktanuM suvizudhdha pAlana karavuM hoya to tenA doSanI jANakArI ane nivAraNa baMne Avazyaka che tIrthaMkara praNita jaina zAsanane vize eka vAta sunizcita che ke koipaNa jIva samyam darzana prApta karyA sivAya samyajJAnI hoto nathI temaja samyajJAna vinA samyakyAritra guNa prApta thaI zake nahIM AthI samyaphadarzana guNa sau prathama prApta karavo joIe - samyagdarzana guNanI nizcayathI prAptitoyathApravRttikaraNa, apUrvakaraNa-anivRttikaraNa ema traNa karaNathI thaI zake che paNa vyavahAramAM sarva prathama tenuM AropaNa vrata rUpe thAya che. A rIte samyakta vrata grahaNa karyA pachI tenI vizudhdhi jaLavAI rahe te hetuthI ahIM sUtrakAre pAMca doSone jaNAvelA che tenA nivAraNa thakI zudhdha samyaktavrata nuM pAlana thaI zake che [1]zaMkA - sarvajJa ane sarvadarzI kevaLI bhagavaMtoe prarUpela Atmadharma saMbaMdhamAM koI Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 adhyAyaH 7 sUtraH 18 nAnI yA moTI zaMkA-anyathA vicAraNA karavI, te zaMkA aticAra 4 Ahata pravacananI draSTi svIkAryA pachI temAM varNavAyelA keTalAMka sUkSma ane atIndriya padArtho je mAtra kevalajJAna ke Agamagamya hoya temane vize zaMkA karavI ke "Ama haze ke nahIM hoya te zaMkA aticAra saMzaya ane tapUrvaka parIkSAnuM jaina tatvajJAnamAM sUparNa sthAna hovA chatAM ahIM zaMkAne aticAra rUpe varNavela che, tenuM kAraNa e che ke tarkavAdanI pAranA praznone tarkadraSTie kasavAno prayatna na karavo joie. tema karavA jatA sAdhaka mAtra zradhdhAgamya vastune budhdhigamya na karI zakavAthI chevaTe budhdhigamya tatvone paNa choDI de che # potAnI matimaMdatA thI Agamophata padArthone samajI zakavAthI amuka vastu amuka rUpe haze ke nahIM? evo saMzaya te zaMkA * zaMkAnA be bhedaH-(1)sarva zaMkA (2)deza zaMkA (1)sarva zaMkA-mULa vastunI zaMkA te sarva zaMkA, dharma haze ke nahIM? (2)deza zaMkA -mULa vastunI zaMkA na hoya paNa tenA eka dezanI zaMkA hovI te deza zaMkA jema ke AtmAto che paNa te AtmA zarIra pramANa haze ke nahIM? jIvato che paNa pRthvIkAyAdi jIvo haze ke nahIM? AvI zaMkA jijJAsA budhdhine badale azradhdhAnI budhdhi thI thAya to tene zaMkA aticAra kahevAmAM Ave che adhigatajIvAjIvAditattvasyApi bhagavataH zAsanaM bhAvato'bhiprapannasyAsaMhAryamate: samyagddaSTerarhatprokteSu atyantasUkSmeSu atIndriyeSu kevalAgamagrAhayeSvartheSu yaH saMdeho bhavati evaM syAt evaM na syAt iti zaMkA / # je zradhdhAthI arihaMta ane sidhdha bhagavAnanuM devatarike AlaMbana levAmAM Ave che, pAMca mahAvratadhArI onuM guru tarIke AlaMbana levAmAM Ave che ane vItarAga praNIta dharmanuM dharma tarIke AlaMbana levAmAM Ave che tenI yarthAthatA viSe zaMkA uThAvavI e samyaktano pahelo aticAra ke dUSaNa che. [2]kAMkSAH- zrI jainasaMgha zAsananI deva-guru-dharma saMbaMdhi AtmazudhdhikAraka pravRttino zaMkAe karI anAdara karI anya dharma,mata,gaccha saMbaMdhi pravRttiprati saMsAra sukhanI lAlasAe Adara budhdhi karavI te kAMkSA ja aihika ane pAralaukika viSayonI abhilASA karavI e kAMkSA. jo AvI kAMkSA thavA lAge to guNa doSanA vicAra vinAja sAdhaka game tyAre potAnA sidhdhAMto ne choDI de tethI tene aticAra doSa kahela che 4 kAMkSA eTale icchA. dharmanA phaLarUpe sukhanI icchA rAkhavIte. saMsAranuM sarva prakAranuM sukha duHkha rUpa hovAthI paramAtmA e tene hoya kahyuM che. AthI dharma kevaLa mokSane AzrIne ja thAya.jo dharmanA phaLa rUpe Aloke paralokanA sukhanI IcchA rAkhavAmAM Ave to te paramAtmAnI AjJAnuM ullaghaMna che ane samyakta nuM dUSaNa che. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA 4 kAMkSAno bIjo artha paNa jovA maLe cheH- vItarAga praNIta darzana sivAyanA bIjA darzananI icchA te kAMkSA A bIjA arthamAM kAMkSAnA be bheda kahyA che (1)sarva kAMkSA (2)dezakAMkSA sarvakAMkSA- sarvadarzano sArA che, sarva darzana AdaraNIya che evuM mAnavA pUrvaka sarvadarzananI AkAMkSA sevavI te sarvakAMkSA dezakAMkSA -sarvadarzano ne badale koI ekabedarzanonI icchA rAkhavI. jemakebaudhdhadarzana zreSTha che kema ke temAM kaSTa sahana karyA vinA dharma karavAno upadeza apAyelo che 2 aihalaukikapAralaukikeSu viSayeSvAzaMsA kAGkSA / so'ticAra:samyagddaSTe: / kRtaH kAGkito hyavicAritaguNadoSa: samayamatikrAmati / * arihaMta-sidhdha jevA deva, tyAgI guru, dayAmaya sApekSa dharma ne prApta karyA pachI anyamatanI ke anyanA darzananA AkAMkSA rAkhavI ke icchA karavI te samyatvano bIjo aticAra che [3]vicikitsAH # guNa doSanI yathArtha vicAraNA sivAya matimaMdatAe ke gatAnugatie sAdhyasAdhananI zudhdhi vagara zUnya manaska bhAve temaja saMdeha sahitadharmAnuSThAna karavA -karAvavA te vicikitsA aticAra 4 jayAM matabheda ke vicArabheda no prasaMga hoya tyAM pote kaMI paNa nirNaya karyA sivAya mAtra matimaMdatAthI ema vicAre ke "e vAta paNa ThIka ane A vAta paNa ThIka evI budhdhinI asthiratA te vicikitsA. AvI budhdhinI asthiratA zrAvakane eka tatva upara sthira kadI ja na rahevA de mATe te aticAra che. # vicikitsA eTale saMzaya-saMdeha dharmanA phaLano saMdeha rAkhavo. meM karelI tapavagere sAdhanAnuM phaLa maLaze nahIM tevo saMdeha karavo dAna dharmAdinuM sevana karavAthI mane phaLa maLaze ke nahIMevA-evA saMzaya karavAte A granthAntara thI levAyela vyAkhyAche temAtatvArthabhASyanI saMgatatA jaNAtI nathI + vicikitsA nAma idam api asti idam api asti iti mati viplutiH vicikitsA eTale sudeva-sugara-sudharmanA svarUpa saMbaMdhamAM pAyA vinAnA tarka karavA, khoTI vicAraNAo karavIte saMbaMdhi prApta thayelI sthira budhdhine badalI nAkhavIte tene ekajAtano mati vibhrama paNa kahI zakAya che.sAdhu sAdhvInA malina vastra ke zarIra joine ema vicAra karavo ke A sAdhuo apavitra che emanAmAM kaI sAra nathI to e paNa eka prakAranI vicikitsA ja che. tenuM AkharI pariNAma samyakta ne zithila karavAmAM ja Ave che tethI te samyakta aticAra gaNAya che [4]anya dRSTi prazaMsA - 4 zrI jinezvara bhagavaMtabhASita dharmathI virudhdha vartana karavAvALAonI teonA punya prakarSathI AkarSAine prazaMsA karavI te . Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85. adhyAyaH 7 sUtra: 18 $ jemanI draSTi khoTI hoya temanI prazaMsA karavI te mithyA draSTi prazaMsA. bhrAnta dRSTipaNAnA doSavALI vyakitaomAM paNa ghaNIvAra vicAra, tyAga Adi guNo hoya che, A guNothI AkarSAIne guNa-doSa no bheda karyA sivAya te vyakitanI prazaMsA karavAmAM Ave to avivekI sAdhakane sidhdhAnta thI alita thaI javAno bhaya rahe che. tethI ja anya dRSTi prazaMsAne aticAra kahela che .jo ke madhyastha draSTi sAdhakane AvI prazaMsA hAnikAraka ja thAya tevo ekAMta niyama nathI paNa AthI mithyASTi prazaMsA thI alanAno bhaya raheto hovAthI tene samyaktano aticAra kahevAmAM Avela che 4 sarvajJa praNita darzana sivAyanA darzanonI prazaMsA karavI jema ke teo punyavAna che. guNavAna che, dharmI che, udAra che, kharA arthamAM sAdhaka che AvI-AvI pratyakSa ke parokSa prazaMsA thakI aparipakava budhdhivALA jIvo temanA guNothI AkarSAIne samyagdarzana paNa gumAvI de e susaMbhavita che AthI anyadRSTinI prazaMsA e aticAra che. __ anyaddaSTi: iti arhat zAsana vyatirikatAM ddaSTim Aha / sA ca dvividhA / abhigRhItA anabhigRhItA ca / 4 anyadRSTi eTale arihaMta bhagavaMtanA zAsana sivAyanI draSTi (1)abhigRhItaH- jagatamAM pracalita sAMkhyAdi koIpaNa dharmanA rUpamAM hoya te abhigRhIta anyadraSTi (2)anabhigRhItaH- koIpaNa mata, paMtha ke dharmanA svIkAra vinAja mUDharUpe je mAnyatA mAnavAmAM mananuM valaNa hoya te anabhigRhIta anyadRSTi jagatamAM abhigRhIta anyadRSTio badhAM maLIne 363 kahelA che. jemAM 180 kriyAvAdIo,84 akriyAvAdIo, 67 ajJAnavAdIo ane 32 vaiyiko kahelA che A sivAya samayagudRSTi AtmA-1 alaga, kema ke tenA bheda-prabheda gaNAvavAmAM Avela nathI A 363 matAvalaMbInI prazaMsA te anyadraSTi prazaMsA che jene samyatva vatano cotho aticAra kahelo che. 4 jemano veSa-tyAgI ke mumukSano hovA chatAM carthAtenI virudhdha nI dekhAya te kuliMgI kahevAya che. jema paMcAgnitapa, aNagaNa jaLamAM snAna,strI sparza aniSedha vagere. AvAnI prazaMsA karavI nahIM alabata evA no tiraskAra paNa karavAno nathI tyAM udAsIna bhAva rAkhavAno che. tiraskAra karavAthI to TheSabhAva poSAya che, kuliMgI prazaMsAno tyAga samayagdarzanamAM sthiratA mATe jarUrI che [5]anyadRSTi saMstavaH 4 zrIjInezvara bhagavaMta prarUpita ane pravartAvela dharmathI virudhdha pravartana karanArAonuM Adara-bahumAna karavuM te samyakta guNanuM ghAtaka hovAthI samyaktano aticAra che. $ jemanI draSTi khoTI hoya tevA sAthe paricaya karavo te anyadRSTi (mithyAdRSTi] saMstava, bhrAnta dRSTipaNAnA doSavALI vyakitaomAM paNa ghaNIvAra vicAra, tyAga Adi guNo hoya che A guNothI AkarSAI guNa-doSano bheda karyA sivAya tevI vyakitano paricaya Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA karavAmAM Aveto avivekI sAdhakane sidhdhAMta thI alita thaI javAno bhaya rahe che tethI anyadRSTi saMstavane aticAra kahela che. 4 saMstava eTale paricaya. anyadarzanI sAthe rahevuM, paricaya rAkhavo, temanA darzananI kriyA jovAthI-sidhdhAMto nA zravaNathI samyakta thI patita thavAno saMbhava rahe che mATe tene samyakta vratano pAMcamo aticAra gaNelo che anyaddaSTi: iti arhat zAsanavyatirikatAM dRSTimAha / teSAm saMstave samyagaddaSTeraticAra iti # kuliMgiono paricaya,sahavAsa, saMsarga AdithI aneka AdhyAtmika anartho saMbhave che tathA zudhdha-zradhdhA-samyakta dUSita thAya che. tethI ene (pAMcamo) aticAra kahyo che ja samyagadraSTi 4 samyagudRSTi eTale samayagdarzana nI bhajanAvALA 4 mohanIya karmanovaiciyathI AtmAnI pariNati vizeSa hovI te samyagudRSTi[ahIM samyagudRSTi ane samayagdarzana baMne paryAya gaNela che] 4 anaMtAnu baMdhI kaSAya tathA mizramohanIya, mithyAtva mohanIya ane samyakta mohanIyae sAtenA kSaya-upazama ke kSayopazamathI udbhavela pariNAma vizeSate samayagdarzana aticAra - aticAra eTale skUlanA,dUSaNa, ullaMghana, bhUla vagere # je jAtanAM skUlanothI koI paNa svIkArelo guNa malina thAya ane dhIme dhIme DrAsa pAmI cAlyo jAya tevA skUlanone aticAra kahe che bAMdhelI hada ke maryAdAnuM atikramaNa karavuM ke ullaghana karavuM. aticaraNamaticAra: * vizeSa - A pAMce aticAro zrAvaka ane sAdhu baMne mATe samAna che kAraNake samyakta e baMneno sAdhAraNa dharma che arthAta samyakta vratanA aticAra agArIvratI tathA anagAra vatI ema gRhastha tathA sAdhu baMnene AzrIne jANavA. ja prazna:- prazaMsA ane saMstava e baMnemAM zo bheda che? samAdhAnaH- anyadRSTionA jJAna,darzanAdi guNanuM bhAvathI ke manathI ja prakAzana karavuM te prazaMsA che jayAre abhigRhIta anabhigRhIta sabhUta athavA asadbhUta guNonuM vacana thI prakAzana karavuM te saMstava che. U [8] saMdarbhaH che Agama saMdarbha-sampasa paMvAra peyI gayeLA ne samAriyaLyA te jahA saMkA kaMkhA vitigicchA parapAsaMDapasaMsA parapAsaMDasaMthavo / * upA. a.1-sU. 7-1 0 anya grantha saMdarbha(1)vaMdita sUtra-gAthAH-prabodhaTIkA bhA.2 (2)zrAdhdha pratikramaNa sUtra vRtti Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 19 [] [9]padhaH(1) samakita mUle bAre vratanA aticAro huM kahuM manathI dharatAM doSatajatAM zrAvaka dharmaja vahuM samakita guNanA aticAro paMca suNo ekamanA zaMkA kAMkSA vitigicchA prazaMsA saMstavataNAM zaMkA AtmamahI bhave parabhave bhautikIkAMkSA tathA budhdhi asthira thAya maMdamatie trIjI vicikitsatA mithyAdraSTi prazaMsavI paricayo adyApi ho te badhA samayagdarzana doSa pAMca tajavA zudhdhAtmane sparzavA [10]niSkarSa:- ahIM pAMca aticAro ne jaNAvavA sAthe sUtrakAre parokSa rIte samyaktva nI vrata svarUpe paNa vivakSA karI dIdhI che. AgaLa vadhIne kahIe to A samyaktva eja mahAvrata ane aNuvrata no pAyo che. jo samyaktva nathI to eka paNa vrata no eka paNa bhAMgo zudhdha gaNAto nathI. mATe sarva prathama to nirati cAra paNe samyaktvanI paripAlanA thAya te jovuM. (2) sudeva-guru-dharmane vize sudevAdipaNAnI budhdhi rAkhavI taduparAMta temAM paNa Aloka paraloka saMbaMdhi koipaNa apekSA rAkhyA sivAya kevaLa mokSa dAtA paNAnI budhdhi hovIte rUpa samyaktva eja mokSamArganI nisaraNI che mATe mokSArthI jIvoe suvizudhdhi samyaktvanuM pAlana karavuM joie 97 adhyayana -sUtraH19 [1]sUtrahetuH- bArevratanA aticAro ne vize sUcanA rUpa adhikAra sUtrane jaNAve che. [][2]sUtra:mULaH- vratazIlevu panvapayathA mam [] [3]sUtra:pRthak:-vrata - zauovu gva paJca yathAkramam [4]sUtrasAraH-vrata ane zIlanevizepAMcapAMca aticArocheteanukrame [ApramANeche] arthAt pAMca aNuvrata ane sAta zIlavrata darekanA pAMca pAMca aticAro have pachInA sUtra. 20 thI 31 mAM anukrame varNavAze. [] [5]zabdajJAnaH vrata-ahiMsAdi pAMca aNuvrata cItjha -divarati Adi sAta pagdha parzva- pAMca -pAMca vIpsAarthamAM pAMca zabdanuM dvItva thayuM che yathAmam-anukrame,kramAnusAra [] [6]anuvRttiH- zabdanI anuvRtti levI [7]abhinavaTIkAH- sAmAnya rIte zradhdhA ane samajapUrvaka svIkAravAmAMAva to niyama tevrata kahevAya che. vrata zabdanA A artha pramANe to zrAvakanA bAre vrato vrata zabdamAM AvI jAya che. a 7/7 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA -paraMtu sUtrakAre ahIM vrata ane zIla be zabdo mukelA che. te aNuvrata tathA zIlavratane sUcavavA mATe che cAritra dharmanA mULa niyamo ahiMsA satya Adi pAMca che ane digviramaNa Adi bAkInA niyamo to emULa niyamonI puSTi khAtara ja levAmAM Ave che. - ahIMmULa niyamone vrata kahela che ane tenI puSTi mATenA bIjA sAta niyamone zIla kahevAmAM Avela che. tenA pAMca-pAMca aticAro sUtrakAra maharSi have pachInA sUtromAM jaNAvavAnA che jo ke A pAMca nI saMkhyAe ArSa ke Agama kramAnusAra levAmAM AvI che teno saMkSepa ane vistAra baMne bAbato zakaya che. sUtrakAra maharSisvopajJa bhASyamAM paNa jaNAve che ke dropu paMkhya zIlu satayuM paJcapaJcAtIcArA bhavanti / vata:- agArIvratI zrAvaka nA ahiMsAdi pAMca aNuvrato zI- aNuvrata ke mULaguNanI puSTi mATenA digvirati AdisAta vratone zIla vrata kahe che. paDyUpanva-pAMca-pAMca, ochA paNa nahIM ane vadhu paNa nahIM tevA pAMca-pAMca evuM visA vAkya pratyeka vratanA pAMca-pAMca aticAro che tema darzAve che. matIyA - pUrva sUtra mAMthI A zabdanIanuvRtti levAmAM AvI che teno saMbaMdha paMkhya saMkhyA sAthe joDavAmAM Avela che yathAmama-anukrame kramAnusAra A padakramabhaMganA nivAraNa mATe vaparAyuMcheteema sUcave che ke je kramamAM vratonuM svarUpa jaNAvavAmAM Avela che te ja kramamAM A aticArojaNAvelA che arthAta eka prakAre A sUtrane adhikAra sUtra paNa kahI zakAya che. jo erIte svIkAravAmAM na Avetovadha baMdha vagere mRSAvAda viramaNa vratanA paNa aticAro gaNI zakAya tevo saMbhava rahe che. * vizeSa:-ahIMvata zIzu evA zabda thakIemasamajavuM ke A gRhastha ke zrAvakanA vratAticAraja che sAdhu ke zramaNanA nahIM 0 []saMdarbha 4 Agama saMdarbha-upAsaka dazAMga sUtranA prathama adhyayana mAM sAtamAM sUtranA peTA sUtra 1 thI 13 mAM A vratAticAra jaNAvelA che ane tenI saMkhyA pAMca-pAMcanI ja che ja 35, 2,mu.7 8 tatvArtha saMdarbhaHadhyAya-7 sUtra. ra0 thI rU - kramAnusAra sUtro ja anyagrantha saMdarbhaH-vaMditu sUtra-gAthA 10,12,14,16,19,21, 2 thI 30 yogazAstra U [9]padyaH(1) vratazIlonA aticAro paMca paMca ja varNave prathamadivratanA aticAro tajIguNane keLave Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 20 (2) vratone zIlomAM pAMca kahyA je aticAra te anukrame have tyAjaya, te doSo varNavAya che U [10]niSkarSa - A sUtrano niSkarSa pratyeka vratanA ane zIlanA aticArone aMte tene te sUtronI sAthe saMyukata paNe ja varNavela che mATe atrete viSayaka vizeSa kaMI niSkarSa tAravela nathI. T S T U M T U (adhyayana-sUtraH20) U [1] sUtrahetu- sthULaprANAtipAta viramaNa vratanA pAMca aticArone jaNAve che. [2] sUtraHmULa "vavadhavacchAgatiropAnapAnanikoSA: 0 [3]sUtra pRthapha-4nya - varSa - vicchedra - tamAropaNa - manapAnaniyA: U [4]sUtrasAraH- baMdha,vadha, chaviccheda,atibhArAropaNa ane anapAna nirodha [epAMca prathama ahiMsA vrata-sthULa prANAti vratanA aticAro che] U [5] zabdajJAnaHvanya-baMdha bAMdhavA varSa-vadha,mAra vicche-aMga chedana tamArAropaNa- zakita uparAMta bojo mukavo te manapAnanirodha- samayasara bhojana-pANI na ApavA [6]anuvRttiH- (1)vratazIvuM paDyuM paDyuM yathAma-sUtra. 7:12 (2)zaDDA IkSA..sUtra. 7:18 tivArI: zabdanI anuvRtti U [7]abhinavaTIkA- sUtrakAra maharSi e prAraMbhamAM pAMca vratonI oLakha ApI. A sUtrathI tenA aticArone jaNAve che. sUtranAkramanA prAmANyathI A aticAra prathama evA ahiMsA vratanA samajavA kema ke sarvaprathama vrata ahiMsA arthAtaNULa prANAtipAta viramaNa vrata che tethI pUrva sUtra 7:19 nA adhikAra mujaba A pAMce aticAro paNa prathamavatanA kahyA che [1]bandhaH- trasa ke sthAvara jIvane bAMdhavA,baMdhana ke saMkaDAmaNamAM nAkhavA # koipaNa prANIne tenA ISTa sthaLamAM jatA aTakAvavuM ane bAMdhavuM te baMdha. gvazva eTale baMdhana, koIpaNa mANasa ke prANIne nirdayapaNe bAMdhavuM te baMdhana che te pahelA aNuvrata no pahelo aticAra che. che krodhathI baLada Adi pazuone ke avinIta putra Adine atyaMta majabutAI thI bAMdhavA -zrAvake niSkAraNa koI prANIne bAMdhavA joIe nahIM kAraNavazAt pazu ke putrAdine zikSA karavAnI AvazyakatA hoya to paNa nirdayatA ke kuratA pUrvaka bAMdhavA joIe nahIM ra saMyamanaM rajjudAmakAdibhiH [2]vadhaH-4 parINA,cAbakhA Adi vaDe phaTakA mAravA te vadha digambara AmnAyamAM vanyavaSatimA paLAnapAnanIyA: e pramANe sUtra racanA che. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA ja te jIvone mArI nAkhavAnI hade mAra mAravo. # vadhu zabda sAmAnya thI to jAnathI mAravuM ke kApIne mArI nAkhavuM evA arthamAM prayojAya che to paNa ahIM cAbukathI phaTakAravAnA ke paroNAnI aNIthI mAravAnA arthamAM che | zrI uttarAdhyayana sUtranA adhyayanaH1 nI gAthA-16 mAM zrI zAncArye tenI vRttimAM vardhakya tAvitA ne evo artha karelo che A aticAra pahelA aNuvratano bIjo aticAra che # vadha eTale mAra. zrAvakeniSkAraNa koIne mAravuM joIe nahIM zrAvake evA banavuM joIe kejethI tenodAbarahevAnAkAraNe koI avinayaAdigunokarenahIMtemachatAM paNa jo koI avinayAdi guno kare ke pazu vagere yogya rIte kAma na Ape ane tethI mAravAnI jarUriyAta lAgeto paNa gusso batAvavo paDe tyAre dayamAM to kSamAja dhAraNa karavI joIe 2 hananaM vadha: tADanaM kazAdibhiH . [3] chaviccheda-4 kAna, nAka,cAmaDI Adi avayavone bhedavAke chedavAte chaviccheda # jhADa vagerenI chAla ukheDavI-kApavI pazuone duHkhI karavA Ara bhoMkavI, koIpaNa zArIrika upadrava karavo, khasI karavI, zarIranA avayavo kApavA. 4 vicchedra eTale zarIranA aMgopAMgono cheda karavo. chavi eTale aMga, che eTale kApavuM te. aMgopAMga nuM chedana-bhedana kApavA vagere pahelA aNuvratano trIjo aticAra che # chavi eTale cAmaDI. cAmaDInuM chedana te chaviccheda. -niSkAraNa koipaNa prANInI cAmaDIno cheda karavo te. jo jarUra paDeto paNa gusse thaI nirdayatA pUrvaka cheda karavo joie nahIM. phakata bhaya batAvavA pUratuM karavuM ra zarIraM tvag vA tacchedaH pATanaM dvidhAkaraNaM [4]atibhArAropaNa:# manuSya ke pazu upara tenA gajA karatA vadhAre bhAra lAdavo te atibhAranuM AropaNa # mAnava, hAthI, ghoDA,poThIyA,pADA, uMTa,gadheDA,vagere bhAravahana karanArA upara vadhAre paDato bhAranAMkhI te vahana karAvavo $ bahubhAra bharavo te, koipaNa mANasa ke pazunI bhAravahananI zakitanI eka maryAdA hoya che A maryAdA karatAM vizeSa bhAra upaDAvavo te pahelA aNuvratano cotho aticAra che # baLada ke majUra Adi upara zakita uparAMta bhAra-bojo mUkavo. yadyapi zrAvake gADA calAvavA Adi dhaMdho karavo joIe nahIM chatAM anya upAyanA abhAve tevo dhaMdho karavo paDe to paNa baLada vagere jeTalo bhAra khuzIthI vahana karI zake tenAthI kaMIka ocho bhAra mUkavo joIe. majUrane paNa te jAte jeTalo bhAra uMcakI zake teTalo ja bhAra Apavo joIe ra bharaNaM bhAraH pUraNaM atIva bADhaM - suSThu bhAro atibhAraH tasya AropaNaM - skandhapRSThAdisthAnam atibhArAropaNam / [5] annapAna nirodhaH- koInA khAna pAnamAM aTakAyata karavI te anna pAna nirodha che teonA khAna pAna rokavA, temanI kALajI na rAkhavI, bhukha tarase mAravA vagere sarve anna pAna nirodha che. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 20 101 4 bhakRta pAnano viccheda ahIMmata eTale AhAra, pAna eTale pANI. teno viyoga karAvavo te. arthAt Azrita manuSya ke pazu ane prANIne bhUkhyA-tarasyA rAkhavA tene bhakata pAna-viccheda paNa kahe che ja samayasara arthAta bhojanano avasara thavA chatAM gAya-baLada Adi pazune, popaTa vagere pakSIne, nokara-cAkaraAdimanuSyane anna pAna na ApavA ApavAnI kALajI levI ke aMtarAya ubho karavo anaM azanAdi, pAnaM peyamudakAdi tayoH adAnaM nirodhaH / * saMkalita artha-trasa ane sthAvara jIvono bandha tathA vadha karavo, tvacAnuM chedana, puruSa hAthI,ghoDA -baLada upara ati bhAra AropaNa karavuM teone anna pAna nirodha karavo e pAMca ahiMsA vratanA aticAra jANavA - A aticAra gRhasthoe sevavA joIe nahIM gRhastha paNAnI pharaja anusAra sevavA paDe to komaLa vRttithI kAma levuM ja prazna -vatIe-gRhastha mAtra prANaviyoga rUpa hiMsAno niyama karyo che tene baMdha Adino niyama na hovA chatAM doSa kaI rIte lAge? kema ke tyAM niyamabhaMga to thatonathI ane jo baMdha Adine paNa kAvyaparopaLa nA bhAgarUpa gaNoto pachIhiMsA ja thaI jaze to tene aticAra kaI rIte kahezo? samAdhAnaH- jo ke ahIM pratyAkhyAna to prANa viyoga rUpa hiMsAnuM ja che. baMdha Adi pAMcanuM pratyAkhyAna che ja nahIM chatAM paramArtha thI baMdha Adi pAMce hiMsAnA kAraNabhUta hovAthI teno ahIM hiMsAnA pratyAkhyAna sAthe pratyakSa saMbaMdha joDAyelo rahe che jema vyavahAramAM koIne kahevAmAM Ave ke avAja karazo nahIM, to moDhethI avAja karavAnI sAthe anya je-je kAraNe avAja thato hoya te sarvenI manAI che tema samajI zakAya che, te rIte ahIM paNa hiMsAnA pratyAkhyAnathI tenI sAthe saMkaDAyelA kAraNonuM paNa pratyAkhyAna thaI bIjI vAta e ke vrata be rIte che (1)aMtavRttithI (2)bAhyavRtti thI - saMtavRtti-eTale hRyamAM vratanA pariNAma - bAhyavRtti -eTale bAhya thI prANa viyoga Adino abhAva aMtaramAM dayA ke karuNAno bhAva vagara vadha-baMdhAdi thAya tyAre bAhyavRttinI hiMsA bhale na hoya paNa aMtavRtti thI hiMsA che. Ama AMzika hiMsA sAthe vrata pAlana thatuM hovAthI te taram che mATe tene aticAra kahyo che [8] saMdarbhaH4 AgamasaMdarbha-zUTa pANAvAsyasamaLavA paMgayAra)...vahavadhachavicche aibhAre bhattapANavocchae 35ga-sU. 7-2 # tatvArtha saMdarbhaH-pramattayor UMvyaparopa hiMsA 4.7-DU. 8 6 anyagrantha saMdarbhaH(1)vaMditu sUtra-gAthA -20prabodhaTIkA-2 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10ra (2) tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (2)zrAdhdha pratikramaNa sUtra vRtti (3)yogazAstra U [9]padhaH(1) baMdha vadhane chaviccheda atibhAra AropaNa annapAna nirodha pAMce aticAra viTaMbaNA aticAra tajatA prathama vratanA zudhdhi bhAkhe munivarA vrata bIjAne sAMbhaLI ne doSa tajaze guNadharA vadha bandha chaviccheda nirodha khAna pAnano aticAra vrate pele che aticAra pAMcato U [10]niSkarSa - sUtramAM ahiMsA vratamAM doSa lAge tevA pAMca bhayasthAno atre jaNAve che agArI vratI ne ahiMsA vratanA zudhdha pAlananI jo abhIpsA hoyato A doSo TALavA joie paNa A to thaIvratIne mATenI vAta sAmAjika niSkarSanI draSTie paNa jIvamAM karuNA ane dayALutA lAvavAmAM A pAMce sUcanAo eTalIja upayogI thaI zake tema che jo bIjA jIvane bAMdhavAke mAravAnI pravRtti nahoya temane bhAraropaNa ke annapAna niSedha thakI trAsa ApavAnI pravRtti na hoya to svabhAvika che ke ubhaya pakSe jIvo sukhI thaze zAMti pAmaze ane karuNAI banaze krame krame samagra samAjamAM paNa lAgalI bhInA saMbaMdho AkarA banaze. D J S U (adhyayana-7-21 [1]sUvahetu sUtrakAra maharSi A sUtra thakI bIjA vratanA aticArone jaNAve che. U [2] sUtramULa:- miththozaraNAgAthAnaphUTavAyAsa. pahArasAkAramantrabhedAH U [3]sUtra pRthakamAM 35ddeza-ca makhya udyAna -phUTava kriyA - cAra apahAra - sAkAramantrayabhedAH [4]sUtrasAra-mithyAupadeza, rahasyaabhyAkhyAna, kUTalekhakriyAnyAsaapahAra, sAkAra maMtra bheda e pAMca bIjA satyavrata arthAta sthaLa mRSAvAdaviramaNavratanA aticAro che] [5]zabdajJAna:miththopaza- uMdhI ke viparIta salAha rANAyAna- ekAMtamAM banela vAta ne kahevI chUTavajyA-khoTA dastAvejAdi karavA te cAlApahIra-potAne tyAM mukela thApaNa -LavavI sAramaMtra- koInI khAnagI vAta pragaTa karI devI [6]anuvRttiH- (1)vratazIzu paMkhya puSya yathAkramameM pUtra. 7:1 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 adhyAyaH 7 sUtraH 21 (2)DUAAkSA.. sUtra. 7:18 thI ativIra zabdanI anuvRtti I [7]abhinavaTIkAH- bIjuM satyavrata athavA dhULa mRSAvAda viramaNa vrata, tenA pAMca aticAro ne A sUtra thakI sUtrakAra jaNAve che-sUtramAM bIjA vrata ke aticAranuM spaSTa kathana na hovA chatAM pUrvasUtranI anuvRttithI A pAMce aticAro che te vAta spaSTa thAya che vaLI sUtraH19 mAM jaNAvela yathAzrama" nA adhikAra mujaba sUtra kramanA prAmANya thI ahIM bIjuM vrata ja kramAnusAra Ave che tethI A pAMcane bIjA vratanA aticAro kahyA che. [1]miththA upadezaH- sAcuM khoTuM samajAvI koIne ADe raste doravonemithyAupadeza. ja khoTI salAha ApavI,bhUla bhareluM kahevuM, khoTAmArgadoravaNI ApavI ekabIjAne caDAvI mArI kajIyo karAvavo vagere 4 A aticArane anyatra moyuvAsa mRSAupadeza kahelo che. koIne mRSA upadeza Apavo ke jANI bujhane uzkeraNI karavI te taduparAMta maMtra,auSadhi vagere je vastuonuM potAne samyagrajJAna nathI teno upadeza Apavo athavA vaMcanAdi zIkhavanArA zAstro bhaNAvavA te paNa mRSApadeza ja che. jene bIjA satya vratano pahelo aticAra kahyo che 4 mithyA upadeza eTale parapIDAkArI vacana, asatya upadeza, atisaMdhAna upadeza vagere miththA upadeza che. cora ne mArI nAMkhavo joIe, vAMdarAone pUrI do, vagere parapIDAkArI vacano che, khoTI salAha ApI uMdhA mArge caDAvavo e asatya upadeza che. vivAdamAM anyane chetaravAno upAya batAvavote atisaMdhAna upadeza che ahIM para pIDAkArI vacanathI bAhyadRSTie vratabhaMga na hovAchatAM aMtardaSTievratabhaMga che. e ja rIte je viSayamAM potAne pUro anubhava na hoya te viSayamAM pote salAha Ape ane vyakitaviparIta mArge caDetemAM paNa potAnI draSTie asatya na hovAchatAM anubhavInA draSTie asatya che eTale bAhyathI satya hovA chatAM tAtvika draSTie asatya che 2 asadapadezaH pareNAnyasyAtisandhAnaM svayaM vA'tisandhAnamanyasyaiti / mithyopadezo nAma pramatta vacanam ayathArtha vacanopadezo vivAdeSvatisandhAnopadeza rUti rirahasya abhyAkhyAnaH #rAgathI prerAIne, vinodakhAtara koIpatI-patnI ke bIjA snehIone chUTAM pADavA ke koI ekanI sAme bIjA upara Aropa mukavo te ja koInI gupta vAta jAhera karI devI athavA strI ane puruSanI mithana kriyAne lagatI gupta vAta rAgAdi yukata mazkarImAM ke ramatamAM ke bekALajI thI jAhera karI devI ke koInA upara khoTuM ALa calAvavuM . # ram eTale nirjana sthaLa athavA ekAnta. tyAM ubhA rahI koI be mANaso vAta ke masalata karatA hoya to anumAna mAtrathI ema kahIdevuM ke teo amuka prakAranI vAta karatA hatA, koinI niMdA karatA hatA, koI chUpuM kAvataruM karatA hatA to te paNa rahasyAbhyAna ja Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA kaheluM che ane tebIjA satyavrata arthAta sthULa mRSAvAda viramaNa vrata no bIjo aticAra che che rahasya eTale ekAMtamAM banela, abhyAkhyAna eTale kahevuM. virudhdha rAjayo, mitra-mitra, pati-patni vagerenI ekAMtamAM thayela kriyAke vAta vagerene hAsyAdipUrvaka bahAra pADavI A gupta vAta bahAra AvavAthI pati-patnI vagerene duHkha utpanna thAya, kaleza-kaMkAsa thAya ahIM hakIkata satya hovAthI bAhya draSTie vratabhaMga napaNa thAya chatAM tAtvika draSTie to vratabhaMga gaNAya tethI rahasyAbhyAna e aticAra kahyo che anyatra A aticArane guhya bhASaNa paNa kahela che ra raha: ekAntastatrabhavaM rahasyaM / rahasyenAbhyAkhyAnam abhisaMsanamasadadhyAropaNaM rahasyAbhyAkhyAnam / ra rahasyAbhyAkhyAyanaM nAma strIpuMsayoH paraspareNa anyasya vA rAga saMyukataM hAsyakrIDAsaGgAdibhiH rahasyena abhizaMsanam / [3]kuTalekhana kriyA# mahora, dastAveja AdivaDe khoTA dastAvejo karavA, khoTo sikko calAvavo vagere. 4 khoTA dastAveja lakhavA, sAcAlekha pheravavA, khoTI hakIkato jAhera karavI, khoTI sAkSI pUravI vagere kuTalekha kriyA che. # tUTalekha eTale jUThuM banAvaTI lekha eTale lakhANa. je lakhANa jaThuM hoya te kuTalekha kahevAya koI mANasanuM khAtuM cAlatuM hoya ane te amuka kiMmatano mAla laI gayo hoya temAM rakama vadhArI devI ke teNe ApelA rUpiyA ochA jamA karavA e sarve kuTalekha che. evI ja rIte koI karAra,dastAveja ke agatyanA kAgaLamAMthI koI kAmano akSara chekI nAkhavo athavA artha ke hakIkata pharI jAya te rIte koI akSara ke cihnano umero ke ghaTADo karavo te paNa kuTalekha che ja sAcA lekhane khoTAmAM pheravavA, copaDAmAM khoTI sahIo karavI,khoTA jamA-kharca karavA, khoTA lekho lakhavA,khoTI binA chApavI vagere - ahIM asatya bolavAno niyama che, asatya lakhavAno niyama nathI.AthI bAhya draSTie vratano bhaMga nathI, paNa tAtvikadraSTie vratabhaMga hovAthI kuTalekha kriyA che mATe bIjA satya vratane trIjo aticAra kahyo che. * kUTaM asadbhUtaM likhyate iti lekha: karaNaM kriyA / kUTalekha kriyA - anyamudrAkSarabimbasvarUpalekhakaraNam iti / [4]nyAsApahAra & thApaNa mukanAra kaMI bhUlI jAya to tenI bhUlano lAbha laI ochI vastI thApaNa oLavavI te nyAsapahAra ja koInI thApaNa oLavavI,milkata pacAvavI, koIne thApa khavaDAvavI, koino hakka - DubADavo vagere satyavratano cotho aticAra che | # koI vyakita e thApaNa rUpe 80 tolA sonuM mukyu hoya te vyakita levA Ave tyAre Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 adhyAyaH 7 sUtraH 21 lAMbo samaya gALo gayo hovAthI bhUlI jAya ane 80ne badale 70 tolA sonuM mAMge tyAre teTaluM sonuM ApI bAkInuM hajama karI javuM jo ke nyAsapahArae eka jAtanI corI che, chatAM temAM corIne chupAvavA tevAM asatya mizrita vAkyo bolavAno prasaMga Ave e dRSTie ene satyavratanA aticAra tarIke gaNavAmAM Avela che kanyasyate-nikSipyata iti nyAsa: rUpakAdyarpaNaM tasyApahAraH apalApa: yo'vadravyApahAra: parasvasvIkaraNalakSaNaH sa na vivakSitaH tasyAdattAdAna viSayatvAt yat tatra vacanamapalApakaM yena karaNabhUtena nyAso'pahiyate-apalapyate tad vacanaM nyAsApahAra: va nyAsApahAro vistaraNakRtapara nikSepa grahaNam / $ vaMditasUtrAdi anyatranyAsapahArane badale sahasAvyAkhyAna aticAra kahelo che. sahasAbhyAna - vikalpika cotho aticAra). $ vagara vicAryuM ke uMDANamAM utaryA vinA ekAeka bolavAmAM Ave te sahasA ane koInA para doSAropaNa karavuM jema ke "tuM juTho che' 'tu vyabhicArI che' te abhyAkhyAna eTale Aveza thI , bedarakArI thI ke vagara vicAryuM koine doSita kahevo te sahasAvyAkhyAna nAmaka bIjA vratano aticAra che. che sahasA eTale vicAra karyA vinA ociMtu ane abhyAkhyAna eTale Aropa vaLI kyAreka Aropa no irAdo na hoya chatAM utAvaLathI hakIkata barobara jANyA vinA asatya hakIkatane satya hakIkata samajIne anAbhogathI kahIde che. ahIM aMtaramAM vratabhaMga nA pariNAmo na hovAthI aticAra kahela che. pisAkAra maMtrabhedaH # aMdaro aMdara prIti tuTe te mATe ekabIjAnI cADI khAvI agara koinI khAnagI vAta pragaTa karI devIte sAkAramaMtra bheda 4 koinI gupta vAta jAhera thAya tevI yukitao karavI vizvAsa bhaMgakaravo vagere 4 AkAra eTale zarIranI AkRtti-ceSTA vizeSa AkArathI sahita te sAkAra ane maMtra eTale abhiprAya-anyanI tevA prakAranI zarIranI ceSTAthI jANela abhiprAyatesAkAra maMtra. teno bheda eTale bahAra prakAzana karavuM te AkAra maMtra bheda Ato sAkAramaMtra bhedano zabdArtha che. -bhAvArtha mujaba - vizvAsapAtra banIne tevA prakAranI zarIra ceSTAthI athavA tevA prakAranA prasaMga uparathI ke AjubAjunA vAtavaraNa vagerenA AdhAre anyanI gupta vAto ekabIjAne kahIne paraspara prItino viccheda karAve tene sAkAramaMtra bhedanAme satya vratanodhULamRSAvAda viramaNa vratano pAMcamo aticAra kahyo che kema ke ahIM hakIkata satya hovA chatAM te hakIkatanA prakAzanathI svaparane dveSa, ApaghAta,laDAI,kaleza kaMkAsa vagere mahAna anartha thavAno saMbhava che. * AkAro'GgulihastabhUnetrakriyAzira:kampAdiH anekarUpa: parazarIravartI, tena tAddazA AkAreNa sahAvinAbhUto yo mantro-gUDha: parAbhiprAya: tamupalabhya sahAkAraM mntrmsuuyaa''visskroti| - [vikalpa-5] svadArAmaMtrabheda-sAkAra maMtrabhedane sthAne granthAntaramAM "svadArAmaMtra Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA bheda" evo aticAra jaNAvela che $ vArI eTale potAnI patnI. maMtra eTale chUpI vAta. teno bheda karavo arthAta te vAtane khullI pADI devI arthAta potAnI strI ki puruSo nI koI chUpI vAta ke gupta rahasya ne khUllA karI devA, bahAra pADavA te svadAra-maMtrabheda, upalakSaNa thI mitro vagerenA gupta rahasyo khullA karIdevA te svadAra maMtrabheda nAmaka aticAra kahyo che. * sAkAra maMtra bheda ane svadArA maMtra bheda banne vacce zo taphAvata che? sAkAra maMtra bheda ane svadArA maMtra bheda baMnemAM vizvAsunI gupta hakIkatanuM bahAra prakAzana karavuM e artha samAna che paNa gupta hakIkatane jANavAmAM bheda che. - sAkAramaMtrabhedamAM zarIraceSTA, prasaMga,vAtAvaraNa vagere dvArA gupta hakIkatane jANe che, jayAre svadArA maMtra bhedamAM vizvAsu vyakitaja tene potAnI hakIkata jaNAve che [8] saMdarbhaH$ Agama saMdarbha-dhUmusavAya paMthe gayA...sadasAmavane samajavaLa sadAramaMtabhee mosovaese kDalehakaraNe ya * upA. a.1,sU. 7-2 sUtrapATha saMbaMdha -atre prastuta AgamapAThamAMvaikalpika aticAra mujabano pATha rajUthayela che. # tatvArtha saMdarbhaH-masamadhAnamakRtam sUtra 7:1 6 anya grantha saMdarbhaH(1)vaMditu sUtra-gAthA -12- prabodhaTIkA-2 (3)yogazAstra (2)zrAdhdha pratikramaNa sUtra vRtti (4)dharmaratna prakaraNa [9]padyaH(1) upadeza khoTo ALa detAM, kUTalekho lakhatA thApaNo vaLI oLavIne gupta vAtaprakAzatA aticAra tyAgI dharmarAgI vrata bIjAne Adare satyavAdI satyavadatA vizvamAM yaza vistare (2) miththopadezakaravAvikhUTAsusnehIkUTilalekhavaLIthApaNa oLavavI nekhAIcADIprItitoDavIekamekabIjAasatyavratanAaticAra pAMca U [10]niSkarSa - sUtrakAra maharSi ahIM satyavratanA doSonA svarUpane pragaTa kare che tadanusAra A doSa jANavA, jANIne tene nivAravA prayatna karavo jethI niraticAravrata sAdhanA thaI zake A aticAro nI vartamAna yugamAM paNa ghaNIjamahattA che kema ke A maMtra bhedanI pravRtti ja na hoyato paraspara kaleza-kaMkAsanA je bIjo vavAya che teno nAza thaze ane be rASTro vacce AvI moTA pAye calAvAtI jAsusI saMsthAnI AvazyakatA ja raheze nahIM khoTA lekha ke sAkSI Adi nahIM hoya to korTa-kacerI-vakIla polIsa Adi sarva pakSakAronI AvazyakatA ja raheze nahIM A ane AvI aneka sAmAjika lAbha kArakatAne vicArI bIjA vratanuM niraticAra pAlana karavuM joIe Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 22 adhyAyaH-sUtraH22 [1]sUtrahetuH- sUtrakAra maharSi A sUtra thakI trIjA asteya vratanA aticArone jaNAve che ] [2]sUtra:mULa:-skvenotanA tAvAnavidvatAnyAtimahInAdhi mAnonmAnapratirUpakavyavahArA: ] [3]sUtraHpRthak-spenaprayoga - tad AtyaMta AvAna - viruddha rAkhyagatimahiin adhika mAna unmAna - prati rUpaka vyavahArA: ] [4]sUtrasAraH-skenaprayoga,,tad[-stana] Ata AdAna,virudhdha rAjayano atakrima,hIna adhika mAna unmAna,pratirUpaka vyavahAra [epAMce trIjA asteyavratanA arthAt sthUla adattadAna viramaNa vrata nA aticAro che ] ] [5]zabdazAnaH onaprayoT- corane preraNA tavAddatAvAna-core corI lAvelI vastunuM grahaNa virudvAnyAtima-rAjaya virudhdha karma,rAjaye mukela aMkuzanuM ullaMghana dInASimAnonmAna-ochA vatAM mApa,kATalAM rAkhavA pratirupavyavahAra-nakalI mAlanI bheLaseLa 107 [] [6]anuvRttiH- (1)vratazIopu pabdha parzva yathImad sUtra 7:9 (2)zaCAADyA....sUtra 7:18 thI ativArA: zabdanI anuvRtti [7]abhinavaTIkAH- A sUtramAM kramAnusAra trIjA vrata saMbaMdhi pAMca aticAra ne jaNAvavAmAM Avela che. sUtrakAre ahIMto phakata pAMca nAmo nuM ja kathana karela che paNa pUrvasUtranI anuvRtti thakI te aticArache tevuM spaSTa thAya che temaja sUtrakramanA prAmANya anusAra [AtrIjuM sUtra hovAthI trIjA- asteya vratanA A aticAro che tema paNa samajI levuM [1]stena prayogaH- corane sahAya ApI tenA kAmane uttejana ApavuM koine corI karavA mATe jAte preraNA karavI ke bIjA dvArA preraNA apAvavI athavA tevA kAryamAM saMmata thavuM te sTena prayoga sTena eTale cora . corane dhananI,khAnapAnanI madada karavI corImAM sahAyaka thavuM, stana para karavAmAM Avelo te stana prayoga. koicorI no dhaMdho karatA hoya tene ema kahevuM AjakAla navA kema besI raho cho? tamAro mAla khapato na hoyato huM vecAto rAkhIza athavA tamAre kaMi sAdhananI jarUra hoya tolaijAo, vagere. toevacana-prayoga cora lokone potAno kasaba ajamAvavAmAM uttejana ApanAro hovAthI tene trIjA vratano pahelo aticAra kahyo che. skena eTale cora prayoga, eTale preraNA ke uttejana cora ne corI karavAmAM uttejana ApavuM te sTenaprayoga. coranI sAthe levaDa-devaDano vyavahAra rAkhavo corI karyAbAda tenI prazaMsA karavI,, corI mATe joitA upakaraNo ApavA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA anna-pANI ApavAM. vagere rIte corane corI karavAnuM uttejana ApavuM te aticAra che + stenA: caurA: tAn prayuMkate harata yUyaMiti haraNakriyAyAM preraNamabhyanujJAnaM vA prayoga: athavA parasvAdAnopakaraNAni kartarI dhardharakAdIni / [2]tadAtAdAnaH- 4 tenI lAvelI vastu mUlyaApI kharIda karavI ja potAnI preraNA vinA ke saMmati vinA koI corI karI kaMIpaNa vastu lAvela hoya, te vastu levI te tenAta AdAna nAmaka aticAra che # tat eTale cora, teNe ANelI vastuonuM AdAna karavuM arthAta levI. corIno mAla saMgharavo, ochI kiMmate levo vagere # tene eTale cora,mahatuM eTale lAveluM. core lAvelI moMghI vastu sastI jANIne kharIdavIte tenAta. A jAtano vyavahAra corIne uttejana ApanAro hoya pUla paradravyaharaNa viratine arthAta trIjA vratane dUSaNa lagADanAro che tethI tene asteyaaticArano bIjo aticAra kahelo che 4 core corI lAvelI vastu maphata ke vecAtI levI. ahIM pote corI karI nathI, paNa corane uttejana Apato hovAthI paramArtha draSTie AMzikatratabhaMga gaNAya mATe tene aticAra kahyo che. 4 tacchabdenastenaparAmarza: tairAhRtam - AnItaM kanakavastrAdi tasyAdAnaM - grahaNaM alpamUlyena (iti) tadAhRtAdAna / [3] virudhdha rAjayAtikrama-4 rAjaya virudhdha nuM kArya karavuM te # judAjudA rAjayomAlanI AyAta-nikAsa upara je aMkuza muke che athavA mAla upara dANa-jakAta vagerenI vyavasthA bAMdhe che tenuM ullaMghana karavuM te virudhdha rAjayAtikrama # rAjayanA kAyadA virudhdha nI levaDa-devaDa karavI, jakAtanI corI karavI, rAjayonA pArasparika vyavahAronuM pAlana na karavuM 4 rAjayanA niyamothI virudhdha javAnI ke virudhdha vartavAnI kriyA te rAjaya virudhdha gamana. A virudhdha gamana be rIte kahyuM che sthAnane AzrIne ane kAnuna ne AzrIne. rAjaye niSiddha karelA pradezamAM ke sthAnamAM javuM te sthAna AzrIta virudhdha rAjayatikrama kahevAya ane rAjaya taraphathI ghaDAyelA kAyadA virudhdhanuM vartana te kAnuna AzrIta virudhdha rAjayAtikrama kahevAya. 4 rAjayanA niSedha chatAM chUpI rIte anya rAjayamAM praveza karavo,dAcorI ke jakAta corI karavI.vagerene uparokata vyAkhyAomAM virudhdha rAjayAtikramakahelocheahIMrAjayavirudhdha karma karanArane corIno daMDa thato hovAthI adattAdAna vratano bhaMga che, paraMtu ahIM tene potAne huM to vepAra karuM chuM ' ityAdi budhdhi thI vrata sApekSa hovAthI temaja lokamAM paNa A cora che evuM na kahevAtuM hovAthI AMzikatRtabhaMga gaNAya. mATe teneaticArarUpasUtrakArejaNAvela che. [4]hInAdhikamAnonmAna - tola-mApa ochuM vatuM ApavuM -levuM aochAvattAmApa, kATalA, trAjavA AdivaDelevaDadevaDa karavItehinAdhikamAnonmAna. std levAnA tolamApa vadhAre rAkhavA ane vecavAnA tola ane mApa ochA rAkhavA te. # khoTA tola ane khoTA mApa rAkhavA. pavAluM,pAlI, kaLazI, jokha vageremAM letI Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 22 109 vakhate vadhAre Ave ane vecatI vakhate ochuM jAya tevI budhdhi ane pravRtti temaja trAjavA tolA paNa khoTAM rAkhavA. vyavahAru bhASAmAM kahIeto levA-devAnA kATalA nokhA rAkhavA te hInAdhika mAnonmAna e trIjA asteya vratano cotho aticAra kahelo che hInaM-nyUnaM, adhikaM atiriktaM mAnaM unmAnaM vA / tatra mAnaM kuDvAdi / unmAnaM tulaadi| hInaM mAnamunmAnaM vA anyadAnakAle karoti / svayaM punargRhaNanadhikaM karoti / [5]pratirUpaka vyavahAraH-4 sArI-khoTI vastunA bheLa-saMbheLa karavA # asalane badale banAvaTI vastu calAvavI te pratirUpaka vyavahAra che. # junA-navA,asalI nakalI,uMcA-halakA vagere mAlamAM bheLaseLa karavI, sarakhe sarakhI cIjathI chetaravuM ekane badale bIjuM ApIdevuM vagere pratirUpaka vyavahAra che $ pratirupaeTale sadaMzarUpa,sarakhuM ke nakala. koIpaNa vastumAM tenA jevIja halakI vastu bheLavavI, tene ja maLatI nakalabanAvIne sAcA mAla tarIke vecavI. tetrIjA aNuvratane duSita karato evo pAMcamo aticAra che $ upara kahyA mujaba mAlamAM bheLa-seLa,nakalImAla, banAvaTI vastu asalarUpe vecavI vagere pratirUpaka vyavahAramAM ThagabAjI thI paradhana paDAvI levAtuM hovAthI vratabhaMga che. chatAM te pote jAte evuM mAne ke A to vyapAra che, vaNikakalA che, kahIne laIe chIe, thoDuM kaMI koInA khIsAmAMthI corI karIe chIe, ema aMtavRtti ane bahirvatti mAM pharaka che tethI tene trIjA asteyavrata arthAt sthUla adattAdAna viramaNavratano aticAra kahyo che pratirupaka: tAddaza: tasya vividham avaharaNaM vyavahAraH prakSepaH / U [8] saMdarbha $ Agama saMdarbhaH-zU viAiNa paM mAra.. tenAhaDe tarapako viruddharajjAikamme kUDatullakUr3amANe tappaDirUvagavavahAre - upA. a.1-sU.7-3 je tatvArtha saMdarbha-ajJAtA teya sUtra 7:10 4 anya grantha saMdarbha(1)vaMditasUtra gAthA:14-prabodhaTIkAbhA. 2 (3)yogazAstra (2)zrAdhdhapratikramaNa sUtra vRtti (4) dharma ratna prakaraNa U [9]padyaH(1) corane vaLI madada detA adattavastu lAvatA dANacorI kUTatolA kUTamApA rAkhatA vastumAMhi bheLaseLo kare mUrkha ziromaNI aticAra seve guNa na raheve vratatrIjAne avagaNI (2) corI prayogavaLIcauryakharIdanArakAnUnabhaMga karavAM kUTatolA mApa kRtrima vastu vyavahAraja doSapAMca asteyavratataNA aticAra khAsa [10] sUtrakAra maharSi ahIM asteya vratanA aticAronuM varNana kare che vatI zrAvakone niraticAra vratanA pAlana mATe ukata doSonuM nivAraNa karavuM joie sAmAjika Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA draSTie niSkarSa vicArIe to -ukata doSonA nivAraNa samAjamAM dANacorI-karacorI Adi dUSaNo dUrathaze, mAlake vastumAM bheLaseLa ane banAvaTo tathA chetarapIMDI dUra thaze samAja svastha banaze, vastu cokhkhI maLaze, pramANikatAno guNa vikasaze ane samagra rASTranI unnati thaze ggggggg adhyAyaH-sUtra:23 [1]sUtrahetu:- A sUtra thakI sUtrakAra maharSi cothA-brahmacaryavratanA aticArone jaNAve che [] [2]sUtra:mULa:-*paravivALezvaraparagRhItAAmanAnaka RIDA tIvrAmA bhinivezA: [] [3]sUtra:pRthak:-vivAdaLa - phattaraparigRhItA -aparIgRhItA gamana - anaGgakrIDA - tIvrakAma abhiniveza [4]sUtrasAraH-parivivAha karaNa,itvaraparigRhitAgamana,aparigRhItA gamana, anaMgakrIDA, tIvrakAmAbhininaveza [e pAMca cothA aNuvratanA brahmacaryavratanA nA aticAro che] ] [5]zabdajJAnaH paravivAraLa-anyanA saMtAnonA vivAha karAvavA ratnApaiihItAAmana- bIjAe amuka samaya mATe grahaNa karela strIno upabhoga aparigRhItAAmana-je-te kALekoinI strI na hoya tenoupabhoga anaSIDA- aMga krIDA sivAyanA aMgomAM krIDA karavI tIvAnAminiveza- tIvra mohathI ati uddIpana thakIkAma krIDA karavI [] [6]anuvRtti: (1)vratazIopu pa2 paLva yayAmam sUtra 7:19 (2)zaThThA ADyA...sUtra 7:18 thI ativArA: [7]abhinavaTIkAH-sUtrakAra maharSi atre cothAvratanA aticArone jaNAve che. jo ke ahIM sUtramAMto paravivAha karaNa Adi pAMca nAmo ja jaNAvelA che. paNa pUrvanA sUtranI anuvRtti thI ApAMca aticAro chetema nakkI thAyache. vaLIsUtraH19 mAM yathA mam thakI je adhikAra jaNAvAyo che te mujaba pUrvanA sUtrakramanA prAmANya thI A cothA aNuvratanA aticAro che te vAta sunizcata thAya che kema ke aticAronA kramamAM A cothuM sUtra che ane cothuM aNuvrata brahmacarya vrata che mATe A brahmacarya vrata nA aticAro che. [1] paravivAha karaNaH- pArakA vivAha karAvavA potAnI saMtiti uparAMta kanyAdAnanA phaLanI icchA thI ke sneha saMbaMdhathI bIjAnI saMtatinA vivAha karI devA te para vivAha karaNa potAnuM kuTumba ke jenA vivAha karavAnI javAbadArI potAne mAthe hoya te *digambaramAM ahIM vivAdaLatvaritra parIiItAparIgRhItAnanA beDAAmatIvrAiinaveza: e pramANe sUtra che Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 adhyAyaH 7 sUtraH 23 sivAyanA onA paNa vivAha karavA. te karavA AgaLa thavuM. che potAnA chokarA-chokarI ke AzrIta sivAyanA te para. temanA vivAha saMbaMdhi je pravRtti te para vivAha karaNa. che upara kahyA mujaba kanyAdAnanAphaLanI icchAthI kegnehasaMbaMdhothI anyasaMtAnonAvivAha karAvavAmAM Ave. have ahIMparadArA sAthe maithuna karunahIM, karAvuM nahIMevo niyama che. jayAre vivAha karAvavAmAM paramArthathI maithuna karAvyuM kahevAya eTale ahIM paramArthathIvrata bhaMga che. chatAM te vyakitanA mAnasika pariNAma ahIM evA hoya che ke huM vivAha karAvuM chuM arthAta te maithuna karAvI rahyo che evA pariNAma ahIM hotA nathI. pariNAme AMzika drata bhaMga hovA chatAM tenA pariNAma vratanA bhAMgavAnA na hovAthI tene aticAra kahyo che have jema pArakAnA saMtAnonA vivAha karaNathI aticAra lAge tema potAnA saMtAnonA vivAhathI paNa aticArano lAge che paNa potAnA saMtAnonAvivAha karavA e pharaja che tema na karavAthI saMtAno svecchAcArI banavA saMbhava che zAsananI hilanA thAya che mATe gRhasthanI AvazyakatA samajI potAnA saMtAnono niSedha atre karela nathI. chatAM gharanI anya vyakita A kArya saMbhALI laI zake tema hoyato potAnA saMtAnanA vivAha karaNamAM rasa na levo sva apatyasyAgAriNo'vazyaMtayaiva vivAhaH kArya: para vivAhakaraNAt tu nivartate / para zabdena anyaapatyaM ucyate tasya vivAha karaNaM - vivAhakriyA kanyAphalalipsayA vA sneha sambandhena vA / [2]Itara parigrahItA gamana-4 thoDA kALa mATe koie strI karIne rAkhelI strI sAthe saMga karavo # koI bIjAe amuka vakhata mATe vezyA ke tevI sAdhAraNa strI ne svIkArI hoya tyAre teja vakhatamAM te strIno upabhoga karavo te ivara parigRhItA gamana a thoDA vakhata mATe koIe bhADAthI nakkI karelI evI strI sAthe gamana karavuM. & Ivara eTale thoDA kALa te mATe grahaNa karavAmAM AvelI strI te ivaragRhItA eTalekelagna karavAne badale amuka samaya mATe pagAre yA bIjA koIpaNa kAraNe je strIo bIjA sAthe rahetI hoya te ivaraparigRhItA. tenI sAthenuM je gamana te Ivara parigRhItA gamana 6 upara jaNAvyA mujaba ivara eTale thoDo samaya. parigRhItA eTale svIkArelI mAno kerUpiyA ApIne koi vezyA ke strIne svIkArI che, te samayamAM thatA vezyAgamanane cothA aNuvratano aticAra kahyo kemake bIjAe rUpiyA ApI bhADe rAkhelI hovAthI te teTalA samaya mATe bIjA dvArA grahaNa karAyelI kahevAya arthAta te paradAra kahevAya alabata ahIM paradArA gamana hovA chatAM tene vrata bhaMgana kahetA aticAra kahyo tenuM kAraNa e che ke AvI strIne bhogavato vyakita manamAM emaja mAne che ke huM to vezyA athavA game te sAdhAraNa strI bhogavuM chuM kaMI koIne strIne nathI bhogavato athavA AgaLa vadhIne tema paNa kahe ke koInI bAyaDI to nathI upADI lAvyo ne mATe tene aticArakahyo che. 1 pratipuruSagamanazIlA itvarA vezyA'nekapuruSagAminIbhavatitasyaicayadA'nyena kazcita kAlamabhigRhaya bhATI dattA bhavati tAvantaMkAlaM agamyA'saunivRta pararadAsya bhavati / itvarA ca asau parigRhItA ca iti itvaraparigRhItA / gamanam abhigamo maithunAsevanam / athavA itvaraM stokaM api ucyate / itvaraM stokamalpaM parigRhItA itvaraparigRhItA / athavA itvara kAlaMparigRhItA Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA [3]aparigRhItAH- apariNIta, vezyA vagere strI sAthe no saMga vezyA,paradeza dhaNI gayo hoya tevI, anAtha strI keje atyAre koi puruSanA kabjAmAM nathI teno upabhoga karavo te aparigRhItAgamana. kanyA,vezyA,bhaTakatI strI vagerekoi nI paNa patnI tarIke TharAvAyelI hotInathI temaja bhogavanAranI potAnI paNa strI hotI nathI tethI AvI koipaNa strIsAthe gamana karavuM aparigRhItAgamana kahevAya . je strI paraNelI che te parigRhItA ane je paraNelI na hoyate aparigRhItA eTale kanyA tathA lagna na karanArI strI aparigRhItA kahevAya che. vidhavA parigRhIta hatI paNa have patina hovAthI vartamAna kALe to te paNa aparigRhItA jahoya che. AvI koipaNa aparigRhItA strI sAthe gamana karavuM te aparigRhItAgamana jeno koie strItarIke svIkAra na karyohoyate aparigRhItA. te aMgenI vizad vyAkhyAo upara kahevAya cheahIMvratabhaMga kahyo nahIM kemake AvIstrI ne bhogavanAra puruSa emaja mAne che ke Ato para-strI che ja nahIM jo pArakAnI strI hoya to mAre tyAga che AvI bhrAntIne lIdhe tene cothA aNuvratano trIjo aticAra kahyo che noMdhaH- itvara parigRhItA gamana ane aparigRhItA gamana baMneaticAro paradArA gamana ke parastrI tyAganI apekSAe ja kahyA che. svadArA saMtoSa rUpa vrata grahaNa karanAra ne mATe to A baMne aticAro vratabhaMga samAnaja gaNAze kAraNake teNeto svastrI sivAyanI badhI ja strIono tyAga karelo che. 112 aparigRhItAgamanam - vezyA, svairiNI, proSitabhatRkAdiranAthA aparigRhItA tadabhigamamAcarataH paradAranivRttasyAticAra: [4]anaMgakrIDAH- niyama virudhdha nA aMgo vaDe kriyA karavI asvAbhAvika rIte-sRSTi virudhdhanuM kAmaAsevana te anaMgakrIDA. strI ke puruSanA janana aMgo sivAya bIjA aMgomAM bIjA aMgo vaDe kAma ceSTAo ka2vI. anaMga eTale kAma, tene lagatI koipaNa vinA prayojane ceSTAo te anaMga krIDA anaMga eTale kAma ane tene uddIpta karanArI vividha ceSTAote anaMgakrIDArUpa cothA aNuvrata-brahmacarya vratano cotho aticAra che maithuna sevana mATenA je aMgo-yoni ane liMga. te sivAyanA zarIranA hastAdi avayavothI krIDA karavI-kAmasevana karavuM. asvabhAvika kesRSTivirudhdhanuM karma karavuM athavA anaMga eTale kAmarAga. atizaya kAma rAga utpanna thAyate mATeadhara cuMbana, stana mardana, gADha AlIMgana, vividha Asano, zarIranA vividha bhAgo ke aMga upAMgone sparza, nakhakSata, daMtakSata Adi dvArA kAmane pradIpta karavo te anaMga krIDA che anaGga- kAmaH karmodayAt puMsaH strInapuMsaka puruSAsevanecchA hastakarmAdIcchA vA yoSito'pi yoSinnapuMsaka puruSa AsevanecchA hastakarmAdIcchA vA / evaMvidyo'bhilASobhiprAyo mohodayAdudbhUtaH kAma ucyate / tena tattatkrIDA-ramaNam anaGga krIDA AhAryai Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 23 113 kASThapustaphalamRttikAcarmAdi ghaTitaprajananaiH kRta kRtyo'pi ca svaliGgena bhUyo mRnAtyevAvAcyapradeza yoSitAM tathA kezakarSaNa prahAra dAna dantanakhakadarthanA prakArai rmohanIyakarmavazAt kila kriDati tathA prakArA sarveSAmanaGgakrIDA balavatI rAge prasUyate - [patIvra kAmAbhinivezaH- kAmathI atyaMta vihvaLa thavuM # vAraMvAra uddIpana dvArA vividha prakAre kAmakrIDA karavI te tIvra kAmAbhilASa rUpa cothA aNuvratano bIjo aticAra kahyo che # chAkaTApaNuM, tIvrakAmIpaNuM,kAmabhogomAM atyaMta Asakita,TApaTIpa,kAmottejaka auSadho vAparavA tevI pravRtti o karavI $ viSaya bhoganI atyaMta Asakita te tIvra kAmAbhiniveza che. # tIvramohanIya karmanA udayathI tIvra maithuna Asevana IcchA. noMdha-cothuM aNuvrata parastrI viramaNa rUpe svIkAre ke svadArA saMtoSarUpe paNa te agArI vratIne cothA brahmacaryAvratanA svIkArathI phakata maithuna sevanano ja tyAga thAya che. anaMga krIDA karavAno tyAga thato nathI. teja rIte tIvrakAma ke AsakitathI maithuna sevanano paNa sAkSAt tyAga thato nathI A dRSTie anaMga krIDA ane tIvrakAmAbhinivezabaMne thIvratabhaMga thato nathI. -paraMtu brahmacaryanuM dhyeya kAmanI icchAne ghaTADavAnuM che e dhyeyanuM pAlana ukata bemAMthI eka doSanA sevanamAM thatu nathI, kAraNa ke cotho-pAMcamo baMne aticAra kAmabhoganI vRdhdhine karanArA che tethI apekSAeto A baMne doSo paNa vratanA bhaMga samAna banI jAya che kemake jeno tyAga karavAno che te kAma sevana nIja ahIM vRdhdhi thAya che A rIte apekSAe e vratabhaMga ane bIjI apekSAe vratanAabhaMgANAne lIdhe A baMne doSo aticAra rUpa ja che tIvakAmAbhiniveza-tIvraH prakarSaprApta: kAme'bhiniveza stIvakAmAbhinivezastAvat paryanta cittatA parityaktAnyasakalavyApArasya tadadhyavasAyitA mukhapoSopasthakakSAntareSvavitRptatayA prakSipya liGgamAste mRta iva mahatI velA nizcala cATakaira iva muhurmuhuzcaTakAyAmArohati yoSiti | vAjIkaraNAni copayuMkate jAtakalamalakaH / anenakhaluauSadhaprayogeNa gajaprasekIturaGgavamardI ca bhavati A rIte cothA brahmacaryANuvratanA pAMca aticAro sUtrakare jaNAvelA cheagArIvatI ekatanA suvizudhdha pAlanane mATe A aticArothI -doSa sevanathI saMbhavataH nivRtta rahevuM joIe. [8] saMdarbha# AgamasaMdarbha-karatapi vagara...rUriya parihiyA maLe, gAripahiyA maLe aNaMgakIDA paravivAhakaraNe kAmabhoesu tivvAbhilAso - upA. a1-sU.7/4 4 tatvArtha saMdarbhamaithunamabrahma - 7:22 4 anyagrantha saMdarbhaH(1)vaMdita sUtra gAthA:16 abhinavaTIkAra (2)zrAdhdha pratikramaNa sUtravRtti (3)yogazAstra (4)dharmaratna prakaraNa a. 78 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA U [9]padyaH(1) paravivAhe doSa moTo parigRhItA bhAvamAM aparigRhItA sthAnAmAMhi doSa che parabhAvamAM anaMgakrIDA tIvrakAma doSa paMcaka sevatA vrata ja cothuM malina thatAM guNa yaza te cUkatAM para vivAha karI devo mohe aNahakkanI strI bhogavavI vezyA vA tatsama nArIthI vyabhicAra jo thAyavaLI sRSTI virudhdha je kAma sevanA kAmakrIDA uddIpanate caturtha vrata aticAra pAMca e naDe ubhaya naranArIne U [10] niSkarSaka-caturthaaNuvratanA aticAro thakI niSkarSa rUpe vicAraNA karIe to traNa bhAgamAM A pAMca aticAra vicArI zakAya (1)bIjo ane trIjo aticAra e apekSAe vrata bhaMga ja che (2)prathama aticAramAM parokSa rIte maithuna karAvavA rUpa pravRtti ja che chatAM temAM bIjA cAranI tulanAe vratInI pariNamatI ghaNI nirdoSa ke svAbhAvika hoya che paNa vrata bhaMga vRttinathI. (3) chellA be aticAra mAMmohanIya karmanA baMdhananI draSTie ati agatyanA chetemAM maithuna sevana na hovA chatAM te mATenA jabarajasta Avega ane bhAvathI to tIvra maithuna sevana rahe che samagra samAjanI draSTie paNa bIjo-trIjo aticArato anaitikapaNAneja poSe che ane cotho-pAMcamo aticAra paraMparAe aneka rogano janaka che. vaLI sAmAjika dhoraNe anya duSaNo utpanna karAvavAmAM paNa A aticAro ati mahatvanA nimitto purA pADe che. mATe A doSonA varjanathI sAmAjika lAbha paNa thaze ane agArI vatI e anagArapaNAnA Adarzane lakSamAM rAkhI ne paNa AdoSosarvathA tyAjaya gaNavA joIe U T U V S T U (adhyAyaH0-sAga:24 [1]sUtratu-A sUtra thakI sUtrakAra maharSi pAMcamAaNuvratanA aticAronuM kathana kare che [2]sUtra mULa kSetravAdiSasuvarNadhanavA vANItAjuthamANatimAM: sUitra pRthakakSetra - vAstu hiSyajIva - dhanadhAnya-rAsIdAsa - kRSNa pramANa tame [4]sUtrasAra-kSetra ane vAstunA pramANanoatikrama, hiraNya ane survaNanA pramANano atikrama,dhana ane dhAnyanA pramANano atikrama, dAsI ane dAsanA pramANanoatikrama temaja kuSyanA pramANano atikrama ei pAMca aticAra pAMcamA parigraha parimANa vratanA che] U [5]zabdazAnaHkSetra-khetara vAsu-ghara ji- rajata . -sonuM Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 adhyAya: 7 sUtraH 24 vana-catuSpada pArja-maga,aLada vagere rANIvAsa-nokara cAkara ke pakSI chuSya- loDha vagere dhAta U [6]anuvRttiH- (1)vratazaku paDyuM paDyuM yathAkrama" sUtra 7:19 (2)zaDDI kSa. sUtra 7:18 thI tivArI: 1 [7]abhinavaTIkA-sUtrakAra maharSie A sUtramAM aNuvrata nA aticArone jaNAvelA che. ahIM sutramAM to kSetra-vAstu AdinA pramANano atikrama ja jaNAvelo che paNa pUrvasUtra thakI aticAra zabdanI anuvRtti karavAmAM AvI che. vaLI sUtraH19nA adhikAra mujaba sUtrakramanA prAmANya anusAra pAMcamAM parigraha pariNAma vratanA aticAro ja levA. [1]kSetra-vAstu prAmANAtikrama:-kSetra- je jamIna khetI vADI lAyaka hoya te kSetra. tenA traNa prakAra che (1)setukSetraH-reMTa,koSa vagere thI pANI kADhIne jayAM dhAnyAdi nipajAvI zakAya te setukSetra (2)ketukSetra- jayAM varasAda thI ja dhana-dhAnyAdi nipajAvI zakAya te ketu kSetra (3)setu-tuM kSetra-jayAM ukata baMne rIte dhana-dhAnyAdi nipajAvI zakAya te setu tuM kSetra ke kSetraM sasyotpatti bhUmiH / tacca setuketubhedAd dvividham / -vAstu- rahevA lAyaka makAna te vAstu 4 rahevA mATenA ghara,nivAsasthAna, hATa,havelI AdibAMdhakAma vALI jagyAoe vAstu ja A vAstunA traNa prakAro kahelA che (1)khAtagRhada bhUminI aMdara je bAMdhakAma karavAmAM AvyuM hoya te khAtagRha. (2)ucchita gRha:-bhUmi upara je bAMdhakAma karavAmAM AvyuM hoya te ucchita gRha (3)khAtoucchita gRha-nIce bhUmimAMtathA upara bAMdhakAma karavAmAM AvyuM hoya te. ukata traNe prakAranA kSetra ane traNa prakAranA vAstu (makAna)mAMthI potAnA thakI amuka rAkhavA ane bAkInAno tyAga karavo athavA kSetra-vAstunuM parimANa nakkI karavuM tekSetra-vAstu parigraha parimANa. A pariNAma-sarahado bhuMsavAthI, vaccenI dIvAla paDI javAthI ke evA anya koIpaNa lobhAdi kAraNosara dhArelI saMkhyAnI maryAdA oLaMgAya athavA parigraha pramANamAMdhArela kSetra-vAstuthI vadhu kSetrane vAstuno svIkAra karavo tekSetra-vAstu pramANAtikrama tene parigraha parimANa vrata athavA aparigrahANa vratano pahelo aticAra kahyo che [2]hiraNya-survaNa pramANAtikrama:hiraNyaH- ghaDAyela ke nahIM ghaDAyela rajata-rUpuM rajataM ghaTitamaghaTitaM vA'nekaprakAraM patrAdikam / suva- sonuM. zrAvaka aticAra aMgeno vibhinna granthomAM koIka hiraNya eTale kAcuM sonuM athavA nahi ghaDeluM sonuM ane suvarNa eTale ghaDeluM sonuM evo artha paNa kare che parigraha parimANa vrata grahaNa karatI vakhate A rUpa ane sonuM e baMnenuM je parimANa Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA je ullaMghana karela hoya tene hiraNyasuvarNapramANAtikrama nAmano aparigrahANuvrata no bIjo aticAra kahyo che noMdha:-ahIMcAMdI-sonAnA upalakSaNathI ucca prakAranI anya dhAtuo, ratna,indramaNI vagere kiMmatI patthara,rokaDa Adi bahumUlI sarvenuM grahaNa karavuM [etadgrahaNAccaindranIlamarakatAdi upalaka parigrahaH] [3]dhana-dhAnya pramANatikramadhanaH-gAya,bheMsa,baLada,Adi cArapagA pazurUpa ghana # ghoDA,hAthI, pADA,gheTA, bakarA,gAya vagere catuSpada te dhana # dhana -madiSya - manavA - ma - turI - amRta vatuSaH paripraddaH | dhAnyaH- ghauM,bAjarI,cokhA AdidhAnya para vrIhi-kodrava-mudga-mASa-tila-godhUma-yava pramRti -dhana cAra prakAre paNa kahyuM che grinthAntarathI dhananuM svarUpa (1)gaNima:- je vastuo gaNIne levAya jema ke zrIphaLa-sopArI vagere (2)dharima - je vastuo dhArIne-tolIne levAya te gharima. jema ke goLa sAkara (3)meya - je vastuo mApIne ke bharIne levAya jema ke ghI,tela,kApaDa vagere. (4)paricchedyaH- je vastu kasIne ke chedIne levAya jema ke survaNa ratna vagere. [noMdhaH-tatvArtha sUtra vRtti anusAra to dhana mAM catuSpada no samAveza karAyelo che -dhAnya covIsa prakAre gaNAvAya che java, ghauM, zAli,DAMgara,sAThI,kodarA,juvAra, kAMga,rAlaka,tala,maga,aDada,aLasI,caNA, makAI,vAla,maTha,coLA,baMTI, masUra, tuvera,kaLathI,dhANA, vaTANA A rIte vividha prakAranA dhana-dhAnyamAMthI amuka ja dhana dhAnya potAnA upayoga mATe chUTuM rAkhavuM paNa tethI vadhAreno tyAga karavo te dhana-dhAnya parigraha parimANa kahevAya che. koIpaNa prakAranI bhUla-cUkathI A maryAdAno bhaMga thAya arthAta dhArela pramANathI adhika dhana-dhAnyano svIkAra karavo te dhana-dhAnya parigraha parimANa atikramanAmano aparigrahavrata nAmano trIjo aticAra kahyo che. [4]dAsa-dAsa pramANAtikrama4 nokara cAkara vagerenA pramANano atikrama karavo te dAsa dAsI pramANItikrama 4 ahIM dAsa-dAsI zabdathI be pagA nokara-cAkara-cAkaraDI vagere uparAMta morapopaTI-menA vagere pakSIo paNa grahaNa karavAnA che dhArela pramANathI vadhunokara-cAkarano kemenA-popaTa AdipakSIno saMgraha karavoarthAniyata karelA pramANanuM ullaMghana karavuM te dAsI-dAsa pramANatikrama nAmaka cotho aticAra samajavo. # noMdha-vaMditasUtra-dharmaratnaprakakaraNa AdigranthomAM dvipada catuSpada pramANAtikrama evo aticAra kahe che. dAsIdAsA: karmakarA: uparudhikA vA pariNayanAdividhinA svIkRtA vA patnItyAdi sakaladvipadAbhigRhItaparimANAtikramo'tIcAraH / tatazca haMsa-mayUra-kurkuTa-sArIkAdinAM ca Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 adhyAyaH 7 sUtraH 24 pramANAtikrame aticAra: [5] kuSya pramANatikramaH OM aneka prakAranA vAsaNo ane kapaDAMonuM pramANa nakkI karyA bAda teno atikrama karavo te kuSya pramANatikrama rAcaracIlAmAMje-je vastuonuM jeTaluM pramANa rAkhyu hoya tenA karatA vadhAre parigraha karavo OM alpa kiMmata vALI loDhuM vagere dhAtuonI vastuo,gharaupayogI rAcaracIluM, kASTaghAsa vagereno kuppamAM samAvaza thAya che.nakkI karela kuppa parigraha parimANanI maryAdAnuM ullaMdhana karavuM te kuSya pramANAtikrama samajavo kuSya eTale sonArUpA sivAyanI sarvadhAtuo temaja upalakSaNathI gharanuM tamAma pharnicara Adi gharavakharIo, tenuM je pramANa nakkI karavuM te kuppa pariNAma A maryAdAnuM bhUla cUka ke lobhAdi vaza ullaMghana te kuSya pramANAtikrama kupyaM kAMsya- loha - tAmra-sIsaka- trapu - mRdbhANDaka - tvacisAra vikArodantikA -rodantikA -kASThakuNDaka - pArI- maJcaka-maJcikAdipramANAtirekagrahaNamatticAra iti / A pramANe icchA parimANa vrata athavA aparigrahANuvratanA pAMca aticAro kahyA che. *vizeSaH- aparigrahANuvrata nA pAMca aticAro kahyA che temAM dhArela maryAdAthI vadhu kSetra-vAstuAdino svIkAra karavo te sAkSAtrIte vrata bhaMga ja thato hovA chatAM keTalAMka kAraNothI te vrata bhaMga gaNAto nathI -1 yojanaH- yojana eTale joDavuM. eka gharanA pramANa vALAne adhikanI jarUra paDe tyAre ke anyakAraNe bIjuMghara levuM hoya tyAre potAnA gharane aDIne ja bIjuMghara lai vaccenI dIvAla pADI dai saLaMgaghara banAvI de .A rIte ekaja ghara gaNe tyAre tenA manamAM vrata bhaMga na thAya mATeAvuM karavuM evo bhAva hovAthI apekSAe tene bhaMga na gaNatA aticAra kahyo che. -2 pradAnaH- eTale ApavuM. suvarNa AdinuM pramANa karyApachI koinI pAsethI bIjuM maLe tyAre vratabhaMganI bhItithI hamaNAM tamArI pAse rAkho ema kahI bIjAne ApI de . vratanI avidha pUrI thatA laile -3 baMdhanaH- baMdhana eTale TharAva. parimANa nakkI karyA bAda bIjA pAse thI adhika maLe tyAre vrata bhaMganA DarathI ema kahe ke hamaNAM tamArI pAse rAkho amuka samaya pachI thI huM lai jaiza Avo karAra karI potAnI samayamaryAdA pUrNa thayethI te vastu meLavI le -4 kAraNaH- jema ke te agArI vratIe gAya ke baLadanuM parimANa nakkI karela che, have te gAyane garbha rahe ane vAcharaDAdino janma thAya tyAre ema vicAre ke mAre to gAya ke baLada noniyama che. vAcharaDA -vAcharaDI no abhigraha nathI te to moTA thaze tyAre gAya ke baLada thaze mATe koi vratabhaMga nathI A rIte A vAcharaDAdine gAya ke baLada na mAnatA tenA kAraNa mAno. [5] bhAvaH- bhAva eTale parivartana.mAno ke dazathI vadhu cAMdInA pyAlAno niyama che bheTa ke anya kAraNosara bIjA pAMca pyAlA maLe, tyAre vratano bhaMga karavo nathI ane pyAlAno lobha paNa choDavo nathI, tethI pyAlA bhaMgavIne nAnAmAMthI moTA pyAlA karAvI de ane vrata nI saMkhyA jema ne tema ja rAkhe, A pAMca bAbata mAM sAkSAt niyama bhaMga hovA chatAM hRdayamAM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA vratabhaMgano bhaya che. vrata sApekSatAthI te apekSAe anAcAra nathI mATe tene aticAra kahevAya che. [8] saMdarbhaH4 AgamasaMdarbha-DuM parimApa. ..thainamAbADamera vahumAphIme hiraNNasuvaNNaparimANAikkame dupayacauppayaparimANAikkame kuviyapamANAikakame ja 35-jU 7-5 # tatvArtha saMdarbha-mUcchaprada pUtra 7:22 0 anyagrantha saMdarbhaH(1)vaMditu sUtra gAthA 19 prabodhaTIkA 2 (3)gharmaratna prakaraNa (2)zrAdhdha pratikramaNa sUtra vRtti (4)yogazAstra U [9]padya(1) kSetra vAtuM rUpuM sonuM dhana dhAnya ja dhAraNA dAsa dAsI dhAtu halakI paMca doSaja vAraNA saMkhyA thakI navi doSa seve mizra doSo dAkhave vata paMcama malina thAtAM zrALuNa na sAcave khetara makAna cAMdI sonuM pramANa oLaMgI jAvuM pazu dhana dhAnya taNuMye temaja pramANa choDI lalacAva nokara cAkara vAsaNa kapaDAM kukhya pramANa vaTI javuM paMcama aNuvrata nA e pAMca aticAro thI rahita thavuM U [10]niSkarSa-pAMcamAaparigrahANuvratanAaticArone atre jaNAvatA sUtrakAra maharSi agArI vratane niraticAra vrata pAlana mATe nA dizA sucano kare che. sAmAjika rIte vicArIe to paNa A vratanA yathAyogya pAlanathI saMtuSTa samAja ubho thAya che. khoTI lAlasA, paTArA bharavAnI vRtti, tadUjanya kalaha-kaMkAsa-korTa-kacerIthI samAja mukata bane che tema A vratane dhAraNa karelo agArI vratI lobha kaSAyano kamazaH ke paraMparAenigraha karanAro bane che. lobhano nigraha thAya tyAre krodhAditraNano nigraha to avazya thayelo ja hoya che jIva bAramAguNaThANAne vaTAvI sayogI ayogI kevaLI thaI mokSane pAme che. 0 0 0 0 0. adhyAyaH-sUtra:25 U [1]sUahetu A sUtra thakIcha8AvatanAarthAta pahelA zIlavratanA aticAro jaNAve che U [2] sUtramULa udghatirthavyatimakSetravRdimRtyanAni [3]sUtra pRthaka-3rNa-madha-ti tim kSetravRddhi -mRti mantaryAna U [4]sUtrasAra-udghavyatikrama adhovyatikrama tirthavyatikrama,kSetravRdhdhi ane smRti*digambara mAsnAyamAM A sUtra sarvAdhartivyatima kSetravRddhinRtyanaradhAnane e pramANe che. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 25 119 aMtardhAna [e pAMca chaThThAvratanA arthAt pahelAdiguvirati nAmezIlavatanA aticAro che U [5] zabdajJAnaHsarNa-upara mo-nIce tirya-tirlDa tama-ullaMghana kSetravRddhi-eka dizAmAMthI ghaTADI bIjI dizAmAM vRdhdhi karavI mRti-saMta- lIdhelA niyamanI smRti bhUlAi javI U [6] anuvRttiH- (1)vratazIgu pacce pavU yathAkramam sUtra 7:19 (2)zaDDA voDA..sUtra 7:18 thI tavArI: U [7]abhinavaTIkAH-AsUtra thakIzIlavatamAMnAprathamazIlavrata evAdivirati vratanA pAMca aticAra jaNAve che. ahIM tivIra zabdanI anuvRtti pUrva sUtra thI karavAmAM AvI che ane vrata-uM sUtra 7:18 mujaba zIlavratamAM prathama divirati vrata hovAthI ApAMce aticAro paNa divirati vratanA kahyA che. [1] urdhva vyatikrama-4 vratamAM uMcI dizAmAM javAnI maryAdA oLaMgavI te. # jhADa,parvata vagere upara caDavAmAM uMcAinuM pramANa nakkI karyA pachI lobha Adi vikArathI te pramANanI maryAdA toDavI e urdhva vyatikrama. $ uparanI dizAmAM pahADa Adi upara bhUlathI dhArela pramANa karatA adhika uMce javuM te divirati zIlavata no prathama aticAra kahyo che. uparanI dizAte urdhvadizA, tenA pramANanuM atikrama te urdhvadi pramANAtikrama. 4 urdhva parvatataruzikharArohaNAdipariNAmam tasya vyatikramam [2]adhovyatikrama:- vratamAM nice javAnI rAkhelI maryAdA oLaMgavI je nIce javAnuM je parimANa teno mohavaza bhaMga karavo te adho vyatikrama. # nicenI dizAmAM kUvA-bhoyarA-khANa-darIyAmAM nIcAI Adie jatA dhArela pramANathI vizeSa nIce javuM te prathama zIlavratano bIjo aticAra- "adho vyatikrama" 4 adhazcAdholaukikagrAmabhUmigRhakUpAdiparimANam / tasya vyatikramam / [3] tiryagu vyatikrama:$ vrata letA potAnI AjubAjubadhI dizAmAM javAnI maryAdA rAkhI hoyate oLaMgavI 4 tIchajavAnA nakkI karelA pramANano mohavaza bhaMga karavA te tiryam vyatikramanAme trIjo aticAra kahyo che # tirchA pUrvAdi ATha dizAmAM dhArela pramANathI bhUla-pramAda ke anya kAraNe AgaLa javuM tene prathama zIlavrata diviramaNa vratano trIjo aticAra kahyo che 4 tiryagapi yojanamaryAdAbhigrahavyatikramaH / [4]kSetravRdhdhiH# vadhujavAnI icchAthI ekataraphanI maryAdA ghaTADIne bIjI taraphanI maryAdA vadhArInAkhavI # pUrvAdi judI judI dizAmAM juduM juduM pramANa svIkAryA bAda ochA pramANa vALI Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA dizAmAM khAsa prasaMga prApta thAya tyAre bIjI dizAmAMnA svIkArelA pramANamAM amuka bhAga ghaTADI ISTa dizAnA pramANamAM vadhAro karavo te kSetravRdhdhi 4 kSetravRdhdhi-jemake pUrva dizAmAM 50kilomiTara maryAdA pramANa che, pazcima mAM paNa 50 kilomiTaranI maryAdA nakkI kare che mAno ke tene pUrva dizAmAM 0kliomiTara javuM che to pazcima mAM 40 kilomiTara hadamaryAdA nakkI karI pUrvamAM 60 kilomiTara maryAdA karavI te kSetravRdhdhi $ upara nIce tathA cAre dizAmAM amuka aMtarethI vadhAre dUra na javAnI maryAdA nakkI karI hoya, temAM eka dizAnuM mApa ghaTADIne bIjI dizAnuM mApa vadhAravuM te kSetra-vRdhdhi nAmaka cotho aticAra che [5]smRti-aMtardhAnaH # vatamAM rAkhelA dizAnA mApobhUlI javA athavA dizA bhUlI javI athavAmApa karatAM bhUlathI vadhAre javAI jAya teno khyAla na rahevoe mRtti aMtardhAna nAmaka aticAra che $ dareka niyamanA pAlanano AdhAra smRti upara che ema jANavA chatAM, pramAda ke mohavaza niyamanuM svarUpa tenI maryAdA bhUlI javA te mRtyaMtardhAna. - 4 lIdhelA niyamane bhUlI javuM ane bhUlI gayA pachI dhArela pramANathI dUra nIkaLI javuM te. jemake 50kilomiTara dhAryA pachI bhUlAI jAya ke 50dhAryA haze ke 100 kilomiTara. tyAre smRti doSa thavAthI AgaLa vadhavuM tene aticAra kahyo che. niyamanuM yAda rahevuM jarUrI che. bhUlI javuM te aticAra che. jo ke zrAvake 50dhAryA ke 100tevI zaMkA jAya tyAre 50thI AgaLa javuM na joIe chatAM jAya tyAre vratabhaMgano bhAva na hovAthI aticAra kahyo che. ja prazna - smRti aMtardhAna to badhA vratane lAgu paDe che pachI mAtra A vratano aticAra ja kema kahyo? samAdhAnaH-zrAdhdhapratikramaNa sUtravRttimAM jaNAve che kemakaMvativara: sarvatratasAdhAro paSya laDyA pUrArtham satra 3pa: arthAta pAMcanI saMkhyAnI gaNatarI mATe A aticArane ahIM svIkAravAmAM Avela che bAkI A aticAra sarva vrato mATe che 0 [8] saMdarbhaH 4 Agama saMdarbha-vilibrayarsa paMkhyaR/...DiisaparimAphime ahodisiparimANAikkame tiriyadisiparimANAikkame khetuvuDhissa sUi aMtaraGDhA * 35, 2,. 7-6 4 tatvArtha saMdarbhaH-vi, virati saMpanna pU. 7:26 ja anyagrantha saMdarbha(1)vaMditu sUtra-gAthA 19 prabodhaTIkA-2 (3)yogazAstra (2)zrAdhdhapratikramaNa sUtra vRtti (4)gharmaratna prakaraNa U [9]padya(1) uMcI dizI,adho dizI vaLI ticha sthAnamAM dhAraNAthI adhika jAtAM doSa traNe mAnavA Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 21 adhyAya: 7 sUtraH 26 kSetravRdhdhi doSa cotho pAMcamo huM have bhaNuM mRti cUke vrata dizAnI doSa paMcakane haNuM (2) moha thAya dizA bhaMga tIracho uMca nIca je kSetra vRdhdhi smRti bhUla divrate aticAra te [10]niSkarSa-sUtrakAramaharSizIlavratanI zudhdhi mATe doSonI gaNanA karAvatA atre pAMca doSone jaNAve che. te doSonA nivAraNa thakI zIvratanI zudhdhi thAya che. taduparAMta smRti aMtardhAna aticAra eka mahatvanI vAta kahI jAya che ke jIvane koIpaNa niyamamAM smRti bheza thavo joIe nahIM. smRti bhraMza e eka prakArano pramAda che ane jIva apramata thayA sivAya kadApI mokSagamana karI zakato nathI mATe sarvavratamAM lAgu pADatA evA aticArane dhyAnamAM laIne apramattatA keLavavA prayatna zIla thavuM eja A sUtrano niSkarSa che. OOOOOOO (adhyAya -sUtraH29) U [1]sUtrahetu: prastuta sUtra thakI sUtrakAra dezaviratikatanA aticArone jaNAve che. U [2] sUtra mULa-mAnavanayorandarUpanupatiputrakSepa: [3] sUtra pRthaka- nayana - Ddhyaprayoga - zabda - kRpAnupAta- kSepa: U [4] sUtrasAra-Anayanaprayoga prakhyaprayoga,zabdAnupAta,rUpAnupAta,ane pugala kSepae pAMca bIjA zIlavrata arthAt sAtamA virati vratanA aticAro che U [5] zabdazAnaHgAyana-niyata maryAdA bahAra nA deza thI dravyanuM maMgAvavuM. Sya-niyata maryAdA thI adhika dezamAM vastu mokalavI. NI- kriyA, pravRtti-A zabda pUrvanA baMne zabdo sAthe joDavo] -khAMsI,khoMkhArA vagere avAja [thakI bolAvavuM. -zarIra zarIranA aMgo ke kAyika ceSTA thakI bolAvavuM anupAta -pheMkavuM zabda ane rUpa baMne sAthe joDAyela zabda che purArakSepa- kAMkarI ke TekuM vagere nAMkhIne [koI ne bolAvavuM U [6] anuvRttiH- (1)vratazIog parve pabdha yathAkramam sUtra 7:19 (2)zaDDI kSA..sUtra 7:18 thI tivArI: zabda nI anuvRtti U [7]abhinavaTIkA -bIjuM zIlavrata ke jedezAvakAsika athavA dezavirati nAma thI oLakhAya che temAM vizudhdhi lAvavAnA hetuthI ahIM sUtrakAra maharSi pAMca doSone jaNAve che pUrvanA sUtromAM kahyuM che tema ahIM paNa tivAra zabdanI anuvRtti cAle che ane vrata zo.. yathAzrama mAM jaNAvela yathArgama nA adhikAra mujaba A bIjA zIlavratanA aticAro che [1]Anayana prayoga - niyata bhUmi thakI bahArathI Icchita vastu maMgAvavI Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA 4 agArI vatIe jeTalA pradezano niyama karyo hoya, tenI bahAra rahelI vastunI jarUriyAta paDe tyAre pote na jatAM saMdezA AdithakI bIjA pAse vastu maMgAvavI te Anayana prayoga. # vatanI maryAdA bAMdhatI vakhate dhArela pramANathI adhikadezamAM rahela vastune kAgaLa,ciThThI ,tAra,TelIphona Adi dvArA anya pAsethI maMgAvavI, A aticAra ne Anayana prayoga kahevAya che $ Anayana eTale lAvavuM, prayoga eTale kriyA. pote je sthaLamAM vrata laIne beTho hoya tenI bahAranI jagyAmAMthI koInI mAraphata kAMIpaNa maMgAvavuM te Anayana prayoga nAmano deza virati vratano pahelo aticAra che viziSTAvadhike bhUpradezAbhigrahe parato gamanAsammavAt sato yadanyo'vadhikRtadezAd bahirtinaH sacittAdidravyasyAnayanAyaprayujyate tvayA idam AneyaM sandezakapadAnAdinA''nayaprayogaH / [2]DSya prayoga:- niyamita bhUmi thakI bahAra icchita vastu mokalavI. t jeTalA pradezano niyama karyo hoya tenI niyata karelI jagyAnI maryAdA bahAra kAma paDe tyAre jAte na jatAM nokara Adine hukama karI bahAra mokalIne kAma patAvavuM $ dhArela pramANa thI adhika dezamAM koI vastu mokalavAnI hoya yA anya koI kArya karavuM hoya to nokara Adine mokalIne karAve ja zreSya eTale mokalavuM ane prayoga eTale kriyA poteje sthAnamAM vratalaIne beTho hoya, tyAMthI koIpaNa kAraNe nokara vagerene kAmakAja mATe bahAra mokalavo te zreSTha prayoga. A bIjA zIlavrata no bIjo aticAra che. ra yatrAbhigRhitapravicAra dezavyatikramabhayAt preSyaM prahiNotitvayA'vazyameva gatvAmama gavAdi AneyaM idaM vA kartavya tatra iti preSyaprayogaH * Anayana prayoga ane preSya prayoga vacceno bhedaH (1)Anayana prayogamAM niyata maryAdA bahAranA dezamAMthI vastune potAnI pAse maMgAvavAnI hoya che jayAre preSTha prayoga mAM dhArela dezathI adhika dezamAM samAcAra ke vastu mokalavAnI hoya che. (2)Anayana prayogamAM jene saMdezo mokalela hoya te vastu laIne Ave che. jayAre zreSTha prayogamAM khAsa nokara Adine mokalavAmAM Ave che. [3]zabdAnupAta -4 zabda karIne koIne bolAvavo # svIkArelI maryAdA bahAra rahelA koIne bolAvI kAma karAvavuM hoya tyAre khAMsI,ThasakuM Adi zabda dvArA tene pAse AvavA mATe sAvadhAna karavo te zabdAnupAta. # najIkamAM khoMkhAro,udharasa vagere thakI, dUra tAra, TelIphona vagere thI zabdono anupAta karavA vaDe-pheMkavA vaDe vratamAM niyata karela maryAdA bahAranA dezamAM rahela vyakitane bolAvavI te deza virati vratano zabdAnupAta nAme trIjo aticAra kahyo che. ja pote je sthAnamAM vrata laIne beTho hoya tyAMthI khoMkhAro khAIne ke uMcethI avAja karIne potAnI hAjarI jaNAvanArI ceSTA karavI te zabdAnupAta che. 4 zabdamanupatati iti zabdAnupAta: / athavA zabdasyAnupatanam - uccAraNaM tAddaga yena Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 26 parakIyazravaNavivaramanupatati zabdaH [4]rUpAnupAtaH potAnuM rUpa dekhADIne bolAvavo koipaNa jAtano zabda karyA vinA mAtra AkRti batAvI bIjA ne potAnI najIka AvavA sAvadhAna karavo te rUpAnupAta. 4 vrata maryAdAmAM nirdhArela dezathI adhika dezamAM rahela vyakita ne bolAvavA dhArela dezamAM ubhA rahIne potAnuM zarIra,zarIranA aMgo, AkRti ke tevA prakAranI kAyika ceSTA batAvavI te rUpAnupAta nAme dezavirati vratano cotho aticAra jANavo. pote je sthAnamAM beTho che tyAMthI uMco-nIco thaine ke makAnAdinI jALIe-bArIe AvIne potAnI hAjarI darzAvanArI ceSTA kare te rUpAnupAta. zabdamanuccArayannutpannaprayojanaH svazarIrarUpaM pareSAM darzayati taddarzanAcca tatsamIpamAgacchanti te ddaSTAraH iti rUpAnapAta: [5]pudgalakSepaH mATI,patthara vagere pudgala phekavA dvArA saMketa karavo. te agArI vratIe je pramANe dhArela hoya te maryAdA thI adhika dUra,dezamAM rahelI vyakitanuM kAma paDatAM tene bolAva vAdhArela dezanI najIka jaine kAMkaro pheMkIne jaNAve athavA koipaNa rIte pudgala prakSepa dvArA potAnA astitvane jaNAve pudgala eTale kAMkaro,DhephuM,patthara,lAkaDuM vagere nirjIva padArtho teno kSepa arthAt pheMkavuM te pudgala kSepa, e dezavirati nAmaka bIjA zIlavratano pAMcamo aticAra che. 123 pudgalAH paramANvAdayaH / tatsaMyogAd dvayaNukAdayaH skandhAH sUkSmasthalabhedAH / tatra ye bAdarAkAra pariNatA loSTeSTakASThazakalAdayaH teSAM kSepaH preraNam / kAryArthI hi viziSTadezAbhigrahe sati parato gamanAbhAvAt loSTAdIn pareSAM pratibodhanAya kSipati / A rIte bIjA zIlavratanA je pAMca aticAro jaNAvAyA che temAM pote potAnA zarIra thI niyamita dezathI bahAra jato nathI, eTale e dRSTie vrata bhaMga nathI paNa bIjA dvArA vastu maMgAvavI,bIjAne mokalavo, zabdAnupAta,rUpAnupAta,pudgalakSepa AdithI bolAvavAvageremAM niyamanuM dhyeya sacavAtuM nathI niyata maryAdA vALA dezathI bahAra hiMsAdi aTakAvavA mATe dizAnuM niyamana karyu che, have pote na javA chatAM ukata pAMcamAMnA koipaNa doSanA AsevanathI hiMsAdino saMbhava to che ja A rIte paramArtha thI vrata bhaMga hovA chatAM vAstavamAM bIjI apekSAe te vratabhaMga na hovAthI tene aticAra kahyA che ] [8]saMdarbhaH Agama saMdarbhaH-zAvAsiya...pagna aDyA....Ava payoo pesavaLapayone saddANuvae bahiyApoggalApakkhavo + upA. a.1, sU. 7:10 tatvArtha saMdarbha:-[vi[] Teza...virati...vratasaMpanna 7:26 anyagrantha saMdarbhaH (1)vaMditu sUtra-gAthAH 28 prabodhaTIkA- 2 (3)yogazAstra (2)zrAdhdhapratikramaNa sUtra vRtti (4)dharmaratna prakaraNa Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 24 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA U [9]padya ghArelI dizI mAnathI vaLI adhika dizI sthAnanI vastu aNAve mokale vaLI yAda cUke vratataNI zabdarUpe doSa sAdhe pudgalone pheMkatA dezAvakAsika vrata taNA e doSa paMcaka sevatA (2) dizAvakAza vrata bhaMga kabIjAthI kAM mokalI vacana Atine banAvI zabdothI cIja magAve athavA azabda ke pheka pudgalathI pAMca ja doSa thAze U [10]niSkarSa-AaticAro bIjA zIlavratanA che. vratanI zudhdhi uparAMta bIjo mahatvano muddo e che ke jo A agArI vatI potAnA doSonuM yathAyogya nivAraNa kare to tenA niyamamAMdraDhatA AvavAnI sAthe saMtoSa nuM jayaNAnuM, gRdhdhi rahitatAnuM yathAyogya pAlana thAya che. jo ke A vrata digaviratino ane vizeSa kahIeto badhAM vratanA saMparUpa hovAthI sAco niSkarSa to eTaloja kahI zakAya ke jema A vrata thakI anyavratano saMkSepa karavAmAM Avyo che. tema vizeSevizeSa saMkSepa karavA paDe chelle sarvathA viramaNa thakI mahAvratI banIne mokSane prApta kare. U S S T (adhyAya -sUtra:20) 0 [1]sUtrahetu-anarthadaMDavirati nAmanA zIlavratanA aticArone A sUtra thakI jaNAve che [2] sUtra mULa-"zaucamauryAsanIsthApiropagoSikSattAni [3]sUtra pRthaka-ndra-vauca maurya-samIkSyadhara- 3odhatvani 0 [4] sUtrasAraH- kaMdarpa,kIku,maurya,asImasya adhikaraNa, ane upabhoganuM adhikatva e trIjA zIlavata arthAt anarthadaMDa viramaNa vrata nAme AThamA vrata nA pAMca aticAro che]. U [5] zabdajJAna - -rAgavaza thatuM asabhya bhASaNa. jovya-asabhya bhASaNa sahabhAMDa jevI zArIrika duceSTA. urya-asaMbadhdha bakavAsa masamIkSyAdhizaRT-avicArI paNe pApAdhikaraNo ne ApavA. 35mopAdhavAni- AvazyakatA thI adhika upabhogya vastu rAkhavI. U [6]anuvRtti - (1)vratazIgu paDyuM paDye yathAzramam sUtra 7:19 (2)zahU #kSA......... sUtra 7:18 thI gativArI: zabda nI anuvRtti U [7]abhinavaTIkAH- kramAnusAra vrata tathA zIlonA aticArone varNavatA evA sUtrakAre ahIM paNa pUrvasUtranI anuvRtti grahaNa karIne kaMdarpAdipAMca aticAro ahIM jaNAvelA *digambara AjJAmAM kandrapautkRdhyamaulamIstrAdhikaraNopamAnarthathari e pramANe sUtra che. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 27 125 che. sUtrakramanA prAmANya anusAra trIjA zIlavratanA arthAt AThamA anarthadaMDa viramaNa vratanA A pAMce doSo samajavA [1]kaMdarpa - rAgayukata asabhya vacana bolavAM,hAsya karavuM # rAgavaza asabhya bhASaNa ane parihAsa Adi karavA te kaMdarpa, # rAgasahitahAsyapUrvaka kAmottejaka vAkyo bolavAM jenAthI mohapragaTe arthAta te te indriyonA viSayopabhoganI icchA jAgRta thAya tevA vacano bolavA tathA peTabharIne khaDakhaDATa jorathI hasavuM tene trIjA zIlavratano kaMdarpa nAme pahelo aticAra kahyo che. # kaMdarpa eTale madana ke kAmavikArate saMbaMdhi je aticAra utpanna thayo hoya te. jema ke kAmavikAra utpannavANI prayoga,azlIla mazkarI, bibhatsa zabdo, aTTahAsya vagere. tene anarthadaMDa virati vratano prathama aticAra kahyo che 2 kAma: tadheta: viziSTa vAkyaprayoga kaMdarpa: ucyate / + kandarponAma rAgasaMyukato'sabhyo vAkyoga: hAsyaM ca [2]kItyucya:$ duSTa kAyapracAra saha rAgayukata asabhya bhASaNa ane hAsya, 4 parihAsa ane aziSTabhASaNa uparAMta bhADajevI zArIrika duceSTAo karavI te kauzya # rAga sahita, hAsyapUrvaka kAmottejaka asabhya vAkyo bolavA sAthe asabhya kAyika ceSTA karavI arthAt kaMdarpamAM thatA hAsya tathA vANI prayoga uparAMta kAyika prayoga karavA rUpa kautkacya nAme AThamAM anarthadaMDa viramaNa vratano A bIjo aticAra che. # kautkacya no sAmAnya artha netrAdikanA vikAra pUrvakanI hAsyane utpanna karanArI vikRta ceSTA che. paNa sAmAcArI thI temAM nIcenI pravRttino samAveza thAya che -1 lokone hAsya utpanna thAya tevI ceSTA pUrvaka bolavuM -2 lokone hAsya utpanna thAya tevI ceSTA thI cAlavuM -3 lokone hAsya utpanna thAya te rIte besavuM -4 halakAI jaNAvavA game te prakAranA cenacALA karavA upayoga zunyatA thI thatI AvI pravRtti te kautkacya nAmaka aticAra che 2 mukhanayanoSThacaraNadhruvakArapUrvakaH parihAsAdijanako bhANDAvakarasyeva kAyiko vyApAraH / 2 kautkucyam nAma kandarya duSTakAyapracArasaMyuktam [3]maukharyag asaMbaddha,hada vinAnuM bolavuM te nirlajajapaNe, saMbaMdhdha vinAnuM temaja bahu bakabaka karavuM te 4 vAcALatA, ucita ke anucitanAvivekavinAbolyAja karavuM te mukharatA ke maukharyajemAM mukhano atizaya vyApAra hoya che te A aticAra ne trIjA zIlavrata anarthadaMDa virati vratano trIjo aticAra kahelo che maukharyamasambandhdhabahupralApitvam / dhASTaryaprAyamasabhyAsambaddhabahulAlApitvaM maukharyam / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA [4] asamIkSya-adhikaraNa -4 vagara vicAryuM adhikaraNo ekaThAM karavA che potAnI jarUriyAtano vicAra karyAvinA ja jAtajAtanA sAvadya upakaraNo bIjAne tenA kAma mATe ApyA karavA te asamIkSyadhikaraNa # asamIkya eTale vicAryA vinA. adhikaraNa eTale pApanuM sAdhana. mAre jarUra che ke nahIM tevA koIpaNa vicAra karyA sivAya zastra Adi adhikaraNo ke pApanA sAdhano taiyAra rAkhavA jethI mAgavA Ave to ApI zakAya) ahIM nirarthaka pApa baMdha thato hovAthI tene asamIkSya adhikaraNa kaheluM che. tdhara zabda sAmAnya thI Azraya arthamAM prayojAya che paNa ahIM te hiMsAnA AzrayarUpa upakaraNanA viziSTa arthamAM vaparAyelo che tethI adhikaraNa zabda thakI sAMbelu khAMDaNiyo, koza,kodALI,luhADI,taravAra vagere hiMsaka sAdhano samajavAnA che adhikaraNa zabdanI vyAkhyA ja granthakAro A rIte kare che ""dhati naragi abhinena ti dharakham | jenA vaDe AtmA narakAdi gatino adhikArI thAya te adhikaraNa. AvA adhikaraNo vagara vicArye bhegA karavA te asamIkSyAdhikaraNa nAme trIjA zIlavrata no cotho aticAra kahelo che. noMdhaH- granthAntaramAM A aticAra saMyukatA dhikaraNa nAme oLakhAya che ra asamIkSya-anAlocya prayojanamAtmano'rthamadhikaraNaM ucitAdupabhogAt atireka karaNamasamIkSyAdhikaraNaM musaladAtrazilAputrakazastragodhUmayantrakazilAganyAdidAnalakSaNam / [5] upabhogAdhikatvaH- upabhoga karatAM vastu ekatra karavI # potAnA mATe Avazyaka hoyate uparAMta kapaDAM, ghareNA,tela,caMdanaAdi rAkhavA te. # potAnI jarUriyAta hoya tenAthI adhika vastu potAnI pAse rAkhavI. jema ke-gharamAM eka jAtanA sAbuthI cAlatuM hoya to paNa cAra jAtanA sAbu rAkhavA be-traNa joDI cappala vagere paheratA hovAchatAM vIsa-pacIsa joDI cappalo rAkhavA arthAta upabhoganI AvazyakatA karatAM paNa adhika cIja vastuono saMgraha karavo te upabhogAdhikatvanAmetrIjA-zIlavratanoaticAra che. 1 x AvazyakatA thI adhika sAdhano rAkhavAthI bIjAne paNa teno bhoga vaTo karavAnI icchA thAya che ane ajayaNA thAya che mATe tene anarthadaMDa virati vratano pAMcamo aticAra kahyo che 2 upabhoga AtmanaH pAna-bhojana-candana-kaDkuma kasturikAvilepanAdi / atirikato'nyArtho / ukata kaMdarpa-Adi doSo sahasA ke anAbhogathI thaI jAya to te aticAra rUpa che paNa jo irAdApUrvaka kareto vrata bhaMga gaNAya. 1 [8] saMdarbha 4 Agama saMdarbhaH-maMTTAviMDaveramArsa...paSya maphayART...nyUpe moharie saMjuttAhiraNe upabhogaparibhogAiritte * upA. a.1,sU.7-10 4 tatvArtha saMdarbha[phezana blavirati...tratasaMpaDyuM sUtra. 7:26 4 anyagrantha saMdarbhaH(1)vaMdita sUtra-gAthA 2 prabodhaTIkA- 2 (2)zrAdhdhapratikramaNa sUtra vRtti Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 28 (3)yogazAstra [] [9]padyaH(1) (4)dharmaratna prakaraNa kaMdarpa kero doSa pahelo, sUtramAMhi sAMbhaLyo ceSTA taNo che doSa bIjo, vAcALa trIjo meM suNyo adhikaraNo sajja karatAM, vastu bhoge adhikatA anartha virati bhAvamAMhi doSa paMcaka dekhatA (2) kaMdarpa ceSTA vaLI bhAMDa jema maukharya pApiSThaja sAdhanaiya devA bIjAneya anarthadaMDa bhogo vadhu te aticAra pAMca [] [10]niSkarSa:- anarthadaMDa viratinA pAMce doSo nuM nivAraNa te agArIvratI ne zIlavratanI zudhdhimAMto upayogI ja che. taduparAMta bIjApaNa aneka duSaNonuM nivAraNa thAya che jema ke kaMdarpa anekautkacya nigraha thI samAjamAM anAcAra - vyabhicAramAM aMkuzItatA Ave che, strI janma kalaha -kaMkAsAdi ghaTe che, maukharya nivAraNa thI jhaghaDA ane phogaTa bakavAda baMdha thAya che. upabhogAtirikata ne doSa samajavAthI vyartha parigraha ane saMgraha vRttithI bacI javAya che, saMtoSa ane sukhamaya jIvana jIvAya che temaja hiMsaka adhikaraNo ne doSa mAnatA samAja hiMsAmukata bane che e rIte A anarthadaMDa viramaNa vratanA aticAro nivAravA thIvratIne tathA samAjane badhAM ne lAbha thAya che. adhyAyaH-sUtraH28 [] [1] sUtra hetuH- A sUtra thakI sUtrakAra maharSi sAmAyika vratanA aticArone jaNAve che. [] [2] sUtra:mULaH-"yogadukhiyAnAnAmRtyanupasthApanAni [] [3] sUtra pRtha-yoga - dukhiyAna, anAvara, smRti-anupasthApanAni [] [4] sUtrasAra:- kAyayogadupraNidhAna,vacana-yogadupraNidhAna,manoyoga duSpra NidhAna, anAdara ane smRttinuM anupasthApana [e cothAzIlavrata arthAt AThamAM sAmAyika vratanA pAMca aticAro che.] [] [5] zabdAnaH yo| -je joDAya te yoga. A yoga traNa che kAyA,vacana,mana. duLiyAna-duSTaprayoga 127 prakhiyAna-prayoga, anAdy-sAmAyika paratve abahumAna smRti-anupasthApana -sAmAyika daramyAna smRtti bhraMza thavo te. [] [6] anuvRttiH-(1)vratazIopu pabdha pragna yathAzramam sUtra 7:19 (2)zaThThA ADyA... ..sUtra 7:18 thI ativArA: zabda nI anuvRtti * digambara AmnA mujaba -yoAdupraNiyAnAnAvaramRtyanupasyAnAni e pramANe sUtra che. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA [] [7] abhinavaTIkAH- sUtrakAra maharSi ahIM traNa vAkayo thakI pAMca doSone jaNAve che. tyAM aticAra zabda nI anuvRtti karI levI.temaja vrata zauopu-sUtrapATha mujaba A cothAzIlavrata arthAt sAmAyika vratanA aticAro che te spaSTa samajI zakAya tevuM che. 128 ahIM yo| zabda che teno artha A pUrve Ja.6-mU-+ mAM jaNAvyA mujaba jayavADmana: rma yoga: arthAta kAyA-vacana ke mananuM karmane yoga kahelo che. TuLiyAne zabda no artha durupayoga athavA dUSitarUpathI pravartAvavA evo thayo che. arthAt traNe yogano duSTaprayoga ke yathAyogya prayogano abhAva te ja duSpraNidhAna. [1] kAya- duSpraNidhAnaH- kAyArUpa upayogane saMyamamAM na rAkhatA teno chUTathI upayoga ke durapayoga thavA devo te. OM sAvadya ke pApanI pravRtti karavI. hAtha paga vagerenuM nakAmuM ane khoTI rIte saMcAlana karavuM te kAya dupraNidhAna. sAmAyika letI vakhate bhUmi pramAjaryAvinA besavuM athavA sAmAyika lIdhA pachI hAtha-paga lAMbA-TUMkA karyA karavA ke kutuhalavazAt ubhA thavuM,hAtha-paga vagerenI nizAnIo ka2vI. Adine kAyadupraNidhAna nAmano-cothAzIlavratano prathama aticAra kahayo che. kAya-yoganA duSpraNidhAna janya 12 doSoH (1)ayogya AsanaH- sAmAyikamAM paga upara paga caDhAvIne besavuM. (2)asthira AsanaH- Dagamaga Asane besavuM. (3)cala draSTidoSaH- sAmAyikamAM beThAbeThA cAre tarapha najara pheravyA karavI. (4)sAvadha kriyAH-sAmAyikamAM hovA chatAM gharakAma ke vepAra-vaNajanI vAtonI saMjJAthI izAro karavo te. (5)AlaMbanadoSaH-sAmAyika vakhate koi bhIMta ke thAMbhalAnuM AlaMbana laine besavuM te. (6)ALasadoSaH-sAmAyikamAM ALasa maraDavI te ALasadoSa. (7)moTanadoSaH-sAmAyikadaramiyAnAtha-paganI AMgaLInATacAkAphoDavAzarIramaraDavuMte. (8)maLadoSa:-sAmAyika daramiyAna zarIrano maLa utAravo te. (10)nidrAdoSaH- sAmAyikamAM uMghavuM te. (11)vastra saMkocanadoSaH- sAmAyikamAM TADha vagerene kAraNe vastra saMkocavA (12)AkuMcana prasAraNa doSaH- sAmAyika cAlu chatAM hAtha-pagane lAMbA TUMkA karavA te. zarIrAvayavAH pANipAdAdayasteSAmanibhRtatAvasthApanaM kAya duSpraNidhAnam / [2] vacana-duNidhAnaH vacana yogane barAbara saMyamamAM na rAkhatA chUTathI upayoga ke durupayoga thavA devo te. zabdasaMskAra vinAnI ane arthavinAnI temaja hAnikAraka bhASA bolavI te vacanaduSpraNidhAna nAmaka cothAzIlavratano aticAra che. x sAmAyika laine karkaza athavA tevA prakAranA doSavALA sAvadha vacano bolavA. nirarthaka ke pApanA vacano bolavA te vacana-dupraNidhAna. varNasaMskArAbhAvArthanavagamacApalyAnivAkakriyA vAgadaSpraNidhAnama Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 adhyAya: 7 sUtraH 28 vAyoga duSmaNidhAna janya 10 doSoH(1)kuvacanadoSa - kaDavuM, apriya ke asatya vacana bolavuM te. (2)sahasAkAra doSA-vagara vicArye ekAeka vacana kahevuM te. (3)svachaMda doSaH-zAstranI darakAra rAkhyA vinA koIpaNa vacana bolavuM te. (4)saMkSepa doSA-sAmAyika letI vakhate tenI vidhinA pATha tathA svAdhyAya daramiyAna anya koI sUtra sidhdhAMtanA pATha TUMkANamAM bolI javA. | (5)kalaha doSa - sAmAyika daramiyAna koI sAthe kalahakArI vacana bolavuM (6)vikathAdoSaH-sAmAyika daramiyAna strInA rUpalAvaNya saMbaMdhi,khAnapAnanAsvAda saMbaMdhi,lokAcAra saMbaMdhi,koInI zobhA ke saudarya saMbaMdhi Adi athavA jene strI kathA,bhakata kathA,deza kathA, rAjakathA kahevAya che. te cAra vikathAdoSa che. (7)hAsyadoSa - sAmAyikamAM koInI hAMsI karavI ke hasavuM. (8)azudhdhadoSa - sAmAyikanA sUtra pAThamAM kAno mAtra ke mIMDuM jUnAdhika bolavA athavA hRsvano dIrgha ane dIrdhano hrasva uccAra karavo saMyukatAkSara toDIne bolavA ane chUTA akSarone saMyukata bolavA te azudhdha doSa che. (9)nirapekSadoSaH-apekSArahIta vacana bolavuM eTale kenizcayakArI bhASAno upayoga karavo te nirapekSa doSa che. (10)muNamuNadoSaH-sAmAyikanA samaya daramiyAna gaNa-gaNa karyA karavuM athavA sUtrapAThamAM goTALA vALavA te muNamuNa doSa che. [3] manoduSmaNidhAnaH4 manoyogane barAbara saMyamamAM na rAkhatA teno chUTathI upayoga kedUrapayoga thavA devote. 4 krodha, droha Adi vikArane vaza thaI ciMtana Adi manovyApAra karavo te 4 nirarthaka ke pApanA vicAro karavA. 4 sAmAyika karIne gharanI ciMtA karavI,saMkalpa-vikalpo karavA te cothAzIlavrataarthAta navamA sAmAyika vratano "manoduSparidhAna' nAme trIjo aticAra che. manodupraNidhAna janya doSoH(1)avivekadoSa -sAmAyikanA samaya daramiyAna Atmahita sivAya anyavicAro karavAte. (2)yazakIrti doSaH-loko vAhavAha bole evI icchAthI sAmAyika karavuM te. (3)lAbha-vAMchA doSaH-sAmAyika dvArA koIpaNa jAtanA dhana-lAbhanI IcchA rAkhavIte. (4)garva doSa -anya loko karatAM huM sAruM sAmAyika karuM chuM ane tethI huM badhA karatAM caDiyAto chuM evo vicAra karavo te. (pa)bhayadoSaH-huMsAmAyikanahIM karuM to anya loko zuM kaheze? evA bhayathIsAmAyika karavuM te. ()nidAna doSaH-sAmAyika karIne tenA phala tarIke dhana,strI, putra, parivAra ke Rdhdhi AdinI icchA karavI te. (7) saMzaya doSaH-sAmAyikanuM phaLa maLaze ke nahIM tevo saMzaya rAkhavo te. a. 7/9 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (8)roSa doSa:-koIpaNa kAraNathI utpanna thayelo roSamAM ne roSamAM sAmAyika karavI (9)avinaya doSaH-jJAna, darzana,cAritra ane tenA ghAraka sAdhu pratye zradhdhA,vinaya vagara sAmAyika karavuM (10)abahumAna doSaH- bhakitabhAva,bahumAna ke umaMga sivAya sAmAyika karavuM. [4]anAdara 0 sAmAyikamAM utsAhana rAkhavo arthAt vakhata thavA chatAM pravRtta nathavuM athavAto jema tema pravRtti karavI,te anAdara che 4 sAmAyikano beghaDIno samaya pUro na thavA devo, jema tema sAmAyika pUruM karavuM, sAmAyikano niyata samaya ALasa thI vitAvI devo Adi cothA zIlavrata-sAmAyika vratano anAdara nAme aticAra che. 4 sAmAyikanI vidhi-muddA-AsanAdina sAcavavA, rdayamAM ucita bahumAna bhAva na hovo, jema-tema vidhi karavI vagere anAdara che. 4 anAdaro'nutsAhaH pratiniyatavelAyAm akaraNaM sAmAyikasya, yathAkathaJcit pravRtiH anAdara: anaikAgrayaM / noMdhaH- A aticAra ne anavasthAna aticAra paNa kahe che [pIsmRti-anupasthApana - # pote sAmAyika vratamAM che te vAta, tathA sAmAyika levA pALavAno samaya bhUlAI javote. $ ekAgratAno abhAva athavA cittanA avyavasthitapaNAne lIdhe sAmAyika vizenI skRtino bhraMza te smRti anupasthApana nAme sAmAyika vratano pAMcamo aticAra che # sarve dharmanuSThAno upayoga ke sAvadhAnI pUrvaka thAya tyAre zuddhagaNAya che temAM pramAdanI adhikatAthI ke vismaraNAdi thavAthI upayoga zUnyatA prarvate tyAre aticAra lAge che jema ke sAmAyika kyAre lIdhuM te samayanI vismRti, te puru thayuM ke nahIM? athavA levAnuM ja bhUlAI javuM A badhAM smRti anupasthAna nAmanA aticAro che 4 udghAntacittatA, smRte: anupasthAnaM smRtyabhAvaH / -sAmAyikaM mayA kartavyaM na kartavyam iti vA kRtaM na kRtam iti vA smRti aMzaH / smRti mUlatvAcca mokSa sAdhanAnuSThAnasyeti / A pAMcanavamAsAmAyikavratanA aticAro che. A pAMce sahasAke anAbhoga-anupayogAdi doSothI thAya to te aticAra rUpa che paNa jo irAdA pUrvaka thAya to tevatabhaMga che - 0 []saMdarbha $ Agama saMdarbha - sAmAphiyasa paMDayAra...mauduppaNihANe vartuLAne kAyaduppaNihANe sAmAiyassa sati akaraNayAe sAmAiyassa aNavadDhiyassa karaNayA 35. mara-jhU. 7-2 $ tatvArtha saMdarbhaH(1)yavAlma: yoga: pa.6-kUpha Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131. adhyAya: 7 sUtraH 29 (2) [digdezavirati] sAmAyika...vratasaMpannazca sUtra. 7:16 # anyagrantha saMdarbha(1) vaMdita sUtra gAthA-27 prabodhaTIkA bhA. 2 (3)yogazAstra (2)zrAdhdha pratikramaNa sUtra vRtti (4)dharmaratna prakaraNa U [9padha:(1) mana vacanane kAya kerA azubha vyapAro bhaje sAmAyikonA bhAvamAMhi Adara bhAva nahiM saje vismRti thI bhAna bhUle doSa batrIza sevatA sAmAyikanA doSa tajatAM thAya saMvara bhAvanA (2) triyoga duSmaNidhAna sAmAyike anAdara che pAMcamo anAcAra smRti anupasthApana U [10]niSkarSa - sAmAyika eka ati mahatvanuM vrata che. tenI sAdhanA vinA koI jIva kadApI mokSe gayo nathI-jaze paNa nahIM. AvuM vrata niraticAra na paLAya tyAM sudhI utkRSTa phaLa ApI zake nahIM agArI vatIne doSa rahita vrata pAlana mATe to A doSa-jANakArI upayogI che ja. taduparAMta mana-vacana-kAyAno yoga e Asrava paNa kahyo che. jo sAmAyika vrata thakI Ayoga duppaNidhAnane aMkuzIta karI zakAze to teTale aMze Amravano paNa nirodha thaze. anAdara doSane dUra karavAthI kriyA-vidhi AdinuM bahumAna vadhaze to teTale aMze kriyA vadhu zudhdhathaze bhAvapUrvakanI thaze ane smRti bRzatAno abhAvato jIvanamAM paNa Avazyaka che mATe te doSanuM nivAraNa phakata A vrata mATe ja nahIM paNa sarvavrata-niyamomAM Avazyaka che _ _ _ _ _ (adhyAyaH7-sUtraH29) 0 [1] sUtra hetu- A sUtra thakI sUtrakAra maIrSa dazamAvatanA aticArone rajU kare che. [2] sUtra mULaH matyatimirjatorsInikSepa saMto pakramaNA'nAdarasmRtyanupasthApanAni 0 [3] sUtra pRthakA-jhapratyakSata, gAmanaMta - 39 - mAnanikSepa, saMtara upakramaNa, anAdara, smRti anupasthApanAni [4] sUtrasAra -apratyavekSita ane apramArjitamAM utsarga,apratyavekSita ane apramArjitanuMAdAna anenikSepa,apratyavekSita ane apramArjitasaMstAranoupakrama,anAdara ane smRtinuM anupasthApana [edazamAM pauSadhavratanA arthAtuzIlavatanApAMca aticAro che.] D [5] zabdazAnaH apratyakSata- dRSTi paDilehaNa,cakSu pariprekSaNa thI rahita *digambara AmnAya mujaba A sUtra pratyakSatAmakritIkSAnasaMtotramaNanA mRtyunurinane evuM sUtra che. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA apramArjita- caravaLA AdithI pramArjanA karyA sivAya utsa-parasevo, maLa Adi vastuno tyAga gAvAnanipa- vastu-upAdhi vagere jevA ke mUkavA saMtA-upadamA-saMthAro pAtharavo te anAvara -pauSadhavratamAM utsAhano abhAva hovo mRtyanupasthApana-pauSadhamAM hovAnuM ke vidhinuM bhUlI javuM te 0 [6] anuvRttiH-(1)vratazILuM paDyuM paDyuM yathAzcamam sUtra 7:19 (2)zaDDA IkSA........sUtra 7:18 thI gativAra: zabda nI anuvRtti U [7] abhinava TIkA-zIlavratomAMnA evA pauSadhavratanA doSo ne aticArone ahIM sUtrakAra jaNAvI rahyA che. jemAM mULa sUtramAM to doSonuM kathana che. paNa anuvRtti thakI svopajJa bhASyamAM jaNAve che ke A pAMca pauSadhavratanA ja aticAro che. [1]apratyavekSita ane apramArjita utsarga # najarathI tapAsyA vinA ane caravaLAdika thI pramArjana karyA sivAya sthAna upara maLa-mUtrAdika nAMkhavA, pheMkavA ke choDavA # koI jIva-jaMtu cheke nahIM e AMkhe joyA vinA temaja komaLa upakaraNa vaDe pramArjana karyA vinA kayAMya maLa, mUtra,lIMTa Adi tyAgavA te apratyavekSita ane apramArjita utsarga. 3 dRSTithI bhUminebilakUla joyA vinA kebarAbara tapAsyA vinA anecaravaLA AdithI pramArjana karyAvinA athavA yogya pramArjana karyA sivAya maLa, mUtra Adino tyAga karavo tene dazamAM pauSadhavratano apratyavekSita apramAkti utsarga nAme prathamaaticAra. # vaDInIti,laghunIti Adi paraThavavAnI jagyAarthAt spaMDila bhUmi tene lagatI pratilekhanA ke pramArjanA rUpa khAsa kriyA vidhi na karavI ke temAM bhUlacUka karavI. apratyavekSitApramArjite utsarga karoti tata: pauSadhopavAsavratamaticarati iti / [2] apratyavekSita -apramArjita AdAna nikSepaH # upara jaNAvyA mujaba pratyuprekSaNa ke prArthanA karyA sivAya koIpaNa vastrAdika cIjo levI ke mUkavI. che e ja pramANe pratyuprekSaNa ane pramArjana karyA vinA ja lAkaDA, bAjoTha vagere cIjo levI ane mUkavI te apratyavekSita-apramArjita cIja-vastuno AdAna nikSepa nAme pauSadha pavAsa vratano bIjo aticAra jANavo. $ draSTithI saMpUrNa joyA vinA kebarAbara tapAsyA sivAya tathA caravaLAthI pramArjana kya sivAya ke barobara pramArjane IsivAya koIpaNa cIja-vastu upAdhi Adi levA kemUvAte * AdAnaM grahaNaM yaSTipIThaphalakAdInAm / tadapi pratyavekSyapramRjya ca kAryam / anyathA'pratyavekSitA pramArjitasyAdAnamaticAra: noMdhaH-granthAntaramAM A aticAranuM alaga sthAna jovA maLela nathI tyAM have pachInA aticAranA be bhAga alaga karavAmAM Avela che Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 adhyAyaH 7 sUtraH 29 [3]apratyavekSita-apramArjita saMskAranuM upakramaNaH# e ja pramANe pratyuprekSaNa ane pramArjanA IsivAya saMthAro pAtharavo upADavo vagere # pratyuprekSaNaanepramArjana karyA vinAja saMthAro arthAta bichAnuM karavuM ke Asana nAkhavuM te apratyavekSita -apramArjita saMthArAno upakrama nAme pauSadhopavAsa vratano trIjo aticAra kahyo che ja saMstAra eTale saMthAro Asana vagere suvAnAM ane pAtharavAnA sAdhano. upakramaNa eTale pAtharavuM- draSTithI joyA vinA ke barAbara tapAsyAvinA tathA caravaLA vagerethI pramArjana karyA vinA ke yogya rIte pramAyA vinA saMthAro -Asana vagere pAtharavuM. 4 saMtAra eTale sUvA icchatA pauSadhadvatIo vaDe jamIna upara je bichAvAya te saMstAra. athavA jemAM sAdhuo sUI rahe che te saMthAro. viziSTa arthamAM je darbha,ghAsa, kAMbala ke pAtharaNAdinuM sUcana kare che. upalakSaNa thI sUvAnA pATa-pATIyA paNa "saMstAra' kahevAya che A saMthArAnI pratilekhanA na karavI ke kharAba rIte karavI temaja pramArjanA na karavI ke jema tema karavI saMstAraH saMstIryate yaH pratipannapauSadhopavAsena darbhakuzakambalIvastrAdistasyopakramaH karaNamanuSThAnaM bhUpradeze, yadvA darbhAdi saMstIryate tat pratyavekSpa pramRjya ceti, anyAthA'tIcAraH / [4]anAdaraH pauSadhavrata ane tenA nAnA-moTA sarva aMgo upara anAdara, upekSA sUtroccAraNa, Asana, muddA,praNidhAnAdimAMvidhina sAcavavI, pauSadhamAM UMghavuM, pramAdAsane besavuM e sarve anAdara sUcaka doSo che # pauSadhamAM utsAha vinA ja gametema pravRtti karavI te anAdara 4 A aticArane "anunApAlanA' paNa kahe che. pauSadha barAbara vidhi pUrvaka na karavo te anAdara ke ananupAlanA nAmaka, pAMcamA zIlavrata arthAta dazamAM pauSadhavratano cotho aticAra samajavo 4 anAdara: poSadhopavAsapratipattikartavyatAkriyA yAM / [5]RtyanupasthApanaH# pauSadha nI dareka kriyA vidhimAM bhUlo karavI. pauSadha lIdho che ke nahIM te paNa bhUlI javuM $ pauSadha kayAre ane kema karavo ke na karavo temaja karyo che ke nahIM vagerenuM smaraNa na rahevuM. te nRtyanupasthApana nAmano pAMcamoaticAra kahyo che. # noMdhaH- vaMditAsUtrAdimAM A aticAra no ullekha jovA maLato nathI kema ke tyAM uccAra arthAta utsarga zabda nA ja aticAranA be alaga alaga bhAga karyA che A pramANe dazamAM pauSadhadratanA pAMca aticAro kahelA che pauSadhanI zudhdhi mATe nIcenA aDhAra doSa paNa nivAravA joIe (1)avirati zrAvakanA lAvelA AhAra pANI vAparavA. (2)pauSadha nimitte sarasa AhAra levo. (3)uttara dhAraNAne divase vividha prakAranI sAmagrI vAparavI Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (4)pauSadha nimitte AgalA divase deha vibhUSA karavI. (5)pauSadha nimitte vastro dhovaDAvavA. (6)pauSadha nimitte AbhuSaNo ghaDAvIne dhAraNa karavA. (7)pauSadha nimitte vastro raMgAvavA. (8)pauSadha vakhate zarIrano mela utAravo. (9) pauSadhamAM akALe zayana karavuM ke nidrAlevI. (10)pauSadhamAM strI saMbaMdhi kathAo karavI. (11)pauSadhamAM AhAra saMbaMdhi kathAo karavI. (12)pauSadhamAM sArI ke naThArI rAjakathAo karavI. (13) pauSadhamAM deza saMbaMdhi kathAo karavI. (14)pauSadhamAM-paDilehyA sivAya laghuniti-vaDInIti paraThavavI. (15)pauSadhamAM koInI niMdA karavI. (16)avirati saMbaMdhio sAthe vArtAlApa karavo. (17)pauSadhamAM cora-saMbaMdhi vArtAkaravI. (18)strIonA aMgopAMga niramavA. 0 [B]saMdarbha 4 Agama saMdarbha-posahovavAra. paMDayA..maMDadiya suparastrakriya sijjAsaMthAre,appamajjipaduppamajjiya sijjAsaMthAre,appaDilehiya duppaDilehiyauccAra pAsavaNa bhUmi, appamajjiduppamajjiya uccAra pAsavaNabhUmi posahovavAsassa sammaMaNaNupAlaNayA / ja 35, ma2,.7-12 # tatvArtha saMdarbha[zi ] ....poSathopavAna...vrata saMpakva - sUtra 7:16 $ anyagrantha saMdarbha(1) vaMdita sUtra gAthA-29 prabodhaTIkA bhA. 2 (3)yogazAstra (2)zrAdhdha pratikramaNa sUtra vRtti * (4)dharmaratna prakaraNa 1 [9]padhaH(1) utsarga vastu grahaNa sthApanA vaLI saMthArA taNI draSTi nI pratilekhanA vaLI pramArjanA sUtre bhaNI doSa traNane ema seve posahe Adara nahIM smRti cUke doSa paMcaka posaha thAye sahI vinA dIThe ke vinA pramAryo mULa mUtrAdi paraThavavA pAtro Asana ne saMthAro te rIte levA mUkavA Adara ke utsAha vinA pauSadhopavAsita AcAro smaraNana rahevuM te che tevA vratanA pAMca aticAro Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 adhyAyaH 7 sUtraH 30 [10]niSkarSa:-pratyeka vratanI mAphaka ahIMpaNa A doSonuM nivAraNa vratanI zudhdhimATe toagArI vratI ne Avazyaka che ja taduparAMta prathamanA traNe aticAro jayaNA pAlananI dRSTie paNaupayogI che. jayaNA e dharmanI mAtA che pAMca samiti tathA traNa guptinuM pAlana paNa jayaNA thakI ja savizeSa thai zake che vyavahAra thI kahIeto A rIte pUMjavApramArjavA thakI saphAi paNa raheche jokeApaNuMdhyeya saphAinathI paNavratanI zudhdha paripAlanA che ane te paripAlanA mATe ja anAdara tathA smRti bhraMzatAnuMnivAraNa paNa jarUrI gaNela che. adhyAyaH-satraH30 [1] sUtra hetuH- A sUtra thakI upabhoga-paribhoga vratanA aticAro sUtrakAra jaNAve che. [] [2] sUtra:mULa:-sacittataMtrasaMmizrAmitrAmiSavatuSpAhArA: [3] sUtra pRtha-vatta - saMvad - mitra-miSava-tuSpava mahArA: [4] sUtrasAra:-sacitta AhAra,sacitta saMbaMdhdhahAra,sacitta saMmizra AhAra,abhiSava AhAra,duSpakava AhAra [e chaThThA zIlavrata arthAt agIyAramAM upabhoga-paribhogavratanA pAMca aticAro che.] [5] zabdajJAnaH savitta-sacitta, cetanA yukata (sacitta)saMbaddha-sacitta, cetanA yukata padArtha sAthe joDAyela (sacitta) saMmitra-thoDo bhAga sacitta hoya ane thoDo bhAga sacitta hoya te amiSava-mAdaka dravyanuM sevana duSpava-barAbara nahIM pAkelA, kAcApAkA mAhAra-AhAra,azanAdi khorAka-A zabda pUrvanA pAMcezabdosAtheahIMjoDAyelo samajavo. [6] anuvRttiH-(1)vratazIlDevu pazva pa2 yathAmam sUtra 7:19 (2)zaThThA AsA.. ..sUtra 7:18 thI ativArA: zabda nI anuvRtti [] [7] abhinava TIkAH- chaThThA zIlavratomAMnA evA upabhoga-paribhoga parimANa vratanA pAMca aticArone jaNAvavA mATe sUtrakAre ukata sacittaAhArAdi pAMca doSanuM atre kathana karela che. temAM aitivArA: zabda nI anuvRtti uparokata sUtra 7:19 thI cAluM che temaja yathAmam zabdanI anuvRtti mujaba sUtrakramanA prAmANya anusAra ahIM chaThThuM zIlavrata che tema sunizcita thayeluM che [1]sacitta AhAraH sacetana,saprANa ke jIvatA padArthono khorAka tarIke upayoga karavo. te sacittA AhAra tenuM sevana karavuM e upabhoga-paribhoga parimANa vratano prathama aticAra kahyoche sacitta phaLa, zAkabhAjI Adino upayoga karavo ahIMsacittano tyAga che Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA ema khyAlamAM na rahevuM athavA A vastu sacitta che ema khyAla mAM na rahevAthI sacitta AhAra vApare to aticAra lAge ane jANIjoIne vApare to vratabhaMga kahevAya # jedravya jIvathI yukata hoya te sacetanake sacitta kahevAya che navagutta baM sayA AvA sacitta dravyone dhArela parimANa karatA adhika saMkhyAmAM upayoga kare athavA sarvathA tyAga hoya ane upayoga kare tene sacittAhAra nAme aticAra kahyo che. [2]sacitta saMbaMdhdha AhAra:# sacitta AhAra sAthe sparzelI cIjano khorAka tarIke upayoga karavo te $ ThaLiyAM,goTalI Adi sacetana padArthathI yukata evAM bora, kerI vagere pAkAM phaLono AhAra karavo te sacitta saMbadhdha AhAra nAmano chaThThA zIlavrata upabhoga-paribhoga parimANa vratano bIjo aticAra che # ThaLiyA goTalI Adi yukta AhAramAM te vatI ThaLIyA-goTalI Adi choDI de che arthAta khAI jatAM nathI paraMtute-te phaLano sacittaevA bAkInA sArabhUta padArtha ne ja grahaNa kare che A draSTie vrata bhaMga thato nathI chatAMvratanI pAchaLa raheluMjIva rakSAnuM dhyeya sacavAtuM na hovAthI tyAM paramArthathI to vratabhaMgaja kahevAya A rIte ahIM AMzika vratabhaMga ane AMzika vratapAlana hovAthI tene aticAra kahevAmAM Ave che. & sacitta saMbadhdha eTale sacitta sAthe joDAyela je vastu sAmAnya rIte nirjIva thayelI hoya paNa temAMno koI bhAga sacitta sAthe joDAyelo hoya te sacitta pratibadhdha kahevAya che. jema ke vRkSano guMdara, bIja sAthe pAkeluM phaLa vagere AvI sacittanA saMbadhdhavALI vastuo mUkhamAM mUkIde to tene sacitta saMbadhdha AhAra nAmano aticAra kahe che. [3]sacitta saMmizra AhAra4 sacitta padArtha sAthe mizra-bheLaseLa thayelI cIjono khorAka tarIke upayoga karavo tala khasakhasa vagere sacitta vastuthI mizrita lADavA AdinuM bhojana te sacitta saMmizra AhAra, je chaThThA zIlavata upabhoga paribhoga vratano trIjo aticAra kahyo che 4 thoDo bhAga sacitta hoya ane thoDo acitta hoya tevI mIzra vastuno AhAra karavo te noMdhaH-vaMditasUtra AdimAM A aticAra jovA maLela nathI paraMtu yoga zAstra tathA dharmabiMdumAM A aticAra noMdhela che 4i]abhiSava AhAraH$ vAsI,jaMtu yukata,hiMsApreraka khoraka-cIjono khorAka tarIke upayoga karavo # koIpaNa jAtanuM ekamAdaka dravyasevavuM ke vividha dravyonA mizraNathI pedA thayeladAru Adi rasanuM sevana karavuM te abhiSavaAhAra jene chaThThA zIlavatano cotho aticAra kahyo che $ madya Adi mAdaka AhAra karavo [sidhdhasenIya TIkAmAM] kIDI, kuMthA vagere sUkSma jIvothI yukata AhAra ne paNa abhiSava AhAra ja kahyo che. 4 noMdha - A aticAra paNa yogazAstra tathA dharmabiMdumAM che jayAre vaMditasUtra tathA Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137. adhyAyaH 7 sUtraH 30 dharmaratna prakaraNamAM nathI [5]duSpakva AhAraH 0 kAcIke vadhAre paDatI zekAI gaI hoya tevI yogya pAka vagaranIkhorAkAdicIjono upayoga karavo # adhakacaruM rAMdheluM ke barAbara nahIM rAMdheluM tene duSpakva AhAra kahe che. A AhAranuM grahaNa te chaThThA zIlavratano pAMcamo aticAra che # barAbara cUle nacaDavAne lIdhe kaMIka pakava ane kaMIka apakava evo AhAra jema ke kAkaDInuM kAcu-pAku zAka teno AhAra karavo te. je kAca-pAkuM raMdhAyu hoya te duSpakava. jema ke poMka pApaDI vagere tathA kAcA-pAkA zAka vagere [ane je raMdhAyuna hoya te apakva jema ke cALyA vagarano loTa $ vaMditasUtra tathA dharmaratnaprakaraNamAM (1)sacirasaMmizraAhAra ane (2)abhiSava AhAranoMdhAyA nathI tene sthAne (1)apakava AhAra ane (2) tucchauSadhi AhArane aticAra kahelo che 0 [B]saMdarbhaH 4 Agama saMdarbhaH- moLo paDye mArI..vattAdare vatta paDavaddhAhAre uppauliosahibhakkhaNayA duppolitosahibhakkhaNayA tucchosahibhakkhaNayA * upaa.a.1pU.7-7 sUitrapAThaH- bhinna maMtavya Azrita che] 4 tatvArtha saMdarbhaH- [ fT ...3pamI parimo...vratasaMpadma- sUtra 7:16 anyagrantha saMdarbha(1) vaMdita sUtra gAthA-21 prabodhaTIkA bhA. 2 (2)zrAdhdha pratikramaNa sUtra vRtti (3) yogazAstra (4)dharmaratna prakaraNa (5)dharmabiMdu-zrAvaka adhikAra U [9]padhaH(1) sacitta dravya sacitta badhe sacittanI vaLI mizratA kAcI vastu kAcI pAkI doSa AhAre thatAM bhogane paribhoga vastu ullaMghe parimANamAM guNadharo te doSa seve vatataNAMte sthAnamAM sacitta ke sacina yukata khANuM ke mizrate bhojana sacittALuM duSpakavane mAdaka khAdha peca pAMceya jenA aticAra thAya Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA [10]niSkarSa agArI vratane chaThThA zIlavratanI zudhdhi mATe ahIM pAMca doSonuM reDa signala dekhADela che. A aticAra nivAraNathI vrata zudhdhi uparAMta ArogyanI draSTie paNa lAbhadAyaka che jema ke abhiSava AhAra, duSpakava AhAra e Arogyane mATe paNa ahitakArI che. AtmArthi jIvane to bhava ane bhAva baMne ArogyanI sudhAraNA karavAnI che. tethI vrata zudhdhithakI sarvathA tyAga arthAt aNAhArI padane pAmIne sarvaroganuM harahaMmeza mATe nivAraNa karavuM (adhyAyaH-sUtra31 [1]sUtrahetu- sAtamA ane chellA zIlavrata evA atithi saMvibhAga vratanA aticArone A sUtra thakI jaNAve che U [2]sUtra mULa *nikSepafpadhAnapadezamAtsaryAti: 0 [3]sUtra pRthakaka-vatta vikSepa -pathAna- padyapadeza- mArca- 0 atikramA: U [4] sUtrasAra:- sacittamAM nikSepa,sacittapidhAna, paravyapadeza, mAtsarya ane kAlAtikrama [e sAtamAM zIlavrata arthAt atithi saMvibhAga drata nA pAMca aticAro che] U [5]zabdajJAnaHvinikSepa-sacitta vastumAM devAyogya vastune mUkIdevI savividhAna-devAyogya vastune sacitta vastuthI DhAMkavI paravyapaddeza-potAnI devAyogya vastune pArakAnI kahevI malli-adekhAI thI dAna devuM vAtima- na devA nA AzayathI vahelA moDuM khAI levuM U [6]anuvRttiH- (1)gratazag Vzva parve yathAzcamam sUtra 7:19 (2)zaDDI sAkSA........sUtra 7:18 thI tivArI: zabda nI anuvRtti U [7]abhinavaTIkA-sUtrakAra maharSie sUtraH18 mAM jaNAvela yathAkrama adhikAra mujaba kramazaH pAMca aNuvrata ane sAta zIlavrata nA aticArone jaNAvatA A sUtramAM sAtamAM zIlavrata athavA bAramAM vrata evA atithisaMvibhAga vratanA aticAronuM kathana karela che te pAMca aticAro nI kramazaH tathA vividha vyAkhyA ahIM TIkAmAM rajU karI che [1]sacitta nikSepa prAsuka AhArAdine sacitta vastumAM mukavA 0 khAnapAnanI devAyogya vastunena khape tevI banAvI devAnI budhdhithI koI sacetana vastumAM mUkI devI te "sacitta nikSepa" digambara AmnAya mujaba vinikSepafpaSAnapajyamAtsaryAti: e pramANe sUtra racanA che Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 adhyAyaH 7 sUtraH 31 $ vahorAvavA yogya vastune sacitta upara mukI devI 4 atithi saMvibhAgavata hoya, sAdhu-munirAjane dAna ApavA yogya vastu hoya temAM sacitta vastunAkhI devI. annamodanakhAdhikAdi caturvidha AhAro vA'zanAdiH tasya sacitteSu vrIhi-yava-godhUmazAlyAdiSu nikSepaH / tacca adAnabudhdhyA nikSipati / etacca jAnAtyasau-sacitte nikSiptaM sat na gRhNanti sAdhava / [2]sacittapidhAnaH# prAsuka AhAra Adine sacitta vastu vaDe DhAMkI devA & sacitta eTale cetanayukata.-pidhAna eTale DhAMkI devI. vhorAvavA yogya vastu upara sacitta vastu DhAMkI devI khAnapAna nI davA yogya vastune akathya banAvI devAnI budhdhithI sacitta vastu vaDe DhAMkavI te sacittapidhAna nAmaka atithi saMvibhAga vatano bIjo aticAra kahyo che. atithi saMvibhAga vrata hoya ane sAdhu-munirAja ne kahyuM tevI eSaNIya ane prAsuka vastuhoya te na vahorAvavAnI icchAthI tenA upara sacitta vastu DhAMkI daI nakhare tevI banAvI devI + sacittenapidhAna-sthaganaM sUraNakandapatrapuSpAdinA tatrApi tathAvidhaiva budhdhyA sacittena sthagayati / tathAvidyAbudhdhyA arthAt adAna-budhdhyA eva / [3]paravyapadezaH# na ApavAnI budhdhie potAnI vastu paranI che tema kahevuM $ vhorAvavA yogya potAnI vastune na devA mATe "bIjAnI che' ema kahevuM te paravyapadeza, nAmano aticAra kahyo che. 0 potAnI deya vastune "e pArakAnI che" ema kahI tenA dAnathI potAnI jAtane mAnapUrvaka chUTI karI levI te paravyapadeza # munirAjane dAna ApavA yogya vastu potAnI hoya chatAM pArakI kahevI. jethI A vastuno svAmI anya che tema mAnIne muni tene grahaNa na kare te ja rIte pArakI vastune potAnI jaNAvI daI munine vahorAvavI. A baMne vastu zrAvakane mATe aticAra rUpa che 2 paravyapadeza iti sAdhoH pauSadhopavAsapAraNAkAle bhikSAyai samupasthitasya prakaTamannAdi pazyataH zrAvako'bhidhatte parakIyam iti na asmAkInaM ato na dadAmi iti / [4]mAtsarya+ abhimAna pUrvaka adekhAI thI dAna devuM 4 dAna karavA chatAM Adara na rAkhavo agara bIjAnA dAnaguNanI adekhAI thI dAna karavA prerAvuM te mAtsarya 4 munirAja koI vastu nI yAcanA kare tyAre kopa karavo, vastu hovA chatAM na ApavI athavA zuM huM bIjA karatA utarato chuM ema vicArI IrSAthI ApavuM te sAtamA zIlavratano Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA mAtsaryarUpa aticAra che. 4 mArgita: san kupyati, sadapi mArgitaM na dadAti / athavA tena tAvat dumakeNa dattaM kimahaM tato'pinyUna iti mAtsaryAd dadAti / kaSAyaSitenavA cittena dadAti iti mAtsaryam / pikAlAtikrama:ja bhojana kALa vItyAbAda nimaMtraNa karavuM $ dAna ApavAno vakhata vItigayA pachI dAna devAnA prayAso karavA # koine kaMIna devu paDe te mATe bhikSAno vakhata na hoya tyAre khAI pI levuM te kAlAtikrama nAme pAMcamo aticAra kahyo che # munirAja ne bhikSA ApavAno je kAla che te vItI gayA pachI nimaMtraNA karavI e kAlAtikrama nAmaka aticAra che. + ucito yo bhikSAkAla: sAdhUnAM tamatikramayyAnAgataM vA bhUkate pauSadhopavAsI, sa ca kAlAtikramaH U [8] saMdarbhaH # Agama saMdarbha-mahAsaMvimAna paMDayara savA nivevAya vittIyA kAlAikkamadANe parovaese macchariyA * upA. a.1-sU.7-12 # tatvArtha saMdarbhaH[riveza.....tithivimAvratasaMpanna # anya grantha saMdarbha(1)vaMdita sUtra-gAthA:30 prabodhaTIkA-bhAga-2 (2)zrAdhdha pratikramaNa sUtra vRtti (3)yogazAstra (4)dharmabiMdu-zrAvakAdhikAra (5)dharma ratna prakaraNa [9]padhaH(1) sacitta vastu heTha rAkhe upara sacitta mUkatAM acitta vastu heTha rAkhe upara sacitta DhAMkatA vyapadezane matsarapaNuM vaLI kALane ullaMghatA atithitaNo saMvibhAga sAthe doSa paMcaka mUkatA ajIva vastu sajIva karavI DhAMkavI sajIva kiMvA svanI chatAMye paranI kevI aNadevA kAje athavA matsara rAkhIne devuM ke kALa ulladhI khAI javuM te atithi saMvibhAga vratanA pAMca aticAra thI bacavuM Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 32 141 U [10]niSkarSa-sAtamAM zIlavrata evA atithi saMvibhAga vratanA aticArovrata zudhdhi karatAMyebhAvazudhdhi mATe vizeSa Avazyaka che. A pAMce aticAromAM mukhya hakIkata eka mAtra hoyato te aNadevAnI budhdhi ja che, pAMce doSone A eka vAkayamAM ja oLakhAvI zakAya che, kema ke na vahorAvavA mATe A sarve pravRttio thAya che dAna karatA paNa dAnavRttino abhAva e khUbaja nadanIya vastu che. AvI dAnavRtti nA abhAvanuM nivAraNa karI bhAvavizudhdhi thakI dAnano tyAga artha samajI sarve vastu ane chelle dehane paNa tyAjaya gaNI mokSanA ekamAtra AzayathI sAdhanA karavA A bAre vratanA paripAlanathI chelle agAramAMthI aNagAra vatI banavuM e ja niSkarSa che. 0000000 (adhyAyaH-sUtra:32) [1]sUtrahetu-maraNAntika saMkhanAnAaticArone jaNAvavA mATeA sUtranI racanA thayelI che. 0 [2] sUtramULaH nItimAM mitrAnurI phulInuvanitAneraNAni 0 [3]sUtra pRthaka-gAvita,maragAsA,mitra manu,suravanaguvanya,nivAraNanA U [4]sUtrasAra-jIvita AzaMsA,maraNaAzaMsA mitra anurAga,sukhaanubaMdha ane nidAna karaNa e mAraNAntikasaMlekhanA vratanA pAMca aticAro che] U [5]zabdazAnaHnIvita- eTale jIvavuM maraNa-maraNa eTale maravuM- mRtyu, jIvanano aMta mArAMsA- icchA vicAraNA,abhilASa mitrAnurI-mitrAdi paratve mamatva suvAnunya-pUrvAnubhUta sukhonuM smaraNa nivAraNa-paralokanA sukhanI icchA 1 [6]anuvRtiH- (1)vratI pavU panyU yathAzrama" sUtra 7:19 (2)za$ + AkSA.......... sUtra 7:18 thI gativAra: zabda nI anuvRtti U [7]abhinavaTIkA-sUtrakAra maharSi e vratanA ane zIlanA aticAro ne jaNAvyA A sUtra thakI saMlekhanA vratanA aticArane jaNAve che. -ahIM aticAra zabda pUrva sUtranI anuvRtti thI lAvela che. - vratazIpusUtra 7:18 je anuvRtti mAM noMdhela che. tenI kharekhara koI anuvRtti A sUtramAM vartatI nathI paNa sUtrakAre amArI vatInA vratone jaNAvatI vakhate bAra vratanA varNana pachI turaMtaja mArazAntika saMlekhanAno ullekha karyo che. zrAvakanA vaMditasUtra tathA kavitamAAMsafmatrAnure muhanuva-nidrAnane e pramANenuM sUtra digambara AmnAyamAM che. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA pAkSika aticAramAM paNa vratonI sAthe anantara evA AsaMlekhanA vratano ullekha jovA maLe che tethI ahIM vratazIpu ne AdhAre temAM kramamAM saMlekhanA vrata ja Ave tema samajIne A aticArane saMlekhanA vratanA aticAro kahyA che. [1]jIvitazaMsAH $ khAnapAna, sukha-sagavaDa, bhakita-bahumAna,satkAra,Adi joIne jIvavAnI lAlasA thavI te jIvitazaMsA ja pUjA satkAra Adi vibhUti joI tethI lalacAIne jIvanane cAhavuM te jIvitazaMsA $ jIvavAnI je IcchA te jIvitazaMsA-saMlekhanA grahaNa karyA pachI thato satkAra, sanmAna,pUjA Adi joIne huM vadhu jIvuMto sAruM ema jIvavAnI je icchA karavI tene saMlekhanA vratano prathama aticAra kahyo che [2]maraNAzaMsAH# kaSTa,duHkha vagere joine maraNanI lAlasA karavI # sevA, satkAra Adi mATe koIne pAse na Avato joI, kaMTALAthI maraNane cAhavuM te maraNazaMsA 4 pUjA, satkAra sanmAna, kIrti,vaiyAvacca Adina thavAthI kaMTALI ne huM jaldI marI jAuM to sAruM e pramANe maraNanI IcchA rAkhavI 4 saMlekhanA tapano svIkAra karyA pachI kSetranI karkazatAnA kAraNe temaja pUjAsanmAnAdinA abhAve evI vicAraNA karavI ke have mAruM maraNa thAyato sAruM e maraNAzaMsA nAmano saMlekhanA vratano bIjo aticAra kahelo che. [3]mitrAnurAga:# sneha saMbaMdhio upara mamatA rAkhavI # mitro upara ane mitronI peThe putrAdi upara snehabaMdhana rAkhavuM tI mitrAnurAga. mitra,putra,sagA snehIjana Adi uparanuM je mamatte mitrAnurAga, A saMlekhaNA vatano trIjo aticAra che + medyanti iti mitrANi / snehamatyantaM kurvanti sahajIvitamaraNAni teSu mitreSu anuraag:| sneho yastaM tAddazyAmapyavasthAnAM na jahAtIti mitrAnurAgo'ticAraH / tathA putrAdiSu api yojyam / noMdhaH- A aticAra granthAntaramAM kahevAyela nathI [4]sukhAnurAga - $ maraNa pachI A sukha maLe tevI lAlasA thI pUrvanA sukhonuM satata smaraNa anubhavelA sukho yAda lAvI manamAM tAjAM karavA te sukhAnubaMdha 4 anubhUta prItivizeSasmRti samAharaNaM cetasi sukhAnubandhaH -noMdhaH- saMlekhaNAvratano A cotho aticAra paNa vaMditu sUtra upAsaka dazAMga sUtrAdi e jovA maLela nathI. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 32 143 pinidAna karaNa - # sAMsArika phaLanI IcchAthI vrata,saMyama tapa vagere karavA ane vratanA phaLarUpe sAMsArika sukha meLavavA saMkalpa karavo. # tapa ke tyAga no badalo koIpaNa jAtanA bhogarUpe mAgI levo te nidAnakaraNa je saMlekhaNAvratano pAMcamo aticAra che. # tapa ane saMyamanA prabhAvathI huM cakravartI banuM, rAjA banuM vAsudeva banuM, rUpavAna banuM mAna-sanmAna pAmuM ityAdi icchAo rAkhavI # noMdhaH-vaMdita sUtra ke upAdaka dazAMga sUtramAM kahevAyelA traNa aticAro ahIM samAviSTa thaI zake che (1) Ihaloka AzaMsA - saMlekhanA vrata svIkAryA pachI huM AlokamAM ja utpanna thAu manuSya banuM, rAjA banuM,cakrI banuM evI je IcchA tene Ihaloka AzaMsA aticAra kahevAya che. (2)paraloka AzaMsAH-saMlekhanA vrata svIkAryA pachI manamAM evI IcchA rAkhavI ke huM ahIMthI maraNa pAmIne deva banuM, Indra bananuM, vimAnono adhipatibanuM, AvI AvI icchA te paraloka AzaMsA nAmano bIjo aticAra che. (3)kAmabhogAzaMsA - saMlekhanA vrata svIkAryA pachI yogya pUjA sanmAnAdikanA abhAva ke bhUkhanA duHkhathI pIDita thaIne evI IcchA rAkhavI ke vahelo ke moDo huM devaloka ke manuSyalokamAM game tyAM utpanna thAuM paNa mane tyAM icchita kAmabhoganI prApti thAo te kAmabhoga AzaMsA aticAra che saMlekhanA vratamAM maraNa samaye A pAMce doSonI utpatti na thAya tevI prArthanA karavI te A doSonA nivAraNano puruSArtha che * sArAMza -A rIte kula 70aticAronuM ahIM varNana karAyuM che kema ke samyaktanA5, 12 vratanA pa-paeTale 0, saMlekhanA vratanA pa ema 70aticAra sUtra 18 thI 32mAM kahevAyA che. jo ke sidhdhasenIyavRtti mAM jaNAve che ke A aticAro nI saMkhyA 6pa nI gaNavI joIe kema ke samyakta e to pAyo che. tenI zudhdhi vinAvrata zudhdhi saMbhavati nathI. A 70 aticAra jANavA yogya che, pariharavA yogya paNa che ja vaLI A bhUlo ajANatA ke pramAda vaza thAya to aticAra che paNa jo jANI joine -irAdapUrvaka tenuM sevana karavAmAM Ave to anAcAra arthAta vratabhaMga svarUpaja che. ja vizeSa vAtaH-pAlikAdi aticAra gujarAtI bhASAmAM hovAthI keTalAMka tene mAnatA nathI, keTalAMka kalpIta paNa gaNe che ApaNe A 70 aticArane ahIM joyA-temaja upAsaka dazAMga nAmanA AgamamAM paNa A aticAro nuM varNana che, vaMditasUtramAM paNa varNana che mATe A aticAro kapoLakalpita nathI paNa Agamika che, zAstrIyache ane prAcIna paNa che te vAta smaraNastha hovI joIe Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA U [8] saMdarbha4 AgamasaMdarbha- gamamAratiya vRkSaNahaNA, pagAra... I saMsappaoge paralogA saMsAppaoge jIviyAsaMsappaoge maraNAsaMsappaoge kAmabhogAsaMsappaoge ja 35, a-rU. 723 # tatvArtha saMdarbha-mati sarjelUnAM gopitA sUtra. 7:27 4 anya grantha saMdarbha(1)vaMdita sUtra-gAthA 33 prabodhaTIkA-bhAga-2 (2)zrAdhdha pratikramaNa sUtra vRtti (3)yogazAstra (4)dharmabiMdu-zrAvakAdhikAra (5)dharma ratna prakaraNa [9]padhaH(1) jIvita icchA maraNaicchA mitranI anurAgatA sukhataNA anubaMdha Icche kare vaLI nidAnatA saMlekhaNAnA pAMca doSo TALatAM bhalIvAsanA virati aMge dharmege thAya suMdara bhAvanA mRtyu jIvita cAhavuM na caDhavuM kaMTALI ke lAlace mohe je mamatA sagAM suddhamAM mitrAnurAgo thaye vedyA te sukhane vaLI samaravAM sukhanuM baMdheya je | niyANuM aticAra pAca ja gaNyA saMlekhanA doSane U [10] niSkarSa - aticAromAM chelle saMlekhanA vratanA je aticAra kahyA che te anya vratAticAra nI tulanA e savizeSa mahatvanA che. kema ke avratanA doSonA sevanathI atyanta adhama anaMtAnubaMdhI saMsAranuM upArjana thAya che .je vratanuM grahaNa mokSane mATe karyuM zarIra nI sAthe viSaya-kaSAyanI paNa kRSatA nudhyeya hatuM te sthAne pharI e ja viSaya kaSAyanA doSo sevavAthI anaMto saMsAra vRdhdhi pAme che mATe mokSanA arthI evA agArI vatI jIve A pAMce doSane sarvathA TALavA thakI potAnA vrata-tapanA utkRSTa phaLane prApta karavuM. 0 0 0 0 (adhyAyaH-sUtra:33) [1]sUtrahetu:- A sUtra thakI dAnanI vyAkhyAne jaNAve che. U [2] sUtramULaH-manuuhAI svasthatino tAnam U [3]sUtra pRthaka-manu dIrtha svastha - ti: nam [4] sUtrasArasvaaneparanA] anuhane mATe potAnI vastuno tyAga karavotedAna che. (2) Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 33 ] [5]zabdajJAnaH anuprajJArtha- -upakAra ne mATe, [sva paranA] svasthatisarvAM- potAno potAnI vastuno, tyAga vAnak- dAna devuM [arhad bhakita ke sAdharmikone] J[6]anuvRttiH- koi anuvRtti nathI [7]abhinavaTIkAH-dAnadharma e jIvananA badhA sadguNonuM mULa che tethI eno vikAsa e pAramArthika dRSTie anya sadguNonA utkarSano AdhAra che ane vyavahAra draSTie mAnavI vyavasthAnA sAmaMjasyano AdhAra che. 145 -''dAna no artha nyAyapUrvaka potAne prApta thayelI vastunuM bIjA mATe arpaNa karavuM'' evo karela che- paraMtu (1)e aparNa tenA karanArane ane tenA svIkAranArane upakAraka hovuM joie (2)arpaNa karanArano mukhya upakAra e ja ke e vastu uparItenI mamatA TaLe ane te rIte teno saMtoSa ane samabhAva keLavAya (3) svIkAra karanArano upakAra e ke te vastuthI tenI jIvanayAtrAmAM madada maLe ane pariNAme teno sadguNo khIle * anuprArtha: anuma eTale anna vagere upakAra anugRhyate'nena iti anugrahaH annAdiH upakArakaH pratigrahItuH dAtumva pradhAnAnuSaGgiphalaM pradhAnaM mukitaH, AnuSaGgikaM svargAdiprAptiH 4 A upakAra be prakAre thAya che sva upakAra ane para upakAra sva upakAra paNa be bhede che (1) pradhAna-mukhya (2) AnusaMgika-gauNa (2)pradhAna sva anugraha: -svano mukhya anugraha [arthAt upakAra] to dAnathI mokSanI prApti ja che --dAnadharmanuM mukhya phaLa te karmanijarA thakI AtmAnI saMsAra thI mukita thavI te. (2)AnuSaMgika sva anugrahaH- mukhya upakAra nI sAthe sAthe anAyAse AnuSaMgika ke gauNa upakAra paNa thai ja jAya che jenA be bheda che. AMloka saMbaMdhiH- saMtoSa,vaibhava AdinI prApti thavI, AtmAmAM saMtoSa guNanI utpatti thatA rAgAdi doSonI hAni thavI ane viziSTa nirjarA thakI bAhya sukha sAmagrI paNa prApta thavI te gauNa upakAra paraloka saMbaMdhiH- paralokamAM viziSTa prakAranA svargAdi sukhanI prApti thavI te paraloka saMbaMdhi AnuSaMgika sva anugraha. pracyutasyeha sukulapratyAti vibhavabodhi lAbhAdiH para upakAra [-anugraha] paNa be bhede che (1)pradhAna (2)AnuSaMgika a 7/10 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (3) pradhAnapara anugrahaH karmanirjarAthIdAnalenAra AtmAnI saMsAthI mukita te pradhAna para anugraha kahevAya che. (4)AnuSaMgika para anugraha:- para upara thato gauNa anugraha paNa be bhede che. 4 AlokasaMbaMdhiH-saMyamanuM pAlana kemokSamArga ArAdhanAe dAna lenArane Aloka saMbaMdhi upakAra che paralokasaMbaMdhiH-viziSTa prakAranA svagAdisukhanI prAptieparalokasaMbaMdhi upakAra che. artha eTale prayojana * anumahIrtha eTale upakAranA prayojanathI arthAta dAnadevAmAM upakAranuM prayojana ke upakAra nI budhdhi ja hovI joie 4 AtmA ca parazca Atmaparau tayoH anugraha: AtmaparAnugrahaH / so'rtho yasya tadAtmaparAnugrahArtham / ja anugraha nI pUrvazarataH- te vizudhdha budhdhipUrvaka karAyela hovo joIe. -karmanirjarAdi phaLe mane prApta thAya e prakAre anugraha upakAra karavAthI vizudhdhi budhdhitva prApta thAya che - A vizudhdhi budhdhi karmanirjarAziphaLanI vicAraNA sivAyano anugraha-anurAja nathI. -anthA tu anugrahAbhAva eva syAt ja bhASyamAM anugrahanA AtmA ane para be bheda kahyA che, tenuM svarUpa AtmA-[sva zradhdhA, zakita,satva, kSamA,vinaya, viSNatA guNathI sampanna evo devAnI bhAva pariNati vALo dAtA te sva para-jJAnakriyAnvita, kaSAya vijetA,svAdhyAya, tapa,dhyAna,samAdhi bhajanAra mUla uttara guNanI saMpadAne dhAraNa karelA. * svastha-potAno sva zabda AtmIya jJAti-dhana vagere vagere arthamAM varte che paNa ahIM sva zabda vizeSa karIne dhana arthamAM vaparAyela che. # nyAyopArjita athavA nyAyavRti thI pUrvajonuM vArasAmAM AveluM athavA sva sAmarthyathI upArjana kareluM dhana tene sUtrakAre svastha zabda prayojela che # svastha eTale potAnuM, lokavirudhdha ke corI AdivyavahArathaka upArjeluM nahIMtevuM. AvA anna,pAna,vastra, upadhi, upakaraNa, auSadha,zayAAdipudgala dravya ane pravajyAne yogya evA pravajayAbhimukha putra-dohitra-bhAI-patnI Adi jevadravya * atisargaH- tyAga,choDavuM te -mAtrachoDavuM ke visarjana karavuM e ja tyAga nathI paNa viziSTa prakAre devuM sidhyAnama tene dAna kahyuM che A dAna ke "devuM" te be prakAre kahela che Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 - dAna adhyAyaH 7 sUtra:33 (1)arihaMta paramAtmAne puSpa,balI, dhUpa,cAmara, Atapatra, kaLaza,dhvaja, mugaTa AbharaNa vagere vagere vastu bhakitane mATe arihaMta paramAtmAne devI-dAnabudhdhi thI arpaNa karavI te mahatu aprAna (2)sAdhArmikone -sAdhArmika be prakAre kahyA che # sAdhu yathokata jJAnakriyA anuSThAna saMpanna evA sAdhu sAdhvIjIne anna,pAna, vastra,zayA,upakaraNa auSadha AdinuM je dAna te sAdhusaddAnam # zrAvaka-samyakta aNuvratAdi bAra(vrata) prakAranA dharmathI yukata evA zrAvakone paNa deza-kALa anusAra anna,pAna,vastrAdinuM dAna te vaksapradAnam ja vA- dAna sUtrakAra maharSi e sUtramAMja vyAkhyA karI dIdhI che ke manupradAye svasya tasa: vAnam eTale dAnano artha anugraha budhdhi thI potAnI dhana-saMpatti Adino supAtramAM tyAga karavo te ja dAna ApavA yogya pAtraH1-ratnapAtra- zrI tIrthakara bhagavaMtane dAna ApavuM te. 2- suvarNapAtra-tapasvI muni bhagavaMtane dAna ApavuM te. 3- rajatapAtraH- vratadhArI AtmAone dAna ApavuM te. 4-dhAtupAtra-sAdharmika baMdhuone ucita dAna ApavuM te. pa-mATI pAtra samAnaH- koIpaNa dIna-duHkhI ne ucita dAna ApavuM te * zreSThapAtranI zAstrokata vyAkhyA - pAtra eTale rAgadveSAdika upara jaya meLavanArA, indriyo upara kAbu meLavanAra, svAdhyAya,tapa,samAdhi,cAritramAM ane saMyamamAM sthira rahenAra mULaguNa ane uttaraguNanI saMpatti dharAvanAra hoya te uttama pAtra kahevAya che. * sUtrano bhASyAnusArI saMkalita artha # potAne ane parane upakAra karavAnI budhdhi thI potAne nyAyopArjita evo annapAna vastra vagere vastuno supAtra mAM tyAga karavo tene dAna kaheluM che [8] saMdarbha * AgamasaMdarbha-movAsa tarApUrvamAM vA nAva paDachAmA tApUvarsa samasya vA samAhiM uppAeti samAhikAraeNaM tameva samAhiM paDilabhai * bhaga.za.7,u.1,sU.264-1 sUtrapATha saMbaMdhaH- zrI bhagavatIjI sUtramAM jaNAvyA anusAra je zramaNopAsaka zramaNa kezrAvakane AhArAdithI paDilAme che te tevA zramaNa ke zrAvakane samAdhi utpanna karAve che A samAdhi zramaNopAsakane potAne paNa samAdhi prApta karAve che. A rIte sUtramAM AgaLa vastha zabdajoDI devAmAM Aveto Akho artha tathA dAnanuM phaLabaMne AsUtrapAThamAM atispaSTa rIte ApelA che. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA 4 tatvArtha saMdarbhamRtavratyanuSpAvAnuM... sUtra 6:13mAM kahevAela TAne zabda 4 anya grantha saMdarbhaHmana NiANe sajajhAya gAthA-2 prabodhaTIkA-3 [9]padyaH(1) parataNA upakAra mATe svavastune parihare dAnadharma ja thAyarUDo muThThanA dUra kare - sUtra 33 ane 34 nuM saMyukata padya tyAge prIte padArtho sukaraNa matie dAnapAtra surIte dAtA nispRhI jainane vidhi rahitate guNavRdhdhi nimitte jethI nyAyI vyavasthA sakalaguNa vadhe mAnavInA samAje lenAro yogya hoye matalaba ubhaye dAnathI zreSTha thAye U [10] niSkarSa - dAna eTale ApavuM eTaluM ja basa nathI paraMtu je vastu jene ApavAnI hoya tene te vastu dravyaprANa temaja bhAvaprANanI puSTi arthe upakAra karavAvALI thavI joIe. temaja ApanAre paNa potAnI mAlikInI vastu je anya AtmAne vizeSa upakAraka thAya tema che ema jANIne te vastu uparano mamatvabhAva utArIne ApavI joIe. A dAnaguNa sarvaguNone meLavI ApavA mATe uttama jaDI buTTI nuM kAma kare che mATe dareka AtmA o e upara jaNAvyA pramANe dAna ApavAnI vRtti sadAya jAgRtta rAkhavI joIe. A dAnanA pradhAna phaLarUpe karmanirjarA thakI mokSanI prApti thAya eja niSkarSa che. 0 0 0 0 0 0 0 (adhyAya -sUtra:34) U [1]sUtra hetu A sUtra thakI sUrakAre dAnanI tathA tenA phaLanI vizeSatAne jaNAve che. [2] sUtra mULa-vidhi vyApavizeSAddhizeSa: U [3sUtra pRthakra-vidhi: Tu-vAtR-patra-vizeSAt ta vizeSa: U [4] sUtrasAra-vidhi dravyadeyavastu, dAtA ane pAtra [-grAhakanI vizeSatAthI tenI [arthAtu dAnadharmanI vizeSatA hoya che (eTale ke dAnadharmanI A vidhi Adi cAra vizeSatA ne kAraNe tenA phaLamAM paNa taratamatA hoya che. kizabdazAnaHvivi-kalpanIyatA vagere kuvya-deya vastunA guNAdi vAta- lenAra pratyenA zradhdhA Adi guNo dharAvatI vyakita Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 34 149 patra-sarva virati ke deza virati dhara Adi grAhaka vizeSaI-taratamatAthI, A zabda vidhi Adi cAre sAthe joDavo. D [6]anuvRtti-anukAryavaya sUtra 7:33 thI tAnam zabdanI anuvRtti ahIM karavI U [7]abhinavaTIkA - badhAM dAna dAna rUpe eka jevAM ja hovA chatA temanA phaLamAM taratamabhAva rahelo hoya che. e taratamabhAva dAna dharmanI vizeSatAne laine che. ane e vizeSatA mukhyapaNe dAna dharmanA nimnota cAra aMgonI vizeSatAne AbhArI che (1)vidhinI vizeSatAH # emAM dezakAlanuM ucitapaNuM ane lenAranA sidhdhAMtane bAdhA na kare tevI kalpanIya vastunuM arpaNa ityAdi bAbatono samAveza thAya che $ deza, kALa, zradhdhA,satkAra ane kramapUrvakakalpanIya vastu ApavI vagere vidhi che [A deza-kALa Adino artha pUrve sUtra 7:16mAM jaNAvela che. $ deza, kALa, saMpatti, zradhdhA,satkAra,budhdhi,jayeSThadikrama hya,adhyavagerene anusarIne zAstramAM je judAjudA prakAranA dAna devAnI vidhio jaNAvI che tene anusarIne dAna karavuM -vidhAna eTale vidhi,viziSTa prakAra, tenA atizaya thI puNyano atizaya thAya che athavA atizaya nirjarA thAya che, ane vizeSa puNya svargaphaLane Ape che tathA te vizeSanirjarA mukita phaLane Ape che. vidhivizeSAt dAnadharmasya vizeSo bhavati / vidhi vizeSo nAma deza kAlasaMpacchradhdhAsatkArakramA: kalpanIyatvam ityevamAdiH / [2] dravya nI vizeSatAH $ dravya vizeSatAmAM devAnI vastunA guNano samAveza thAya che je vastunuM dAna karavAmAM Ave te vastu lenAra pAtranI jIvanayAtrAmAM poSaka hoI pariNAme tene potAnA guNa vikAsamAM nimitta thAya tevI hovI joie. devA yogya anAdika padArthonI uttamattA,madhyamatA vagere ne anusarIne tenA ye aneka prakAro paDe che. 4 anna,pAna, vastra,pAtra Adi zreSTha dravyonuM dAna karavuM joIe. dravya vizeSAddharmasya vizeSo bhavati / dravyavizeSoannAdInAmeva saarjaatigunnotkrssyogH| [3]dAtAnI vizeSatA - $ emAM lenAra pAtra pratye zradhdhA hovI, tenA tarapha tiraskAra ke asUyAnuM nahevuM joIe ane dAna karatI vakhate ke pachI viSAda na karavo vagere dAtAnA guNono samAveza thAya che. # svabhAvane AzrIne tathA dAna devAnI bhAvanAne AzrIne dAtAaneka prakAre saMbhave che jema ke mAruM koIpaNa kaMI le ane mane lAbha Ape tevI bhAvanA vALo dAtA, potAnI managamatI ke game tevI kiMmatI vastu devAI jAya to paNa glAnI ne badale atyaMta harSa anubhavato dAtA vagere $ dAtA prasannacittAdi cAra guNothI yukta ane viSAda Adi cAra doSothI rahita Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA hovo joie ja prasannacitta Adi cAra guNo (1)prasannacitta-sAdhu vagere potAnA ghera Ave tyAre huM puNyazALI chuM jethI mAre ghera muni-mahAtmAonApagalAthAya,evo vicAra karI dhanyatA anubhave, paraMtu Ato rojaroja amArA ghera Ave che evA vicAro karI kaMTALe nahIM (2)AdaraH-jayAre paNa muni-mahAtmA padhAre tyAre Avo Avo padhAro-padhAroevI satata AnaMdanI vRdhdhi hoya,lAbha Apo lAbha Apo kahetA thAkato na hoya tene Adara kahe che (3)harSa:- sAdhune joIne ke sAdhu koI vastu mAMge tyAre harSa pAme, vastunuM dAna detAM paNa harSa pAme, ApyA pachI paNa anumodanA kare e rIte dAna veLA, tenI pUrve tathA tenI pachIthI ema sarva vakhate te harSAyamAna ja rahe. (4)zubhAzayaH- potAnA AtmAno saMcAra thI vistAra karavAnA AzayathI dAna Ape arthAta karma nirjarAnI budhdhi thI dAna Ape 1 ja viSAda Adi cAra doSono abhAva - (1)viSAdaabhAvaH- ApyA pachImeM kayAM ApI dIdhuM? vadhAre apAI gayuM evo pazcAtApa na kare paNa vratInA upayogamAM Ave ene potAnuM bhAgya mAne ane vAraMvAra anumodanA thakI potAnA AnaMdane abhivyakita kare (2)saMsAra sukhanI icchA no abhAvaH- dAna ApIne tenA phaLa rUpe koipaNa jAtanA saMsAra sukhanI icchA na rAkhe (3)mAyAno abhAva-dAna ApavAmAM koIpaNa jAtanI mAyA na karatA saraLa bhAvathIdAna kare. (4)nidAna no abhAvaH-dAnanA phaLa rUpe paralokamA svargAdi sukhanI koIpaNa apekSA na rAkhe ke IcchA na seve ahIM bIjA ane cotho doSa samAna jaNAya che paNa temAM mahatvano taphAvata e che ke saMsAra sukhanI icchAno abhAva e Alokane AzrIne vicArAyela muddo che jayAre nidAnano abhAva e paralokane AzrIne vicArAyela muddo che. 4 dAtRvizeSAt dAnadharmasyavizeSo bhavati / dAtR vizeSaH pratigrahItayanasUyA, tyAgeviSAdaH, aparibhAvitA ditsato dadato dattavatazca prItiyoga: kuzalAbhisandhitA, ddaSTa phalAnapekSitA, nirupadhatvam, anidAnatvam iti / [4]pAtra# dAna lenAre satparuSArtha pratye ja jAgarUka rahevuM te pAtranI vizeSatA che. & san darzana samyajJAna, samyakSyAritra yukta ane tapathI yukata hoya te pAtra kahevAya. sAdhu bhagavaMtanI dRSTie 18000 zIlAMga nA ghAraka te uttama pAtra kahevAya. te guNanuM vattA ochApaNuM thavAthI utkRSTa pAtranA aneka bheda ke taratamatA jovA maLe che. A pAtra paNa dravya ane bhAva be bheda jovA maLe che -davya pAtra eTale bhAjana, jemAM sAdhu gocarI lAvechete Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 sUtraH 34 -bhAva pAtra eTale 18000 zIlAMga ke ochA guNa vALA aNagAra samyaka darzana AdiguNothI yukata sarvaviratidhara sAdhuo ane dezaviratidhara zrAvako vagerene pAtra kahevAmAM Ave che pAtra vizeSAt dAna dharmasya vizeSo bhavati / pAtravizeSaH samyagdarzanajJAnacAritratapaH sampannatA iti / A rIte jeTale aMze vidhi-Adi cAremAM vizeSatA ke ucitatA hoya teTale aMze dAnathI adhika lAbha thAya che ane jeTale aMze vidhi Adi cAremAM nyUnatA hoya teTale aMze dAnano lAbha paNa ocho thAya ] [8] saMdarbha: Agama saMdarbha:-vvayuddheLa vAyAsuddheLa tavastivayudvega tiLayuddheLa paDiyAC suddheNaM tiviheNaM tikaraNa suddheNaM dANeNaM...(saMsAre parittIkae... paMca divvAI pAubyAI) mA za5-1. 14-7 OM tatvArtha saMdarbha:-vijJAnartha'....atithisaMvimA vratasaMpanna sUtra 7:16 atithivimAvata nI abhinavaTIkA mAM kahevAyela deza kALa Adi vidhi anya grantha saMdarbhaH yogazAstra -pAtranI vyAkhyA mATe [] [9]padyaH (1) 151 vidhine vaLI dravya dAtA pAtratA cothI kahI dAnamAM avatAra thakatAM vizeSatA managrahagahI bIjuM padya pUrva sUtraH33 mAM kahevAI gayuM che (2) ] [10]niSkarSa:-AsUtramAM jaNAvyA mujaba vidhi dravya dAtA ane pAtratA cArenI uttamottamatA jaLavAyato dAnanA utkRSTa evA mokSa phaLanI prApti thAya che. tethI dAna denAre A cArenI uttamatA prati jAgRtta rahevuM. vaLI adhyAyaH 7 nA sUtraH13mAM jaNAvyA mujaba je zAtA vedanIya karmAsrava nuM eka kAraNa 'dAna' che. tene AzrIne kahIe to paNa jema vidhi AdimAM vizeSatA tema zAtA vedanIya karmAsava mAM paNa vizeSe vizeSe zAtAno baMdha paDe che. tethI dAna denAra dAtAe savizeSa zAtA vedanIya karmanA Asrava mATe ke karmanirjarA thI mokSa phaLanI prApti mATe ukata cAre vastu mA uttamattA jALavavI adhyAya sAtamo abhinavaTIkA samApta Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA pariziSTa: 1-sUtrAnukrama sUtra pRSTha bhA | hiMsA'nRtasteyA'brahmaparigrahebhyovirativratam 2 deza sarvato'NumahatI tatsthairyArtha bhAvanAH paJca paJca 4 hiMsAdiSvihAmutra cA'pAyA'vadyadarzanam 5 duHkhameva vA 5 maitrIpramodakAruNyamAdhyasthAni sattvaguNAdhikakilazyamAnAvineyeSu jagatkAyasvabhAvau ca saMvegavairAgyArtham 8 pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA asadabhidhAnamanRtam 10 adattAdAnaM steyam 11 maithunamabrahma 12 mUrchA parigrahaH 17 niHzalyovratI 14 agAryanagArazca 15 aNuvrato'gArI 17 digdezA'narthadaNDaviratisAmAyikapauSadhopavAsopabhogaparibhogA'tithisaMvibhAga 17 mAraNAntikI sallekhanAM joSitA |18 zaGkAkAGkSAvicikitsA'nyaddaSTiprazaMsAsaMstavA:samyagddaSTeraticArAH Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa:1-sUtrAnukrama 153 sUtra 18 vratazIleSu paJca paJca yathAkramam 20 bandhavadhacchavicchedA'tibhArA''ropaNA'nnapAnanirodhA: 21 mithyopadezarahasyAbhyAkhyAnakUTalekhakriyAnyAsApahArasAkAramantrabhedAH 22 stenaprayogatadAhRtA''dAnaviruddharAjyAtikramahInAdhikamAnonmAnapratirUpaka.. 2.3 paravivAhakaraNetvaraparigRhItA'parigRhItAgamanA'naGgakrIDAtIvrakAmAbhinivezA 24 kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAnyadAsIdAsakupya pramANAtikramA: 25 urdhvA'dhastiryagvyatikramakSetravRddhismRtyantardhAnAni 27 AnayanapreSyaprayogazabdarUpAnupAtapudgalakSepAH 27 kandarpakaukucyamaukharyA'samIkSyA'dhikaraNopabhogA'dhikatvAni 28 yogaduSpraNidhAnA'nAdarasmRtyanupasthApanAni 28 apratyavekSitA'pramArjitotsargA''dAnanikSepasaMstAropakramaNA'nAdarasmRtyanupa. 30 sacittasaMbadhdhasaMmizrA'bhiSavaduSpakvAhArA: 31 sacittanikSepapidhAnaparavyapadezamAtsaryakAlAtikramAH 32 jIvitamaraNA''zaMsAmitrAnurAgasukhAnubandhanidAnakaraNAni 33 anugrahArtho svasyAtisargo dAnam 34 vidhidravyadAtRpAtravizeSAttadvizeSa: Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA pariziSTaH ra-sakArAdi sUtra krama sUtra sUtrAMka ! pRSThaka ra ha . agAryanagArazca aNuvrato'gArI adattAdAnasteyam anugrahArtha svasyAtisargodAnam apratyavekSitA'pramArjitotsargA''dAnanikSepasaMstoropakramaNA. asadabhinAmanRtam 7 AnayanapreSyaprayogazabdarUpAnupAtapudgalakSepA: 8 urdhvA'dhastiryagvyatikramakSetravRddhismRtyantardhAnAni 8 kandarpakaukucyamaukharyA'samIkSyA'dhikaraNopabhogAdhikatvAni / 10 kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAnyadAsIdAsakupyapramANitikramA 11 jagatkAyasvabhAvauca saMvegavairAgyArtham 12 jIvitamaraNA''zaMsAmitrAnurAga sukhAnubandhanidAnakaraNAni 13 tatsthairyArtha bhAvanAH paJca paJca 14 digdezA'narthadaNDaviratisAmAyikapauSadhopavAsopabhoga paribhogo. 15 du:khameva vA 17 dezasarvato'NumahatI pApam Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa:2 155 sUtrAMka 13 17 ni: zalyo vratI 18 paravivAhakaraNetvaraparigRihItA'parIgRhItA gamanA'naGgakrIDAtIvra kAmAbhinivezA: 18 pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA 20 bandhabadhacchavicchedA'tibhArA''tibhArAropaNA'nnapAna nirodhAH 21 mAraNAntikI saMlekhanA joSitA 22 mithyopadezarahasyAbhyAnakUTalekhakriyAnyAsApahArasAkAramantrabhedAH 23 mUrchAparigrahaH 24 maitrIpramodakAruNyamAdhyasthAnisattvaguNAdhikakilazyamAnAvineyeSu maithunamabrahma 27 yogaduSpraNidhAnA'nAdarasmRtyanupasthApanAni | vidhidravyadAtRpAtravizeSAttadvizeSa: 28 vratazIleSupaJcapaJcayathAkramam 28 zaGgAkAGkSAvicikitsA'nyaTaThaSTiprazaMsAsaMstavAH samyagdRSTareti 18 cArA 30 sacittanikSepapidhAnapakhyapadezamAtsaryakAlAtikramA: 31 sacittasaMbaddhasaMmizrA'bhiSavaduSpakvAhArA: 32 stenaprayogatadAhRtA''dAnaviruddharAjyAtikamahInAdhikamAnonmAnaprati rUpaka vyavahArA: 33 hiMsAdiSvihA'mutracA'pAyA'vadhadarzanam 34 hiMsA'nRtasteyA'brahmaparigrahebhyovirativartam Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 sUtrAGka tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA pariziSTa-3-zvetAmbara-digambara pAThabheda zvetAmbara sUtrapATha satrAha digambara satra + sUtraM nAsti 4 vADmanoguptIryAdAnanikSepaNasamityA * sUtraM nAsti 5 krodhalobhabhIrutvahAsyapratyAkhyAnAnyanu * sUtraM nAsti 6 zU-yAgAra vimocitA vAsaparoparo * sUtraM nAsti strIrAgakathA zravaNatanmanoha rAGganirIkSaNa * sUtraM nAsti 8 manojJAmanojJendriyaviSayarAgadveSa hiMsAdiSvihAmutracApAyAvadya. 9 hiMsAdiSvihAmutrApAyAvadya. maitrIpramodakAruNyamAdhyasthAni | maitrIpramodakAruNya mAdhyasthyAni jagatkAyasvabhAvau ca . jagatkAyasvabhAvau vA digdezA'narthadaNDaviratisAmAyika | digdezA'narthadaNDavirati sAmAyika pauSadhopavAso. proSadhopavaso. mithyopadezarahasyAbhyAkhyAna mithyopadezarahobhyAkhyAna paravivAhakaraNetvaraparigRhItA'parigR parivivAhakaraNe hItA gamanA. tvarikA parigRhItA'parigRhItAAgamanA. urdhvArdhAstiryagvyatikramakSetravRdhdhi urdhvAdhastiryagvyatikramakSetra smRtyantardhAnAni vRddhismRtyantarAdhAnAnina kandarpakaukucyamaukharyA'samIkSyA'dhi | kandarpakaukucyamaukharyAsamIkSyA karaNopabhogA'dhikatvAni dhikaraNopabhogAnarthakayAnI yogaduSpaNidhAnA'nAdarasmRtyanupasthA | 33 yogaduSpraNidhAnAnAdarasmRtyanupasthA panAni nAni apratyavekSitA'pramArjitotsargA'' 34 apratyavekSitA'pramArjitotsargA dAnanikSepasaMstAropakramANAnAdara / dAnanikSepasaMstAropakramANAnAdara smRtyanupasthApanAni smRtyanupasthApanAni sacitta nikSepa pidhAna. | 36 sacitta nikSepA pidhAna. jIvitamaraNAzaMsAmitrAnurAga 37 jIvitamaraNA''zaMsAmitrAnurAga sukhAnubandhanidAnakaraNAni sukhAnubandhanidAnAni Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 adhyAyaH 7 sUtraH 26 zvetAmbara digambara pAThabheda spaSTIkaraNaH (1)sUtra 4thIje digambara paraMparA che. te ahIM bhASyamAM samAvelA hovAthI sUtrarUpe noMdhAyAnathI. (2)zvetAmbara sUtra-4mAM mukela che. je digambaramAM nathI. (3)sUtraH7mAM che. tene sthAne digambaramAM vAche. (4)sUtra 1 pauSathopavIne sthAne digambaramAM poSavo vAsa che. (5)sUtra 20ccArathAna ne sthAne digambaramAM ropyArathAna che. (6)sUtra 23 ratvara ne sthAne digambaramAM ratva che. (7)sUtraH25 mRtyatardhAnakhane sthAne digambaramAM mRtyuttarathane che. (8)sUtra 27 3vmodhitvani ne sthAne digambaramAM 3mo parimo naIni che (9)sUtra 28 tathA 29 baMnenA anupasthApanane badale manu sthAnani che (10)sUtra 31 nikSepa-pridhAna ne badale digambaramAM nikSepafpadhAna che. (11)sUtra 3ra nidAnAni ne badale digambaramAMnidrAnani che. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSTa 69 158 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA pariziSTa 4 AgamasaMdarbha sUtra saMdarbha pRSTha sUtra saMdarbha zrI sthAnAMga sUtranA saMdarbha | zrI AcArAMgasUtrano saMdarbha pa/1/389-1 1/8/-/5 pa/1/389-2 4/2/282-9, 10 saMkSepa-prathama aMkakRta skandhano,bIjo 7-571 50 adhyAyano, chello sUtrano nirdeza kare che. 3-182 - zrI sUyagaDAMgasUtrano saMdarbha 2/1/72 ka 1/1pa-gAthA-3 38 saMkSepa-prathama aMka sthAnano bIjo uddazAno saMkSepa:- zrutaskaMdha-adhyayana-gAthA ane trIjo sUtrano nirdeza kare che. zrI samavAyAMga sUtrano saMdarbha zrI bhagavatI sUtranA saMdarbha upAsakadazAMga sUtrano saMdarbha 1/1/16-2 50 3- 1 sama, 2-2 7/1/24-1 147 13 3 sama. 3 34 15/-/pa41-7 151 | upAsakadazAMga sUtrano saMdarbha | saMkSepa - prathama aMka zatakano bIjo adhyayana 18 . 1 jU.7-1 no, trIjo sUtrano nirdeza karare che 20 me, 1 7-1 zrI prazna vyAkaraNa nA saMdarbhe 1 7-2 a. 2-sU.6 1 .7-3 e rU-jU0 1 - 7-4 a. 4-sU.14 31khU.7-5 zrI uttarAdhyayana sutra saMdarbha meM, 1 7-6 7 e. 29-gA.15 5.1 rR.7-10 7. ma. 18-gA.11-12 me 1 7-8 | .18-gA.13 1 phU7-9 aupapAtikasUtrano saMdarbha ga 1 jU7-11 6 sUtra. 38/20-1 3830 ma. 1 sU.7-7 ka sUtra. 34/5 38 31 | ma. 1 |.7-12 15 sUtra. 34/5 77, 3ra meM 1 pU.7-13 1 sUtra. 347 85 zrI dazavaikAlikasUtrano saMdarbha 17 sUtra. 34/7 91 12 5 6.22 (c) | 29 4 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa: 5 159 ma che 10 pariziSTa 5 saMdarbha sUci saMdarbha-pustakanuM nAma TIkAkAra/vivecakavi. 1. | tattvArthadhAma sUtram - pramomAM zrI siddhasena gaNijI tattvArthAdhigama sUtram dvitIyobhAga zrI siddhasena gaNijI 3: tatvArthasUtrama zrI haribhad sarijI 4. sabhASyatatvArthAdhigamasUtrANi (saTIppaNa) zrI motIlAla lAdhAjI 5. | samAdhyadvAthadhAmamUtrALa (bhASAnuvAda) zrI khUbacandrajI tattvArthAdhigama sUtra (bhASya tarkAnusAriNI bhA.1) zrI yazovijayajI 7. tattvArtha sUtra zrI sukhalAlajI 8. | tattvArthAdhigama sUtra zrI rAjazekhara vijayajI 9. tattvArthAdhigama sUtra zrI zAMtilAla kezavalAla tattvArthAdhigama sUtra sArabodhinI bhA.1 zrI prabhudAsa becaradAsa 11. tattvArthAdhigama sUtra sArabodhinI bhA.ra zrI prabhudAsa becaradAsa tattvArthAdhigama sUtra rahasyArtha zrI zreyaskara maMDaLa 13 tattvArthAdhigama sUtra hindI anuvAda zrI lAbhasAgarajI gaNi 14) tattvArthAdhigama sUtra padyAnuvAda zrI rAmavijayajI 15) tattvArthI sUtra padyAnuvAda zrI saMta bAlajI datattvArtha praznottara dipikA bhAga -1 zrI zaMkaralAla kApaDIyA 17. tasvArtha vArtika (gavartijja). zrI akalaGka deva 18dvArtha vArtijha (rAvarti2) zrI akalaGka deva 19 tasvArtha strovartiw42: gu1thI6 zrI vidyAnanda svAmIjI 20 tattvArtha vRti zrI zruta sAgarajI 21 tAvArtha sUtra suradvodhivRti zrI bhASkara nandijI 22. tattvArtha sAra zrI amRta candra sUrijI 23, sarvArtha siddhi zrI pUjyapAda svAmIjI 24 TArtha prazivama zrI sadAsukhadAsajI 25. tattvArtha sUtra/mokSazAstra zrI rAmajI vakIla 26 tattvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno zrI dIparatna sAgara 27ii tattvArtha pariziSTa zrI sAgarAnaMda sUrijI 28 tatvArthavRtta jhuM tanmanirNaya zrI sAgarAnaMda sUrijI Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA saMdarbha-pustakanuM nAma TIkAkAra/vivecakavi. zrI vinayavijayajI zrI vinayavijayajI zrI vinayavijayajI zrI vinayavijayajI zrI vinayavijayajI zrI ratnaprabhAcArya zrI malliSeNazRTi zrI jinabhadragaNi zrI jinabhadragaNi zrI jinabhadragaNi zrI jinabhadgaNi zrI zAMti sUrijI 29. dravya ewAza 30. kSetra houIza 31. kAla lokaprakAza 3ra. mAva ToprA u3. naya karNikA 34. pramANanaya - ratnAvatArikA TIkA 35. rAtri mannarI 39. vizeSAvazyaka sUtra U bhAga-1-2 37. bRhat kSetra samAsa 38. bRhat samahaNI 38. laghukSetra samAsa 40. jIva vicAra 41. navatattva prakaraNa sAthe 42. navatatva sAhityasaMgraha 43. daMDaka prakaraNa 44. jaMbudviIpa saMgrahaNI 45. jaMbUdvIpa samAsa pUjA prakaraNa 46. prazamarati prakaraNa 47. pratikramaNa sUtra abhinavaTIkA bhAga 1thI 3 48. paMca saMgraha 49. paMca vastu 50. zrAdhdha pratikramaNa sUtra vRti 51. karmagrantha 1thI5 para. pAkisUtravRti tathA zramaNasUtravRti pa3. yoga zAstra 54. dharmaratna prakaraNa 55. madhAna rogendra joza 5. 2-7 45. alpaparicita saiddhAntika zabdakoSa 1-5 57. kAma sudhAsiMdhu - 4, gAma mU zrI udayavijayajI gaNi zrI gasAra munijI zrI haribhadra sUrijI zrI umAsvAtijI zrI umAsvAtijI zrI dhIrajalAla TokarazI zrI candra mahattarAcArya zrI haribhadra sUrijI zrI ratna zekhara sUrijI zrI devendrasUrijI zrI hemacaMdrAcAryajI zrI devendrasUrija zrI rAjendrasUrijI zrI sAgaranaMdasUrijI zrI jinendra sUrijI Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amArA prakAzano [1] abhinava hema ladhuprakriyA-1 saptAGga vivaraNam [2]abhinava hema ladhuprakriyA-2 saptAGga vivaraNam [3] abhinava hema ladhuprakriyA-3 saptAGga vivaraNam [4]abhinava hema ladhuprakriyA-4 saptAGga vivaraNam [5] kRdantamAlA [6] caityavandana parvamAlA [7] caityavanda saGgraha-tIrtha jina vizeSa [8] caityavandana covizI [3]zakunvaya mati (AvRti-ro) [20]minava naina paMkhyA 2046. [11]abhinava upadeza prAsAda-1 zrAvaka kartavya-1thI 11 [12]abhinava upadezaprAsAda-2 zrAvaka kartavya-12 thI 15 [13]abhinava upadezaprAsAda-3 zrAvaka kartavya-1 thI 36 [14]navapada-zrIpAla -zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe [15]samAdhimaraNa [1]cavaMdana mALA [779caityavaMdanono saMgraha) [17]tattvArthasUtraprabodhaTIkA [adhyAya-1] [18]tattvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno [19]ridhdhAcalano sAthI (AvRtti-be) [20]caitya paripATI [21]amadAvAda jinamaMdira-upAzraya Adi DirekaTarI [22zatruMjaya bhakita (AvRtti-be) [23]zrI navakAra maMtra navalAkha jApa noMdhapothI [24]zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI [25]zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo-AvRtti-cAra] [2]abhinava jaina paMcAga-2042 [27]zrI jJAnapadapUjA [28]aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharmavidhi [29]zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti-2] [30]vItarAga stuti saMcaya [1151-bhAvavAhI stutio Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -adhyAya - -adhyAya che ja [31](pUjaya AgamodhdhArakasamudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo [32]tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA [33]tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA [34]tattvAthathigama sUtra abhinava TIkA -adhyAya[35]tattvAdhigamasUtra abhinava TIkA -adhyAya[3]tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA [37]tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA [38]tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA -adhyAya[39]tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA -adhyAya[40]tattvArthAdhigama sUtraabhinava TIkA -adhyAya[41]tattvArthAdhigamasUtra abhinavaTIkA -adhyAya -adhyAya 2 -adhyAya 1 8 pustaka saMbaMdhi patra saMparka A pUjaya munirAja zrI sudharmasAgarajI ma.sA. zrI abhinava zruta prakAzana zaileSakumAra ramaNalAla dhIyA sI-8 vRndAvana vihAra phaleTsa ravi kiraNa sosAyaTI pAse vAsaNA-amadAvAda-7 pUjaya munizrI dIparatnasAgarajI abhinava zruta prakAzana mahetA pra.je. phona- [0]78663 [R] 78830 jesaMga nivAsa, pradhAna DAkaghara pAchaLa jAmanagara-361 001 -:khAsa sucanA: mmm patrapUjaya mahArAja sAhebanA nAme ja karavo gRhasthanA nAme kArAyela patravyavahAranA koI pratyuttara Apane maLaze nahIM uparokata baMne sthaLe koIe rUbarU javuM nahIM Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] -dUvya sahAyakoHzrI vizAzrImALI tapagaccha jJAti pAThazALA jAmanagara (zrI prabhulAla saMgharAja zAha smAraka TrasTa ha.bhAnubhAI dozI) uparokata baMne mRta jJAnapremI dravya sahAyakonI sahadayI madadathI A kArya AraMbhAyuM UaprItama vaiyAvaccIsva.pu.sAdhvI zrI malayAzrIjI praziSyAsA.zrI bhavyAnaMdazrIjI nAziSyA mUdubhASIsA.zrIpUrNaprajJAzrIjI preraNAthI tapasvInIsA.kalpaprajJazrIjI tathA sA. pUrvanaMditAzrIjI nA bhadUtapa temaja sA. bhavyajJAzrIjI nA 500 AyaMbila upara nigoda nivAraNa tapanI anumodanArthe- sva.suzrAvikA metA mukatAbena navalacaMda amaracaMda kAmadAra-jAmanagaravALA pa.pU.viduSI sAdhvIzrI bhavyAnaMda zrIjInA vinita ziSyA sA.zrI pUrNaprajJAzrIjI nA ziSyA vicakSaNa sA.pUrNadarzitAzrIjI nA 500AyaMbila nimitte tapasvInI sA pUrNanaMditA zrIjInA upadezathI jInana bhaMvarabhAI jaina-ha, bI.sI.jaina janatA phezana kornara-thANA 5.pU.sarala svabhAvI sAdhvI zrI hasamukhazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA.kanaka prabhAzrIjI ma. nA vyavahAra dakSa sAdhvI zrImati guNAzrIjI nA milanasAra ziSyA sA. jIjJarasAzrIjI ma.nI preraNAthI-koraDIyA lavacaMdabhAI phulacaMdabhAi-muMbaI 0 jAmanagaravALA nIDara vakatA zrI heta zrIjI ma.nA praziSyA bhadrika pariNAma sA. lAvaNyazrIjI ma. nA sadupadezathI -morArabAga sAtakSetramAMnA jJAna kSetranI upajamAMthI A saraLa svabhAvI sAdhvI zrI nirujAzrIjI nA saMyama jIvananI anumodanArthe sudIrgha tapasvI daivIkRpA prApta sA. mokSajJAzrIjI nI preraNAthI eka gRhastha supayukata sva.sA.zrI nirajAzrIjI ma. nA tapasvIratnA sA.zrI mokSajJAzrIjI nA zreNItapanI anumodanArthe eka gRhastha,haste surezabhAI,muMbaI 0 ratnatraya ArAdhakAsAdhvI zrI mokSajJAzrIjI nA tapomaya-saMyama jIvananA 23mAM varSamAM maMgala praveza prasaMge-Thakkara nemacaMda otamacaMda bALAgoLI vALA parivAra ( - - - - - - . .. . Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T 0 varSItapa Adi aneka tapa ArAdhakAsA.nirujAzrIjInA ziSyA viduSI sA. viditaratnAzrIjI nI preraNAthI nitAbena harasukhabhAI vArIA, porabaMdara 0 ArAdhanamaya kALadharma prAptA sva.sA.malayAzrIjI nA smaraNArthe tArAbena, bAbulAla gIradharalAla jhaverI jAmanagaravALA hAla-muMbaI vyavahAra kuzaLa sva.sA.nirajAzrIjInA bhadrika pariNAmI ziSyA sA. zrI bhavyaprajJAzrIjInA ziSyA sA. jitaprajJAzrIjI[ku.jayotsanAbahenanIdIkSA nimitte tapasvI ratnA sA. kalpitAzrIjI nI preraNAthI AdarIyA vALA zAha mAlajIbhAi saubhAgyacaMda taraphathI prazAMta mUrti sva.sAdhvI zrInirujAzrIjInA ziSyA saMyamAnurAgI sA.kalpitAzrIjI nI preraNA thI saumyamUrti sA.bhavyaprajJAzrIjI nA ziSyA sA. jitaprajJAzrIjI jiyotsanAbahena nIdIkSA nimitte Ara.ke.enTaraprAIjha,496 kAlabA devI roDa,kRSNanivAsa muMbaI-2 O pa.pu.yoganiSTha A deva zrImad budhdhisAgara surIzvarajI ma. nA samudAvartI vyavahAra vicakSaNA sA.pramodazrIjI ma.nA vardhamAna taponiSThA sA.rAjendrazrIjI nI preraNAthI 0 dozI caMdanabena dharamadAsa trIkamadAsa, jAmanagara nivAsI hAla muMbaI 0 a.sau. reNukAbena rAjenabhAI metAha.bijala-malaya zrI vastAbhAbhA parivAranA suzrAvaka tulazIdAsa jhaveracaMda zeTha parivAra taraphathI haste pannAbena TI. zeTha 0 sva.hematalAla vIThalajInA smaraNArthe-prabhAbena taraphathI 1 metA prItamalAla harajIvabhAI taraphathI mAtuzrI vAlIbahena, dharmapatnI caMdana | bahena, ane putravadhu bhAratI bahenanA smaraNArthe A harSidAbahena bharatabhAi mahetAha.caitAlI eka sugravikAbahenahahInA 0 sva.lIlAdharabhAI motIcaMdasolANInA AtmazreyArthe Do.je.ela. solANI Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | [5 1 eka gRhastha ha. nagInadAsa 0 asau.sva.kasuMbAbahenanA AtmazreyArthe ha.pratApa bhAI mahetA sukhalAla amRtalAla [ a.sau suzrAvikA puSpAbahena zazIkAntabhAI sutarIyA U a.sau.dhIrajabenanA varSItapa nimitte zrI dhIrajalAla cunIlAla kuMDalIyA suzrAvaka zrI jeThAlAla vrajalAla mahetA a.sau.kIrtIdAbahena DI.koThArI 0 zrI tArAcaMda popaTalAla solANI ha.anilabhAI,dinezabhAI,bipInabhAi A jainadarzana upAsaka saMgha jAmanagara U vorAdurlabhajI kAlidAsa T sumitA ketanakumAra zAha tathA AzAbenaDI. mahetA kasumu nI suzrAvikA baheno hanagInabhAI bhANavaDavALA ( dinezacaMdra kAMtilAla lakSmIcaMda Thakakara ha. zreyAMsa dinezacaMdra Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [] vizeSa noMdha mATenuM khAsa pRSTha | krama tArIkha noMdha saMdarbha Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7]. vizeSa noMdha mATenuM khAsa pRSTha | krama tArIkha noMdha saMdarbha Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] vizeSa noMdha mATenuM khAsa pRSTha noMdha krama tArIkha saMdarbha Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ww.jainelibrary.org e : tatvArthI bhigama sUga abhinavaTIkA divya sahAyaka :zrI vizAzrImALI tapagaccha zAMti pAThazALA jAmanagara, tathA zrI jaina saMgha, jAmanaga2no samyapha zrutAnurAgI zrAvakagaNa onal use on abhinava zutA prakAzanI - 38 Jain Education Interna