Sadhyasiddhi Yane Jivan Prakash

Author(s): Bhuvanchandravijay
Publisher: Sarva Kalyankar Sangh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023529/1

Page #1

શાસનૈકલક્ષી વિવિધ વિષયક ગ્રન્થમાળા પુષ્પ ચેાથુ, સર્વ કલ્યાણ પ્રકાશન—૪ णमोत्थूण समणस्स भगवओ महावीरस्स ।
સાસિધ્ધિ
ચાને
જીવન પ્રકાશ
~: લેખક :-- સિદ્ધાંતમહેાદધિ કસાહિત્ય પ્રકાણ્ડવેત્તા માન્ ગચ્છાધિપતિ આરાધ્યપાદ સ્વ. આ. ભ. શ્રીમદ્ વિજયપ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજાના મહાન્ અન્તવાસી
શાસનતેજ શાસ્ત્રસિધ્ધાંત સ ંરાક-સમ્યગ્દર્શન પ્રદાનૈકનિષ્ઠ સમર્થ ગચ્છાધિપતિ આરાધ્યપાદ આ. ભ. શ્રીમદ્ વિજયરામચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજાના પાદપદ્મભ્રમર અન્તવાસી પૂ. મુ. શ્રી ભુવનચંદ્રવિજયજી મ
પ્રકાશક
“સવ કલ્યાણકર સંઘ” ઘડીઆળી પાળ, કાલાખાડી, વડાદરા (ગુજરાત)

Page #2

શ્રી સિધેિ નમ:
“પ્રકાશકીય” અરિહંત ભગવંતના શાસનની વ્યાપકતાપર વિશ્વના સુગ્ય જેનું કલ્યાણ નિર્ભર છે. વિશ્વની શાંતિ સમાન ધિને આધાર પણ મહાશાસન અને આર્ય સંસ્કૃતિ છે. મહાશાસન અને આર્ય સંસ્કૃતિનું સુરક્ષાણ આજના કાળને મહગંભીર પ્રશ્ન છે.
તે માટે શ્રેષ્ઠ સિદ્ધાંત અને સાચા તનું પ્રસારણ અને પ્રચાર અતિ જરૂરી. તે એયને અપાશે પણ પહોંચવા શાસલક્ષી વિવિધ વિષયક-ગ્રંથમાળાને ઉદ્દભવ.
તે ગ્રંથમાળાના પ્રેરક પૂ. મુનિરાજશ્રી રત્નભૂષણવિજ યજી મ. આગમ હસ્તપ્રત આલેખન પ્રચાર. આગમ રક્ષા
જના, એઓશ્રીનું પ્રધાનકાર્ય. મહાસંસ્કૃતિ અને મુકિત સાધક રીતે ચાર પુરૂષાયુક્ત આર્યસંરકૃતિના ઉત્થાન માટે સદા ઉત્સાહી. ગ્રન્થમાળાનું પહેલું પુષ–જૈનધર્મનું વિજ્ઞાન
કે બીજું પુપ–ધીમું મીઠું ઝેર.
, ત્રીજું પુષ્પ–વા « હ્ય મૂતિ. ૧. જૈનશાસન અને ધર્મના–રત્નત્રયી અને પંચાચાર ને સ્પર્શતા સઘળા જ્ઞાનાત્મક-ક્રિયાત્મક-પ્રચાર અને પ્રભા વનાત્મક પ્રશ્નોને સ્પર્શે છે,
૨. ૨૫૦૦ ની રાષ્ટ્રીય–આંતર્રાષ્ટ્રીય ભેટી જાળ અને કૌભાંડને સ્પષ્ટ રીતે ખુલ્લાં કરે છે.

Page #3

૩-૧ ભગવંત મહાવીરદેવના જીવન-કવનના શાસ્ત્રીયરૂપને આધુનિક શૈલીએ સુચારૂરૂપમાં રજુ કરે છે, ૨. પૌગલિક ભૌતિકવાદના ભયંકર કાળમાં ભવ્યાત્માઓના ધમ ધનનું રક્ષણ કરતા શાસનસિંદ્ધાંત સંરક્ષક-સ્વ. પૂ. - આ. શ્રી વિજયપ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજા અને પૂ.
આ. શ્રી વિજયરામચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજાનું આછું પણ ભાવવાહી શબ્દચિત્ર રજુ કરે છે. ૩. ભવ્યાત્મા ચંડકૌશિકને ગંભદ્ર તરીકે પૂર્વભવ “છીપના મેતી’ માં રજુ કરે છે ૪. મહાસંસ્કૃતિનું સ્પષ્ટ ચિત્ર રજુ કરે છે.
ચોથું પુષ્પ છે. “સાધ્યસિદ્ધિ યાને જીવન પ્રકાશ એના ઉદ્દભવને ઉલ્લેખ, ગ્રંથના લેખક પૂ. શ્રીએ પોતે જ “પૂર્વ ભૂમિકામાં કર્યો છે. અન્ય પુષ્પોની માફક આ પુષ્પ પણ સાચી સુરભિ ભવ્યાત્માઓમાં પેદા કરે એજ અભિલાષા,
ગ્રંથમાળા સાથે સંકલિત સર્વને વિશેષ સહકાર ઈચ્છતા, સર્વની અનુમોદના કરતા આનંદીએ છીએ.
– પ્રકાશક:– ગજપાલ એસ. કાપડીયા અરવિંદ એમ. પારેખ મુખ્ય કાર્યાલય
કાર્યવાહક ઘડીયાળી પોળ, કેલાખાઠી, શ્રી કલ્યાણકર સંઘ ધન્ય નિવાસ, વડોદરા. - શાખા કાર્યાલય :(ગુજરાત)
ફોન નં. ૫ર૪૧૮ નરેન્દ્ર કન્સ્ટ્રકશન કુ. ૧૦૭-~સાદ ચેમ્બર્સ સ્વદેશી મીલ,
કંપાઉન્ડ મુંબઈ-૪

Page #4

T
એ શાસનૈકલક્ષી વિવિધ વિષયક એક શબળા પુપ ચેર્યું
| સર્વકલ્યાણ પ્રકાશનणमोत्थुण समणस्स भगवओ महावीरस्स ।
| સાધ્યસિધ્ધિ
જીવન પ્રકાશ
યાને
: લેખક -- સિદ્ધાંતમહોદધિ કસાહિત્ય પ્રકાણ્ડવેત્તા મહાનું ગચ્છાધિપતિ આરાધ્ય પાદ સ્વ. આ. ભ. શ્રીમદ્ વિજયપ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજાના
મહાન અખ્તવાસી એ શાસનતેજ શાસ્ત્રસિધ્ધાંત સંરક્ષક-સમ્યગ્દર્શન પ્રદાનૈકનિષ્ઠ 3
સમર્થ ગચ્છાધિપતિ આરાધ્ધપાદ આ. ભ. શ્રીમદ્ વિજયરામચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજાના
પાદપદ્મભ્રમર અનેવાસી પૂ. મુ. શ્રી ભુવનચંદ્રવિજયજી મ.
ક પ્રકાશક
સર્વકલ્યાણકર સંઘ' છે ઘડીઆળી પિળ, કેલાખાડી, વડેદરા (ગુજરાત)

Page #5

—: અર્પણ-ભાવના :—
ડૂબતી હતી ધનૈયા માનવ જીવનની ભરદરીએ, ગણવેષધારી એકના પરિચયે.
મળ્યા મહાત્મા એક, શહેર વડાદર ના આંગણે, વિરાધ ટાળ્યા અનાદીક્ષા ભાગવતીએ,
આણા એક પતિત પાવની સર્વજ્ઞ અરિહંતની, સંયમ વિન નહિ સાધ્યસિદ્ધિ મુક્તિની,
પ્રશ્નો કર્યાં, સંશય ટળ્યા, અન્ન આ માલના,
પ્રકાશ પાથયે પ્રવચને પ્રશાંત ઉત્તરદાતાના, કળા અદ્ભુત સરસ્વતી પુત્રની ગણધર વાણીએ,
સંશય ટાળતી, શ્રધ્ધા સ્થાપતી, વીરના શાસને. ગુરૂપ્રેમના, પ્રેમી સંયમતા, અચળ એ રહ્યા,
ઉપસર્ગ અનેક સહ્યા, શાસન રક્ષા કાર્યાં હૈયે ધર્યાં. વિરાગ આપી, કમ કાપી, ચારિત્ર માહુ દૂર કર્યા,
નામ સુવિહિત ખ્યાત શ્રી રામચન્દ્રસૂરીશ્વરા ચરણકમળે ‘બાળ’ નમતા, ભવમાં ન ભમતા, ‘ભુવન’ ભાવે ‘સાધ્યસિદ્ધિ' હસ્તકમળે અ`તે ‘પ્રકાશ જીવન’ના પામતા, આનંદ ઉભરાય છે,
વંદના કેટિશઃ કરતા સિધ્ધિ પમાય છે.
સાગર ભાવ કરૂણાંતણા
સ'રક્ષક વીરશાસને સાહામણા
ધીર મેરૂ સમ શાસ્ત્ર સિદ્ધાંતમાં,
વંદના શ્રી રામચંદ્રસૂરીશ્વરચરણારવિંદમાં——
ખાળ—ભુવનચંદ્ર

Page #6

શાસનતેજ-શાસ્ત્રસિદ્ધાંત સંરક્ષક સભ્યદર્શન-પ્રદાનૈકનિષ્ઠિ . ગચ્છાધિપતિ-આરાધ્યપાદ આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ્
વિજયરામચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા
શાસનહિતના કેઈ ઉંડા આલેખનમાં એકમના દેખાય છે. તેઓશ્રીના તલસ્પર્શી પ્રવચન ધર્મ આમાના પ્રાણ છે.
કોટિશઃ વન્દનાવલિ સુમતિભાઈ અમુલખદાસ ડોકટર-મુંબઈ

Page #7

મહાન્ ગચ્છાધિપતિ, કમ સાહિત્ય પ્રકાડવેત્તા, સિદ્ધાંત
મહોદધિ સ્વ. આરાધ્ધપાદ આ. ભ. શ્રીમદ્ -: વિજયપ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજા :
નિખાલસ હૈયે કયું ઉંડુ શાસન ચિંતન ચાલતું હશે ? ત્રણસો શિષ્ય પ્રશિષ્યના ચારિત્રના ચિંતક પરમષિને
વન્દનાવલિ છબીલભાઈ અમુલખદાસ ઝવેરી-મુંબઈ

Page #8

પૂર્વ ભૂમિકા
યા
પરીપત્રીને વિષકાર
સાધ્યની નિ`ળતા એજ માનવભવને આદર્શ અને પ્રગતિ છે. સાધ્યની શુધ્ધ દિશા સદ્ગુરૂ વિના કેણુ ખતાવે ? પશુ સદ્ગુરૂની પ્રાપ્તિ આ કાળમાં હુલી છે. પણ આ પામર આત્માને પરમના મેળાપ થઇ ગયા, વિરોધની આંધિમાં. પ્રવજ્યા-દીક્ષા અને બાળ દીક્ષા સામે વટાળીયા ફેંકાયાતા. અજ્ઞાન-અણુસમજ-અને ગેર દ્વારવણીના વાળમાં, ગાયકવાડી રાજ્યમાં દીક્ષા પ્રતિબંધક ખીલ આવ્યું.
એક ઉન્નાગા ઉસૂત્ર પ્રરૂપક સાધુના સાહિત્ય લાલિત્યથી આકર્ષાઇ, દીક્ષાના કાયદાની તરફેણના પ્રુફે પણ સુધાર્યા. ક્રિયાનુષ્ઠાન અને પૂજાવિધિમાંની શ્રધ્ધા ડગવા લાગી. પણ માતાપિતાશ્રીના પવિત્ર સસ્કારીએ અને એક સુશ્રધ્ધાળુ જૈન પંડીત-મિત્રના પરિચયે, માથી ખસવાપણું ન થયું. મનમાં બેઠું હતું કે કાયદા થવા જોઈએ. પણ શાસ્ત્રમર્યાંદાને બાધક તા નહિ જ.
ત્યાં તે દીક્ષા વિરોધી એક સભામાં, દીક્ષા તરફેણુ કરતું વકતવ્ય કરવું પડયું. તે પ્રસંગને પામી, છાપાની દુનિયાની કરામતે જેએની સામે સખ્ત વિરોધ હતા. જેએ પ્રત્યે જરાએ પૂજ્યભાવ ન્હાતા જ, તે મુનિશ્રી રામવિ જયજીને એક ડેપ્યુટેશનના રૂપમાં મળવાનુ' થયું. કાલે. જીઅન જીવનનના ફોમમાં કડક ગણાય એવા પ્રશ્નો પણ કર્યાં. જરૂર જિજ્ઞાસા બુધ્ધિએ. હીમવત્ બની પ્રશાંત અને

Page #9

પ્રસન્ન ચિત્તે લેજીક્લ અને પદાર્થને સ્પષ્ટ કરતા ઉત્તરે આપ્યા. વિધ શાંત પડ્યું. પણ પૂજ્યભાવ પેદા થયે નહિ.
પછી....પછી તે છ છ મહિના સુધી લાગટ, સ્થળે સ્થળે, બાળમુનિવરેની ચકાસણી કરવા માંડી. કેવી રીતે રહે છે? કેવી રીતે રાખે છે? પરિણામ સુંદર અને ભાવે ત્પાદક આવ્યું. તદુપરાંત પૂ. શ્રીના નિઃસ્પૃહતા ગુણે ભારે આકર્ષણ જમાવ્યું. એ પણ એક મનનીય પ્રસંગ હતે. છે એમ કરતા ત્રણ ચાર વર્ષે પૂજ્યભાવ જઆત્મા ભકત બને નહેતે બે ચાર વર્ષે શાસને ઘતક પ્રસંગે, વ્યાખ્યાનાદિ શ્રવણ હેતુએ, દર્શનાર્થે જવાનું થાય. એક તમાં અનેક પ્રશ્નને આશ્ચર્યકારી શાસ્ત્રીય ઉકેલ મળે. બસ પિતૃપ્રાપ્ત શ્રધા દઢ બની. તેજ સાચું તેજ શંકા રહિત, જે જિનેશ્વરદેએ પ્રરૂપ્યું. તમેવ સર નિ:વ ન fષહિં વેરૂ દીક્ષા એજ સાચી શિક્ષા દીક્ષા એજ સાચે ધર્મ.
સોનામાં સુગંધ ભળી. શ્રાદ્ધવર્ય ગેવિંદજીભાઈ ખોનાએ ઉજવેલ અંજન શલાકા પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે, પંદર દિવસ માટુંગા, પૂ. શ્રીની પતિતપાવની નિશ્રામાં, પ્રસંગોને પમરાટ મળે. વીસમા મુનિસુવ્રત સ્વામી ભગવંતના પાઠશાળા પ્રવેશ પ્રસંગે, અનધીતને અધ્યાપક તરીકે પુણ્ય પ્રસંગ પ્રાપ્ત થયે. માનસિક વલેણું ઘુમરી લેવા લાગ્યું. પપકારી ભદધિતારક-પરમકૃપાળુ શાસન-તેજ-શાસન સંરક્ષક-સમ્યગ્દર્શન-પ્રદાનેકનિષ્ઠિ આરાધ્યાપાદ

Page #10

૫
ગુરૂભગવંત શ્રીમદ્ વિજયરામચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહા રાજાની પવિત્ર ચરણકમળમાં મનના ભાવ પ્રવેદિત કર્યાં. દશ દ્દશ દિવસ રાહ જોવરાવી. ખત્રીસ વર્ષના એકધારા પરિચય છતાં આકરી કસેટી કરી, કૃપાળુ શ્રીએ હૈયાભાવને વેગ અને બળ આપ્યું.
પુણ્યદય પણ વિશેષ જાગૃત થયા. તાર્ક ગુરૂશ્રીના પણ તારક ગુરૂદેવ, પરમષિ-ઉત્કૃષ્ટ વેરાગી ત્રણસેા શ્વેતકમળના સ્વામી,સવિહિત ગચ્છાધિપતિ સિદ્ધાંત મહાદધિ-કસાહિત્ય પ્રકાણ્ડવેત્તા આરા - યપાદ, સ્વ. આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ્ વિજયપ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજાની મહુર્તી કૃપા કિકર પર ઉતરી. પ્રેરણા પર પ્રેરણા અને અદ્ભુત બળ સહારે મળવા લાગ્યું. ધર્મપિતાની પરમકૃપા કપાતરને પાત્ર બનાવવા મથી રહી. અને....અને મરણાંત માંદગીએ એ મથામણને સફળ બનાવી.
સાધ્યની માનસિક ભૂમિકા હૃઢ બની. સંકલ્પ તૈયા– સાંસરા જાગૃત થયા . ૧૯૮૮માં પૂ. ધપિતાએ પ્રેરણા કરેલી. પ્રેરણાને પૂ.શ્રીના પ્રવચનાની ‘ગણધર ગુમ્મિત’ વીતરાગવાણીએ શરા પર ઘસ્યે જ રાખી. સ` ૨૦૨૨માં સાધ્ય નિશ્ચિત બન્યુ. ચૈત્ર સુ. ૧ મે પૂ. પા. શ્રીની આજ્ઞા પ્રાપ્ત થઈ, પૂ. ધર્માંપિતાએ પૂ. આ. વિજયમલયચંદ્રસૂરિજી મ. અને પૂ. આ. શ્રી વિજય મુક્તિચંદ્રસૂરિજી મ. (અને તે વખતે પૂ. પન્યાસજી ગણિવર) ને વડોદશનગરે વિહાર કરાવ્યેા. જે. સુ. ૪ ચે પૂ, શ્રી ધપિતાના મહાન્ અંતેવાસી પૂ. પ!. શ્રી ના લઘુશિષ્ય બનતા, પ્રાથમિક સ્ટેજના સાધ્યની

Page #11

સિધ્ધિ થઈ. સંયમ દીક્ષા ભાગવતી પ્રવજ્યા, અભ્યાસ રૂપે પ્રાપ્ત થઈ. સર્વવિરતિ સામાયિકની પ્રતિજ્ઞાને કાળાક્ષિાએ અભ્યાસ રૂપે સ્વીકાર થશે. હૈયું ઉલ્લસિત બન્યું. પરમના પુણ્ય-પ્રભાવ પામર પરમમાર્ગના પંથે ચઢ.
પૂ. શ્રી ધર્મપિતાએ ગ્રહણ-આસેવન શિક્ષાના ચીવટભર્યા કાળમાં, બહારના વાચન લેખન માટે મુદતી અભિગ્રહ આપે. શાસ્ત્રટીકા-વાચન માટે ઉત્તમ સહાય આપી. પરિણામે શાસ્ત્ર પદાર્થો પર પ્રેમ દઢ બનતા અભિરૂચિ તે તરફ ઢળી. લેખનકાર્ય અલ્પ પ્રમાણમાં શરૂ થતાં પ્રથમ આલેખન “સાધ્યસિદ્ધિ શિર્ષકથી શરૂ થયું. સાધુપણામાં પ્રથમ આલેખનનું નામ પ્રસ્તુત પુસ્તકને આપતા “જીવન પ્રકાશ અનુભવાય એ સ્વાભાવિક છે.
પૂ. શ્રી ધર્મપિતાએ આગમના અકળ રહસ્ય, અવર નવર એકાંતમાં સમજાવ્યા. એ રહસ્યએ પૂ. શ્રીના પ્રવચન નેના પદાર્થોની ઉંડી ગહનતા પ્રત્યે આદરભાવ એર વધારી દીધું અને જીવનમાં સાધુપણને આ છપાતળે પણ પ્રકાશ-ઝબુકવા લાગે. સાધુ ધર્મની શ્રેષ્ઠતા કોઠે ઉતરવા લાગી. પાલન નહિવત પણ પ્રેમ પારાવાર પ્રગટવા લાગે. એ પ્રેમે સંયમ પ્રેરક પૂ. આ.શ્રી વિજયપ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજા અને પ્રેમના પરમપ્રેમપાત્ર, મારા અનંત ઉપકારી-સારીએ ભવણિ સુધારનાર પૂ. ગુરૂભવંત આ, શ્રી વિજયરામચંદ્રસૂરીશ્વદજી મહારાજાના ચરણારવિંદમાં છું અને માથું સદા અભાવે ઝૂકતું જ રહે એ સ્વાભાવિક છે.

Page #12

કે એ સંયમ પ્રાપ્તિની યાદમાં “સાધ્યસિદ્ધિ યાને
જીવન પ્રકાશ' લઘુગ્રંથ, સાધુપણામાં થએલ આલેખનેના ત્રીજા પુષ્પ તરીકે અને શાસનૈકલક્ષી વિવિધ વિષયક ગ્રંથમાળાના ચેથા પુષ્પ તરીકે, ભવ્યાત્માઓના શાસન શુદ્ધ હૈયાઓની સુરભિમાં કાંઈક ઉમેરે કરે, તે જ સફળતા.
પરમ સાધ્ય છે મુક્તિ જન્મમરણાંતક સદાની અનંત રૂાનાત્મક પરિસ્થિતિ. અનંતાનંત સુખની સર્વદાની અનુભુતિ. સાધુપણું છે. તે અનુભુતિની ગીતિ. એજ છે સર્વ શાસનની રીતિ.
એ ગીતિ અને એ રીતિના પરમ દાતા, આ કાળમાં વિશેષે ભવ્યાત્માઓના ભ્રાતા, પરમેશ્વરીય મહાશાસનના સફળ ત્રાતા, ઉદારતા અને નિસ્પૃહતા ગુણના પાલક પિતા, શાસ્ત્રસિદ્ધાંત રક્ષાભૂમિએ સદા વિજેતા સ્વ. આરાધ્ધપાદ ગુરૂભગવંત વિજયમસૂરી
શ્વરજી મહારાજા આરાધ્ધપાદ ગુરૂભગવંત વિજયરામચંદ્રસૂરી.
વરજી મહારાજા ના તારક પદારવિંદમાં કેટિશઃ વન્દનાવલી
પાદપદ્મરે બાળભુવનચંદ્રની.

Page #13

4. અ નુ મે ૪ નાન
નાના મોટા સત્કાર્યોની અનુમેદના કૃતજ્ઞતા ગુણને ખીલવે. ધર્મોત્સાહની વૃધ્ધિ કરે છે. સાધ્યસિદ્ધિ' ગ્રંથ માટે કાઈપણ જાતની પ્રેરણા શિવાય, સામે પગલે ત્રણ ત્રણ ફેરાસભ્યજ્ઞાન પ્રચારની નિરીહ તમન્ના ખતાવનાર ભાગ્યશાળી છબીલભાઇ અમુલખભાઈ ઝવેરીની અનીચ્છા છતાં, અમે તેઓશ્રીના નામેાલ્લેખપૂર્વક, અનુમેાદના કર્યા વિના કેમ જ રહી શકીએ ?
કુળગત માતા પિતાના સુસ'સ્કાર, સદ્ધર્મગુરૂઓના સુપરિચય, બેડી મીઠી તારક ભાવના સુહૈયામાં જાગૃત કરે જ કરે. વીતરાગ વાણીના મધુર ઝરણાને અનુસરતા ધર્મસાહિત્યના પ્રચાર માટે પ્રેમ જન્માવે જ.
પૂર્વભૂમિકામાં” પ્રકાશિત સાધ્ય સાધુપણું અને તે દ્વારા મુકિત નિલયમાં વાસ, શ્રીયુત્ છખીલભાઈ અને તેમના સુભ્રાતા ડા. સુમતિલાલ, સુમતિને વેગવતી બનાવી, પામેા, એજ છે મહેચ્છા.
આ ધમ પ્રકાશન સશ્રેષ્ઠ સાધ્યની સિદ્ધિમાં સહાયક મની, સભ્યજ્ઞાન. પ્રચારક આત્માઓના શ્રેયમાં અભિવૃદ્ધિ કરે * અમારા ઉત્સાહ પ્રકાશકા આશયની શુદ્ધિ એ શ્રી જૈનશાસનના પાયા છે. પૂ. લેખક મુનિશ્રીનેા તરવરતા આશય એક અનુભવાય છે. યુવાનવĆમાં કુળ પ્રાપ્ત-લેાહીગત શ્રધ્ધા વિકસે. ઓછું ભણેલા વર્ગ પણ તત્વાની સાચી ઝાંખી પામે. ભગવંતનુ શાસન સૌ ભવ્યેાના હૈયાને સ્પર્શે ........
આ નિળ ભાવના અમારા ઉત્સાહને વેગ આપી રહી છે. આવા ધમ પ્રકાશનેા અમારા હાથે સસ્થા દ્વારા પ્રકાશ પામ્યા કરે. આજ્ઞા પવિત્ર શ્રી સહ્વાનુ ધ સ્વાસ્થ્ય ખીલતુ રહે. પુણ્યાત્માએની સમાધિમાં અમારાં પ્રકાશના નિમિત્ત બન્યા કરે, એજ અમારી શાસનદેવને પ્રાર્થના.

Page #14

* સાધ્યની સિદ્ધિ
‘કલ્યાણ’ના સુપ્રસિધ્ધ લેખક ભાઈ શ્રી સુંદરલાલ કાપડીયા એમ. એ. જેએશ્રીએ વૈરાગ્યવાસિત બની ચારિત્ર અંગીકાર કરેલ છે. આજે તેએશ્રી પૂ. મુનિરાજ શ્રી ભુવનચંદ્રવિજયજી મ.ના નામે, પૂ. આ. ભ. શ્રી વિજય રામચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજના શિષ્યરત્ન તરીકે સુપ્રસિધ છે. તેએ ‘કલ્યાણ'ના હજારા વાચકો સમક્ષ સાધ્યની સિધ્ધિને’ પાતાની એજસ્વી કલમે અહિં આલેખી રહ્યા છે. ‘કલ્યાણ’ના વાચા રસપૂર્વક વાંચે ને વિચારે!
વિરાટ વિશ્વમાં સાધના સૌને ગમે છે, સાધના વિના સાધ્ય મેળવી શકાય નહિ. મુંબઈ જવુ છે. વાહન વ્યવહાર માટે અની નાણાની જરૂરીઆત ઉભી થશે. નાણુંપૈસા એ સાધન મળી ગયું. પણ મુંબઈ જ જવુ છે એ નિશ્ચિત કરવું પડશે. અને મુંબઈ લઇ જતા માગે જ મુસાફરી કરવી પડશે.
વગર પૈસે, અને નાનામાં નાના જીવને પણ તકલીફ ન પડે તે રીતે મુસાફરી-વિહાર કરનાર જૈનેાના-સાધુએને પણ સાધ્ય અને સાધ્ય-સહાયક મા નકકી કરવા
જ પડે.
સાધ્યની પવિત્રતા પર સાધનની પવિત્રતા નિર અને છે. સાધ્યનું ઉંડાણુ અને અમરત્વ જેમ વિશાળ તેમ સાધનની કિંમત.

Page #15

સાધના વિના કેઈને ચેન પડતું નથી. જીવનભર સાધના કયે જ જાય છે. માંદા પણ પડે છે, મરણને શરણ પણ થાય છે. પણ છેવટની પળ સુધી સાધ્ય મળતું નથી. અસંતેષની જવાળે ભડકે બાળ્યા જ કરે છે. તૃષ્ણાને લાવા વિશ્વને-વિશ્વના અને ભરખ્યા જ કરે છે.
કારણ શું છે? માર્ગ ખોટો છે? સાધના ઉધી છે? કે મળેલા અને મેળવાતાં સાધને મારક છે? ઘાતક છે? કે સાધ્ય શું છે? તેનું જ ભાન નથી? ભારે વિચિત્ર કેયડે છે. - સાધુ શું હોઈ શકે ? સાચું સાધ્ય કેને લેખી શકાય? એ બાબતમાં નિશ્ચિત તે થવું જ પડશે. એ નિશ્ચિત થતાં સઘળું નિશ્ચિત બનશે. રાજાની પાછળ મંત્રી–સેનાપતિ પદતિ-પ્રજા આપેઆપ આવશે.
આર્યાવર્તની આર્યભૂમિમાં “શરીરધારી આત્માનું અસ્તિત્વ તે દીવા જેવું મનાય છે. પુનર્જન્મની સિદ્ધિ માટે હવે પ્રયત્નની જરૂર નથી જ. અનેક દષ્ટાંતે આજના યંત્રયુગમાં નોંધાએલા છે.
વ્યવહારમાં કુશળ અને પ્રામાણિક પુરૂષના વચન પર હરકેઈ બાબતમાં વિશ્વાસ મૂકાય છે અને સલાહ લેવાય છે. સાધ્ય નિશ્ચિત કરવા માટે ત્રણે કાળના સઘળાએ પદાર્થોના સર્વભેદોને સ્પષ્ટ જાણનાર–રાગદ્વેષ અને મેહરહિત-અનંત શક્તિમાન-પરમપુરૂષનું શરણું સ્વીકારવું જ પડશે. ને વીતરાગ પરમ આત્માના વચનને આદેય કરવું જ જોઈશે.
શરીરમાં આત્મા છે. તે પૂર્વે પણ હતું અને ભવિધ્યમાં પણ તેનું અસ્તિત્વ ખરું જ. પૂર્વે હતું એટલે

Page #16

3
અનાદિકાલિન અસ્તિત્વ ધરાવે છે. એવા અનતા આત્માએ છે–હતા અને હશે.
પૂર્વ કાળમાં અનાકાળ ‘નિગેાદ’ (અતિસૂક્ષ્મ વનસ્પ તિની જાત-જે અદશ્ય ત્રણાય)માં પસાર કર્યાં, અનતા અનંત કાળબળ ઉભું થતાં માદર વનસ્પતિ-બટાકાર્ત્તિ રૂપે આત્મા પેદા થયા, પછી મિ-કીડી પતગીયા આદિ બે-ત્રણ-ચાર ઇન્દ્રિયધારી પણ અન્યા. આ બધા ભ્રમણમાં અસંખ્યુંઅસંખ્યકાળ પસાર કરતા, બળદ-વાનર-વાઘ-સિંહું-સપ આદિ રૂપે જન્મી ગયે. જાતિગત શિકાર પ્રાપ્તિના હેતુએ ભયંકર પાપાથી લેપાઈ ‘નક’ના વચનાત્તિત દુઃખા ભાગવવા ચાર્લ્સે ગયા, યત્તા-ટાઈમલિમિટ કલ્પનામાં પણ ન આવે એટલી દુ:ખ અને દર્દમાં આંતરુ' નહિ. કારણ કે ન’ એટલે જે ગુન્હાઓની દેખાતા વિશ્વમાં પુરતી સજા નથી, તે સા પ્રાપ્તિનું સ્થાન તે ન,
નર્કમાંથી નીકળી પ્રાયઃ ક્રૂર શિકારી જાનવર કે ભયં કર કસાઈ કે મચ્છીમાર અને પાછી નરકની વેદનાએ. વળી ચાર-ત્રણ-એ એકેન્દ્રિયમાં અગર નિગેાદમાં પણ અનંતકાળ પસાર કરી આવે અને વળી પાછા એના એ
ચક્કર
એમ કરતાં બ્રાહ્મણ આદિ કુળમાં જન્મી જાય. સારી કરણી અને સરળતાદિ ગુણથી દેવસૈનિમાં જાય અગર ક્રૂર અની પશુવધાદિ યજ્ઞા કરી નરકમાં પણ પ્રસ્થાન કરે, વળી મોટા ચકકર લગાવી સુકુળમાં અગર દેવ તરીકે જન્મી જાય. ‘દેવ’ એટલે પ્રાયઃ અતિ વિશેષ સુખના સ્થાનનેાં ભક્તા. કમાવાની અણુઝટ નહિ. કારણ કે રસેાડાની

Page #17

ભાંજગડ નહિ. એ પણ એક માનુષી દુનિયાને ગર્વ ઉતારનાર અલબેલી દુનિયા છે.
આમ ભવભ્રમણ કરતા કોક દુર્લભ પળે વિશ્વમાં સર્વશ્રેષ્ઠ જૈનકુળમાં-શ્રાવકકુળમાં આત્મા જન્મ પામી જાય છે. શ્રાવકકુળ સર્વશ્રેષ્ઠ એટલા માટે કે સેહ્યું “સાધ્ય, સર્વતે મુખી કલ્યાણકર સાધ્યું, ત્યાં સહજ રીતે મળી શકે તેમ છે પણ ત્યાં જન્મેલાને બધાને મળી જાય છે એમ નથી. કારણ કે કંઈક તે બાપડા તે કુળની મીઠાશને જ નથી પામતા અને અધુરા આયુષ્ય ચાલ્યા જાય છે. ત્યારે કંઈક એશ આરામ-અને ધન પ્રાપ્તિની સાધનામાં ખતમ થાય છે.
કેક-કેક આત્મા સુગુરૂના સંપર્કમાં આવે છે પણ સાધીને ઓળખવા લક્ષ્યવાળા હેતા નથી. કંઈક ખાલી ક્રિયાનુષ્ઠાન કરી ઈતિશ્રી માને છે. અતિઅલ્પ આત્માઓ ગુરૂ વચન બહુમાનપૂર્વક હૈયે ધારણ કરી ઉચ્ચ કિયાદિને અમલમાં મુકવા સાથે “સાધ્યના હાર્દને પામવા પ્રયત્નશીલ બને છે.
આવા આત્માઓ પણ તથા પ્રકારના પૂર્વ સંચિત અમુક કર્મના ગે, “સાધ્યસિદ્ધિના ધોરી માર્ગે પ્રયાણ કરી શકતા નથી. જરૂર, માર્ગ તે એમને એજ ગમે છે. રૂ. છે. અને આત્મપ્રીતિકર બને છે. એટલે કેડી માગે યથાશક્તિ ડગ ભરતા રહે છે. .
શું છે એ સાચું સાધ્ય? અને શી છે એની સાધનાના રાજમાર્ગ અને કેડી માર્ગ? જે એમને ગમી ગયા અને આપણને મોટા ભાગને પ્રાય: ગમતા પણ નથી. પછી રૂચિ થવાની વાત જ શી ?

Page #18

જન્મ-મરણના અને ભયંકર વેદનાઓના જે ચક્કરમાં વિશ્વ અનંતકાળથી અટવાઈ રહ્યું છે. તેમાંથી સદાની સર્વકાળ માટેની મુક્તિ અને સદાજીવી અનંતસુખની પ્રાપ્તિ એ છે “સાધ્ય. અને તે પ્રાપ્તિ અને મુક્તિની સિદ્ધિમાં સાનુકુળ પંથ તે રાજમાર્ગ. અને વિશેષ આંટાફેરા અને અથડામણ કરાવી અંતે રાજમાર્ગ પર લઈ જાય તે કેડી માર્ગે જતા ભાથારૂપ બને, વાહન તરીકે વપરાય, છાયા આપે તે સઘળાએ સાધક સાધને.
“સુખ–શાંતિ અને સમાધિ સૌને ગમે છે. સૌને મળતાં નથી. સત્કાર્યોનું ફળ સુખ. દુષ્ટ કાર્યોનું ફળ દુઃખ. મોટા ભાગને દુષ્ટકાર્ય છોડવા નથી અને સુખ જોઈએ છીએ. ત્રણ કાળમાં તે બને તેમ નથી. જ્યારે સંસારી સુખ પણ પૂર્વના સત્કાર્યો પર જ નિર્ભર છે. તે સમાધિમય-સાચું સુખ તે ઉચ્ચ કોટિને સત્કાર્યો વિના મળે જ કયાંથી? સમાધિ એ આત્મિક સુખ છે. અને સર્વોચ્ચ ઉચ્ચ કેટિની સમાધિ એટલે મુક્તિ. મુક્તિ એટલે જન્મ-મરણના ચક્કર સદા માટે બંધ અને આત્મામાં રહેલ અનંતજ્ઞાન અને અનંતશક્તિને પ્રાદુર્ભાવ.
જે સંસારના સુખની પ્રાપ્તિ પાછળ નર્યો અત્મકલેશ જ ઉભે છે. પ્રાપ્તિ પછી ભક્તમાન કાળમાં પણ શાંતિ નથી અને રક્ષણ અને સંરક્ષણ પાછળ લેહીનું પાણી જ થતું જોવામાં અને અનુભવમાં આવે છે તે અતિ ભયંકર ચેકવનારી બીના જ છે ને ? અને સુખાનુભવ અને સંપત્તિની માલીકીને છોડીને જવાનું તે નકકી જ છે ને? અને તે બધું અને સ્વજન સંબંધી આપણે દેખતાં

Page #19

ૐ આપણને છેડીને ચાલ્યા જાય અને ચાલ્યા પણ ગયા એને આપણે ન રોકી શકયા એ પણ નકકર વાત છે ને ? જ્યાં સુધી જન્મ-મરણના ચક્કર ત્યાં સુધી આવી નક્કર વાતાનુંવિયાગનું નક્કર દુ:ખ ખડુ' જ રહેવાનુ.
શક્ય
તે લાત મારીને જાય તેના કરતા તે ભયંકરતાને જ લાત મારી સંસારમાંથી સરકી જવુ શુ ખાટું ? પણ તે બધાને માટે શકય છે? ખરેખર, એ રાજમાર્ગ સરળ અને સુધા ભર્યાં હાવા છતાં ખડગની ધાર જેવા હાઇ બધા માટે એકદમ શકય ન બને. માટે કેડી માના આશ્રય પણ કલ્યાણકર છે. પણ તે કેને માટે ? ખાંધા કા કાને આપે? અને કાણુ માંગે ? શાહુકાર હેાવા છતાં શક્તિ ન હાય તેને, આબરૂની કિંમતવાળાને, તેમ ‘સાધ્યની સિધ્ધિ'માં પણ રાજમાર્ગ પર પુરી રૂચિવાળાને, કેડીમા ગુણકારી અને છે.
સંસારની અસારતા-આત્માનું શુદ્ધ ચિદાનંદ સ્વરૂપ અને વીતરાગ પરમાત્માના અતિ ઉષ્કૃટ વિશ્વાપકાર-જેને સમજાયે; જેના હૈયે સંપત્તિ અને શરીરની વિનાશકતા બેઠી તેને રાજમાર્ગી-સત્યાગના ગમે જ ગમે અને શકય સજોગામાં સ્વીકાર્યાં વિના ચેન પડે પણ નહિ,
પણ તથા પ્રકારની અશક્તિ યા આસક્તિ રૂપી અશક્તિના કારણે આત્મા સત્યાગના માર્ગે ન જ જઈ શકે તા શકય ત્યાગ રસ્તે રસ્તા કરતા કરતા જાય. સાથે જ હૈયામાં સુરભિ પસરાવતા જાય કે : હું સ્વામિન્ સ્વશરીરને વિષે પણ મમત્વ બુદ્ધિના ત્યાગ કરીને, શ્રધ્ધા વડે પવિત્ર વિવેકયુક્ત હૈયાવાળા બનીને, સ` અનિત્ય સંગને

Page #20

છોડી દઈને, શત્રુ અને મિત્ર પ્રત્યે સમભાવ ધારણ કરીને સર્વાં ઇન્દ્રિયા પર કાબુ મેળવી, સાધુપણાના કયારે સ્વીકાર કરીશ.
શરીર એજ સં દુ:ખનુ મૂળ છે, શરીર છે તા ઇન્દ્રિયા છે. ઇન્દ્રિયામાંથી માદકતા અને માદકતામાંથી મહાપાપના વ્યાપારા દ્વારા સુખ સામગ્રી અને સંપત્તિ મેળવવાનુ મન થાય છે. શરીર છે તે ઘડપણ અને મૃત્યુ છે. અને તેના ભયંકર દુઃખના શા વર્ણન કરવા ? જન્મ છે તો જ શરીર છે. અજન્માને શરીર જ નહિ
અજન્મા બનવા માટે અનાદ્ઘિ કાલથી લાગેલી અન તી અનંતી પાપની રજ દૂર કરવી જ કાઈએ, કાઇ એ ભયકર ઘાતકી રજને ક` કહે છે. કાઈ રાગદ્વેષની પેદાશ માને છે. ચાર કષાયાની પ્રજા ગણે છે. પ્રકૃતિ યા. આત્મામાં જન્મેલા વિકૃતિ તરીકે બિરદાવે છે. પરંતુ સથા નાસ્તિકે સિવાય સ કાઇ એ કરજને સર્વદુઃખની ખાણુ અને સંસાર–ભવભ્રમણનું મૂળ માને છે.
તે આત્માને લાગેલી એ ભયંકર રજને ખંખેરવા શું કરવું? શરીરમાં રહેલા અને શરીરના માલીક આત્મા એજ શરીર દ્વારા નિજનાસાધ્યને કેમ ન સાધી લે? આ આ સઘળીએ ઉચ્ચ કેટિની વાતે સમજાવનાર સજ્ઞ વીતરાગ પરમાત્માને કેમ ન એળખી લે? એ પરમાત્વ દેવની પીછાન કરાવનાર શુદ્ધ ગુરૂ તત્વને શા માટે ન શેાધી કાઢે હિ'સા–જુઠ ચારી, વિષયપિપાસા સંપત્તિના સત્યાગ કરીને આત્મજ્ઞાની મસ્તીમાં રમનાર સુપવિત્ર આત્માને શા માટે શરતાજ ન મનાવે ?

Page #21

અને પછી પછી એના ચિંધેલા વિશ્વકલ્યાણકર માર્ગે ધીમે ધીમે પણ દઢ પગલે કેમ ન ચાલે જાય? એ ચાલની ગતિમાં મતિની શુદ્ધતા હોય, વિશ્વપ્રેમને પાવક અગ્નિ હોય. એની આંખમાં સમભાવની શીતળ સુરભિ હાય. એની મુખમુદ્રામાં સ્વપ૨ કલ્યાણની-સર્વના સુખની તેજછાયા હોય.
સહનશીલતા-સત્યશૌર્ય-સૌમ્યતાના એને ઓડકાર આવતા હોય. એનું મૌન પણ મસ્તી ભર્યું હોય. એનું સ્મિત મીઠાશની મહેકથી ભરેલું હેય. કારણ કે એ સર્વજ્ઞ દેવને સેવક છે. સર્વાની આજ્ઞા એને ધર્મ બની ગયે પછી શી કમીને? “આણુએ ધમ્મા એના પ્રાણ બને છે. “આજ્ઞા એનું અમૃત, નાથની–દેવાધિદેવની સર્વરક્ષક પ્રભુની પાછળ એનું સઘળું છાવર હોય છે. - “સાધ્યની સિદ્ધિ મરજીવાના ખેલ છે. સાગરને તળીયે ડુબકી મારી “મોતી તે મરજીવા જ લાવે સદાકાલીન સંપૂર્ણ સુખની સાધના–સાધ્યને પારખ જ સાધી શકે.
સાધન-સાધના, સાધક અને સાધ્ય એને સુમેળ એટલે સર્વોત્તમ સાયન્ટીફીક શેધ. એ શોધમાં જરાએ ન થવા દેવા અવરોધ. સુદેવ-સુગુ-રસુધર્મ સાધન છે. તેની પાછળ પ્રાણ પાથરવા એ સાધના છે. એ સાધનાને આત્મીય બનાવે તે સાધક. આ સાધકને સાધ્યની સિદ્ધિ સિદ્ધિ થવામાં વિલંબ શો? સર્વ કેઈ શુદ્ધ સાધ્યની સિદ્ધિ પામે એજ અભિલાષા.

Page #22

1 x ધન્ય સાધર્મિક ભક્તિ ! આ
(સંસ્કાર કથા)
અજને યુગ એટલે કથા-વાર્તા વિદ. મોટા ભાગના માસિક, અઠવાડિક કે દૈનિક કથા વાર્તાથી સભર. ભારે આકર્ષણ પણ એમાં મોટા ભાગે વિનેદ અને આનંદ લહરી. બોધ-જ્ઞાન યા ઉપદેશામૃત બહુ ઓછા. કારણ કે આત્મદષ્ટિ ઉડી ગઈ. પરલેક યા મૃત્યુ પછી શું? એની પ્રાય ઝાઝી ચિંતા–પીડા નથી.
જૈન શાસનમાં કથાઓ પાર વિનાની. જાણે કથા સાગર. મુખ્યતા ધર્મકથાની, સંકીર્ણ કથા પણ ખરી. લક્ષ બધામાં આત્મકલ્યાણનું. સંવેગ નિર્વેદ અને પુણ્ય પાપના તો આગળ પડતા. વિરાટ વિશ્વની વિકરાળતાને ભય અને તેનાથી છૂટી સચ્ચિદાનંદ પદ પ્રાપ્તિ એ તે આર્યાવર્તની લાક્ષણિક્તા.
કથા જ તેનું નામાં જેમ આત્માનું કથન હોય. કથનમાંસ્વરૂપ-વર્ણન-લક્ષણે–વિશેષતા-નિમિત કારણેની ગજબનાક અસર-જડ ચેતનના ચમત્કાર બધું જ હોય ને? કથા સાહિત્ય એ તે એક અજબ સાધન છે અમરતાની પ્રાપ્તિનું. અમરતા જન્મ-બંધ થયા વિના કયાંથી મળે? અજન્મા કેવી રીતે બનાય એ પૂર્વ પ્રસંગેના કથાનકે જ કહી જાય

Page #23

મૈં? કથાએ ગર્ભસ્થ જીવામાં પણ સરકાર સર્જી દે છે. સારા યા ખોટા સંસ્કારનું સીંચન કથા વસ્તુ અને કથાનકે જ કહી જાયને? કથાઓ ગર્ભસ્થ જીવામાં પણ્ સંસ્કારનુ સીચન ક્થા વસ્તુ અને કથાકારક પર જ અવલ બેને?
પૂર્વ જન્મના સંસ્કારને જાગૃત કરવાનું કામ પણ કથા વસ્તુ જ કરી જાયને? આપણી સંસ્કાર ક્થાના નાયક નેમચંદ શેઠ. રૂડા રૂપાળા અને શાણ, શાણપણ ધર્માવિવેક ચુક્ત. કપટ કળાનું નામ નહિ. અવળચ'ડુ એક કામ નહિં. શ્વાર જિનભક્ત. ભક્તિમાં ખામી નહિ. અનુકપા હૈયે વસેલી. પૈસાને હાથને મેલ માને. સુકૃતનું સાધન ગણે. àાભ લવલેશ નહિ, લેભ માત્ર ધ્રુવગુરૂ ધર્મીની ભક્તિના જૈસે ટકે પૂરા.
ત્રિકાળ જિનપૂજના નિયમ, ૧૨ થી ૪ - પેઢી પર. ત્યાં પણ ધના–સમાજના કામ તે ચાલુ જ હોય. પાંચ વાગે વાળુ, દેવદર્શન કરી પ્રતિક્રમણ અને પછી કુટુંબ સમક્ષ ધ ચર્ચા-કથાવાર્તા સાથે જ્ઞાનગમ્મત. અને એ ફુટડા ખાળકામાં ધર્મ સ ંસ્કારનું સીંચન,
પત્ની પતિવ્રતા. નયના તેનું નામ, શીલવતી અને સોહામણી, નમ્ર અને ઘરરકખુ. દીલ દયા ભાવથી ભરેલું, ગરીબને જીએ અને મુઠી ભરે. સગાવહાલાની સારસભાળ પૂરી. ઘેર સાર્મિક આવે અને હૈયું આનંદ વિભાર ખની
જાય.
આવી હતી એ જુગલજોડી. આનદ પ્રમાદ ધર્મમય. ગંગાના નીર જેવુ નિર્મળ જીવન અંન્નેનુ, જાણે શાંતિનુ સતત વહેતુ ઝરણું. એ શાંત વાતાવરણમાં પેલા એ બાળક

Page #24

શરીર અને આત્માએ વિકસતા જાય છે. ઉમ્મર છે અને ૭. વિનય તે જીવતે જગતે દેખાય. સાંજ સવાર બને મા બઢપને પગે પડે. બેલ મઠે મધુરે. ચાહ રાજહંસની. પગલી ઉપાડે ને કંકુને ભાસ થાય. બેલે ને જાણે મેગરાના કુલ ખરે. સાચા ધમના કુટુંબનું સરકાર જીવનદેખે તેન આનંદને પાર નહિ.
સમયના વહેણ નદીના નીરની જેમ વહેતા રહે છે. કાળચક્રના ચવા અજબ ગજબના છે. કુદરતનું ગણિત કમસત્તાને અવગણતું નથી. પુણ્ય-પાપના શુષ્ક તને પરકીય ગણતું નથી. પુય પહોંચે ત્યાં સુધી સુખ અને શાંતિ. પાપના ઉદયમાં દુઃખના ઢેર. શાણે આત્મા માનસિક શાંતિ રાખે એ અપવાદ. પુય એટલે પૂર્વજન્મની સારી કરણી. પાપ એટલે ગત જન્મની બુરી કારવાઈ. આના ફળ તે મળે જ મળે. કેઈ છટકી શકે નહિં. | નેમચંદ શેઠ પેઢી પર બેઠા છે. શ્વાસભર્યો ઘોડેસ્વાર ઉતર્યો. પરસેવાથી રેબઝેબ. મારતે છેડે આવેલ. મેં પર ગ્લાનિ પુરી. શેઠજી! અંદરના રૂમમાં પધારે વાત કરતા જીભ ઉપડતી નથી. આંખમાં આંસુ આવી જાય છે. શેઠ શાંતિથી પૂછે છે. મહેતાજી છે શું? શેઠ સાહેબ! ગજબ થઈ ગયે. સાતે વહાણ સાત લાખના માલ કરીયાણા ભરેલા. સાગરનેતળીયે. શેઠના મેં પરની રેખા ફરતી નથી. એજ શાન સ્વર સંભળાય છે. ચિંતા કરે નહિ, હવેલીએ જાવ. સ્નાનાદિ કરી તૈયાર થાવ. મારી સાથે જમવાનું છે. મહેતાજી મંદગતિએ જાય છે. એનું માથું કામ કરતું નથી.

Page #25

ચાર દિવસ ગયા ને ઉંટડી સ્વાર આવ્યું. એવી જ રામાયણ શેઠજી, પરદેશની સાત વખારે અગ્નિમાં સાફઅંદાજે નુકશાન સાત લાખનું. શેકનું રૂંવાડું ન ફરકે એજ સૈમ્યતા અને ગંભીરતા. મેટા મુનીમને સૂચવ્યું રાત્રે દશ વાગે હવેલીએ આવજે. રાત પડી અને શેઠ મુનીમ ભેંયરામાં ઉતર્યા. બે ઓરડા વટાવ્યા. ત્રીજા ઓરડાનું તેતીંગ તાળું ખોલ્યું. શેઠ બહાર બેઠા છે. મુનીમ અંદર જાય છે. જેઈને ચક્કર આવે છે. ક્યાં ગયે ઢગ સેનાની લગડીઓને? ક્યાંથી આવ્યા કાળા કેલસા ! હે ભગવાન ! શું થવા બેઠું છે. મારે શેઠ પૂરે ધર્મ અને પ્રામાણિક કયા ભવને પાદિય? ભગવાન ? ભગવાન !
ઘણે ટાઈમ થયો. મુનીમજી! મુનિમજી જવાબ ન મળે. શેઠ જાતે અંદર જાય છે. મુનીમ અર્ધ બેશુદ્ધ. ઢળે છે. જાગૃત કરે છે. શેઠજી! શું આ સાચું જોઉં છું, હા, ભાઈકર્મસત્તાને અટલ ન્યાય છે. સાવધ બની બહાર ચાલે. ૨૧ લાખ જ્યા. પણ પેટનું પાણું ન હાલ્યું. એ જ જિનભક્તિ. એ જ સામાયિક. એ જ સંસ્કાર સીંચન અને સાથે ભાવિ તૈયારી.
આર્યપત્ની તે દુખની સહભાગી ! અને આ તે વિવેકી શ્રાવિકા, એનાથી શું અજાણ્યું. પિતાને હીરા માણેક મતીના દાગીનાને ઢગલે કર્યો પતિના ચરણે. વૃધ્ધ મુનીમના હાથ અને હૈયુ બંને કંપ્યા તેને વેચતા. જમે રકમ વ્યાજ સાથે સામે બોલાવી સંપણી. પાઈનું દેવું નહિ. અને મિલકતમાં રહી માત્ર હવેલી. દાસ દાસીઓને બાર મહિના ચાલે એટલું ધન આપ્યું. ઘણી આનાકાની સાથે અશ્રુભીની આંખેએ કંપતે હાથે લઈ છૂટા થયા,

Page #26

વીતરાગ ભગવંતની ભક્તિ ભકતને શું આપે છે? ધર્મનું પ્રત્યક્ષ ફળ કયાં દેખાય છે? ઈ, ઈ પ્રશ્નોને મૂક જવાભ આ કથા સ્પષ્ટ રૂપમાં આપી જાય છે. કેવી અજબ શાંતિ મનને અને આત્માને ? કેવું અને કેટલું પ્રશાંત સુખ? પ્રાયઃ એ કે કમને બંધ નહિ, લા અને કેડે અમે પૂર્વ કર્મને ભુક્કા, લક્ષ્મીના મહિને આશ્ચર્યજનક ત્યાગ. ધર્મ-વિવેની સાચી શિરમ. આ આત્મા કયા માનસિક સંયોગમાં ગૃડીઅવસ્થામાં બે હશે? સંસાર ત્યાગની એની હૈયા ભાવના કેવી ઉમદા હશે. સમતાગુણ ખીલતા શું વાર? અજબ છે વીતરાગની વાણું અને વિશ્વકલ્યાણકર સિદ્ધાંતે !
રાતના દશનો સમય છે. સીત્તેર વર્ષના વૃદ્ધ મુનીમ શેઠને વિનવે છે. “શેઠજી, મારી આ સફેદ દાઢીના માનને ખાતર પણ આ પાંચ લાખ રૂકકો સ્વીકારે. પ્રસંગે પ્રસંગે આપી આપેલી નવાજેશને જ આ સરવાળે છે. ફરીથી વેપાર ઘધે શરૂ કરો. પુણ્ય પસાથે સૌ સારાવાના થશે. કૃપા કરી નગર ત્યાગને આંતરિક વિચાર માંડી વાળે. મુનીમની ઉદારતા અને સહૃદયતા નિહાળી શેઠની અને શેઠાણીની બન્નેની પાંપણે ભીની બને છે.
શેઠની પ્રશાંત વાણી શાંત વાતાવરણમાં ગુંજી ઉઠી, ધન્ય છે! મહેતાજી, તમને અને તમારી જનેતાને. પણ મારે પાપેદય પૂરે છે. નહિ તે સાત લાખનું સુવર્ણ કેલ ન બની જાય, મારી પાસે અત્યારે જે કાંઈ આવશે. તે જવા માટે. માટે મને વધારે આગ્રહ ન કરશે, આ હવેલી

Page #27

હવે તમારી. પરેઢીએ ૨ વાગે અમે ચારે પણ પ્રથાણું કરશું. પુણ્ય-પાપના એલ અનુભવશું-ચેન હશે તે ફરી મળશું. જ્યાં અરિહન્ત- અશ્રુભીની આંખે, બળાત્કારે ઉપડતા એ મુનમની રજા લે છે.
પઢીઓની નિરવ શાંતિ. એક બાળક શેકને ખભે. એક શેઠાણી પાસે. પગપાળા નગરની બહાર નીકળી ચાલ્યા જ જાય છે. નમસ્કાર મહામંત્રનું યુદ્ધ સ્મરણ બંનેનું માનસિક આલુ છે. ભારે થાક અને હેરાનગતિમાં વીસેક માઈલ કાપી નાખ્યા, ત્યાં કેઈ નગરનું પ્રદર આવ્યું. ઘેઘુર વડલા નીચે બેઠા થાક ઉતારવા. થાક તનને અને મનને. આમ તે તાજગીમાં જ હતું. અમૃતસીંચન મહામંત્રનું ચાલું જ હતું.
આવા દિલદાર અમને પદય પણ બેચાર પામર બની જાય છે. આ એનું સ્વાગત-ન એને શે. જાણે એને કાંઈ અધિકાર જ એ આત્મા પર ચાલે નહિ. કંટાળીને ભાગવાની જ વાત કરે ને? બિચારો પદય ! એને ઠેકાણે કઈ અને પુણ્યદય આવીને ખડે થઈ જાય તો પણ નવાઈ નહિ. ટી તે ધીર વીરની જ થાયને? કુંદન જ કસોટીએ ચઢે. અરે અગ્નિમાં પણ પ્રવેશે. ભારતવર્ષની ભવ્ય ભૂમિનું-આર્યત્વ-આર્યત્વની ટેચ સમુ જૈનત્વ એનું આ છે અમીર અને તેજ.
હાથમાં ચાંદીને સુંદર કળશે છે. મુખ પર લાલી છે. સુખી શેઠીઓ મંદ ગતિએ ભગળે જઈ ચા આવે છે. નજર પડી એની વડલા નીચે. જાણે નેમચંદ શેઠની ભાગ્યવી જ નજર નાખતી હોય. શેઠીયાની દ્રષ્ટિ પારદર્શક

Page #28

હતી. પારખી ગયે. જરૂર કોઈ તેજસ્વી ખાનદાન દુઃખી અવસ્થામાં આવી પડેલ છે. લાવ પાસે જઉં. એગ્ય ભાળ કરી ગ્ય ઔચિત્ય કરું. ‘ભાગ્યવાન પધારે મારે આંગણે, શીરામણું કરી પછી આગળ જવાશે. મારી ગાડી આપને લેવા આવે છે. જરાએ આનાકાની કરશે જ નહિ. મારા પુયે જ આપ આ નગરના પાદરે પધાર્યા છે.” શેઠ વિચાર કરતા રહ્યા ત્યાં તે બે ઘડાની ફેટન આવી ઉભી રહી. બગીની પાછળ ઉભેલે કેચમેન તે એ કુટુંબને નીરખી જ રહ્યો. માણેકચંદ શેઠ જાતે શેઠને હાથ પકડી બગીમાં બેસાડે છે. બન્ને બાળકે અને માતાને શેઠ સાથે બેસાડે છે. જાતે સામી સીટ પર બેસી જાય છે. વાહ રે આતિથ્ય અને એની આર્ય રીતિ !
હવેલી પર ચપરાશીઓ ગુકી ઝુકી સ્વાગત કરે છે. વિમળા શેઠાણી ઓવારણા લે છે. જાણે નયના અને વિમળા સગી બહેને ન હોય. નેમચંદ શેઠ કહે “શેઠજી, અજાણ્યા પર આટલો ઉપકાર? પણ “જિનપૂજન વિના શીરામણું લેવાશે નહિ. ત્યાં તે પૂજાની જેડ હાજર થઈ. બચ્ચા માટે બચ્ચા ગ્ય. સ્નાન-સમૃદ્ધિ પણ મઝાની હતી. માણેકચંદ વિચારે છે. ભારે મઝા બની. અજાણ્યા પણ ધર્મ સાધર્મિક મળી ગયા. હું પામર તે છતી સામગ્રીએ પૂજા પણ નથી કરતે. નવ વાગ્યામાં તે પેઢીએ જઈ ચંદુ છું. આજે કમાણી સફળ બનશે.
એજ કઢયા દુધ-બદામ પીસ્તાને કેશર સુગંધયુકત નાસ્તાની ચીજો બાળકને મળી. માત્ર રાત આખી ગઈ. નેમચંદ રજા માગે, માણેકચંદ કહે “એમ જવાય નહિ.

Page #29

તમે અમારા સાધર્મિક, અઠવાડિયું તે મારૂ જ આગળનં વાત આગળ.’ પુણ્યદય તે આનુ નામ. સમરતારસનું અ તા માત્ર અતિ સામાન્ય પ્રત્યક્ષ ફળ. અપેારના જમ્મુ બાદ ગાદી પર અલક-મલકની વાતે ચાલે છે. ખાન્દ્વાન માણે ચ ંદ નથી પૂછતા નામ કે ગામ-નાડુંક દુઃખી અવસ્થા શા માટે યાદ કરાવવી? પ્રતિક્રમણ બાદ બન્ને કુટુંબે દીવાનખાનાના મોટા હાલમાં બેઠા છે. માણેકચંદને સંતાન નથી. ષ્ણુ આજે તે દાસ દાસીઓને પણ બેસવા રજા છે. કારણ કે અવનવી ધર્માંગા થવાની છે.
નેમચંદ શેઠ આજે પુરબહારમાં ખીલ્યા હતા. સુપાદાન–અભયદાન અનુકપહ્વાન જ્ઞાનાનાદિષ્ટાંત દ્વારા સમજાવતાં દાન-ધર્માંની રેલમછેલ કરી મૂકી, પશુ અંતે ખૂબ ઉંડા વિચારમાં પડી ગયા. કારણ કે પોતાના સુખમય દિવસે દાન વિના વાંઝિયા જતા હતા. ચાર માણેકચંદ શેઠ આ વાતને પામી ગયા. માલી ઉઠ્યાં, ખરેખર તે જીવન મારૂં ધર્મ હીન જ ગયું. દાન દેતા. મને ભારે આંચકા આવે છે. શુ હું મેટાભાઇ, (નેમચંદ શેઠ) સારી એક વિનતિ તમે માના, હવે તમે મને અને આ સઘળી મિલ્કતને પરાયી ન ગણા. સવારથી તમારી ઈચ્છા પ્રમાણે દાન વિવિધ રીતે શરૂ કરે. જેથી મને પણ કાંઈક જાગૃતિ જન્મશે.’
પારકે પૈસે અને દાન ! શેઠને કેમ રૂચે ? પણ આત્મીય આગ્રહ પાસે નમતુ જોખવું પડયું. દાનના પ્રવાહ શરૂ થયા. ખીંન્નું અઠવાડિયું પણ પસાર થયું. શેઠે રજા માગી, માણેકચંદ કહે, જવાની વાત તે ઉચ્ચારવી નહિં. આ પંદર

Page #30

દિવસ જે આનંદ સારી જીંદગીમાં અનુભવ્યું નથી. નાહક જવાની વાત કરી મારું મન દુઃખવશે નહિ. સારાએ નગરમાં એક જ ખ્યાતિ. માણેકચંદ શેઠના મોટા ભાઈ આવ્યા છે. ભારે ઉદાર. રાજાના દરબારમાં દાન-ચર્ચા થવા લાગી. રાજા માણેકચંદને કહે છે, “અરે ભલા શેઠીયા, આવા નરરત્નને મારા દરબારમાં–ડાયરામાં કેમ નથી લાવતા!” “રાજાસાહેબ, કાલે વાત.” રાજા કહે, “ના એમ નહિ. મારી ૪ ઘેડાની બગી-છડી-છત્ર સાથે લેવા આવશે.” માણેકચંદનું હૈયું નાચી ઉઠયું. શું મારા સદ્દભાગ્ય? મારા ભાઈને રાજમાન પણ ગજબનું! ભારે પુણ્યશાળી ! ખાનદાન અને ઉદાર હૈયું જ આવે આનંદ અનુભવી શકે ! બાકી તે હૈયું બાળીને ખાખ થઈ જાય.
માણેકચંદ શેઠે ભેટણને થાળ તૈયાર કર્યો. સોનામહેરોથી ભરેલે. નેમચંદ શેઠ કહે, “ભાઈ તમારા ઉપકારને ભાર હવે હદ ઓળંગે છે.” માણેકચંદ મૌન. રાજાએ સામેના સિંહાસન પર બેસાડયા. સ્વહસ્તે પાન બીડું આપ્યું. અવર નવર આજ રીતે દરબારમાં આવવા સૂચવ્યું. રાજ મહેમાન બનવા આગ્રહ કર્યો. માણેકચંદ કડે સાહેબ, મારા મેટાભાઈ તે ધર્મના અવતાર છે માટે મારે ત્યાં જ રહેવા દે. બધું આપનું જ છે.”
ખૂબી તે એ છે કે દિવસે પર દિવસે જાય છે. પણ ક્યાંના છે? શું બન્યું? કઈ જ કાંઈ પૂછતું નથી. બે માસ પસાર થઈ ગયા. દિલચપીથી ધર્મવૃત્તિ ખીલતી જાય છે. નયના વિમળાની પણ વિમળતા વધતી જાય છે. બાળકો તે નયના કરતા વધારે વિમળાના ગણવા લાગ્યા. પુણ્યાનુબંધી પુણ્યને

Page #31

૧૦
ઉદય જંગલમાં પણ મંગળ કરે. શયતાન પણ સ્વર્ગીય દેવ બની સેવા કરે. આ તે ખાનદાને જેડલું અને એમને ઘેર ધર્મ ગંગાને પ્રવાહ આવી સમા !
બને શેઠીયાઓ અલક મલકની વાત કરતા મધ્યાહને દીવાનખાનમાં બેઠા છે. દરવાજાને ચપરાશી આવી પૂછે છે. કઈ વૃદ્ધ પુરૂષ આપને મળવા ઈચ્છે છે. આવવા દે. શ્વેત મસ્તકે પ્રવેશ કર્યો. મસ્તક નેમચંદ શેઠના ચરણમાં નમી પડયું. શેઠે વૃધ્ધને બાહુપાશમાં લીધા. બન્નેની આંખે ભીની થઈ. માણેકચંદ દશ્ય જોઈ સાનંદ આશ્ચર્ય અનુભવી રહ્યા. કાંઈક પાછલી સ્મૃતિ તાજી થવા લાગી. આંખમાં ચમક આવી. આનંદ વિભોર બની ગયા. ભૂતની મીઠી સ્મૃતિ કૃતજ્ઞ આત્માને કેવા આત્માનંદમાં ઝુલાવે છે અને પુણેદય કેવી ચમત્કારી ઘટનાએ સજે છે તે આગળ શું.
તડકે છાંયડે, તેજ છાયા, સુખ દુઃખનાં દ વિશ્વમાં વ્યાપક છે. સત્-અસત્ નું યુદ્ધ પણ અનાદિ કાલીન છે, પુણ્ય પાપના પડછંદ પણ હરકેઈના અનુભવમાં છે. પુણ્ય પાપને ન માનનાર દુઃખમાં રીબાય છે. પુણ્યકાળમાં પાગલ બને છે. અને તમાં અખૂટ શ્રદ્ધાયુકત આત્મા બને અવસ્થામાં માનસિક શાંતિ અને સ્વસ્થ સુખને અનુભવ કરે છે.
આપણ નેમચંદશેઠ કર્મસત્તા-ધર્મસત્તા અને આત્માની અનંત શક્તિમાં અતૂટ શ્રદ્ધાવાળા તે હતા જ, પણ સાથે તેવું જ આદર્શ જીવન-જીવનારા હતા. શેઠે વૃદ્ધને બાહુપાશમાં લીધા. આ તે જ વૃદ્ધ છે જેણે પાંચ લાખની પુંછ

Page #32

૧૧
શેઠને ચરણે ધરી હતી. માણેકચંદ શેઠ ટીકી ટીકીને વૃષ્યને નિહાળે છે. સારાએ ભૂતકાળ આંખ સામે ખડા થાય છે. હું પુરી આપત્તિમાં મૂકણા. આબરૂ સાચવવાને પ્રશ્ન ઉભા થયા. રૂપીઆ પંદર હજાર પૂરા, ૨૪ કલાકમાં જોઈ એ, કાણુ આપે ? કેની કને માગવા ? કયાં જવું? કુદરતને ભરાંસે-ભાવિના વિશ્વાસે દૂરના નગરે પહોંચ્યા, નામાંક્તિ શેઠની પેઢીએ પહેચ્યા. ખાનગી એડકમાં વાત કરી. ન એળખાણ, ન પીછાણ, ન નામે ઉધાર્યાં. પંદર હજાર પૂરા, ભીની આંખને આપી દીધા. પીઠ પર હાથ ફેરવી, પૂર પ્રેમ બતાવી વિદાય કર્યા. તે મોટા યુનિ. નેમચંદશેઠના ચહેરા અને મોટા શેઠને મહારા એક જ, ચાક્કસ મોટા શેઠના જ દીકરા. વાહુ ઘી તે બધુય ખીચડીમાં જ પડયું. હવે પેલા પદર હજાર જે પાંચ વર્ષથી અનામત અલગ રાખ્યા છે, તે વ્યાજ સાથે આપવાને મેાકેા મલી ગયા.’
શેડના જ
આ
ભદ્રાસન પરથી એકદમ ઉભા થયા. નેમચંદ શેઠના પગમાં માથું મુકી દીધું. આંખમાં હર્ષાશ્રુનું પવિત્ર ઝરણું વહી રહ્યું છે. નેમચદ શેઠના આત્મા સફાળા ઉભા થઇ ગયા. ‘ભાઈ, છે શું શું થઇ ગયું? હાથ ઝાલી પાસે જ આસન પર બેસાડયાં. મુનિમ પણ સ્તબ્ધ બની જોઇ રહેલ છે. સઘળી વિગત કહે છે. અને ઉમેરે છે, મોટાભાઈ. આપના પિતાશ્રીના પંદર હજાર એટલે જ મારૂ જીવતર. રળતર, આબરૂ, કીર્તિ અને જાહેાજલાલી, નહિ તે આ નેમચંદ આ દુનિયા પર ન હેાત. ખરેખર આપને મેળાપ અને સહવાસ મારે તે અકાળે મેઘ વરસ્યા અને સ

Page #33

જતુના ફળને એક ત્રાતમાં આસ્વાદ જેવું બન્યું, ખરેખર, હું કૃતાર્થ બની ગયે.
મુનીમજી, તમે પધારે. સ્નાનાદિકથી થાક ઉતારો. ભેજન આરોગી લે. શેઠજી, સૌથી પહેલા મારે તમારો આભાર માન રહ્યોમારા પ્રાણ સમાન શેઠને સહકુટુંબ તમારે ત્યાં હેમખેમ સુખશાંતિમાં નીરખી મારે આનંદવારિધિ હૈયામાં માતા નથી. પહેલા મારા શેઠજીને સુખવાર્તા જણાવા દે કે દરિયામાં નાશ પામેલા ગણાતાં સાત વહાણે સુખરૂપ બંદરે આવી ગયા. અને કરિયાણાના ડબલ દામ ઉપજતાં ૧૪ લાખ હાઈકેસ અનામત સુવ્યવસ્થિત કરી હું મારા શેઠજીની શોધ કરી રહ્યો હતે. ત્યાં સાંભળ્યું કે આ નગરમાં કઈ નવીન દાતા આવેલ છે. સારાએ પચાસ માઈલના પ્રદેશમાં મારા શેઠ સિવાય દાતા તરીકેનું નામ સાંભળ્યું નથી, અનુમાને આ આખો પાવન થઈ. એક નહિ પણ બે ખેલદિલ ઉદાર ચરિત આત્માઓના દર્શનથી. હું ધન્ય બની ગયે. શેઠજી, તમે પણ સાચા શેઠ !
મુનીમજી, માણેકચંદ શેઠ તે સાચા સહેદરથી પણ વધી ગયા. એમના પ્રેમ, ભક્તિ, ઉદારતા....નેમચંદ શેઠની આંખો સજળ બની ગઈ. ત્યાં તે માણેકચંદ શેઠના મેં પર આડે હાથ મૌન પણે ધરી દીધું. અને મુનીમને હાથ પકડી ઝપાટાબંધ ૯ થી નીચે લઈ ગયા. મુનીમની ચકેર આંખો ચારે બાજુ કાંઈક શોધે છે, હોંશિયાર શેઠ પારખી ગયા ભાઈ, બન્ને ભૂલકા તે પંડિતજી પાસે સામાના મકાનમાં વિદ્યાભ્યાસમાં છે. રહો, જાતે જ બોલાવી લાવું. બન્ને બાળક વૃદ્ધના પગમાં પડયા. દાદા, તમે ક્યારે આવ્યા?

Page #34

૧૩ ચાલે ચાલે બીજા બા પાસે લઈ જઈએ. જમવા બેસાડી દઈએ, નયના આ સુખદ પ્રસંગ નીરખી રહેલ છે. ત્યાં તે વિમળાના કાને શબે પડયા, “બહાર આવે છે. બા, બા, અમારા દાદા આવ્યા છે. કંઈ જતા રહ્યાતા. અમને રેજ એમને ત્યાં લઈ જતા. બહુ મઝા પડતી.”
સંધ્યા વતી આવશ્યક ક્યિા ઉલ્લાસ પૂર્વક થઈ. ધર્મકથા પરિષદ બેઠવાઈ ગઈ. નેમચંદ શેઠની મુખવીણા વાગવા લાગી. આત્મા, સંસાર,કર્મ, ધર્મનું સ્વરૂપ, કર્મની કઠી
ઈ, ધમનું અપૂર્વ બળ, આત્માની અર્ધગતિ, પ્રગતિ અને ઉન્નતિના સુરે ફેલાવા માંડયા. બેઠેલાનાં હૈયા ડેલવા લાગ્યાં દુનિયા ઘડીભર ભૂલાઈ ગઈ. સૌ નિઃસ્વાર્થ પ્રેમના ઝૂલે ઝૂલવા માંડ્યા. ત્યાં જિનેશ્વરદેવની ભક્તિને વિષય આવ્યું. શેઠ થંભ્યા, “મુનિમજી, અનુકંપાદાન સહ અઠ્ઠાઈ મોત્સવ માણેકચંદ શેઠના નામથી શરૂ કરશું ને? આઠ દિવસની નકારસી-સાધર્મિક વાત્સલ્ય અને છેલ્લે દિવસે ધુમાડાબંધ નગર જમણ. મુનીમનું હૈયું નાચી ઉડ્યું. અનુમેહના સુર નીકળે. ધન્ય વાણી ! ધન્ય વિચાર! ધન્ય પુણ્યની ચઢતી કળા !
પ્રભાત ઉગ્યું. શરણાઈને સૂર સાથે વાજી2 વાગવા લાગ્યા. દેવડીએ અનુકંપા દાન શરૂ થયું. નગર સારામાં થાળી ઢેલ પિટાયા. જનગણ દર્શનઘેલા બન્યું. દેવાધિદેવના અને બન્ને શેઠીયાના. સાથે મહાપ્રામાણિક કૃતજ્ઞ મુનીમના પણ. ચૌદ લાખમાંથી ચાંઉ કરવાની ઈચ્છા પણ ન જન્મી! ધન્ય એની જનનીને. ચોરે ને ચૌટે એક જ વાત. શું કુટુંબ ! શે વ્યવહાર? શું ઉદારતા ! ધર્મ તે

Page #35

૧૪
આનું નામ. જૈન ધર્મ અજબ ગજમના ! ઉદારતા વિશ્વને એ જ શીખવી શકે!
રાજવીને-રાજરાણીને આમંત્રણ થયા. પહેરામણીએ થઈ. રાજદરબાર ભરાયે રાજ સન્માન સર્વશ્રેષ્ઠ મળ્યુ, નગર બહુમાન તે હાય જ વસમી વિદાયની પક્ષ આવી. આ-બાલવૃધ્ધ સૌની આંખમા વિરહવેદના. વિમળાને તા આછી મૂર્છા પશુ આવી ગઈ. અજયને ચૂમે છે. વિજયને ભેટે છે. માથુ સુંઘે છે. બન્નેને ખેાળે બેસાડે છે. પીઠ પર વ્હાલભર્યો હાથ ફેરવે છે. સ`સાર છે ને ? માહુના ઉછાળા શાણાને પણ આવી જાય આ તે એક નિસ્વાર્થ માતાને સ્થાને, અને બાળકે વિનમ્ર શાંત અને હસમુખા, ખાળેથી ઉઠયા વિમળાને પગે પડયા આશિષ લીધી. અને નયના વિમળા સજ્જળ નયને બહારના આંગણામાં આવ્યા દૂર દૂર નજર નાખતાં માનવ મહેરામણ માતા નથી ત્યાં તે રાજ છડી પોકારાઈ રાજારાણી આવી આંગણે ઉભા. ભાવભરી વિદાય. રાજાની સાથે નેમચંદ શેઠ, સામે માણેકચ'દ શેઠ બીજા વાહનમાં રાણી સાથે નયના સામે વિમળાની બન્ને માજી અને કુમારે. ગરીબોને સ્વાદિષ્ટ સુગંધ મેદક દાન, નગર બહુાર પ્રચંડ સભા, રાજ વિદાય અને રાજાના ઉર્દૂગારો, આકાશગામી જય જયકાર, શેઠનુ પેાતાના તરફથી સતામુખી આભાર વકતવ્ય ! કેવુ' નિળ હશે એ !
રંગ ભરી દુનિયા. જેવા સ`ગ તેવા રંગ નિમિત્તવાસી આત્મા નિર્માળ પણ બને. નિ`ળ પણ અને, નિમિત્ત જોરદાર શુભ તા સુયેાગ્ય પર છાયા પણ સુંદર. માટે જ શુભ નિમિત્તોની–સાધકાની સર્વાંગી જરૂર. માટે જ વીતરાગ

Page #36

૧પ પરમાત્માના ઉત્કૃષ્ટ દેવાલયનું સર્જન. આત્મ આલ્હાદક કુદરતના ખેળે ઉભા કરાએલા પવિત્ર કલ્યાણકર તીર્થો એ તે છે મોક્ષમાર્ગની દીવાદાંડી.
આવી એકાદ દીવાદાંડી પર કલ્યાણ કાજે ખડી કરવાની ભાવના પ્રયાણ કરતા નેમચંદ શેઠના હૈયામાં રમી રહી છે. વનગરનું પાદર આવ્યું. પુષ્યને પ્રકાશ જોરદાર ફેલાતે લાગે. ખૂદ રાજ્ય તરફથી શોભા યાત્રા સામી આવી, સીધા રાજદરબારમાં, પિતાના નગરની નામોશની સર્વત્ર ફેલાવનારનું સન્માન તાંબુલદાનથી રાજાએ કર્યું નગર શેઠની પદવી આપી. પણ આ હૈયું કેઈ જુદા જ ઉન્નત વિચારમાં રમી રહ્યું હતું. કયે હશે એ આત્મરંગ!
રંગીલે આત્મા એજ, હવેલી પણ એજ, અને પેઢી પણ એજ. પણ પુણ્યની ફેરમ કુદકે ભુસકે વધવા લાગી. આગ લાગી હતી વખારને. કાટમાળ ખસેડાયે જમીન સાફ થઈ. મહેતાજી ત્યાંને પરદેશથી પાછા ફર્યો. હેવાલ જાણી મુછમાં મકવા લાગે. ભલે વખારે બળી. મારા શેઠને માલ ભૈયરામાં અનામત નિર્ભય છે. બજાર આસ્માને છે. તક સારી છે. માલ વેએ ચેખા ચૌદ લાખ રોકડ લઈ શેઠના ચરણમાં વધામણી. દેવમંદિરને પાયે નખાઈ ગયે હતે. સંગેમરમરને આરસ ઢગલે સ્વચ્છ આકાશની કલ્પના આપતે હતે. કારીગરીના ટાંકણાના ટંકારે ટંકારે શેઠ અને શેઠનું કુટુંબ કર્મનિર્જરા સાધી રહ્યું હતું.
એક શુભ દિવસે શેઠને પુણ્યને પર જોવાનું મન થયું એજ સફેદ દાઢી એ જ પુનમની ચાંદની રાત. બન્ને

Page #37

ઉતર્યા એજ ભેંયરામાં. મુનિમ આભે બને છે ચળકાટથી આંખ ચમકે છે. એજ સુવર્ણરાશિ વાહરે પુણ્યકળા !
શેઠનું મન કઈ જુદા જ સંવેગરસમાં રમતું હતું પણ એ તે પિત અને અતિશય જ્ઞાની જ જાણેને, સુવર્ણરાશિના ૨૭ લાખ ઉપજ્યા કુલ્લે મુડી થઈ પંચાવન લાખની. પુણ્ય પુરેપુરૂ પાંગર્યું પણ આતે પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય અને તેમાં રેડાયે રંગ સંવેગને. જિનચૈત્ય બન્યું બેનમૂન પંદર લાખ પુરામાં. સાથે જ વિશાળ “માણેકવસહી” માણેકચંદ શેઠની કીર્તિ દવા અને નેમચંદશેઠની કૃતજ્ઞતાની યશોશ્રાથા સમી પાંચ લાખની લક્ષ્મી તેમાં હસતી હતી. હવે મંદિર પર કળશ અને ઉપાશ્રયનું ઉદ્દઘાટન. ઉદ્દઘાટન તે શાસન પ્રભાવક ધર્મરક્ષક સૂરિપુરંદરના પાદ કમળ પ્રવેશથી થાય ને?
શેઠે ચારેબાજુ શોધ ચલાવી નિરંજનાચાર્યશ્રીની ભાળ મળી, પંચાચાર પાનશૂરા. શ્રુતજ્ઞાનની ગંગા. વ્યાખ્યાન દેશના એટલે સાક્ષાત્ ગણધર ભગવંતની યાદ. સાંભળે ને સંવેગ જન્મે. સંસાર ભુંડ અને મેક્ષ રૂડે એ તે પાયાને સિદ્ધાંત. તાજને સાંભળે ને દિલે ડેલે. મનચિંતનમાં અને આત્મા સમરસમાં. શેઠ જાતે ઉપડયા વિનતિ કરી. હૈયાનું ઉંડાણ ખેલ્યું. સૂરીશ્વરજી પણ મલકયા. જૈનશાસનની રેશનીને ચમકારે આંખમાં દેખાય.
મહત્સવના મંડાણ થયા ૨૧ દિવસ પહેલા વજા પતાકાઓ લહેરાઈ. ચેઘડીયા ગાજી ઉઠયા વાજીંત્રોના મીઠા સૂર બેસુરા મનને ઠેકાણે લાવવા લાગ્યા અને રેજની બે કલાકની વીતરાગવાણું. સાકર શેરડીથી અધિક મીઠી.

Page #38

૧૭
સૌ પ્રજાજનો સુણવા લાગ્યા. સામૈયું અને એની રોનક અને તે દિવસની પ્રભાવનાએ સારાએ નગરમાં સૂરીશ્વરની ઓળખ આપી દીધી હતી. એક એક વાકય સિદ્ધાંત બની જ. હૈયા સેંસરી ઉતરતી એ વાણીએ અનેકના હૈયામાં ધર્મ વાવણું કરી દીધી. ત્યાં તે ચૈત્યપ્રતિષ્ઠાને દિવસ આવી ગયા. સારાએ નગરની અઢારે વર્ણ સાંજે પ્રતિષ્ઠાની પ્રસાદી પામવાની હતી. અનેક જાતની પકવાને અને જાત જાતની વાનગીઓ પીરસવાની હતી.
માણેકચંદ શેઠ અને વિમળા શેઠાણીના મુખને મલકાટ અને હૈયાનો આનંદ મા માતે હેતે. બધી બાબતમાં નેમચંદ શેઠે એ બન્નેને જ અગ્રસ્થાને સ્થાપ્યા હતા. વિશ્વવંધ ત્રિલેકીનાથ-વીતરાગ ભગવંત મહાવીરદેવના નીલવર્ણા મણિમય બિંબની પ્રતિષ્ઠા પણ એ બન્નેને હાથે જ થવાની હતી. અને પ્રતિષ્ઠા વખતે સાતેક્ષેત્રમાં સાત લાખની નેમચંદ શેઠની ઉદાર લમીમાં માણેકચંદ શેઠે પાંચલાખનો ઉમેરો કરી દાનાંતરાયના દાનવને દફનાવી દીધે. હૈયાને વિશાળ બનાવી દીધું. લક્ષ્મીની અસારતાને સ્થાન મળી ગયું. શેઠ શેઠ બની ગયા.
છેલ્લા સાત દિવસથી સાઘર્મિક વાત્સલ્ય ચાલે છે. મહત્સવમાં ત્રણ લાખ ખર્ચાતા શેઠની મુડી ૨૫ લાખ રહી. પ્રતિષ્ઠાની આગલી રાત. શેઠે મૂકી એક વાત. પતિપત્ની અને બે દેવકુમાશે. પાંચમું કઈ નહિ. દેવી, દુનિયાને તડકે છાંયડે છે. હવે આત્માની શીતળતા અનુભવવી છે. વીતરાગ ભગવંતના સંયમ માગે દિલ દેડી રહ્યું છે. ૫ લાખ તમારા ધર્મ ખર્ચ માટે અને વીસ લાખ

Page #39

૧૮
તમારા ભાવિ જીવન ખર્ચ માટે, હવે હસતે હૈયે વિદાય આપેા. પ્રતિષ્ઠાને ખીજે જ દિવસે ઉંચામાં ઉંચું મુર્હુત પણ આવે છે. સૂરીશ્વરજીની સંમતિ મહાપુણ્યદયે પ્રાપ્ત થઇ છે. માણેકચંદ અને તે નગરના રાજવી પણ સહકુટુંબ હાજર છે. સત્ર-સજનમાં આનંદની મિ ઉછળે છે. એટલે કુદરત પણ અનુકુળ છે. તમારી સીડી ‘હા’ માં અમારૂ પમ કલ્યાણ છે. નયનાના નયન હર્ષાશ્રુથી છલકાય છે, સ્વામીને પગે પડે છે, હાથ જોડી કલ્યાણી કથે છે. નાથ, મા આપના તેજ મારે. મને પણ સંસારના મેહ હવે નથી, ખાલુડા સંસ્કારી છે. એમનુ જીવન–નાવ સુરક્ષિત છે. મને ખાત્રી છે કે જ્યારે ત્યારે આપણી માફક પાકટ વયે એ બન્ને મા તે આજ લેવાના છે.’ શેઠની રામરાજી ખડી થાય છે. આખા વિક સ્વર મને છે. હૈયું નમી પડે છે. નાથના શાસનના અપૂર્વ મહિમા આંખ સામે ખડા થાય છે. નારી! તું પણ નિરજના, જય વીતરાગ.
છેલ્લા દિવસેામાં રાજાને નેમચંદ શેઠના, રાણીને નયના શેઠાણીના સંબધ ગાઢ બધાયા હતા. ધર્મની વીતરાગના વચનેાની ઠીક ઠીક છાયા અન્ને પર પડી હતી. તેમાં એ ગગનચુંબી દેવાલય અને તેની પ્રતિષ્ઠા પરની ઉદારતાએ બન્નેના હૈયા હલાવી નાખ્યા હતા. પૂર્વભવના કોઈ જાગૃત સંસ્કારે વીતરાગ-ધમ તરફ અનુરાગ-જન્મ્યા હતા. અચા નક રાજદ'પતીની છડી પોકારાઈ. સફાળા શેડ શેઠાણી નીચે આવ્યા બન્નેને બહુમાન પૂર્ણાંક આંતરલયમાં લઇ ગયા. અલક મલકની વાતો કરતા કરતા બન્નેએ પેાતાના નિય જણાવ્યેા સમયે ખળકાની સભાળ માટે ભલામણ કરી.

Page #40

૧૯,
(૫)
- ત્યાં તે નવીનતા જન્મી. બન્ને બાળકે કાંઈક ગષ્ટ કરી-ઉભા થયા. રાજારાણુને નમ્યા, માતપિતાને પગે પડયા, મોટો અજય ગંભીર વદને કહેવા લાગ્યા. પિતાજી, મા જેવી મા, આવા સુકોમળ શરીરે આપને સંયમમાં સાથ આપે છે, આપ તેના વધામણા કરે છે. શું અમે જ વધારાના છીએ કે જેડે લેવાની વાત નથી કરતા? વિજયે કહે બાપુજી, મેટાભાઈની વાત સાવ સાચી છે. અમે પાછળ શું કરવા રહીએ. આપની સેજનો ધર્મ... ચર્ચાથી અમારા હૈયામાં આ અસાર સંસાર પર નફરત જન્મી ચૂકી જ છે. માત્ર સમયની રાહ જોતા બેઠા છીએ. તેમાંએ સૂરીશ્વરજીની વાણીએ મેહનું વમન કરાવી નાંખ્યું છે. પ્રતિષ્ઠા પછી ચાર પાંચ દિવસે આપ બને પૂજ્ય સમક્ષ માગ રજુ થવાની હતી. પણ અમારા પુણ્યદયે આપે જ પ્રસ્તાવની ભૂમિકા ખડી કરી. અહિંઆ તેમ તહિં આ પણ આપના જ બાળકે!
રાજારાણી આભા બની ગયા. શું બાળકનું જ્ઞાન? શું વિજ્ઞાન? શું ધર્મ કળાની પ્રાપ્તિ પણ રાણીની આંખ સામે નયનાની સુકોમળતા ચકકર લેવા લાગી. સખી નયના! તું અને કઠેર સંયમ, અશક્ય–અશક્ય. કાયાની કમળતા અને સંયમની ભિષણતા. ઉત્તર દક્ષિણ ધ્રુવની એકતા. આ વિચાર, આ ભાવના, વિલંબે નાખ સખી? આ બને બાલુડા પણ કેવા લાગણી વિવિશ બની ગયા તારા નિર્ણયથી. - સંયમની કઠેરતા એજ આત્માની સાચી સુકોમળતા છે. રાણી સાહિબા! આ આત્માએ અનેક જન્મમાં નકા

Page #41

२०
દિના પણ દુ:ખ કયાં નથી સહ્યા? અને આ મારી આંખની એ કીકીએ એના જતન આ માર્ગેજ થત હાય તેા ખરેખર હું રત્નકુક્ષીમની ગઇ, મારે સ ંસારસુમાગે વળી ગયા અને મારા પતિદેવની પવિત્ર પ્રેરણાએ સંપૂર્ણ સફળ થઈ ! રાણી સાહિબા ! મારા પતિદેવ છેલ્લા દશ વર્ષથી તે માત્ર શરીરથી જ સસારમાં છે. મન સયમમાં છે. અને આત્મા ત કયારનાએ મેાક્ષમાં પહોંચી ગયા છે!
'
માતાજી! માતાજી ! ખરેખર તમે સાચા માતાજી છે ! સાચા પરીક્ષક છે ! ભવ્ય રક્ષક છે ! જનની’શબ્દ આપે ઉચી કક્ષાએ કુંતા કરી મતાન્યેા છે.' અજય ખેલ્યું. અને વિજય તે માતાને ભેટી જ પડયા. નાસ્તિક હૈયાને લાવનારૂ' આ દશ્ય ' જુએ તે ધન્ય ' જોયું તે પણ ધન્ય રાજા ગંભીર ઉંડા વિચારમાં પડી ગયા ઉભા થયા. ચાર પાંચ લટાર મારી. હથેળીમાં જોરથી બીજા હાથની મુઠ્ઠી દખાવી, ખેલી ઉડયે. બસ એજ એજ. અક્ નિર્ણય. બાકીના પાંચે વિચારમાં પડી ગયા. રાજાને થયું શું? શી ચેષ્ટા કરે છે! સૌ એકી ટસે રાજા સામે જોઈ રહ્યા છે. ત્યાં રાજાનુ ગંભીર વદન મલકાતું બન્યુ તેમાંથી સત્ય ગંભીર ઘાષ નીકળ્યા. જાણે સાગરનુ મન. નેમચંદ્ર શેઠ ! ખરેખર તમે આ નગરનુ નહિ, સજ્જનેની દુનિ ચાનુ નાક છે. કીતિ છે. દોલત છે।. શુ નથી ? બધુ છે, પણુ પણ મારા તે ઉદ્ધારક બની ગયા. તારક મની ગયા. હું પણ તમારા માગે` આવું છું. મા રાજ્યના પાપ અને આળપંપાળ ફગારી દઉં છું, દેવી, તમે પણ આ

Page #42

મર્ગમાં મને ગતિ આપશો એમ આશા રાખું છું. આજે રાજમહેલમાંથી નીકળતાં જ મહા શકુન થયા હતા. તે ખરેખર તક્ષણ ફળ્યાં.
રાણી ઉંડી દુનિયામાં ઉતરી ગઈ. સંગના રંગે ચઢી ગઈ. દહને દમવા લાગી મીઠી બંસી રણકી ઉઠી ! રાજન ! ગતિ શા માટે? સાથે જ આપીશ જીવનસેવા સંસારમાં કરી આત્મસેવા સંયમમાં કરીશ.
હવાને ગતિ છે. પવનને જાદુઈ પાવડી છે. રાતે રાત સારાએ નગરમાં વાત ફેલાઈ ગઈ કેણ અભાગી હશે? જેની આંખો ભીની નહિ થઈ હોય? હર્ષથી, વિરહથી આશ્ચર્યથી! નગર મહેત્સવ માટે જીવંત હતું જ. હવે તે હૈયાના અને પ્રાણના ધબકારા વાતાવરણમાં ધબકવા લાગ્યા. બીજી સવાર એટલે પ્રતિષ્ઠાનું પ્રભાત. સવારના સાતથી સાંજના છ કેઈ આવો નાસ્તો કરો જમે. જ્યારે મન થાય ત્યારે વિવિધ રસવની તૈયાર જ છે. નગર આખામાં ધુમાડે બંધ છે. હોય તે માત્ર શેઠના રસવતી મંડપમાં.
પ્રાણપ્રતિષ્ઠા, ગાદીનશીન પ્રતિષ્ઠા અને આત્મામાં સંયમ પ્રતિષ્ઠા એક નહિ છ છ આત્મામાં ! આત્માએ કેવા? સૌના હૈયામાં ધર્મની સુવાસ ઝગવનારા. શેઠ માણેકચંદ, વિમળા, તેમના નગરના રાજા રાણી સર્વના હૈયા પિતાની નિર્બળતા માટે દુઃખ અનુભવે છે. આનંદ અનુભવે છે. આવા ઉચ્ચ આત્માઓનું આતિથ્ય કરી શક્યા. આવા સન્મિત્ર સંબંધી પ્રાપ્ત થયા. માણેકવિહારના ઉદ્ઘાટન સાથે

Page #43

જ ઘણાના હૈયા પણ ઉઘડી ગયા અને નિરંજચાયે છે છે આત્માઓને મોક્ષના દ્વાર ઉઘાડી આપ્યાં.
નગર સારૂએ હેલારે ચઢયું. એ અભિનંદન સભા, અનુમોદના વાણી, અનેક રાજપુરૂષ, નગરશેઠે, શ્રીમંતે, વિદ્વાને અને વિરાગીઓની. સર્વને એક જ સૂર. ધન્ય છે આર્યભૂમિને. કેટિશ વન્દન, દેવાધિદેવને વીતરાગવાણીના ભામણ લેવાયા. જૈન ધર્મની બિરૂદાવલી વિશ્વવ્યાપી બની. અને પ્રભાત ઉગ્યું. અનેરૂ, આનંદી, અપૂર્વ. શ્રધ્ધાયુક્ત સમ્યગ્ગદર્શન સૂર્ય સહસ્ત્રકિરણથી શોભવા લાગ્યા. અદ્ભુત શોભા યાત્રા નિરંજનાચાર્યદેવના પાદકમળમાં આવી ખડી થઈ
પચીસ લાખની દેનગી જાહેર થઈ. ધવજ છ રૂપમાં વહેંચાઈ ગયે. રાજરાણી અને સુકોમળ શેઠાણી. રાજવી અને સારાએ નગરનું સૌંદર્ય અને પેલા... અજય-વિજય! ગુલાબ જેવું ગોરૂં બદન. ઉગતા સૂર્યને શરમાવે એવી બદન લાલી. સંયમમસ્તી ભરી મસ્ત ચાલ. બાછા સ્મિત ભર્યા મુખડા કરેમિ ભંતે સામયિય જાવ..જજીવાએ હજા. રેના હૈયા ડુસકે ચઢયા. નામવિધાન. વંદન. હિતોપદેશ - - વિશ્વવિરાટ છે. ચૌદરાજમય. આજની દુનિયા વામની છે. અતિ અલ્પ છે. સંસાર અલ્પતા અને અસારતાથી ભિષણ છે. આધિ વ્યાધિ ઉપાધિને ત્રિવિધ અગ્નિ પ્રજવળી રહ્યો છે, અનંતા આત્મા અનાદિકાળથી બળી રહ્યા છે. ભડકે શેકાઈ રહ્યા છે. નરકાદિના દુઃખ અસહ્ય અકથ્ય છે. આ છ આત્માઓ-સંસારની જાલીમતાને જાણી શક્યા. આત્માના

Page #44

૩
સ્વરૂપને સમજી શકયા, ધને હુંઢી શકયા, પૂર્વ જન્મના સંચિત શુભ સંસ્કારે ના મળે. એક દીવડાએ અનેક દીવડા પ્રગટાવ્યા. એકના આતિથ્યે આર્યાવતને ઉજવળ મનાવ્યું. આ સંસ્કારે નારી જીવનમાં રાશની પ્રગટાવી. રાશનીએ ફરજ દામાં ત્રિરાના પ્રકાશ કર્યાં. વિરાગ-ત્યાગમાં પરિણમ્યા. સૌ ત્યાગને કસેાટીએ ચડાવે. પરિષહા-ઉપસર્ગે ને મિત્ર બનાવેા. શાસ્ત્ર સ્વાધ્યાયનું આલ - બન લ્યા. ૫ સમિતિ, ૩ ગુપ્તિના પાલનપૂર્વક અપ્રમત્ત ખની શ્રેણિમાં પ્રવેશી, વીતરાગ બની, કેવળજ્ઞાનની જ્યાતિ પ્રગટાવે. તેના પ્રકાશે મુક્તિ માર્ગે એક સમયમાં સિદ્ધશિલાને શાભાવે.

Page #45

‘નજરે નિહાળ્યું સેાભાગી શાસન’
અ
મદમસ્ત યૌવનમાં ઝુલતી, મદનને મારતી, મેહને ચૂરતી, સત્તર યુવાન બાળાઓ, એ સંસારને પાગલખાનુ માનતી પ્રૌઢા, એક યુવાન અને ચાર ચાર ગુલાબી ગૌરવભર્યા મલકાતા-મલકાવતા, શાસનની સુરભિભર્યાં, સંસ્કારીત બાળકો. સઘળાએ સંયમની સુંદરતાને શરણે જતા, સંસારને જાકારા દેતા. દુનિયાની-આજના જગતની અજા
યી સમાન.
ઘરે લક્ષ્મીની છોળે ઉછળે. કુટુબીજનાના પ્રેમને પાર નહિં. આજના કડેવાતા એજ્યુકેશનને પામેલ. પણ પૂર્વનું પુણ્ય જખ્ખર માબાપાદિ ભગવ॰તના મહાતારક શાસનને સમજેલા-પામેલા, ખાલ્યકાળથી સંસ્કાર ગંગાનુ વહેણુ. કેઈકે પોતાના ગભરૂ બાળકેા વર્ષોથી પૂ. સૂરિવરશ્રીના ચરણે મૂકેલ. સાધ્વીજીની સાથે વિહરતા–પરિચય કરતી બાળાઓ, સૂત્ર-પ્રકરણ-ક ગ્રંથાદિ અને સાધુક્રિયામાં તૈયાર. વિનય-વૈયાવચ્ચ-સ્વાધ્યાય ગુણામાં યત્નશીલ. પૂના સકારાની જાગૃતિનું સુવર્ણ અને તેમાં પૂજ્યેની સુવાસ. પૂજ્યેાની પ્રેરણા-પાલના અને સિચન.
ત્રંબાવતી, ખંભાતનેા પુણ્યયેાગ પ્રૌઢતાને પામ્યા. ચાવીસ ચાર્વીસ આત્માએ અનાદિકાળની ચાલને ત્યજી આત્માની આનદભરી ચાલ પર પગલીએ

Page #46

માંડે. તેને મહોત્સવ પેલા શ્રી સંઘસેવક ભાણાભાઈ અને તેમના સુબંધુઓ કેશરીચંદભાઈ, જયંતિભાઈ અને બંસીલાલ, આત્મ-બંસીએ ઉલ્લાસભર્યા હૈયે ઉજવે. શે એને ઠાઠ, શી એની શોભા અને રમ્યતા. ખંભાતનું ધર્મનાક અમર શાળા. તેમાં સુશોભિત દેવભુવન સમ કાષ્ટમંડપ. મધ્યમાં વેદી પર ચતુર્મુખ જિનેશ્વરદેવે. જાણે સંસારત્રસ્ત આત્માઓ માટે ચારેબાજુ અમૃત ભરેલ ક્ષીર સાગર. અનેક આત્માભિમુખ આત્માઓ આવે દર્શન કરે-પૂજન કરે-પાવન થાય. અંગ રચના અજબ ભાવના ગજબ. સંગીતની સુરાવલિમાંથી આત્મ-શેષ ગાન, તાન, નાચ, રાસને થનથનાટ. નાસ્તિકના હૈયામાં જિનદેવ રમે.
સર્વશ્રેષ્ઠ જિનવાણીને પવિત્ર પ્રવાહ. સંયમની સુંદરતા સમજાવતે–સંસારની અસારતા હૈયે બેસાડતે, સુખદુખની લાગણી ફગાવતે. સમભાવ અને સહિષ્ણુતા ગુણને પ્રગટાવવા. પ્રવાહનું મૂળ પર્વત. અડગ અને અદમ્ય. શાસન એટલે શાસન જ. વીતરાગની આજ્ઞા એજ સર્વકલ્યાણકર સર્વોતમ સુસાધન. વીતરાગ પરમા
ભા અરિહંત એજ દેવાધિદેવ. કંચન કામિનીના ત્યાગીનિષ્પા૫ જીવનચર્યાના સાધક એજ સુગુરૂ. અહિંસામય આજ્ઞાયુક્ત સત્યાગ એજ ધર્મ. આ મહાધોધને છોતેર વર્ષની પાકટ ઉંમરે પણ સદાને માટે અદમ્ય ઉત્સાહથી વહેતે રાખનાર મહાન ગચ્છાધિપતિ આરાધ્ધપાદ સૂરિપુરંદર શ્રીમદ્ વિજયરામચંદ્રસૂરીશ્વરજી મ. શ્રીનું અદ્ભુત, દેશનામૃત. શ્રેતા સમૂહ માય નહિ. ભીડને પાર નહિ. શબ્દ શબ્દ વૈરાગ્યનું ઝરણું વહેતું રહે. "

Page #47

અમૃત ઝરણાનું પિયુષ પીને તેયાર થયેલ ૨૪ આત્માઓની, પ્રેરણાનું પાન કરાવતી, ભાયાત્રા. જાણે કે મુકિતપુરીને સાર્થ. નિશાનડુંકે, અલબેલા શણગાર સજી અશ્વ પર બેઠેલ સાંબેલા, સુશોભિત વિકટેરીયા, બે ઘેડાની, ચાર ઘેડાની. દેવ જેવા દીક્ષિતે. વષીદાનને ઉછળતે પ્રવાહ, હદયુકત મલપતે ગજરાજ. પિતાના પ્રાણપુત્ર નરેન્દ્રને અને તેના સાથી હર્ષદકુમારને લઈ બેઠેલ રાજકેટના શ્રાદ્ધવર્ય નગીનભાઈ, પિતાની પ્રિયપુત્રી ઉષાને પણ શાસનને ચરણે ધરી. એક બગીમાં ચાર વર્ષથી દીક્ષા માટે તલસતા જયંતિભાઈ, બે બાળકુમારે, ધર્મપત્ની અને બાળકુમારી. એકમાં નણંદ ભેજાઈ અને ભાણી, તે બીજામાં માં દીકરી. રંગ ભાઈ રંગ. વાજા ગજાના પર નહિ. ભકિતમંડળીઓ પણ ખરી જ. સૌમ્ય મોટરકારમાં સ્વ. ગચ્છાધિપતિ, અમારા ત્રણસેના તારણહારશ્રીની ચરણપાદુકા. આરસની. સ્વાધ્યાય લીન જીવતી જાગતિ પ્રતિકૃતિ. આગળ બેન્ડ પાછળ બેન્ડ. એક બે પાંચ સેકન્ડ. દર્શન થયા ગચ્છધરી અદ્દભુત શાસન પ્રભાવક આરાધ્ધપાદ સૂરિ પુરંદર શ્રીમદવિજયરામચંદ્રસૂરીશ્વરજી મ.ના. પૂ. પંન્યાસજીગણિવરે આદિ ૧૦૫ પૂ. સાધુવૃદથી યુકત. સૌમ્ય દેખાવ. શી ગજબની માનવ મહેરામણની સદ્દભાવના અને અંજલિ.
પ્રભુજી પધાર્યા. દર્શન કરે. દર્શન કરે. રજતરથમાં બિરાજમાન વિશ્વતારક જિનબિંબે સાધ્વીગણ અપાર, ગીત ગાતે નારી વૃંદ અને રાસ રમતી બાળાઓ. બધું જ આકર્ષક–અનમેદનીય–પ્રશંસનીય. આત્મતારક ઉન્નતિસાધક પ્રભાવક.

Page #48

૨૭
શતના આઠ. ૨૪ મુમુક્ષેઓના બહુમાન. સૌ સૌની રીતે નવાજે-અનુદે. કંઈક હૈયાની ભાવના રજુ કરે. અમારે ઉદય કયારે થશે? સર્વવિરતિ સંયમ કયારે પામશું?
મહા વદ ૯ બીજી અને બુધવારના સાત. દીક્ષાયાત્રાની સુંદર શોભા. સૌ ગુરૂકુલિકા (સમાધિ મંદિર)ને માગે. પાદુકાના દર્શન કરે પાવન થાય અને સાથેના જ વિશાળકાય મહામંડપમાં સ્થાન લે. પરમે પકારી તારક ગુરૂભગવંત પધાર્યા. અષ્ટ પ્રવચન માતાની યાદ આપતા આઠ પૂ. પંન્યાસ પ્રવરો. વિશાળ સ્ટેજ પર સમવસરણ. ચતુર્મુખ ભગવંત. મુમુક્ષુ ભાગ્યવંતની દીક્ષાવિધિની શરૂઆત. શાંત આહાદક-પ્રેરણાદાયી વાતાવરણ સૂર્યના સૌમ્ય પ્રભાતિક કિરણે તેને તાજગી આપતા.
૨૪ ઓઘા, ૨૪ છાબ. એકએકને પરમપ્રભાવક પૂ. શ્રી રજોહરણ અર્પણ કરે. આત્મરાજ ખંખેરાતી જાય લેનારની, જેનારની અનુમોદના કરનારની. કેઈકની આંખે હર્ષાશ્રુથી ભીની. કેઈક નાચે. કેઈક શાસનદેવની જે બેલે. નાન મંડપ, મુંડન, સ્નાન, વેષ પરિધાન. ૯-૨૦-૨૫ર૭-ર૭ થાળી ડંકે બેન્ડ વાગ્યા. લેચ થયા. સુંદર મુહૂર્ત, સુંદર ભાવ વાડરે દીક્ષા પ્રદાન. સાથે જ શ્રી દશનભૂષણ વિજ્યજી વિ. અને એક સાધ્વીજીની વડી દીક્ષા. ઐતિહાસિક સુવર્ણ પ્રસંગખંભાતનગરનો શ્રી સંઘ ધન્ય બની ગયે. ' નામકરણવિધિ, અક્ષત વધામણી, અક્ષયપદ પ્રાપ્તિનું ધ્યેયે હિતેપદેશને અમૃત પ્રવાહ.
૧૦-૨૯ ડંકે વાગે સ્વ. વૈરાગ્યવારિધિ કર્મસાહિત્ય પ્રકાંડવિદ્વાન અદ્ભુત વૈયાવચગુણધારક પ્રશાંત તેજસ્વીમા

Page #49

૧૮
શ્રીમદ્ વિજયપ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજાની ચરણકમળ પાછું કાની પ્રતિષ્ઠા. તેઓશ્રીજીના વરદ હસ્તે. જે હાથમાં શાસનની સુરભિભરી ધુરા એ અદ્ભુત કળાકારે સેંપી હતી તે ધુરાને આગમયુક્તિ અને સુક્તિ અનુસાર અડગ રીતે આજે ૫. શ્રી વહી રહ્યા છે. ' વીતરાગ ભગવંતનું સર્વકલ્યાણકર મહાશાસન જેણે ગમ્યું, રૂછ્યું, હૈયે ધર્યું તેને બેડો પાર. આ પારાવાર સંસારમાંથી તારી, આધિ-વ્યાધિ-ઉપાધિના દાવાનળને ઠાર નાર, મુકિતને આપનાર એકમાત્ર જિનેશ્વરદેવની આરાધ્ય આજ્ઞા જ છે. શાશ્વત્ સુખના-અનંત સુખના મંડાણ દીક્ષા ગ્રહણથી શરૂ થાય છે. ૫ સમિતિ ૩ ગુપ્તિ રૂપ અષ્ટ પ્રવચન માતાની વફાદારી એજ રંગમંડપ. સ્વાધ્યાય તપ, જપ, ધ્યાનની વેદિકા પર અનંતાનંત કર્મોને હેમ. એમાંથી પ્રગટ થતું સંપૂર્ણ આત્મસ્વાથ્ય એજ મોક્ષ. સદાને માટે અનંત સુખમાં આત્માનું રમણ, જન્મમરણને સદાને માટે અંત એજ છે, સાધના સદાના માટે સંતની. ૨૪ સંતઆત્માએ સ્વપરનું કલ્યાણ સાધવા સાથે શાશ્વત પર પામે એજ અભ્યર્થના.

Page #50

XXXXXXXX
---R
દંભ ખુલ્લા પડતા મહાદભ વડે નિર્દભ દેખાવાનેા પ્રયાગ.
“દ્રવ્ય સાધુ બનવા કરતાં ભાવ સાધુ શા માટે ન બનવું ? ''
ચિત્રભાનુના ઉદ્ગાર : (મુંબઇ સમાચાર તા. ૫ ૨-૭૩)
ઘણા વખતથી મનની વાત કહેવા માગતા હતા.” કાણે રાકયા હતા ? શા માટે હૈયું સાચું ન કરી બતાવ્યું ? વેષ છેડી ગૃહસ્થપણું સ્વીકારી, આત્મનિંદા શા માટે જાહેરમાં ન કરી ? પેાતાની નળાઇના નાશ થાત. પેાતે સાધુજીવનના વેષમાં રહી સેવતા પાપથી બચત. મહાશાસનની અપભ્રાજનાનું મહાપાપ માથે ન સીંચાત. ખેર, પણ હજી પશ્ચાતાપનું નામનિશાન નથી. આપ અડાઈના પાર નથી. ભદ્રિક જનતાને, આંખે પાટા માંધવાના ખેલમાંથી ઉંચે નથી આવતા. માટે જ સાચા ઘટસ્ફેટની પાકી જરૂર કલમને દેખાઈ. ખાકી તે સબ્વે જીવા કમ્ભવસ' એ, મહા પ્રભુનુ' પવિત્ર સૂત્ર આંખ સામે રાખી, હજુ પણુ આ લખતી વખતે પણ ભાવદયા'નું ઝરણું હૈયામાં સતત વહ્યા કરે છે.

Page #51

३०
કવશ મેાટા ચેાગીએ પણ ગખડે, પણ કયારે? લાખા પ્રયત્ન પાપથી બચવા કર્યા પછી જ પડે ત્યારે પણ હૈયાદુઃખના પાર નહિ પડયા પછી પણ જાગૃતિ અજબ. હૈયાકાર પશ્ચાતાપ. મહામુનિ નર્દિષણનું દૃષ્ટાંત અદ્ભુત છે. સાચા સાધુપણાની ફારમ આપી જાય છે. રામરામ, આત્મ પ્રદેશે પ્રદેશે, વ્યાપક શુધ્ધ ધર્મની સુદૃઢ શ્રધ્ધાનુ મહાપ્રતિક છે.
જ્યારે પ્રસ્તુત વ્યકિત તદ્દન ઉંધા માગે રહી, ક્િરસ્તા હાવાની ફાલવણી પાતાને માટે કરે છે. તે દિવસેામાં મને સત્યની ઝાંખી થઇ. તે દિવસેા સુધી પેતે અંધારપટમાં હતા તેમ કબુલ કરે છે. તે તે દિવસો સુધી બધાને સત્યના પ્રકાશ આપવાના ડાળ જ કરતા હતા ને ! ‘જે કન્યાને હું પ્રેમ કરૂ છું, તેને જાહેરમાં સ્વીકાર શા માટે ન કરૂ ?' જ્યારે ન્યુસપેપરમાં, રેડીએ પર, ચારે બાજુ પાપ પ્રગટ થયું, ત્યારે તુ પણ સીધી સાચી કબુલાત નહિ, અને કોઈ પણ સંજોગમાં, સાવેષમાં રહી પોતાનુ કૃત્ય છૂપાવી શકાય એવી પરિસ્થિતિ અને વાતાવરણ ન રહ્યું, ત્યારે નિભ દેખાવના' મહાભ ? વાહ રે ! પ્રાપ્ત બુદ્ધિના ઠગારી ઉપયાગ !
આટલેથી જ નથી અટકતા. દ્રવ્ય સાધુ કેાને કહેવાય ? અને તે પણ કયી હુઠે? ભાવ સાધુની કલ્પના પણ આ ફરજ–ચ્યુત વ્યકિતને નથી, નહિ તે મનમાં વિચાર પણ ન ઉઠત કે લાકડાની તલવાર જેવા દ્રવ્ય સાધુપણા કરતાં ભાવ-સાધુ શાને ન અનુ. જો ભાવસાધુ બનવાના રાજમા ગૃહસ્થપણુ' અને પરિણીત જીવન હોત, તેા દીક્ષાનું સČત્યાગનું, અનુપમ-સર્વાંતારક સુંદર વિધાન, જ્ઞાનીએ કરત

Page #52

૩૧ જ નહિ. આ વ્યકિતએ પૂર્વના ગણવેશમાં રહી કદાચ શાસ્ત્રના છેડા પાના ફેરવ્યા હોય, અને “ગૃહી લિંગે કેક મુકિત થયાને દાખલ, પિતાના દંભભર્યા જીવનના બચાવ માટે, લેકેને આડે માર્ગે દોરવા, રજુ પણ કરે. તે ત્યાં લિંગવેષ ગૃહીને. પણ ગુણસ્થાન કહ્યું? અને આત્મ-પરિણામ ક્યા–સર્વોત્કૃષ્ટ કેટિના ? એનો નિર્દેશ સ્પષ્ટ પણ કરી શકશે નહિ. અને ગૃહવેષમાં કેવળજ્ઞાન-સર્વજ્ઞતા, ભરત મહારાજા જેવા પૂર્વભવમાં અપૂર્વ સંયમ પાલન કરીને આવેલા, મહાવિરાગી આત્માને થાય, અને આયુષ્ય હોય, તે સાધુ વેષ સ્વીકારે જ. એ વાત મધ્યાહ્ન સૂર્ય જેવી સ્પષ્ટ અને ખુલ્લી જ છે ને?
ભાવદયાથી ભરપુર હૈયા વડે કહેવા દે કે બેટી કીતિ લાલસાની લલચામણ હજુ પણ છેડે, પુણ્ય-પાપના એ બે તત્વમાં છેડી પણ માન્યતા રહી હોય તે, હજુ પણ હૈયાથી દુષ્કૃતને પશ્ચાતાપ કરે. મહાતારક જીવન છેડી, પાપપાકથી ભરપૂર-જીવનમાં જવાનું મન થયું. તેને હૈયે ડાઘ ધરે. અને પુનરપિ પુનરપિ, આવતા ભવમાં પણ એ નિપાપ જીવન મળે, એ પવિત્ર વિચારોથી પતિત જીવનને પ્રક્ષાલે.
“પ્રેમ અને પવિત્રતા પામે છું” આજને જમાને મારક મેહને “પ્રેમ” કહે છે “અબ્રહ્મને પ્રેમના સુંવાળા શબ્દથી નવાજે છે. તેમ એ પણ ભલે નવાજે. પણ એ પ્રેમ નથી. ઇન્દ્રિયની અને મનની નરી નિર્બળતા છે. એ નરી “નિર્બળતા” ને “પવિત્રતાને ઓપ આપી, જનતા સમક્ષ રજુ કરવી એ પણ એક દંભને જ પ્રવેગ છે ને?

Page #53

૩ર
સંસારવર્તી પ્રાણી જન્મ-મરણના ચક્કરમાં, માન-માયા (દંભ) અને લાભ (લલચામણુ)માં અનાદિ કાળથી અટવાઈ જ રહ્યો છે. તેવી રીતે આ આત્મા પણ અટવાઇ ગયેા. આટલી સાદી સમજણુ એ આત્મા પ્રત્યે તિરસ્કારની કે ધિકકારની લાગણી પેઢા ન જ થવા દે. પણ જ્યારે અટવામણને ‘સુંદર સમજ' તરીકે ઓળખવાના આત્મઘાતક સમાજશ્રેયઘાતક પ્રયત્ન થાય, ત્યારે સત્યને નિર્દોષ ભાષામાં સ્પષ્ટ પણે રજુ કરવા સાથે તે આત્માની હિતચિંતક દયા દાખવ્યા સિવાય બીજો ઉપાય પણ શે ?
અનેકાંતવાદ એમાં સ્વતંત્ર વિચારસરણીના અવકાશ છે.' વાહ રે હાંશિયારી ! અનેકાંતવાદ તે સાપેક્ષધર્મો-ગુણા પદાર્થના મૌલિક દષ્ટિએ વિચારે છે. કેઈપણુ હૅઠ વગરના. ખીજાના અપલાપ વિના, એકગુણ ધર્માંને એના તે રૂપમાં રજુ કરે છે. એણે આત્માની અનાદિકાલની પરતત્રતાને ખ્યાલ આપી, સદ્ગુરૂ પારતત્ર્ય સ્વીકારી, જન્મ મરણુ ંતાત્મક, અજન્મા બનવા રૂપ, મુકિત સ્વતંત્રતાના, શુધ્ધ મા ચીધે છે. એની વિચારસરણી સ્વતંત્ર નહિ, પણ સજ્ઞ ભાષિત; અનાદ્વિ અવ્યાબાધ; શાસ્ત્રમૂલક સર્વોત્તમ પારતત્ર્યને વરેલ છે.
ચિત્રભાનુજી ! માનવતા પ્રત્યેના શુષ્ક આકષ ણુથી કલમ લખે છે-મન્યુ તે અન્ય'. પૂર્વ ભવ પુણ્ય પ્રાપ્ત તનમનના નિ ́ભ સદુપયોગ કરી, કલમને હજુ પણ અટકાવા. તેને અઠીક માનીને.
વિશ્વકલ્યાણુકર પરમાત્મ શાસન જયવંતુ છે. જયવંતુ રહેવાનું છે.

Page #54

અમૃત મંથન
કે (સ્વ. પૂજ્ય આચાર્યદેવશ્રી મહાન આરાધક હતા. સાથે આરાધના
માર્ગના મહાન રક્ષક અને મહાન પ્રભાવક હતા. એ પૂજ્યશ્રીના ઉચ જીવન અમૃતને અવે લેખક વિદ્વાન મુનિરાજશ્રી આલેખે છે. પૂજ્યશ્રીના જીવનઅમૃતના રસનું મહત્ત્વ અને મહાનતા અહિં નજરે પડે છે. લેખકશ્રી વિદ્વાન અને સિધાન્તનિષ્ઠ શ્રધ્ધાસંપન્ન સાથે નજીકમાં જ મહા-શ્રાવકજ માંથી મુનિ બન્યા છે. –સંo)
.
વિરાટ વિશ્વ અનાદિ કાલિન છે. સંસ્કૃતિના વહેણુ અનાદિ કાલીન છે. વિશ્વકલ્યાણકર જૈન શાસન અનાદિકાલીન છે. તે મહાશાસનનું બંધારણ અનાદિકાલીન છે. તેની આચાર્ય પરંપરા પદ્ધતિ અનાદિકાલીન છે,
શ્રી જૈન શાસન એટલે કુદરતનું અનાદિસિધ મહાગણિત, એની ગણતરીમાં કેલ્કયુલેશનમાં રજમાત્ર ફેર પડે નહિ, એના મહાન તત્વવેત્તાધી ગ્રેટેસ્ટ ફલેસફર-સર્વજ્ઞ-સર્વદશી વીતરાગ પરમાત્મા. આત્માનું હંકાએલું મહાતેજ-ઈન્ટરનલ લાઈટ-પ્રગટાવી પિતે મહાશાસનની સ્થાપના કરે. આ છે સનાતન પદ્ધતિ.
સૌથી પ્રથમ ગણધર-મહાન વૈજ્ઞાનિક આચાર્ય

Page #55

પુંગની પ્રતિષ્ઠા કરે. તે મહાન અકાટય વૈજ્ઞાનિક પ્રભુશ્રી પાસેથી ‘ત્રિપદીની પ્રાપ્તિ કરે તે પર દ્વાદશાંગીની વિરાટકાય રચના કરે. અદ્દભુત અને મંગળકારી. | સર્વ તને સમાવેશ તેમાં થાય. જ્ઞાન-અજ્ઞાનના ભેદ, પુણ્ય-પાપના ખેલ, કર્મના સમૂહોનું પેદા થવું અને તેને વિનાશ. આત્મા સાથે તેનું રાસાયનિક જોડાણ અને તે રાસાયનિક પ્રક્રિયાને ઉખેડવાની અપૂર્વ પદ્ધતિ. તેમજ સહજાનંદી સ્વરૂપ આત્માનું અનંતાઅનંત કાળ માટે સદા સ્થાયી બને. આવું આવું, અનેક ચમત્કારથી ભરેલું, મહાવિજ્ઞાન તેમાં સમાય. કેઈ કળા કે શિલ્પ બાકી નહિ. કઈ રીતિ કે નીતિ ન મળે એમ નહિ.'
જીવન જીવવાની સુગમ ચાવીઓ મળે ખરી ! સુખશાંતિ અને આનંદ પ્રમોદ પામી શકાય ! રાજનીતિ અને સમાજ ધેરણ! અર્થશાસ્ત્ર અને પાકશાસ્ત્ર ! ધર્મ અને સમાજ ધારણ! માનવ અને દાનવની ઓળખ ! અરે આ તો બધું સહજ ભાવે પ્રાપ્ત થાય. પરંતુ પુચ્છ વિનાના પશુઓની પણ જમ્બર ઓળખ મળે.
આવા મહા આગમને રચનાર ગણધર ભગવંતના તે અખૂટ ખજાનાને લેાકભાગ્ય અને વિદ્વદુર્ભાગ્ય બનાવવા ત્યાર પછીના પૂર્વધર ભગવતે અને સુવિહિત આણધારી આચાર્યદેવએ તેના પર નિર્યુક્તિ-ભાગ્ય-ચૂર્ણિ-ટીકાની રચના કરી તેનું ખૂબ ખૂબ રક્ષણ કર્યું છે.
તેમાં રહેલા ખીચખીચ સત્ય અને તને પરંપરાગત આચાર્ય અને માર્ગાનુસારી મુનિવરે પ્રકાશતા ગયા. કટોકટીના કાળમાં નિજજીવનના ભાગે તે મહા
* એ ખીસી

Page #56

.
પ્રકાશનું રક્ષણ કરતા આવ્યા.
આવા સમર્થ આચાર્ય દેવેમાંના એક સિદ્ધાંત રક્ષક આત્મા હતા શ્રીમદ્ વિજયઅમૃતસૂરીશ્વરજી. શ્રીમને શાસન પ્રેમ અને ટેક જૈન આલમમાં સુવિદિત છે. તેઓ શાંતિપ્રિય અને શ્રી સંઘ સુખાકારીને અટલ ચાહક હોવા છતાં મુડદાલ શાંતિના ઉપાસક હતા જ.
તેઓશ્રીની જીવન ઝરમર, અનેક રીતે આલેખાયેલી છે. આપણે તે તે પુણ્ય ધ્યેય આત્મામાં જીવન સંજિવની કેટલી ઉચ્ચ કેટિની પ્રગટી હતી તેની જ અનુમોદના કરી રહ્યા છીએ.
તપ તેજ કમ નોતું, બાહ્ય તપ તે રીતને હતું કે આંતર તપને ઉજાળ્યા વિના રહે નહિ. અત્યંતર તપ તે આત્મસાત્ કરેલ હતું કે બાહ્ય તપ અભિવૃદ્ધિ પામ્યા જ કરે. તપને તાર આત્મ પ્રદેશે વણાયે હતે. ચારિત્રનું રક્ષક કવચ તપ જ છે એ મહામંત્ર તેઓશ્રી કદી ભૂલ્યા હેતા.
શ્રીમદ્દ કવિ હતા. માત્ર અક્ષરદેહના નહિ. તેમાં ગુંજતું હતું આત્માનું ગીત. ગીતમાં ભાવ ભરાતા શાસન અને સિધ્ધાંતના. પરમાત્મ સ્તવના એમને અતિ પ્રિય હતી. ગુણગણના એ અનુમોદક અને પૂજારી હતા.
આત્માનું ગુંજન કરતા દેહ વિલય ઈચ્છતા. દેહદમનમાં પણ શાસ્ત્રીય પદ્ધતિ આંખ સામે રાખતા. સમતુલાના સાચા દષ્ટિકોણના દષ્ટા હતા. હૈયું જિનાજ્ઞામાં રમતું, મન ઘુમતું હતું સદા સ્વાધ્યાયમાં.
શ્રીમદ્દ લેખક હતા અને આધુનિક સરળ શૈલીએ

Page #57

કથાનકા રજી કરતા, જેથી તે સ॰ભોગ્ય બનતી. તેમાં હતા માના ટંકાર અને પુણ્ય-પાપના ફળના રણકાર, એ રણકા દિલના હતા. શાસન સમર્પણના હતા.
સૌથી માટું દૂષણ આજના કાળનું ‘અહમ્' શ્રીમદે તેને દૂષણ આપી નમ્રતા અને સરળતાને ભૂષણુ મનાવ્યા હતા. સમકાલીન સુવિહિત આચાર્યાદિ પ્રત્યેના આદર અને પ્રેમભાવ ઝળહળતા હતા.
શ્રીમદ્ જમાનાના ઝેરથી ઘણા જ ચેતતા રહેતા. અને શ્રી સંઘને તે ખદલમાં ખૂબ ચેતના આપતા. ધની પ્રભાવનાને નામે થતી ધમ હાનિ અને માના નાશ એમના ખ્યાલમાં રહેતા, એટલે ખાલી આડ ખરી અને પરિણામે સ્વ પર આત્મઘાતક પ્રવૃત્તિમાં ભાગ તેમજ ટેકા પણ ન આપતા.
ન લેતા
આ કયારે બને ? લેાક વાહવાહ કે લેાક હેરીથી આત્મા પર અને ત્યારે. આત્મસાધનામાં જબરજસ્ત આડખીલ બનતુ મા દુષ્ટ તત્ત્વ હુંમેશા શ્રીમથી દૂર રહેતુ.
‘માનવ જીવન’એ અમૃતના ટારા છે. અમૃતને ચાખતાં-પીતાં અને પચાવતા આવડે તે, આ કળા શ્રીમને સાધ્ય હતી. ‘અજન્મા ખનવા માટેની પ્રગટ ધન્ય પળને તેઓશ્રીએ પીછાની હતી અને જીવનમાં એતપ્રાત બનાવી હતી.
દુઃસાર અને દુર્ગામ સંસાર સાગરમાંથી માનવ ભવના રબૈયા વડે ‘મથન’ શરૂ કર્યુ અને સિદ્ધાંત ઢારી એવી મજબુત પકડી રાખી યુક્તિ અને ન્યાયથી ઢીલી મુકતા

Page #58

રહ્યા કે સમતુલાના ગણિત પર “મંથન કરી જીવન અમૃત પ્રાપ્ત કર્યું. અનેકને તેને આસ્વાદ કરાવ્યું. અને જીવનની અંતિમ પળ સુધી તપ તેજમાં રહી સાધુ જીવનની સુરભિ પ્રગટાવતા રહ્યા.
નામ “અમૃત ધ્યેય અમર બનવાને પ્રાપ્ત કર્યું જીવન અમૃત. બની ગયા, અમર દેવ અને બને અનેક તેવા તેવી સુવાસ મુકતા ગયા. શ્રીમદ્ અમૃત અજન્મા બનશે અલ્પકાળમાં અને આપણે?
શ્રીમદે ચિંધેલા વીતરાગ ભગવંતના માર્ગને અનુસરી શાસન મયદાને વફાદાર રહી, નિજના શુધ્ધ કલ્યાણને સાધવા સાથે પરને ઉત્કર્ષ ઈચ્છીએ. સિદ્ધાંત અમૃતના કટોરા પીએ અને પરને પાઈએ. એ જ મનોકામના.
વીતરાગનો ધર્મ અને સાધર્મિક (અત્રે ૫. વિદ્વાન લેખક મુનિરાજ શ્રી વીતરાગ ધર્મ અને સાધર્મિકનું સ્વરૂપ તેની ભક્તિ અને વિવેક દર્શાવી ભવ્યાભાને ભકિત માટે જાગૃત કરવા નિનાદ જગાવે છે)
ધર્મ છે વીતરાગને. સર્વકાલ માટે સદા જીવતે સદા સાબદો અને સર્વથા વિશ્વકલ્યાણકર. વીતરાગ શબ્દ જ ધર્મને અર્ક છે. એ શબ્દમાં

Page #59

આત્માની જ્યોતિ ઝળહળે છે. સન્માર્ગની સ્થાપના છે. ઘર્મના અસલી રહસ્યને આવિર્ભાવ છે,
દુન્યવી સર્વ જંજાળ અને ઝણઝટનું મૂળ છે રાગ અને દ્વેષ. રાગ દ્વેષને સમૂળ નાશ કરનાર વીતરાગમહામહના એ લાડકાને સર્વથા ક્ષય એટલે મેહક્ષય. મેહક્ષય એટલે આત્મપ્રકાશનું પ્રગટીકરણ. એ સર્વતેમુખી પ્રકાશ એટલે કેવળજ્ઞાન. કેવળજ્ઞાન એટલે ત્રણે કાળના સર્વ કલેક પદાર્થ જાણવાની સંપૂર્ણ જ્ઞાનશક્તિ.
આવી અદ્દભુત શક્તિ સર્વ પામે. જન્મ-મરણને કાયમી અંત આવે. એ માટે ઉન્નત માર્ગ તે ધર્મ તેના પ્રકાશક પરમ પ્રભુ શ્રી વીતરાગ પરમાત્મા.
તે માર્ગને સૂત્રમાં ગુંથી સર્વ ભવ્યજન સમક્ષ મૂકનાર ગણધરદેવે. તેના પર નિર્યુક્તિ-ભાગ્ય-ચૂર્ણિ ટીકા રચી મહોપકાર કરનાર ચૌદપૂર્વધરાદિ મુનિપુંગવે.
તે તે દેશની ભાષામાં માર્ગ અને સૂત્ર શાસને વફાદાર રહી સ્તવન–સઝાય-હુલી સ્તુતિ-રાસાદિ કાવ્યમાં સિદ્ધાંત રહસ્યને ઉતારવામાં પૂર્વ પુરૂષોએ કઈ કમીના રાખી નથી, મહામહોપાધ્યાય-ન્યાયવિશારદ - મહાતાર્કિક શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી મહારાજાની કૃતિઓ અભુત દષ્ટાંતરૂપ કહેવામાં જરાએ અતિશકિત નથી.
આવી અનોખી ગુંથણીથી રક્ષાએલો વીતરાગને ધર્મ જેટલે સૂક્ષમ છે તેટલું જ સરળ છે. એટલે ઉંડે અને ગંભીર છે, તેટલો જ વિશાળ અને વ્યાપક છે. મૂળમાર્ગ અને અપવાદથી ખચિત છે. ધનવાન આરાધી શકે અને સામાન્ય માનવી પણ પાળી શકે. અઢાર દેશના રાજવી

Page #60

શ્રી કુમારપાળ ગણધર પદવીની તૈયારી કરી શકે. અને મહાપુણ્યવાન સર્વશ્રેષ્ઠ શ્રાવક શ્રી પુણીયાજી શ્રી વીર ભગવતના શ્રીમુખે પ્રશસા પામી શકે. આ તે ખૂબી છે આ વિશ્વશ્રેષ્ઠ વીતરાગ ધની.
શ્રી પ્રભુએ ભાખ્યા ધ બે, સાધુધમ અને શ્રાવક ધ, મા મતાન્યા ચાર. દાન--શીલ-તપ-ભાવના. આદર્શ પ્રાપ્તિ રત્નત્રયીની. સમ્યજ્ઞાન-દર્શન અને ચારિત્રની ઉત્કટ પ્રાપ્તિ એટલે મુક્તિ-નિલયમાં વાસ,
સાધુ પંચમહાવ્રતધારી, રાત્રિભોજન સર્વથા પરિહારી. કચન કામિનીના ત્યાગી. સોંસાર વ્યવહારથી પર. સ્વપર ઉપકારે શૂરા, આગમ અભ્યાસે વિધિ માના ખપી. આત્મસાધના એનું જીવન ધ્યેય.
શ્રાવક શકય સયેાગમાં સમકિત યુક્ત, દ્વાદશ અણુવ્રતાદિના ખપી. શ્રદ્ધા અને સવેગમાં રમતા. દનાચારની સર્વ ક્રિયામાં રત. નાથની આજ્ઞા એમના પ્રાણ ઘરમાં રહે અને ઘર ગમે નહિ. કુટુંબનું પરિપાલન કરે અને કુટુંબ હૈયાથી અળગુ. તીજોરીમાં થેલી મૂકે અને હૈયાને આંચકા લાગે. શાસન રક્ષાના ભાવ સવાયા. ધ પ્રભાવનામાં પાછા પડે નહિં. શાસનની મિલ્કતરક્ષા માટે સદા સાબદા, દેવગુરૂના ઉપાસક પણ વેવલા નહિ. તી યાત્રા-રથયાત્રા-કલ્યાણકયાત્રામાં આનંદનું પૂર ચઢે,
શ્રીમદ્ તી કર દેવા ત્રીજા ભવમાં વિશ્વભાવના ભાવે. ‘સવી જીવ કરૂં શાસનરસી.’તીર્થંકરના ભવમાં કેવળજ્ઞાન પામે કે તૃત તીર્થ સ્થાપના કરે. તીમાં સ્થાન શ્રી ચતુર્વિધ સ`ઘને. ભારે કેાન-કિલ્લેખ પી. શા

Page #61

માટે ? સુચેાગ્યના સુરક્ષણ માટે
મા સૌને ઉપદેશે. ચે-માને-શકય પાલન કરે. પૂ વફાદારી સાથે તે શ્રી સંધમાં. પૂ. સાધુ પૂ. સાધુના સાધર્મિક, એકમેકના ભાવ પ્રાણના રક્ષક. સંયમમાં સહાયક, ગ્વાનાદિની સેવાના કેડ પુરા. સમુદાય કે ગચ્છની કલ્પના ત્યાં ન આવે. ત્યાં તે ભગવંત મહાવીરને પવિત્ર ગણવેષ અને તેની વફાદારી. ખસ એ જ આંખ સામે તરવરે.
યાદ આવી જાય છે એક સમર્થ મહાત્મા પુરૂષ, દૃષ્ટાંત તરીકે જ તે. નામ ? સુવિખ્યાત છે આ યુગના સમજ્યાતિર એ શ્રી આચાર્ય ભગવંત. ૩૦૦ સુશિષ્યાના દ્રવ્ય પ્રાણ ભાવને સદાએ સામદા રહી સભાળનાર. ક સાહિત્ય પ્રકાણ્ડવેતા શ્રીમદ્ વિજયપ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજા એટલે કાઇ પણ ગચ્છ-સમુદાયમાં સદા સહાયક. ગ્લાનાદિ કારણે તૂત પોતાના સાધુને માકલી આપે. ભગવતે ભાખેલ સાધર્મિક ભાવના સાચા આદ.
શ્રાવક શ્રાવકના સાધર્મિક. ભક્તિ કરે જેમ લગવ'તની-સેવે તેમ સાધમિ`કને, સાધર્મિકની સેવા– ભક્તિ બહુમાન એટલે ? પરમ પ્રભુશ્રીની આજ્ઞાનું ઉચ્ચ પાલન. ગુણીમાં રહેલા ગુણાની ઉપમૃ હુણા, શાસનગત ગુણાની ભવ્ય અનુમાદના ધમમાં અનેક આત્માનું દઢીકરણ,
સાધર્મિક વાત્સલ્ય એટલે સુધર્મ પ્રત્યેના અગાધ પ્રેમ ધર્મ ધર્મીમાં રહેલા છે. ધર્મીનું વાત્સલ્ય એટલે ધર્મીનુ મહા બહુમાન. નાકારશી-જમણુ એ પણ વાત્સલ્યની ક્રિયા. ઘર આંગણે ખેલાવી જમણ-પહેરામણી

Page #62

હું
એ પણ ભક્તિ. શારીરિક-આર્થિક સંકટમાંથી ઉગારી ધર્મીમાં જોડવા એ પણ અનેાખી રીતિ–ગુપ્ત રીતે સહાયક બનવું એ પણ ખાનદાનની નીતિ ધર્મ સમજણની ઉંચી કક્ષા, નાશવંત-ચપળ લક્ષ્મીથી અખૂટ આત્મ-સ'પત્તિની પ્રાપ્તિના મેઘેરા મા
કાળ કાળનુ કામ કરે છે. જગત્ પરિવર્તનશીલ છે, પુણ્ય-પાપના ઉદ્દય ઘેરા છે. આજને રંક કાલે શ્રીમત. આજના લક્ષ્મીજાયા કાલે ફુટપાથ પર રખડતા. પણ જનમ્યા છે શ્રેષ્ઠ શ્રાવક કુળમાં. શ્રાવકુળ એટલે મહાપુણ્યની નિશાની. ધર્મપ્રાપ્તિ માટેના સ્વાભાવિક અનુકૂળ સયાગે, છતાં ધ તરફ ઢાળ નથી. આજુબાજુનુ વાતાવરણુ આત્મઘાતક છે. મહાપુણ્યમાં ખામી સૂચવે છે, એ ખામીના પૂરક બને તે સાચા સાધર્મિક, ભગવંતના
સમજી ભક્ત.
છેલ્લા વીસ વરસ એટલે કાળધૈર્યા કડવા અતિ કડવા અનુભવના ખારો સાગર. કૃત્રિમ ઉભી કરેલી મેઘવારીની મર્યાદા નહિ. કૂદકે અને ભૂસકે વધતી જ જાય. છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં માઝા મૂકી. ઠામ વેચી પુરૂ કરનારા પણ થાકયા. એકારી બિહામણી, એજ્યુકેશન અને પ્રગતિના નામે મૂળ માથી વ્યુત કર્યા. વેપારધંધા મધ્યમ વર્ગના છીનવાઇ ગયા. સમાજનુ શાંત ધારણ ઉકળતા ચરૂ જેવું બની ગયું. નેકરી મળે નહિ. મળે તે ખાર સાંધે અને તેર તૂટે. ચીજ વસ્તુને ઉભા કરેલા કારમા અભાવ. દવા સાધન કારમા મેઘા. ટ્રીટમેન્ટ જાલીમ. બીજા ટાઈમના ખારાકના પણ ફાંફા

Page #63

| જૈન-જૈનેતર સર્વની આ ભયંકર દશા અત્યારના આ પ્રગતિયુગમાં વર્તે છે. સર્વને સહાયક બની શકે તે મહાભાગ્યશાળી પણ છેવટે ધર્મભાવનાથી પિતાના સાધર્મિક ભાઈ બહેનોને તે સંભાળવાને ? સૌ પોતપોતાની શકિત અનુસાર તે કાંઈક ને કાંઈક કરી શકેને? પાડેશમાં–પિળમાં મહોલ્લામાં-પરામાં-શહેરમાં આ રીતે શક્તિ અનુસાર વર્તુલ સ્વીકારીને પણ. આ થઈ વ્યકિતગત સ્વયં પ્રવૃત્તિની.
પણ આજે જરૂર છે વિશિષ્ટ સામુદાયિક પ્રવૃત્તિની પણ. પણ તે સામલાને દયાપાત્ર ગણીને નહિ પણ ભક્તિપાત્ર ગણીને. પિતાનું કલ્યાણ સમજીને. સામુદાયિક એટલા ખાતર કે વ્યવસ્થિત પ્રવૃત્તિ અને સંચાલન થઈ શકે. અને તેમ થતું હોય તો અનેક પુણ્યશાળી મહાશ્રીમંતે આજે ઉભેલા છે. તેમના દિલમાં આ વસ્તુ નહિ જ રમતી હોય એમ માનવાને કારણ નથી. ઉદારદિલ સુથાવક માણેકલાલ ચુનીલાલ જેવા કેઈ મહાનુભાવો આવી કોઈ સુવિશિષ્ટ પેજના થતી હોય તે લાખે ના વ્યય માટે તક ઝડપતા વાર લગાડે તેમ નથી.
અરજીઓની યાચક પેજના માટે આ અંગુલિનિર્દેશ નથી. પણ મોભાદાર વિશ્વસનીય વ્યક્તિઓ દ્વારા તેનું સ્વયં સજન થાય એ હેતુ છે. આ માટે અનેક જાતની આંતર જનાઓ ઘડી શકાય તેમ છે. કે જે દ્વારા ધર્મનું ગૌરવ અને શાસનનું તેજ વધે જ વધે.
આજે આપણે ત્યાં સમ્યજ્ઞાનની સુલહાણની પણ માર્ગાનુસારી પેજના નથી. જે કંઈ દેખાય છે તે માત્ર બાહ્ય રૂપમાં અને થીગડા માર્યા જેવી સ્થિતિમાં. કબુલ

Page #64

૧૧
છે કે સર્વશ્રેષ્ઠ સંસ્થા-જ્ઞાન વિતરણ માટે પૂ. શ્રમણ સસ્થા અને તેની સુવિશુધ્ધ પ્રણાલિકા છે. પણ જ્યારે બહુલતયા ભાવી પેઢી સુવિહિત માર્ગથી દૂર અને દૂર થતી જાય છે ત્યારે કે એ માર્ગ તે શેધ જ રહ્યો. કે જે દ્વારા તે સાચા પૂજયેની નિકટમાં આવે. આ મહાન વીતરાગ ધમમાં રચેલ સાયન્ટિફિક પરમ સત્યને પિછાને. પેતાને વારસામાં અનાયાસે મળેલ અતિ અદ્ભુત વિશ્વકલ્યાણકર જ્ઞાન ખજાનાને પિછાને આજની સાયન્સ તે હજુ એકડો ઘૂંટે છે. જ્યારે આગમમાં રહેલું મહાવિજ્ઞાન તો હજારો વર્ષ આગળ વધેલ જ છે.
આ પણ છે એક સર્વોત્તમ પ્રકાર. સાધર્મિક વાત્સત્યને. શાંતિ-સમાધિ અને સુખ પ્રાતિને પવિત્ર માર્ગ.
જેમ આદર્શ સામે આંખ ખુલ્લી રાખવાની છે. તેવી જ રીતે હકીકત સામે પણ ધ્યાન રાખવાનું છે. ખાલી આદ
ની ગુલબાંગ વાતો કરવાથી કાંઈ વળે નહિ. માર્ગસ્થ પણ રચનાત્મક કાર્ય તે થવું જ જોઈએને ?
નિ:સહાય પરિસ્થિતિમાં મૂકાએલ વ્યક્તિને કર્મ પરવશતાને ઉપદેશ દાન-શક્તિવાળ કયારે આપી શકે ? પરિસ્થિતિ સુધારી સ્થિર કર્યા બાદ જ ને ? અને આ બાબતમાં અમારે પૂજ્યગણ ભક્ત શ્રીમતેનું ધ્યાન ઉપદેશાદિ દ્વારા જ ન ચિધી શકે એમ તે નથી જ ને?
એક વાત સ્પષ્ટ કરી દેવી જોઈએ કે આ ઉત્તમ પ્રણાલિકા આપણે ત્યાં હતી જ અને આજે પણ પુણ્યવાન ગણી ગાંઠી વ્યક્તિઓ દ્વારા તેનું પરિપાલન થાય છે જ. અને તે પુણ્યવાને તે જ છે કે, જેઓ ભગવંતે કહેલા

Page #65

૧૨
સદાનામાં સારા એવા સદ્વ્યય કરી આ ભય કર જમાનામાં શાસનની સાન મઢાવી રહ્યા છે. અને મૂળ માની રક્ષક દિવાલને મજબૂત બનાવી રહ્યા છે.
પણ સાથે જ એ પણ એક સૂર્ય જેવું સત્ય છે કે મોટા ભાગનું આ ભવ્ય-રક્ષક પ્રણાલિકા તરફે બહુલતયા ધ્યાન જતું જ નથી.
સુશ્રાવકામાંથી સુસાધુ પ્રગટવાના છે. ધર્મના તારક ઉપદેશ પણ તેમના જ હૈયે કામ કરવાના છે. તેમની રક્ષામાં તારક મહા ધર્મનું રક્ષણ અને પેાષણ નથી ? શ્રેષ્ડકુળમાં જન્મેલને તે ધમે રંગવાને ? બહારની બઢતી તે સયાગા અને સાવધાની પણ માગશે ને ?
વળી છેલ્લા વધુ નહિ તે પાંચસે વર્ષમાં આવી ભયંકર કારમી પરિસ્થિતિ સર્જાયાના ઇતિહાસ પ્રાયઃ છે નહિ. અનીતિ એ તત્વ બનતુ' જાય છે. સુસંસ્કાર મૂળમાં મરી જાય એવી જ ખધી પ્રવૃત્તિ. પ્રાયઃ પેટનેા ખાડા પૂરવા, ક્ષમા કરશેા, પણ શિયળ વેચાણા. કચવાતા મને અને આંખના આંસુએ, આ ઉલ્લેખ કરતા કલમ કંપે છે. હૈયું આંચકા અનુભવે છે. પણ કુંભકર્ણ નિદ્રા સમાજની કઈ કક્ષાએ ?
ભારતના આત્મા જાગે. જૈનેાની જાગૃતિ ખીલી ઉઠે. આત્મા ધમ ઉન્નત અને, સુવિશદ ભાવનાઓ વ્યાપક અને. દાનના સાચા મહિમા સમજાય, ભક્તિ ભાવવાહી અને સમજવાની અને. વીતરાગના ધને પામેલાઓ પેાતાના સ્વધર્મી અધુએને–બહેનને કુટુંબી–માને મનાવે. સત્યધની રેશન બઢાવે.
X

Page #66

૧૩
શાસનની પ્રભા
i (જૈન શાસનની ઉન્નત પ્રભાનું મહત્વ અને તેને પ્રકાશિત તે રાખવાના મર્મસ્થાનોનું રહસ્ય અત્રે શાસન હિતચિંતક
વિધાન પૂ. મ. શ્રી સમજાવે છે. શાસન પ્રત્યેની ઉપેક્ષાએ [ જન્માવેલી વિષમ સ્થિતિ ટાળવા આત્માને શાસન સમર્પિત
અને ધર્મને ખપી બનાવવો જરૂરી છે. સંવ
પરમ પકારી તારક ગુરૂ ભગવંતની ધર્મ કૃપાથી શું શુભ શ્રેણી નથી સર્જાતી ? પરમ પ્રભુના મહાશાસનમાં ગુરૂસ્થાનનો મહિમા આશ્ચર્યકારી છે. શાસનના રક્ષક, પ્રચારક, પ્રભાવક તે મહાત્માઓના ઓજસ્ અને તેજસ્ અનેરા હોય છે. કારણ કે આજ્ઞાની વફાદારી અને ચારિત્રની નિર્મળતા સુંદર કટિની હોય છે.
સકળ વિશ્વના સુખ દુઃખને આધાર તે કૃપાળુઓની ધર્મ પ્રેરણા અને ધર્મ પ્રવૃત્તિ પર આધાર રાખે છે. ત્રિકાળ જ્ઞાની પરમ પ્રભુના સુખ માર્ગને તેઓ જ વ્યવસ્થિત વહેતે મૂકે છે. પિતપતાની કક્ષામાં રહી સ્વ શક્તિ અનુસાર સન્માર્ગે સૌ ચાલી શકે તે માટે હંમેશા ચિન્તનશીલ પિતે રહે છે.
શ્રી સંઘોમાં દ્રવ્ય ભાવ બને આબાદી બની રહે તે

Page #67

૧૪
માટે સદા સજાગ રહે છે. સાચા ધર્મ આત્માઓ સદાય નહિ તે પણ ધ્યાનમાં રાખે છે. પિતાની સંયમ-મર્યાદામાં રહી શ્રી સંઘના કલ્યાણ-સુખ માટે સાબદા હોય છે.
ઉત્તમ કેટિના આજ્ઞાબધ્ધ અનુષ્ઠાન દ્વારા આત્મા એમાં ધર્મ જાગૃતિ જારી રાખે છે, અને તેવા મહા પ્રસંગે અનુકંપા અને ઔચિત્ય દાનના પ્રવાહ માટે ઉપદેશ ધોધ વહેતે મૂકે છે. એથી શાસનનું આકર્ષણ ઓર • વધે છે,
ભાવદયાના ઉપાસક દ્રવ્ય ભાવ દયાના ઉપદેશકજનમન આનંદકારી સાધુ મહાત્માઓ, ખરેખર વિશ્વના તેજસ્વી રત્ન છે, ત્યાગ એમનું તેજ છે. તપ એમનું એજ છે. સર્વ કલ્યાણની ભાવના એમનું વિશિષ્ટ વિત છે.
આવા ઉત્તમ રત્નોની ખાણથી ભરેલું વીતરાગનું મહા શાસન છે. જે આત્માઓ આટલા ઉંચે દરજજે નથી ચઢી શકતા, તેઓને માટે પણ કલ્યાણ માર્ગની યેજના છે. સાધુપણું અને તેની પ્રાપ્તિને સદા આંખ સામે રાખી, ગૃહસ્થ પ્રાગ્ય બાર પ્રેકટીકેબલ નિયમનું પાલન કરે છે. તેટલે પણ પહોંચવાને અશક્ત આત્માઓ વસ્તુના સ્વભાવગત સત્યને જ સત્ય માનતા અને ઉચરતા, સત્ય નીતિના પંથે ચાલે છે. નિસહાયને સહાય કરે છે. પ્રાણુ ગણના અને માનવ ગણના રક્ષક પ્રેષક બને છે. વ્રત-મહાવ્રતને ખેંચી આણનાર સર્વજ્ઞ કથિત શુભ અનુષ્ઠાને કરે છે. કરાવે છે. કરણને સહાયક બને છે. જીવદયા અને સમાજ કલ્યાણના નિંદેષ કામને વેગ આપે છે.

Page #68

૧૫
પરમાત્મ માર્ગે માત્ર ઉંચા ત્યાગ-વૈરાગ્યની જ વાત કરે છે. ગૃહસ્થ યોગ્ય ઉન્નતિપથ નથી બતાવતા એ ભ્રામક માન્યતા છે. પરંતુ ઉંચી કવેાલીટીનેા માલ બતાવ્યા છતાં નીચી કવોલીટીને જ લે પછી વેપારીને વાંક નહિં. માટી સભામાં અનેક સ્ટેજના માનવી હોય. લાખના મેલથી માંડી પછી જ ત્રાંખીયાની વાત મૂકાય ને ? આદર્શ હંમેશા ઉંચે જ હોય. ધ્યેય પરમલક્ષી જ રાખવા જોઇએ. આચાર પાલન ભલે શક્તિ અનુસાર. નાની હાટડી કે દુકાનની શરૂઆત કરનાર હૈયાંથી તે ઉદ્યોગપતિ બનવાની જ ઈચ્છા ધરે છે.
સારીએ દુનિયાના ફાદારી કે દીવાની કાયદાએ દફનાવી દેવા પડે એવી શાસનની રીતરસમ છે, સથાહિંસા, ઠ, અસત્ય, અબ્રહ્મ અને પરિગ્રહ પૈસા ટકા અને ધનદોલતના ત્યાગી તે સાધુ. અંશતઃ ત્યાગી અને સત્યાગના અભિલાષી ગૃદુસ્થ દેશ ત્યાગી. ઉપરના અને માના ચાહક અને પરમ સત્યમાં શ્રદ્ધાયુક્ત સન્મા સામાન્યથી સત્ય અને નીતિના ઉપાસક અને પાલક માર્ગોનુસારી, સુધર્મના માર્ગે દોરવાને આત્માના ઉચ્ચ પંથે પહાંચાડવાને આ રમણીય માર્ગો અને કેડીએ છે.
કેાઇ ચઢે પડે વળી ઉભા થાય. કોઇ ગબડે અથડાય. ખીણમાં ફેંકાય—બહાર આવે. ફરી માગે ચઢે. શુ આદશ ધ્યેયને વળગી રહેનારા, સુમાગે ફરી ફરીને ચાલનારા, ઇષ્ટ લક્ષ્યને મેળવી જ શકે છે. જન્મ-મરણ ને વ્યાધિની ભયંકર યાતનાઓથી સદા છૂટવા ઇચ્છનાર મૂળ માર્ગને જ પકડીને ચાલે છે. તે માટે જ શાસનને

Page #69

૧૬
આધાર લે છે.
આવી કેટીના મહા શાસનને છિન્નભિન્ન કરવા કેાશિષ કરનારા તેની ‘પ્રભા'ને ઘડીભર ભલે ઝાંખી પાડી શકે. પણ તેના તેજને કદી નહિં આવરી શકે. વાદળા આવે સૂર્ય ઢંકાય. તે જ અવરાય, પણ છાયા તા દિવસ સૂચવ્યા જ કરે છે.
છેલ્લા ૪૦-૫૦ વર્ષથી ખાદ્ય-અભ્યંતર હુમલા અને વિચિત્ર પ્રસંગો વીતરાગ ભગવંતના વિશ્વકલ્યાણકારી શાસનની પ્રભાને જરા જરા ઝાંખી પાડતા આવ્યા છે. તેમાં છેલ્લા દશકામાં તેવા અઘટિત બનાવા અને વાહુવાહની આંધીએ તે પ્રભાને ઘેરી લીધી છે. છતાં તેનું તેજ તા સુવિહિત ગણ્યા-ગાંઠયા પૂ. આચાર્યાદિ સુસાધુઓ દ્વારા રક્ષાએ જ જાય છે. જનતાના અમુક ભાગ તા તેજને ઝીલે જ જાય છે. હરકોઇ કાળમાં સત્યના રણકાર અને ટંકાર તો ચાલુ જ રહેવાના.
પણ અફ્સોસ અને આશ્ચર્યંની વાત તેા એ છે કે અત્યારે તે સ્વકીયે પ્રભાને વિસ્તારવામાં માને છે, અને તેજ ઢંકાયે જાય છે. ભલા ! તેજ ઢંકાતા પ્રભા કયાં રહેશે ? કયાંથી જન્મશે ? તેજના અંબારમાંથી પ્રભા તે પ્રગટશે ને ? આત્મા ઉડી જશે પછી ઈંડુ કેટલી ઘડી માટે ? આત્મા વિનાના દેહ તો દુધી જ ફેલાવે ને ? ધ્યેય વિનાનુ ધ્યાન, મંત્ર વિનાનું અનુષ્ઠાન, મનની સામાન્ય પણ પવિત્રતા વિનાની પૂજા, મહાવ્રત પાલન વિનાનું સાધુપણું, સત્યનિષ્ઠા અને શ્રધ્ધા વિનાની ઉપાસકતા તેવી જ રીતે તેજ વિના પ્રભાની વાત ને ?

Page #70

મૂળ માર્ગ રક્ષક શુદ્ધ પ્રણાલિકા અને સીમાચિન્હ છેડીને ધર્મના ઉદ્યોતની વાતા અને પ્રવૃત્તિ! પગ પર કુહાડો મારી શરીરની શેાભામાં વધારે ? સુઆજ્ઞાથી પર મની પ્રગતિની હાકલ ? આ તે વધ્યાના પુત્ર' અને પિતા મારા સદા બ્રહ્મચારી' જેવા વઢતા વ્યાઘાત છે. નરી ગાંડાઇ અને ડેડાઈ, અહમનુ પરિણામ.
આથી આગળ વિચિત્ર પ્રવૃત્તિના વિનાશક પરિણામ, શાસનમાલિન્યને કરનારા, શાસનની તેજ સીમાને સ્પર્શનારા, બસ વક્તા-વક્તા ને વક્તા, સર્વને જોઇએ માત્ર વકતા. શુદ્ધ ચારિત્રયુકત વકતાના ખ્યાલ તે જાણે ઉપા સકેાના માટે ભાગ ભૂલી જ ગયા હોય ને ? વકતા શા માટે ? મુખ્યતયા પર્યુષણા માટે ? પણા અહુલતયા રાબેતા મુજબની ઉપજ માટે ? હા, ઉપજની પણ સુયેાગ્ય જરૂર ખરી જ. પણ આંતરિક ઉપજ હૈયાની કુણાશ અને ધર્મપ્રેમ એ જ મુખ્ય ને ?
જ્ઞાન ખાતાની ઉપજ અને શાસ્ત્ર પુસ્તકાને ગાઢ સંબંધ. જરૂરી લખાવવું કે છપાવવુ એ માટે નાણું તે જોઇએ જ. પણ પછી તે વ્યાપારી લાઇનમાં તે ન જ ગોઠવાઇ જવું જોઇએ ને ? પણ થાય શુંકા કોઆને તે વિચાર ન હ્રાય ત્યાં ? અને ગૃહસ્થા તા ભક્તો. ભક્તિ માં ઘેાડી સ્વાની માત્રા ભળે એટલે ખેલ ખલાસ.
શાસનપ્રેમી આત્માએ ઉંડી અને પ્રગટ લક્ષ્યવેધી તકેદારી બાદ શાસન-માલિન્ય દૂર કરે. આશય પવિત્ર હાય, વ્યક્તિઓ પ્રત્યે દ્વેષ ન હેાય, પગલુ ભરતાં પહેલાં શાસન-પ્રણાલિકા સાચવવા પ્રયત્ન કર્યો હાય પણ........
•

Page #71

પણ ગજબ થઈ જાય. જે કઈ સ્વાથી (?) ભક્ત ફરીથી વેષ પરિધાન કરાવે.
આ વાત ને સાચી જ હોય તે ભારત વર્ષના શ્રી સંઘ શાસન અને શાસનની તેજપ્રભાનું રક્ષણ કરવા શું શું ન કરવું જોઈએ? શ્રી સંઘ એટલે માત્ર ઉપાસક ગૃહસ્થ ? ના ના. એ તે એક પદ્ધતિવિહિન શણગાર માત્ર. ટાઈ મના ભોગ વિના અને શૈલી અને મમ અણજાણ પ્રયત્ન-પ્રસ્તાવના કરી વિસર્જન થયું. એ જ પ્રસ્તાવનાને અભ્યાસ કરી શ્રી ચતુર્વિધ સંઘ સાબદા બની જવું જોઈએ, ખાસ કરીને શ્રી ચતુર્વિધ સંઘના મુખ્ય અને શ્રમણ નાયકેએ અને ગૃહસ્થ શ્રદ્ધાળુ-સમભાવી નેતાઓએ
વ્યક્તિ તે હંમેશા ક્ષમા પાત્ર ગણાય. કર્મને વશ ગણીને પણ. તેને માટે તિરસ્કાર વૃત્તિ ધર્યા સિવાય. પણ સમષ્ટિ દૃષ્ટિએ શ્રી સંઘના ભાવ અને દ્રવ્ય સ્વાથ્યના રક્ષણ માટે અને શાસન તેજ-પ્રભાને વિસ્તારવાના હેતુથી તન-મન-ધન અને વિશેષે કરીને ટાઈમ-સમયને પૂરતું ભોગ આપે જ છૂટકે. ખરેખર તે તીર્થકર દેવના સીધા પ્રતિનિધિ સુવિહિત ચારિત્રના ધણી, માર્ગના ધેરી રક્ષક પૂ. આચાર્યદેવે, બીજા કાર્યો અપેક્ષા વિશેષે ગણ બનાવી, આ પ્રશ્નને હલ કરવા માર્ગસ્થા વિચારણા અને પ્રવૃત્તિ પ્રથમ પગલે શરૂ કરે એવી પ્રાર્થના વિનતિ આપણે કરીએ. અને સદ્ગૃહસ્થ હૈયાની પૂરી દાઝે, સામે પગલે જઈ તેમના સુસહાયક બનવાની તૈયારી બતાવે ! કે સુમેળ જામે !
ઠીક આ તે પ્રાસંગિક. પણ પૂર્વનું આવું સુરમ્ય

Page #72

૧૯
બંધારણ પાછુ તાજુ અને એ જ સુયોગ્ય છે, જુએઅંતરીક્ષજી મહાતીર્થાંની, આપણે હૈયે ધારણ કરેલા આપણા જ દિગંબર ભાઇઓને હાથે થયેલી દુર્દશા. જોરજબરાઈથી કબજે કરેલ સત્તા, અને જુડ-માયાયુક્તિથી સ્થાપેલા તદ્દન નવા સર્જન. તાજેતરમાં એક આશ્ચય કારક બીના જાણવા મળી. ઘેાડા જ સમય પહેલા મહારાષ્ટ્રમાં છે. કિંગ, સ્થા, તેરા, ની એક સભા વર્ષો મુકામે મળી. તીર્થાના ઝગડો સદાને માટે દૂર કરવાના પ્રસ્તાવ મૂકાયા, અને પક્ષના નેતાએ એક વાત પર સંમત થયા. જેણે જે કાયદાના રક્ષણે મળ્યું છે, અગર શ્વેતાંબરાએ જે પ્રેમથી આપ્યું છે, તેમાં હવે પરસ્પર વિદ્વેષ કરવે નહિ, અને બે ત્રણ માસ પછી તે સાફ શબ્દોમાં કહીએ તે અમારા ગણીને માનેલા-હિંગબર ભાઇઓએ ખુલ્લી ગુડાગીરી, આજના કોઈ સ્વાતંત્ર્ય યુગના સરકારી નેતાની સહાયથી, મનમાનતી રીતે અપનાવી.
ખૂખી તે એ છે કે પ્રીવી કાઉન્સીલે તે વખતના સાર્વભૌમ, ન્યાયસત્તાએ આપેલ, એવીડન્સ અને પ્રુફની ન્યાયતુલાએ, જજમેન્ટ અનુસાર ત્રણ કલાકની વારા સિસ્ટમ સિવાય સ્વિંગ ખરેને કાઈ હક્ક છે જ નહિ. દસ-દસ કંસામાં લગભગ બારસે તેા પુરાવા પડેલ છે. છતાં શાસનપ્રભાને નહિ સમજનારા પત્રોના છાપાના, દોઢ ડહાપણને પાર નથી.
ભાઇચારે તે શ્વે. ની ગળથુથીમાં પવાએલ છે. પણ સિધ્ધાંત અને તીના રક્ષણની જવાબદારી તેઓ સમજે જ છે, છતાં વચ્ચે વચ્ચે દિગંબર ભાઇઓની માગથી કેવી

Page #73

૩૦
ઉદારતા કરેલી છે અને પરિણામે આજે કેટલી કઢ ગી પરિસ્થિતિમાં મૂકાવુ' પડયું છે એ તે અનુભવે તેજ જાણે ?
ખેર-સત્ય તે તરવાનું જ છે. પણ એમ પણ જાણવા મળે છે કે આ તો અડેડાઇ અને જોહુકમીની પ્રસ્તાવના માત્ર છે. શ્રીશિખરજી, મક્ષીજી, કેશરીયાજી વ. સ્થળેએ આનુ પુનરાવર્તન થશે. જો આ અખતરો સફળ થશે તે, ભાવી તે જ્ઞાની જાણે. પૂર્ણ મિત્રતાના ભાવે પણ સ પૂર્ણ ન્યાયના ધારણે શ્વે. નાયકે હંમેશા તૈયાર જ છે. પણ સર્વાં પહેલાં જૈસે થે ની (સ્ટેટસ્કા) સ્થિતિ તે સ`વી જ જોઇએ ને?
પરમાત્માનું શાસન, અચાનક આવી પડતા દ્રવ્ય અને ભાવ પ્રાણના ઘાતક ઉપદ્રવેાથી રહિત બને. સ હિતકર વિશ્વકલ્યાણ સાધક સામ્રાજ્ય વ્યાપક બને. ભાઈ ભાઈ’ના પાકારા કરી અંદરખાનેથી ચીનની ભારત ઘાતક પ્રવૃત્તિ જેવી યુક્તિઓ ન રચાય. સ્વચ્છ મનથી સાધક માર્ગો અપનાવાય. દુઃખીયાના મર્મી વેધક દુઃખ દૂર કરવાની મનવૃત્તિ જાગે અને પરમ પ્રભુના શુદ્ધ માર્ગની માનવસહેજ આજ્ઞાને અપનાવીને ભારતના આજના યુગ નાયકા પ્રજાના માનસ પટ પર સાચી શાંતિને લેપ લગાવી પોતે આંતરમુખ મની પ્રજાને દુઃખના સ્થાને સુખ સ્થાપી, ભય કર હાલાકી દૂર કરે. સ` કાઈ કની અગમ્ય સત્તાને સમજી સત્તા અને શક્તિના સદુપયોગ કરે. વિશ્વમાં સત્યની પ્રભા વિસ્તારવા ઇચ્છે,
X

Page #74

વાસ્તવિકતા-વ્યવહાર અને ધર્મ
વિશ્વભરમાં ધર્મ શબ્દ પ્રચલિત છે. દેશદેશમાં કોઈને કોઈ રૂપમાં ધર્મ શબ્દનું અસ્તિત્વ છે. “ધર્મ શબ્દના અનેક અર્થો લેકે કરે છે, હેય છે અને થાય છે, કોઈ ધર્મ એટલે ધાર્મિક ક્રિયા-રિલીજીયસ પ્રોસેસ કહે છે. ધર્મ એટલે ફરજ-ડયુટી. ધર્મ એટલે દેવદેવીમાં શ્રધ્ધા, ધર્મ એટલે ઈશ્વરને માનવે તે. માનવધર્મદેશધર્મ–આત્મધર્મ. દુર્ગતિમાં જતા બચાવી સુગતિમાં લઇ જાય તે ધમ. ક્ષણભંગુર સંસારથી છોડાવી સચ્ચિ દાનંદ પદ આપે તે ધર્મ. જન્મમરણના ફેરા ટાળવા તે ધર્મ, સ્તુતિ-બંદગી-પ્રાર્થના એ ધર્મ
આમ અનેક જાતિના વિચારવાળે ધર્મ શા માટે ? દુનિયાની આસાની માટે? કઈ વ્યકિત કે સમૂહના સુખ માટે? દેશ કે દેશની પ્રજાની આબાદી માટે? કે વિશ્વને વ્યવહાર સુખપૂર્વક બન્યા રહે તે માટે ? અગર કઈ મિશ્ર સ્વતંત્ર હેતુ ધર્મ પાછળ રહેલું છે?
વ્યવહાર પણ લેકવ્યવહાર-શુદ્ધ વ્યવહાર અશુદ્ધ - વહાર મહાજન વ્યવહાર-લક વિરૂદ્ધ વ્યવહાર-કપટ વ્યવહાર આદિ અનેક પ્રકારના હોય ને ?

Page #75

આ બધી શબ્દોની ગુંચ-જાળમાં સામાન્ય માનવી અટવાઈ જાય એ સ્વાભાવિક છે, અને વળી જરા ઉંડા ઉતરવાની ટેવ ન હોય તે અશ્રધ્ધાના કાદવમાં પણ ખેંચી જાય. જ્યારે હોંશિયાર (!) ગણાતે માનવી મનઘડંત અર્થ કરી સફાઈપૂર્વક પિતાનો સ્વાર્થ પણ સાધી લે. પછી નિદૉષ-કુદરતને પનારે જીવનારા સાફ દિલ માનવીને માટે કઈ માર્ગ ખરે? કઈ આરે-કિનારે કે આશ્રય સ્થાન
આ પરિસ્થિતિને પાર તે કરવી જ જોઈએ. અનિશ્ચિતતાની અટવીમાંથી બહાર તે નીકળવું જોઈએ. એ માટે પ્રમાણભૂત-(Standard) સર્વમાન્ય ઉકેલ હે જ જોઈએ. તે પ્રમાણને-મેઝરને આપણે વાસ્તવિકતા (Reality) નામ આપીએ. તેને નિપ ક્ષનિઃસ્વાર્થ સદ્દબુદ્ધિજીવી આત્માઓની કસોટીએ ચઢવા દઈએ.
કઈ પણ વસ્તુને-પદાર્થને તેના અસલ સ્વરૂપમાં જાણીને ઓળખીને તેનું તેવા જ રૂપમાં વર્ણન યા આલેખન કરવું તે “વાસ્તવિકતા” ગણાશે. પદાર્થને તસ્વરૂપ જાણવા માટે બે માર્ગ. જ્યાં તે પદાર્થ—તવના સાર્વીય શુદ્ધ જ્ઞાતા બનવું. અગર તેવા સર્વોચ્ચ કેટિના જ્ઞાતાને ઓળખી તે મહાવ્યક્તિના વચન પર પરિપૂર્ણ શ્રધ્ધા રાખવી. “સાર્વીયશુદ્ધજ્ઞાતા” કેવી રીતે બનાય? એવા કેણ
અને કેટલા બન્યા છે? તેમના તરફથી વિશ્વને “વાસ્તવિક્તાના કેવા ઉંડા નિશ્ચયાત્મક વિધાન પ્રાપ્ત થયા છે? એ વિધાને કેટલા બધા કુદરતી (Natural) છે ? કેટલી સરસ રીતે વિશ્વ વ્યવહાર સાથે સુબધ્ધ સંબંધિત

Page #76

૨૩
છે ! માનવ-યા હરકોઈ પ્રાણીના જીવનની દૈનિક ઘટમાળને પણ દૂબહૂ રજુ કરે છે ? એનેા ખ્યાલ આવતા જ સમજુ શાણા આત્મા આનંદવિભોર બની જશે,
સાર્વીય શુધ્ધ જ્ઞાતા'ને ટુંકમાં ઓળખવા માટે સર્વજ્ઞ' શબ્દ વિશેષ અનુકુળ રહેશે. સૌથી પ્રથમ ‘સ’ શબ્દની જ વાસ્તવિકતા વિચારીએ, સર્વજ્ઞની સાચી એળખ થતા સઘળુ સ્પષ્ટ થઈ જશે. આપણે કાઈ અનેાખી રીતે તે એળખ કરવી છે. એળખ જનમન ગ્રાહ્ય અને હૈયે એસી જાય તે પધ્ધતિએ કરવી છે. આ એળખ એ પાયે બનશે. પછી વ્યવહાર અને ધર્મોની ઇમારત તેના પર ચણાશે તે મજબુત શાભનીય અને સુરાદ બનશે,
વિશ્વભરમાં બે પદાર્થો ષ્ટિગોચર થયા કરે છે. એક જડ અને ખીજો ચેતન. આથી ત્રીજી વસ્તુ કેાઈ ભેજાબાજ સાયન્ટીસ્ટ બતાવી આપે તે વિશ્વ એવા આપવા પડે. ચેતન જડની પાછળ પાગલ અનેલ છે, કેાઈ શેાધખાળના રૂપમાં, કોઇ સત્તા પ્રાપ્તિના રૂપમાં, તે કોઈ ભોગે પભોગ અને મેાજશાખના રૂપમાં. છતાં અત્યાર સુધીના મહાકાળમાં કોઇ પણ સતાસુખી સુખી દેખાયુ નથી. અરે સુખ માટે સતત ફાંફા મારવા છતાં પ્રાયઃ દુઃખના ડુંગર ખડકાયા છે. કયાં તે સામગ્રી મેળવનાર ખતમ, કયાં તે અથાગ મહેનત કરનારના જીવતકાળમાં જ સામગ્રી સાફ, અને બન્ને પ્રસંગેામાં તે આત્માનું મનેદુઃખ કેટલું ? સુખની કહેવાતી સામગ્રી ગુ જ્યારે દુઃખતુજ મહાકારણ મને ત્યારે આશ્રય કોને ?
બસ આ ભેદક વિચારણામાં જે ઉંડા ઉતર્યાં તેને

Page #77

२४ વાસ્તવિકતાનું ભાન થયું. પછી તે વિશ્વવ્યવહાર જીવન વ્યવહાર તેને વાહક, અનુકુળ માર્ગ, તેમાં રહેલી જડ ચેતનની ગુંથણું તેને અનાદિને સંગ, તેમાંથી જન્મતી ખાનાખરાબી–તેમાંથી બચવાને સાચે ઈલાજ –કાયમી સુખની પ્રાપ્તિ માટે માર્ગ, તે માગને પછી ધર્મ કહે, કે શાંતિની ઉપાસના કહે.. ' મહામાનવે વાસ્તવિકતાની જડને તે સમજી જ ગયા હોય છે. પણ પછી પિતાના આત્મામાં જે અવાસ્તવિકતા અનાદિકાળથી ચટેલી છે તેને સંપૂર્ણતયા દૂર કરે છે, જરૂર દૂર કરવામાં મહામંથન અને ઉગ્ર કેન્ટિની સહનશીલતા જરૂરી થઈ પડે છે. તે રીતે પણ તેઓ વિજયી થાય છે. જડ અને ચેતનના સ્વરૂપનું સર્વતમુખી સભાન જ્ઞાન આત્મસાત્ કરે છે. ભૂત ભવિષ્ય વર્તમાન કાળનાં સર્વ પદાર્થો અને તેના વિવિધ આકારે આત્મ સન્મુખ રમતા દેખાતા બની જાય છે.
ફલિતાર્થ એ નીકળે છે કે જરાએ વિરોધાભાસ સિવાય, પરસ્પરની અથડામણ સિવાય, જેવું હોય તેવું પદાર્થનું જ્ઞાન, જગત્ સમક્ષ તેઓ મૂકી શકે છે. આ સુંદર સ્પષ્ટ-સત્ય ખ્યાલ મળતા જ શાણુઓ ચમકી ઉઠે છે. પોતાની ભુલભુલામણીનું ભાન થાય છે. સત્ય માર્ગને જાણવા-સમજવા-હૈયામાં ઉતારી, શકય રીતે આચરણમાં મૂકવા તાલાવેલી જાગે છે. બસ આ “તાલાવેલી’ એને આપણે “ધર્મ કહીશું.
આ ધમ નિર્ભર-દુનિયાની પરસ્પરને આપણે સંબંધ બંધન,-લાગણ-એને સામાન્યથી વ્યવહાર કહીશું.

Page #78

૨૫
હવે સર્વજ્ઞો જે “વાસ્તવિકતાને આત્મસાત્ કરી શકયા તેને જ ઓળખવા પ્રયત્ન કરી રહ્યોને? અમલ યાને જીવનમાં આચરણની વાત આપણે આ તબકકે નથી કરવી. તત્વજ્ઞાનની કોટી વાત કરતા-તત્વજ્ઞાનની ઝાંખી જીવનમાં અનુભવાય, એ જ માનવ જીવનને લ્હાવે છે. માનવ સૌંદર્ય કહેને.
માણસ જન્મતા પહેલા નવ માસ માતાના ગર્ભમાં રહે છે, ઉધે મસ્તકે અશુચિથી ભરપૂર ગટરમાં અશુચિ પદાર્થને ખાતે પીતે અને દેહને પિતા. આ હકિકત કહેવામાં વાસ્તવિકતા નથી શું ? જન્મતી વખતના દુઃખનું વર્ણન તે કેવી રીતે કરાય. ભીમકાય માનવીને એક ફુટની બારીમાંથી નીકળતા કેવી ભયંકર યાતના. બસ એથી કંઈ ગણી. અને મરણ વખતે? એ વાત જ ઉચ્ચારશે મા.
બાલ્યકાળ, યૌવનકાળ, વૃદ્ધાવસ્થા, ભયંકર માંદગીઓ, પૈસા પ્રાપ્તિ માટેની કારમી વ્યથા, કીતિ આબરૂની રેવડી વિ. વિ. કેણે નથી અનુભવ્યા? પ્રેયસી કે પ્રેમપાત્રની અપ્રાપ્તિ અને પ્રાપ્તિ પછીને જન્મતે દ્વેષ અને ઉકળાટ. આ બધું આંખ સામે. અનિચ્છયું આવે ઈર્યું ના મળે. ન કરવું હોય તે કરવું જ પડે. કરવું હોય તે ન જ થાય, ભયંકર અપમાન કરનારને સલામ ભરવી પડે. આની પાછળનું વાસ્તવિક કારણ શું ? કારણ વિના કાર્ય બને નહિ. માનવ જે માનવ સર્વ જંતુગણથી પ્રાણીગણથી ઉંચે ગણાતે માણસ અને આ દશા !
સર્વજ્ઞોએ આવી વાસ્તવિક જડ દુનિયાને સ્પષ્ટ રીતે

Page #79

૨૬ બતાવી છે, આંખ ખુલીને જુવે તેને દેખાય. વિવેક એ જ માનવની વિશિષ્ટતા. સારાસારનું ભાન, વસ્તુને વસ્તુ સ્વરૂપે જાણવી, સત્યને સત્ય, અસત્યને અસત્ય તરીકે ઓળખે, તે રૂપે જ વાણમાં મૂકે. શકય હોય તેટલું શક્તિ પ્રમાણે આચરણમાં પણ મૂકે,
આ જડ છે માનવીના પૂર્વભવની શુભ કાર્યવાહી કરીને આવનાર સુંદર સમાધિકર સામગ્રી-સાધન પામે છે. દુષ્ટ કાર્યવાહી કરીને આવેલ માનવ પીડાકારક સંગ સામગ્રીથી વીંટળાય છે. લેકે તેને “પ્રારબ્ધ કહે છે. પહેલા-ગતભવમાં શરૂ કરેલું (ફર્થ બીગન) પિતાની કૃતિના શુભ અશુભ પરિણામ-ફળ. પુણ્યકર્મનું ફળ સુખ. પાપ કર્મનું ફળ દુઃખ.
પણ આ વિષચક કયા સુધી ? અનાદિકાળથી ચાલે છે. કારણ કે આત્મા-દેહને ધારણ કરનારે હતે. છે. અને હશે, હશે તે આ ભયંકર ચુંગાલમાં જ? કાળની આ ભયંકર ભીંસમાં જ? કે છુટકારે ખરે?
ભારે કેયડે. છતાં વિવેકી માટે સરળ અને સી. સંસારમાં સુખ તલના દાણું જેટલું દુઃખના પહાડ. કારણમાં ઝાંઝવાના નીર સમા સુખની ભયંકર આસક્તિ. તેની પાછળની અનાદિકાલીન પાગલતા. સાચા સુખને સ્વરૂપનું ભાન નહિ. પિતાને પિતાની ઓળખ નહિ. આત્મા અમર છે. શરીર વિનાશી છે. શરીર જ સર્વ દુઃખનું મૂલ છે. સદા સ્થિર આત્મા અનંત શક્તિને મહા ખજાને છે. અદ્દભુત લબ્ધિઓ, અખૂટ આશ્ચર્યો ચોંકાવનારી વિગતે આત્મામાં પડેલી જ છે. પ્રગટીકરણ

Page #80

૨૭
અને તેને સદુપયોગ રાસાયણિક ક્રિયા માગે છે. ખાણમાં શ્રેષ્ઠ કેડીનુર હિરે દટાએલે છે. ખેદીને કાઢ. સાફ કરીને શરણ પર ચઢાવ અને તેને પ્રકાશ પામવે.
-જ્ઞાન અને ક્રિયા-સામર્થ્ય જોઈશે ને?
સાચી શ્રધ્ધા (રાઈટ બીલીફ) સહેલ નથી. અનાદિકાલીન વાસનાઓના થરના હેરથી આત્મા મોહિત છે. અશુચિમાં સુખ જુએ છે. શ્લેષમ-લાળથી ભરપૂર મુખને કમળ માને છે. છેડીને નકકી જવાનું. એ સઘળી ચીજોને આત્મા કરતા અધિક માને છે. તે ખાતર આત્માનું ખૂન કરે છે. સ્વનું સત્યાનાશ કાઢે છે. અસદુગતિના દ્વાર ખુલ્લા કરે છે, કારમાં ભયંકર દુઃખમાં અન્ય આત્માઓને નાખે છે. જરાએ અરેરાટી વિના. પ્રત્યક્ષ છે આજ ભારતની વર્ષની સંચાલન પધ્ધતિ અને સંચાલકો. આંખ સામે દેખાય છે આજે હાથ નીચેનાની શ્રેષવૃત્તિ અને આત્મ-દાહકતા.
આ બધું કરાવે છે (રેગ બીલીફ) મિથ્યાત્વ. મિથ્યા માન્યતા વાસનાનું એકેએક થર ખલાસ થાય, તે તે આત્મા નિરંજન નિરાકાર-તિમય બની જાય. ન ઈચ્છાન પ્રેમ ન Àષ. ન મેહ. દુનિયા અને દુનિયાને વ્યવહાર માત્ર ના દેખાય. એ નાટક જોતા ન આત્માને આનંદ. ન ખેદ, સ્વમાં પરમાનંદ.
આવી સચ્ચિદાનંદ સ્થિતિને પામવાને માર્ગ એ જ ધર્મ. આ ઉંચે સર્વજંતુ સુખકર-દુઃખહર દયેય આદર્શ પિદો થવો, આંખ સામે સદા રહેવો એ પહેલે પાયાને ધર્મ, બાકી બધા એ ધર્મને પામવાના શુભ સાધન ણાટે જ સાધનો પણ ધમ. ચેપડા પેઢીની કમાણનું વ્યવહાર અને ન્યાય

Page #81

૨૮
માન્ય ચેાણ્યુ` સાધન, માટે ચાપડાની જરૂર અને તેનુ કાળજીભર્યું રક્ષણ તે જ પ્રમાણે દુકાન અને ગાદી.
પ્રાથમિક ભૂમિકા (સાત પ્રાથમિક સ્ટેજીઝ) આલંબન માગશે જ. દેવ-ગુરૂ-દેવાલય-જ્ઞાનભંડાર-તે માટેનું ધન-તેના સ્વાશ્રય સ્થાને તેની શ્રદ્ધાપૂર્વક વિધિસર કાળજી રાખનાર આત્માઓ આદિ આલંબન સ્થાને છે. ધની સમજ, પ્રાપ્તિ-પાલન-રક્ષણ અને પ્રચાર માટેના. આ વાસ્તવિકતાની આછી રૂપરેખા. પ્રાથમિક ધના નીચલા સ્ટેજની.
આત્મા અને શરીરના ભેદ સમજાઇ ગયા. એટલે વ્યવહારથી સંસારમાં રહેવા છતાં, સંસારના ખાનપાન અને ભોગેાપભોગ કરવા છતાં, મન આત્મસિદ્ધિમાં જ જેનુ રમે છે, ચેન પડે નિહ તેને સંસારમાં, પણ કુદકા મારી શકતા નથી. સંસાર છેડી ત્યાગ માગે સાધુ બની શકતા નથી, કુટુંબને પોષવું રહ્યું. કમાવું પડે. ન છૂટકે વ્યાપક રાજકીય અનીતિના પ્રતાપે અનીતિ પણ દુ:ખાતે મને સેવવી પડે. છતાં હૈયું પવિત્ર, મન ચાકખું, વિચારે ઉંચા, સાધન સામગ્રી અને સયેાગેાના સદ્ભાવમાં આત્મીય ઉછળે. શક્તિ ફારવે, સ ત્યાગી અને વિશ્વનું કલ્યાણ કરે.
સંસાર વ્યવહારમાં પણ એનું ઔચિત્ય દીપી ઉઠે. સગાવ્હાલા પ્રત્યે મમતા નહિ પણ દુઃખમાં ખેલી. સુખમાં સ`ને ભાગી બનાવે. કોઇનું દુ:ખ જોયુ જાય નહિ. શક્તિ અનુસાર મદદ કરીને જ જ ંપે. દીનદુ:ખિયા ભાળે ને અનુકંપા ઉઠે. ભૂખ્યાને અન્ન તરસ્યાને પાણી. નિવસ્ત્રને વસ્ત્ર, આજારને ભેષજ,

Page #82

૨૯, મુંગા પ્રાણ એની દયાથી પર નહિ, પશુને ઘાસ. કૂતરાને રોટલા આપે. માછલા મારવા દે નહિ. વીંછી સાપને યથાસ્થાને મૂકાવી બચાવી લે. શિકારીના શિકાર છોડાવે. માંસાહારીને માંસાહાર ત્યાગી બનાવે. કસાઈને દયાવાળો બનાવે. કારણ કે ધર્મ એને હૈયે. મોક્ષનું એને રટણ. સંસાર ભાસે ભંડે.
જીવનવ્યવહારે પણ કે ઉચ્ચ. શુભ પ્રસંગે સર્વને સંભાળે, ઝાડુ વાળનાર પણ નવાજેશ અને બક્ષીસથી ખીલી ઉઠે. શેઠીયા આવા જ હેજે. આનું નામ તે શેઠ ! આ બધું કરે ધર્મ ઔચિત્યથી. ધર્મ પ્રત્યે સર્વને સદૂભાવ જાગે એ જ હેતુ મેહનું સામ્રાજ્ય ત્યાં ચાલે નહિ. કારણ કે ભેદ જ્ઞાન એના રોમેરોમમાં રમી ગયું.
વાસ્તવિકતાનું જ્ઞાન એટલે વ્યવહારની શીતલતા. એ શીતલતામાંથી સ્થિરતા જન્મ. સ્થિરતા વિચારેમાં શાંતિ પેદા કરે. શાંત વિચારો વસ્તુને વસ્તુ સ્વરૂપે બતાવે. તેમાંથી પ્રજ્ઞા પાંગરે. પ્રજ્ઞા પરમાર્થ આંખ સામે ખડો કરે, અને પરમાર્થમાંથી શું શું ના જન્મ. ઉદારતા, સ્વચ્છ હૈયું. કરૂણા, પાપભીરુતા, લેભનાશ, ક્રોધનાશ, માયાનું નામ નહિ. માન તે હોય જ શાનું? પિતાને સ્વ૫ માને બીજાના નાના ગુણ પ્રત્યે આદર. કારણ કે પરમાત્મા પ્રત્યે પૂરી ભક્તિ.
અને પરમાત્મ ભકિત એ પાયાને ધમ ધમ સદ્ગતિ જ આપે. ધર્મ ધીરજ અને સમત્વમાં. દુઃખમાં દુબળ નહિ. સુખમાં શેતાન નહિ. ધન મળે ને ઉદારતા ખીલી ઉઠે. સત્તા મળે ને સંરક્ષણ સર્વનું કરે, શાણપણ

Page #83

૩૦ મળે ને સર્વને સન્માર્ગે દોરે. કીર્તિની પ્રાતિ એટલે નમ્રતાને આદર્શ. ધર્મ એટલે વિવેક વિનયને ભંડાર. વર્તમાન વિશાળ. ભવિષ્ય ઉજળું અને મુકિત નકકી.
એક આજના યુગના મહાસંતની વીતરાગ વાણીમાં મૂકીએ ધર્મ-ધર્મ આત્માને છે. આત્મા માટે છે. આત્માને સ્વરૂપમાં પ્રગટાવવા માટે છે. સંસાર અનાદિ છે. આત્મા અનાદિ છે. કર્મ સાથેને આત્માને સંગ અનાદિ છે. સંસાર દુઃખમય છે. દુઃખ એનું ફળ છે. દુઃખની પરંપરાને વધારનાર સંસાર છે. આત્માનું કામ સાથેનું અનાદિ મિશ્રણ એ જ સંસાર. કર્મથી સર્વથા સર્વ પ્રકારે સર્વકાળ માટે આત્મા છુટ પડે એ જ મુક્તિ. મુક્તિ માટે પ્રયાસ ધર્મ, - જીર્ણજવરવાળે અંદર રિબાય. બહાર દઈ દેખાય નહિ. આરામ કઈ લેવા દે નહિ. કહે છે કે ઈ માને નહિ. એવી કઢંગી પરિસ્થિતિ. પણ પિતાને દર્દનું ભાન પૂરે પૂરૂં. તેમ સંસાર જીર્ણજવર રૂપ લાગે, તે ચેતતા રહે. નિર્મળ કરીને જ જંપે. નિર્મૂળ ન કરે તે ટી. બી. થાય. રીબાઈ રીબાઈને મરે. ભવ અનંતા કર્યા જ કરે. નરક તિર્યંચ આદિના દુઃખની હારમાળા ચાલ્યા જ કરે.
નજરકેદી રાજા. સર્વ સામગ્રી સાહ્યબી પૂરેપૂરી પણ ચેન પડે નહિ. બહારથી સુખી અંદરથી દુઃખી. સવ્ય સમજવાળ આત્મા સમકિતી અને ધન દોલતને પુણ્ય અધિપતિ. સુખ સુખરૂપે લાગે નહિ. કારણ કે પરતંત્રતાને પાર નહિ. દુનિયાનું સુખમાત્ર વસ્તુને આધીન. કઈ ફેરા

Page #84

૩૧ મળે અને ના પણ મળે. આત્માનું સુખ સ્વતંત્ર, કેઈની અપેક્ષા કે આધારની જરૂર નહિ માટે કર્મને વિરામ કર્મને વિગમ માગે સમજણવાળ ધર્મ. મેહ વિનાનો સાત્વિક ધર્મ.
દુનિયાના ચળકાટ પાછળ પાગલ બનેલ ધર્મને ન સમજે. ન કરી શકે. શીલાજીતના ચળકાટમાં ઘેલે બનેલ વાનર હાથ ઉખેડવા જાય ત્યા માં ચેટે અને મેં ચાંટે એટલે પ્રાણ જાય. ધન-સત્તા અને વાહવાહની ક્ષણજીવી અંજામણ પણ એ જ દશા કરે. પાપના થેક બંધાવે - દુર્ગતિમાં ઘસડી જાય અને ભવમાં ભટકવાનું-પારાવાર વેદનાઓમાં સબડવાનું સર્જન કરે. ખરેખર ધર્મ એ ધર્મ જ છે. એના મમને સમજે તેના માટે અમૃત સુધા છે.
હવે એ ધર્મની ટેકનીક-અસલતા. તેના સાધનોમાં રહેલી સાધકતા. સાધ્ય માટે સાધનની જરૂર. સાધકને સ્ટેજ ક્યાં સુધી સાધનયુકત હોવું જ જોઈએ? નિરાલંબન ધર્મ કયાંથી શરૂ થાય ? આજનું વિજ્ઞાન ધર્મને સાબિત કરે છે કે નહિ? પરમાત્મા અને આત્મા જેવી ઉચ્ચ કોટિની આર્યાવર્તની વાતે હમ્બગ તે નથી ને? દેવદેવમંદિર-ભકિત વિ. જરૂરી ખરા કે નહિ? આ કાળમાં વિશેષ કરીને ? કાળ ફર્યો છે કે હેયા સૂના બન્યા છે ? આજના વિચારની ભયંકરતા. વિ. વિ. અવસરે.

Page #85

વાસ્તવિકતા-વ્યવહાર અને ધર્મ છે
હતે બીજે
વાસ્તવિકતામાંથી ધર્મ જન્મે છે. ધર્મ વ્યવહાર સાથે સંકળાએલો છે. સામાન્યથી આટલી વિચારણ સ્પષ્ટ શબ્દોમાં આપણે કરી. ધર્મ એ માનવ જીવનને પ્રાણ છે. એના વિનાનું જીવન એટલે સળગતે સંસાર. સળગતા સંસારમાં ઠાર આપે, શાંતિ-સમાધિ આપે, પિતે કે તેને માનવને ખ્યાલ કરાવે તે જ ધર્મ. આટલું હૈયે બેઠા પછી તેના સાધક બાધક સાધનેનું જ્ઞાન જરૂરી બની જ જાય.
ધર્મ એ કઈ બજારૂ ચીજ નથી. ન તે ખરીદાય, ન વેચાય. એટલે સંગ્રહ કરવો હોય તેટલે છૂટથી થાય. અન્ય પણ ગ્ય આત્મામાં તેનું વિતરણ થાય. સ્વપર બનેને સંતેષ-શાંતિ આપતી, પરની વ્યથાને કાપતી ક્રિયાને ધર્મ કહીએ. ક્રિયા માત્રમાં સાધ્ય-સાધન અને સાધકને ત્રિવેણી સંગમ જરૂરી. સાધકતા એનું સેન્ટરકેન્દ્રબિંદુ. સાત્વિકતા એનું લક્ષણ
હરકેઈ પ્રાથમિક કક્ષાના સાધકને શુધ્ધ સુંદર નિર્મળ સાધનની જરૂર. જેવું સાધન તેવું સાધ્ય લક્ષ્ય બને. રેતીમાંથી તેલ ન નીકળે. તેલ તે તલમાંથી જ નીકળે. સુંદર નિર્દોષ બાળકને જુવે ને મન આનંદે. કાષ્ટના કાળા ટુક

Page #86

ડાને જેવાથી તે ભાવ ન જાગે. વીતરાગ પરમાત્માની પરમ પવિત્ર તારક મૂર્તિને જુવે અને સાધકનું હૈયું નાચી ઉઠે. સૌમ્યતા પ્રસન્નતા રાગદ્વેષ રહિતતાના આંદોલન દીલમાં ઉછે. રશિમ અને ઈલેકટ્રોની આજની શાયરી સાબિતી માટે બસ છે. એક ગુંડાને અતિ પરિચય ન ગુંડે ખડો કરે છે. સુસંતને સમાગમ સુંદર માનવ યા એક વિશિષ્ટ સંતનું સર્જન કરે છે.
સંસારની કઈપણ આકર્ષક વસ્તુ પ્રત્યે મન આકર્ષાય છે. ત્યાં સુધી ઉચ્ચ કોટિના આલંબનની જરૂરીઆત રહેવાની જ. અન્ય વસ્તુ પ્રત્યે પ્રેમ મૂર્તિ પ્રત્યે પલટાવે જ રહ્યો. એ સજાગ પલટો પ્રભુશ્રીની ઓળખ કરાવશે. તેમાંથી ભક્તિ જન્મશે. ભક્તિમાંથી આત્માની શક્તિને સાદ ઉઠશે. એ સાદમાંથી નાદ લાગશે નીજ આત્માને. હું કોણ? કેમ આટલે ફસાયે? કેમ છૂટાય? બસ સાચી જાગૃતિ આવી કે ભક્તિમાં પણ પૂર જ આવે. ભક્તિનું પૂર અજ્ઞાનના અંધાર પડલ ધોઈ નાખશે. સ્વનું સાચું ભાન થશે. વીતરાગની વીતરાગતા ગમી જશે.
વીતરામનો ઉચ્ચ આદર્શ એટલે પરને પણ સ્વની જેમ સાચા સંપૂર્ણ સુખમાં ખીંચ. બસ “પામરને પરમની ઓળખ થઈ. પરમ બનવા માટે તલસાટ જાગ્યો. લાગે તેના પ્રયાસમાં. વિશ્વનાં સર્વ શ્રેષ્ઠ પદાર્થો શક્તિ હોય તે તે ચરણે ધરવાનું મન થાય જ. તેમાંથી ત્યાગવૃત્તિ જમે. દાન ગુણ ખીલી ઉઠે. દુનિયાના પ્રાણીઓનું દુઃખ દૂર કરવા મથે. સાથે આત્માના સ્વરૂપને ઉંડો અભ્યાસ કરતા જાય. શુદ્ધ વીતરાગ ધર્મના અનુષ્ઠાને

Page #87

૩૪ આ અભ્યાસમાં મદદ કરે, દ્રવ્ય યા અને ભાવદયાનું ઝરણાં વહેતા થાય.
પ્રાણિમાત્રને સહાય કરી તેના દુઃખ દૂર કરવા એ દ્રવ્યયા. આત્મા અને સંસારનુ સ્વરૂપવાસ્તવિકતા સમજાવી, મુક્તિના શુધ્ધ માગે ચઢાવવા તે ભાવયા, ભાવક્રયાથી ભી જાએલા હૈયા કિત હાય તે મદદ કર્યા વિના રહી શકતા જ નથી. આ બધા ગુણા જન્મે ભગવ ́તની ભકિતમાંથી. ભકિતનું આલખન મૂર્તિ. મૂર્તિ પ્રશમ ઝરતી; સૌમ્ય અને દર્શન પૂજન કરનાર ભકતના હૈયામાં ઉચ્ચ ગુણા પેદા કરનાર
હાય છે.
આવી ઉપકારક મૂર્તિના મંદિર મનેહર– દર્શનીયસ્વચ્છ અને આલ્હાદક હાય. સંગેમરમરના શ્વેત આબુના મંદિરે તેમજ રાણકપુરના ૧૪૪૪ થાંભલાનાÀલેાકય વિહાર, લક્ષ્મીની અસારતા આંખ સામે બડી કરે છે. અદ્દભૂત ઉદાર અને ભગવદ્ ભકિતનાં અનુપમ આદ બતાવી જાય છે.
નિર્મળ કુદરતી વાતાવરણ, આત્મા ને સંસારના પકમાંથી ઉંચકી, મુકિતના પંકજની સુરભિ પેદા કરે છે. સુંદર–ઉત્તમ કોટિના ઘૃતના દીપકે દિવ્યલેાકનું ભાન કરાવે છે. તેમાંથી પેદા થતા એકસીજન દેહની શુધ્ધિનુ નિમિત્ત બને છે, ઈંડુ અને મનની શુદ્ધિ આત્મશુદ્ધિના સાધક અને છે. દર્શનપૂજનનાં સઘળા સાધના શ્રેષ્ઠ કોટીના રાખવા પાછળ અનેક સાયન્ટીફીક કારણા છે તેની પાછળ અગમ્ય વિજ્ઞાન બેઠેલુ છે.
ભકિત પ્રાનાના તત્વને પાશ્ચિમાત્ય પ્રા જોરશેરથી

Page #88

સ્વીકારતી બની છે. પુનર્જન્મના, પેપરની દેવડીએ ટંકાતા પ્રસંગે, પૂર્વની મહાવિદ્યાને શાનદાર રીતે સમજાવી જાય છે. એટમ બોમ્બ, અને મેગ્નેટા બેમ્બ, વધારામાં હાઈડ્રોજન બોમ્બ, પરમાણમાં રહેલી ગજબ શકિતને ખુલ્લી કરી બતાવે છે. રેડીયે એકટીવીટીઝ, સ્પર્શ અને હવાનું તાંડવ, સ્પષ્ટ કરે છે. મૂર્તિના સ્પર્શથી, શરીર અને મનમાં પેદા થતા આંદલને, હવે સમજાવવા પડે તેમ છે? મૂર્તિની પ્રાણપ્રતિષ્ઠા પાછળ રહેલું ભવ્યાતિભવ્ય ગૌરવ અને તેમાંથી સજતી આત્મિક ઉર્મિઓને રસ પ્રવાહ હવે બીજી સાબીતી માગે છે? મુહુર્ત અને કાળચકની ગતિમતિમાં વિક્રમ હવે શેના પેદા કરે? | તીર્થયાત્રાનું તેવું જ છે. કુદરતના સુરમ્ય પ્રદેશમાં આવેલા ઉચ્ચ ગિરિસ્થાનમાં સર્જાએલા મહાન તારક વીતરાગ પરમાત્માઓ અને ઋષિ મહર્ષિની ચરણરજથી પવિત્ર બનેલા તીર્થોની સ્પર્શના કેવા અને કેટલા સુંદર ભાવ આત્મામાં પશે? દુનિયા ભૂલાય. આધિ-વ્યાધિ વિસરી જવાય. ઉપાધિ તે મૂકીને જ આવેલ હોય. આત્માની ખેજમાં મસ્ત બને. મૈત્રી વિશ્વ પ્રત્યે જન્મે.
રેવેર ફગાવી દે. કરૂણા દિલમાં દર્દ પેદા કરે, અનેક દીનહીનને મદદ કરવાનું મન થઈ જાય. ચંચળ લહમીને સદુપયોગ થાય. નાશવંત શરીરની નશ્વરતા સમજાય. શાશ્વત આત્માની ખોજ થાય. શુદ્ધિકરણ થાય.
શુદ્ધિકરણ માટે સક્યુરૂની શોધમાં ગમે. ગમે તેને મળે, વાણની પવિત્ર મીઠાશ મને સમજાવે. સાન ભાન સાચા આવે, ગુરૂ કેવા? સ્વાર્થથી પર. પરમાર્થમાં રક્ત,

Page #89

૩૬
અહિં સા–જી′-ચારીથી સથા સરીતે દૂર. ચનકામિનીના ત્યાગી. શુધ્ધ ધર્મ અને સત્ય નીતિના સાચા ઉપદેશક ! ખુલ્લું અડવાણે પગે દેશભરમાં વીચરી સ્વના લ્યાણ સ થે સમાજમાં કલ્યાણુ ભાત્રનાના મહાપ્રચારક. એના પણ વિધિ માર્ગ છે.
નિઃસ્વાર્થ પણે દેશની સાચી આબાદીને રક્ષનારા અને પ્રચારનારા, આ ઉચ્ચ આત્માએ પ્રત્યેની ઉપેક્ષાએ આજે ભારતવર્ષના સમાજોની, ભવ્ય પ્રજાની ખાનાખરાબી કરી મૂકી છે. હુકકવાદના ભૂતે પરસ્પરના પ્રેમ અને ખેાજને ખાખ કરી મૂકયા છે. સત્તાના નાદે પ્રજાની રાજની હાલાકીંમાં સો ગણા વધારા કરી દીધા છે. નીતિના મૂલ્યાંકન મરવા પડયા છે. પાડાશી માટે કે દેશભ્રાતા માટે કાંઇક કરી છૂટવાની ભાવના રસાતળમાં ચાલી ગઈ છે, ‘અશેક’ હૅટેલ અને ‘રૂપમ’ થીએટર પાછળ લાખેા ક્રોડાના વ્યય અને ખેાટ ખમી ખવાય છે, ચારે બાજુથી મેઘવારી એકારીની બીહામણી પીડામાંથી આમ જનતાને ઉદ્ધારવાનુ કેઈને સ્વપ્નું... પણ નથી આવતુ. લાખા ક્રોડાનેા અપવ્યય, કાટ ખાતી મશીનરી. કારખાનાઓની બિન આવડત, બધુ ચલાવી લેવાય છે. નથી સાંભળાતી સાચી શાનદાર માગણી ! હડતાલે હુમલાએ, ખૂન-લુટ-વ્યભિચાર. એ તો રાજી દાના રમકડા બની ગયા. આટલું. છતાં પરદેશી હુમલાને, સ્વતંત્રતા લુટાવાનેા ભય, સદા જાગતે.
.
આ કિકતાને કાઈ પડકારી શકે તેમ નથી. સૂ નથી એમ કેણુ કહી શકશે ? પણ તેનું મૂળ અને ઉપાય ષ્ણુ કાઈને સૂઝે એમ નથી. કારણ કે વાસ્તવિકતાને

Page #90

ક૭
વિસ્તારનાર, સમજાવનાર મહાસાધન ધર્મને પ્રાયઃ દેશવટે આપેલ છે અને ત્રણ કાળમાં પણ ધમ વિના સુખકર વ્યવહાર ચાલ્યા નથી, ચાલવાનું નથી.
આંતરિક ધર્મને ટકાવવા બાહ્ય પ્રતિકે ધાસ અને વાયુ જેટલા જરૂરી છે. જરૂર તેની એ છીવત્તી પણ સાચી સમજણ સાથે. કેસ જેવી મહાસત્તાને પણ પિતાનું પ્રતિક જરૂરી. સ્વનેતા, મહાનતાના બાવલા કે જલતી મસાલ જરૂરી. એની પાછળ કોડને ખર્ચ ઉપચગી, એને પણ મહાસંમેલન મહામંડપમાં ભરવા પડે.
તે સારાએ ભારત વર્ષના ઉત્કર્ષને જ નહિ પણ વિશ્વભરની શાંતિ અને સમાધિના સર્વકાલીન અકાટય સિદ્ધાંત અને બંધારણ બતાવી જનારના ભવ્ય પ્રતિકે કે મહાદેવાલો ઉભા થાય કે મહા પૂજાઓ રચાય તેમાં હૈયાવરાળ કાઢવામાં કઈ બુદ્ધિ કામ કરતી હશે? કે સત્યને કચડી નાંખવાની પદ્ધતિ હશે ?
આ ટીકા નહિ પણ નિર્મળ સત્યની રજુઆત છે. પ્રજા-જમવાની છે જીવવાની છે. એનું જીવન શાંત પ્રશાંત. ગંગાના ખળખળ કરતા પ્રવાહની જેમ આલ્હાદક રીતે વહેતું રહે એટલું તે આવશ્યક ને? ધર્માનુષ્ઠાન વધતા ઓછા કરી શકે, પણ હૈયામાંથી રૂડા અને રઢીયાળો પરમાત્મભાવ તે ન જ સૂકાઈ જ જોઈએને ? પરમાત્મ ભાવમાંથી જ પરોપકારભાવ અને આ મગ જમે છે. તેમાંથી જ સહિષ્ણુતા અને સહાયક ભાવ પેદા થાય છે. એ પેદાશ એનું જ નામ ભ્રાતૃભાવ કે જનસેવા. નહિ કે કેરી વાતે.

Page #91

આજના વિજ્ઞાનને સ્પર્શીએ. શબ્દને એ પકડી શકયું. રેકર્ડ પર ઉતારી શકયું. વાયરલેસ પ્રવાહમાં તરતુ મુકી શકાય. વીતરાગ ધર્મનું પરમ વિજ્ઞાન હજારે બકે કોડને અબના અબજો વર્ષોથી કહેતું આવ્યું છે કે “શબ્દ” પુદ્ગલ છે, ભાષા સમુહ પુદ્ગલે છે. પરમાણુને જ છે. ફોટોગ્રાફી શોધી કાઢી. “છાયા” “ઉદ્યોત આ બધાને જૈન શાસ્ત્રોને ઉંડો અભ્યાસ કરનારને, આજની કોઈ પણ સાયન્સની શોધથી આશ્ચર્ય થશે નહિ. પરમાણુની શક્તિને વિસ્તાર આલેખવામાં તે મહામના જૈન પરમષિઓએ કમાલ જ કરી નાખી છે.
સ્પષ્ટતાથી વાત એ કરવી છે કે વિજ્ઞાનના મૂળીયા પણ ધર્મશાસ્ત્રોમાં સંકળાએલા છે. ફેર એટલે કે ધમ અને ધર્મ શાસ્ત્રો તારક અને રક્ષક છે. વિજ્ઞાન વિનાશક-મારક-ઘાતક અને ડુબાડનારૂં પ્રત્યક્ષ પુરવાર થઈ ચુક્યું છે. વિજ્ઞાન હંમેશને માટે અસ્થિર અને ફેરફારનું યુકત છે, ધર્મના સિદ્ધાંતે અચલ અને સદા એક વાત કરનારા છે. આવા ધર્મશાસ્ત્રોનું રક્ષણ બહુમાન-પૂજન-આદર અને પાત્ર પ્રમાણે પ્રચાર, એ છે આર્ય સંસ્કૃતિને ઉઠાવભયે શણગાર. ' શબ્દ પંડિતે યા અણસમજુ આત્માઓ બોલ્યા કરે છે કે આ જમાનામાં આ બધુ ન ચાલે. ભલા! આ જમાને માનવતા વિહેણે છે? સદ્દગૃહસ્થ વિનાને છે? આર્ય સંસ્કૃતિ તવ ભુસાઈ ગઈ છે? સદાચારના શિક્ષણની જરૂર નથી? સદાચાર અને વિવેક વિનાની કેળવણીએ કે કારમે ઉત્પાત મચાવી મૂકે છે? શિક્ષણ અને

Page #92

૩
પ્રજાનું ગૌરવ છે. સાચા
કેળવણી એ તા આ સત મહેતા સત્યભાષામાં તેના ઠેકેદારો છે. છતાં આજે આટલી અધોગિત કેમ ? આટલુ અજ્ઞાન અને દારિદ્ર શાથી ? લખલુટ ખ વિદ્યા અને કળા પાછળ થવા છતાં, કહા કે વિધાને નામે અવિધા અને કળાને નામે સ્વ'દ શિખવાડાય છે. બાકી ભારત વની આ ભવ્ય ભૂમિમાં તા પ્રલય કાળે પશુ સાચા જ્ઞાનની ઝખક ક્ષણવાર ઝબકીને પ્રકાશશે.
જમાના-ધર્મ અને નીતિ પર તે પાંચસો પાનાનું પુસ્તક આલેખન થાય. તો કાંઇક સાચી સમજણુ ખડી કરી શકાય. વાસ્તવિકતા સાવ વિસરાઈ ગઈ છે એટલે ધર્મી પર પ્રહારો થયે જાય છે. પરિણામે વ્યવહાર બગડી ગયા છે. વ્યાપાર-ધંધા-કારીગરી-લેતી-દેતી-વ્યાજવટ દરના પણ વ્યવહાર શુદ્ધ નિયમે ઘડાએલા જ છે. રાજ્યનીતિપ્રજા-રાજા અમલદાર, પ્રજાના સુખ-દુઃખ, વફાદારીના ધારણ, પુસ્તકાના પાને મેાજુદ જ છે. આવા ઉચા-પ્રેકટીકૈખલ રચનાત્મક મુદ્દાઓ તરફ મેધ્યાન થવાથી, આજની ભયકર પરિસ્થિતિ સર્જાઈ છે.
મનઘડત વિચાર। -ધારાએ અને પરિણામે આપત્તિવિપત્તિ. માર્ગ જડે નહિ. એક સાંધે અને તેર તૂટે. ચારે બાજુ વિષચક, ચારે બાજુ સ્વા—સ્વાર્થી અને સત્તા લેાલુપતા, આ લેાહીમાં આ બધું કયાંથી પેસી ગયું-જન્મી ગયું ?
હજારો વર્ષથી ચાલી આવતી શાંતિ અને સુખના અવતાર સમી-ધ નીતિને ‘જુનવાણી’ ‘રૂઢી’ ‘વેવલાપણુ’ વિ. વિ. શબ્દેથી નવાજી પ્રાને ઉભગાવી નાખી. કાળ

Page #93

૪૦ નથી ફર્યો પણ હૈયા શૂન્ય યા જૂના બન્યા છે. વિનાશક ચીજો અને પદ્ધતિઓને “જમાનાના ઓઠા નીચે અપનાવી લીધી. દેહ દુર્બલ બન્યા. છાતીમાં જેમ નહિ. મનની સાચી વિચાર શક્તિ માંદી પડી. હાથ પગ ઢીલા. મહે
તથી કાયર. ખુરશી ટેબલ અને ૬ કલાકના કામની શે. ઉગમણે બુમ પડે અને આથમણે નાશે. પ્રજાના સૂર-દૂર-ઉર નિસ્તેજ બની ગયા. રાતદિવસ ખાવાપીવાની ચિંતામાં જ બળ્યા જલ્યા. કેઈને પેટની ભૂખ તે કેઈને પટારાની મહાભૂખ. સત્તા ભૂખનું તે સાક્ષાત્, પ્રદર્શન. ધર્મ ઘટે ધન જાય. સંપત્તિને સાહ્યબી. દેવાને પાર નહિ અને મેવાનું નામ નહિં. કહે છે ૬૦ અબજનું અજબ દેવું !
આતે માત્ર સામાન્ય રૂપરેખા. બાકી શું બની ગયું અને શું બની રહ્યું છે આલેખતા કલમ કંપે. હૈયું ધ્રુજે. શું થશે આ બનશેની તે કલ્પના જ શી ? સઘળું પ્રાયઃ અવળું હોવા છતાં, ભારત વર્ષ સંસ્કાર ભૂમિ છે. અણુ અણુમાં પરમાત્માને પવિત્ર સાદ છૂપાએલ છે. સંતમહંતની મીઠી પ્રશાંત વાણીના પરમાણુઓ પથરાએલા છે. તેને પકડવાના પ્રયોગો પણ ગતિમાન છે, સફળ થાય કે ન થાય. પણ સર્વને શાંતિ આપે એવા વિશ્વને સર્વ શ્રેષ્ઠ દોરવણી આપે તેવા પ્રબળ સાધને આજે છે છે ને છે. તદ્દન નિર્મળ ને નિષ્પક્ષપાતી.
માનવ સૌંદર્યને નિહાળતા આવડે, તે જ એ સાધનને પામે. માનવનું શરીર ભલે અશુચિથી ભરેલું હોય. મહીં બેઠેલે આત્મા અતિ તેજસ્વી છે. દૃષ્ટા છે. સર્વ જ્ઞાનમય

Page #94

છે. અનંત સુખનો ભર્યોભર્યો છે. જકડાએલે છે કર્મની જંજીરેથી, પહાડના પહાડ ખડકાયા છે તેના પર પૂર્વના દુષ્કૃતના. ઘેરા ઘનઘોર વાદળ છવાયા છે તે જ્ઞાન તિ પર કમ કોઈ અજાણ અજાયબીભરી ચીજ નથી. પિતે કરેલા સારા નરસા કાર્યોની વાસનાને મહાજ છે. દૂર કરે એને પિતાના હાથની વાત છે. વાસ્તવિકતાનું યથાર્થ જ્ઞાન સબળ સાધન વાસ્તવિકતાનું સાચું ભાન એટલે ધર્મ. ધર્મયુક્ત પ્રગતિ એટલે વ્યવહાર,
હવે આ ત્રણેને સુસંગ કરાવી દઈએ. એટલે સુખ શાંતિ અને સમાધિ. આત્મા અમર છે. અવિનાશી છે. દેહ ભાડુતી છે, બદલાત છે. ક્ષણ વિનાશી છે. આત્મા સિવાયના સર્વ પદાર્થો ક્ષણજીવી છે. રૂપ-રંગ બદલાતા જ રહે છે. તેને મેહ-પ્રેમ-ચાહના એક માટે વિભ્રમ છે. દેહથી સર્વથા-સર્વદા છૂટાપણું એ જ મુક્તિ. આત્માના તેજનું પૂર્ણ પ્રગટીકરણ. આ થયું વાસ્તવિક જ્ઞાન.
આ સાચા જ્ઞાનમાં પરિપૂર્ણ શ્રદ્ધા ધરાવનાર હરકેઈ આત્મા મહામાનવ બની જાય છે. એના તરફ કઈ પણ સજજનને ભક્તિ-પ્રેમ જાગે એ સ્વાભાવિક છે. એવા આત્માનું કઈ ઐહિક દુઃખ થા આપત્તિ પિતાની બનાવી લેનાર ધન્યવાદને પાત્ર છે. આમાં ગુણ પ્રત્યેનું અલબેલું આકર્ષણ રહેલું છે. જ્યારે દીન-હીન દદી પ્રત્યેની હમદર્દી એ દયા છે. અનુકંપા છે. દયા, કે ભૂખ તરસનું દુખ દૂર કરવામાં પાત્ર કુપાત્રની ઝાઝી વિચારણા કરવી પડતી નથી. દયા અને દાન એ દેશ ભારતના

Page #95

૪૨
આદર્શ હતા. એ હતા ત્યાં સુધી આખાદી અને જાહા
જલાલી રહી. સભ્યજ્ઞાન અને શ્રધ્ધાયુકત પવિત્ર આત્માએ જે દેશ કે નગર-ગામમાં વસતા હાય, ત્યાંની પ્રજાને સદા આશ્વાસન જ હાય છે કે આપણા સુખ-દુ:ખને ખેલી આપણી સાથે જ છે. આર્યાવ્રતનું આ સુલક્ષણ હતું. આથી ગરીબને માલદાર પ્રત્યે માન રહેતું. અદેખાઈ નહિં. શ્રીમત તે સહાયક જ હાય. કદી ઉન્મત્ત નહિં.
બધા પરસ્પરના આ ધર્મ પ્રત્યે સહિષ્ણુ હતા. ટીકાખાર કે નિંદાખેાર નહિ. ધ વાદ જરૂર થતા પણ પ્રમાણિક રીતે, આજ તા ધ વાદને બદલે પ્રાંતવાદ-ભાષાવાદ અને જાણે બધુ વાદમય હૈયાહેાળીનું જ વાતાવરણ, પ્રેમના પ્રલય અને દ્વેષના દ્વાર ખુલ્લા. પછી શુ ધર્મ કે સાચા વ્યવહારની તે પડી જ કેાને હાય ! અને ત્યાં ઉચ્ચ કેટિના સંયમ-ધમની, પાંચ ઇંદ્રિયાના નિગ્રહની, કે શરીર પરના મેહત્યાગની વાતા-અણુને વાયડી લાગે તેમાં શી નવાઈ ?
છતાં બધુ જ સારૂં સાફ નથી થઈ ગયું, બીજકા પડેલા જ છે. પરમ સત્યને સમજાવનાર અને સમજનાર પણ છે જ. ભલે અતિ અલ્પ સખ્યામાં. એ ખીજને અંકુશ લાવી-પુષ્પ ફળ પાંગરે તેવી સુયુકિતપૂવ કની ચેાજનાની જરૂર છે. ફકત એક જ પંચવર્ષીય. સમાચાર પત્રો કે માસિકા પોતાના અગ્રલેખમાં આ વાતને સ્પશે. વિનીત ડાહ્યા નાયકે વાણીમાં વાસ્તવિકતાને વેગ આપતા થાય. આયાવના સંતમા જરા મૂળસ્થાને પાછા ફરે,

Page #96

બસ ઉન્નતિ-પ્રગતિ અને આગેકદમ ! - વારિ એટલે પાણી જેવી નિર્મળ વાસ્તવિકતાથી માનવી નિર્મળ બને. ધીરજ પૂર્વકની મતિથી સદુધર્મને સમજે. તે સમજમાંથી ઉગતા શુદ્ધ વ્યવહારને રોજીંદા જીવનને અપનાવે. પુણ્ય પાપના ફળરૂપ સુખ દુઃખને સમભાવે સહે. શકય સંગેમાં પિતાનું બીજાના ઉપ
ગમાં આવે તેવી ભાવના રાખે. પરંતુ પડાવી લેવાની ઈચ્છાને કુકરાવે પરમાત્મ તત્વમાં અટલ શ્રદ્ધા રાખે. સૌનું ભલું ઈચ્છે. બુરૂં તે દુશ્મનનું પણ નહિ, માનવતાને દીપ પ્રગટશે. ઘરઘર જોત-પ્રકાશ ફેલાશે, મન મોકળા બનશે. ભાઈચારેને ભાતૃભાવ દેશને આબાદ બનાવશે. પ્રજને ઉન્નતિના શિખરે સ્થાપશે. વાસ્તવિક્તા-ધર્મ અને વ્યવહાર એક સાંકળે સંકળાએલા સાચી શાંતિ અને શૌર્યની સુંદરતા વ્યાપક બનાવશે.
મહામંગલ પર્વ
પર્યુષણ પર્વ એ મહામંગલ પર્વ છે તે અંહી લેખક પૂ. 3 શ્રી યુકિત પ્રયુકિત અને અનુભવની એરણ પર ચડાવીને રજૂ ! કરે છે. આ મહામંગલ જેના દિલમાં વસે તેનું કલ્યાણ જ | થાય એમ આ લેખ સમજાવે છે. dovo0c000-
વિવમાં મંગલ સૌને ગમે છે. “મંગલ” શબ્દ સાંભળતા જ આનંદ લહરી આવી જાય છે. અપમંગલ કેઈને

Page #97

ગમતું નથી. મંગલ સૂચક વસ્તુઓ જેવા ઈચછે છે. ખરીદવા ઈચ્છે છે. ખાવા ઈચ્છે છે. સંઘરવા સૌ ઈચ્છે છે. લિસ્ટ લખીએ તે ઘણું મોટું બની જાય. છતાં સર્વનું મંગલ થાય જ છે એમ નથી એ હકિકત છે. ઈચ્છવા છતાં, પ્રયત્ન કરવા છતાં શા માટે મંગલ ન નિપજે ?
બસ આ છે એક કેયડે. સાધારણ નહિ, આજ કાલને નહિ, અનાદિકાલને. “મંગલની વાંછા છતાં અપમંગલ કેમ બને ? સુખની તાલાવેલી છતાં દુઃખ કેમ આવી ચીટકે? સૌભાગ્યની ઝંખના છતાં દુર્ભાગ્ય લમણે શા માટે ? આનંદમંગલના પ્રસંગે શેકના ઘેરા બનાવ કેમ ?
કોઈ ઈશ્વરને દોષ દેશે. કઈ આજુબાજુના નિમિત્તને આગળ કરશે. પણ પગ નીચે બળતું પ્રાયઃ મોટા ભાગને દેખાશે નહિ? “મંગલની કામના વાળા તે કેઈનું મંગલ કર્યું? અરે ઇચ્છયું પણ ક્યાંથી ઈચ્છે? પૂર્વ ભવમાં કેઈનું ભલું કર્યું નથી, ઈચ્છયું નથી, તેથી તે દુઃખ અને દુર્ભાગ્યમાં સબડે છે. એ આત્માને વળી આ ભવમાં પરનાં મંગલની ઈચ્છા જ કયાંથી જન્મે ? તે શું આ ભવમાં પણ એને ઉધ્ધાર નહિ જ? ના એમ તે એકાંતે કેમ જ કહેવાય? માર્ગ છે. માર્ગને ખપી હેય, ખપી બને તે.
“અપમંગલ નું મૂળ પિતે છે એમ સમજે છે. ગત ભમાં કોઈનું હિત કર્યું નથી. હિત ઈછયું નથી.
અહિત મોટે ભાગે કરેલું. અહિત ઈચ્છવામાં કમિના રાખેલી નહિ. એના ફળ રૂપે “અપમંગલ' સિવાય સાંપડે શું ? મંગળના ભગીરથ પ્રયત્ન ના કામિયાબ જ નિવડે

Page #98

૪૫
ને? છતાં આટલાથી ચેતે. પિતાની ભૂલનું ભાન થાય. તે જરૂર ‘સુભગ બને. એમાં લવલેશ શંકા નહિ. કરે તેવું પામે, વાવે તેવું લણે. એ સામાન્ય વ્યવહારની વાત છે.
સારું કાર્ય કરે તેવું સારું થાય. પણ સારું શું ? હિતકર શું ? મંગલ શું? આ પ્રશ્ન કેટલા સજજનને ઉઠે ? સારાનું ફળ સારૂ પણ તે કેટલા કાળ માટે? અને પછી શું? સદાએ સારૂ જ આત્માના હાથે થવાનું જ ? અને ન થાય તે મેટાનું ફળ બેઠું પણ ઉભું જ ને? તે પછી સદાને માટે “મંગલ” બની રહેવાની ખાત્રી નહિ જ ને ? તે સદા “મંગલ” બની રહે તે ઉપાય કે માર્ગ ખરો કે નહિ ?
આર્યાવર્તની આર્ય ભૂમિ પર થઈ ગયેલા સંતમહંત, ઋષિ પરમર્ષિઓ, અને તેથી આગળ વધીને તે સર્વના આધારભૂત સર્વવિદ વીતરાગ પરમાત્માએ “સદા મંગલ” ને પરમેચ્ચ રાહ બતાવી જ ગયા છે. રાહની શોધમાં હોય તેને માટે, રાહ પર ચાલવાની તમન્ના હોય તેને માટે, માર્ગ સાદે સરળ અને આટીઘુંટી વિનાને પણ સમજ ધીરજ ને માગતે. ધીરવીર અને ગંભીર માટે. બે દુ ચાર જે. આંક અને અક્ષર જ્ઞાનને શ્રધ્ધા જે.
આત્મા અસલમાં “મંગલમય છે, “અપમંગળ એની સાથે અસલથી લાગેલ છે. સુવર્ણ સાથે માટીની જેમ. માટી દૂર થઈ શકે છે. સુવર્ણ સુવર્ણ રૂપમાં શેભી શકે છે. કેમિકલ પ્રયોગ કરવો જ પડે. “શુદ્ધિની ક્રિયા અતિ આવશ્યક. “મંગલ અપમંગલમ્ સુખદુઃખ, સૌભાગ્ય, દો.

Page #99

ભંગ્ય, બધા કર્મના ખેલ છે. કર્મ આત્માની સારી નરસી કૃતિ છે. તેને પુણ્ય-પાપ કહીએ. તેના ફળને સુખ-દુઃખ કહીએ. મારું નહિ તેને મારૂં માન્યું. તે માટે અનેક જુઠ પ્રપંચ કર્યા. તેનું ફળ રિબા મણ આવતા મુંઝવણ થાય. જે પોતાનું હતું તેની ઓળખ ના થઈ. પરમાં ભાન ભૂલ્યા. ગાંડા અને પાગલ બન્યા. પરવશ બની સ્વની–પિતાનાની હેળી સળગાવી હવે શેક શે ?
શરીર પિતાનું નહિ. શરીરને ખાતર, પિતાના માનેલા ધન-કણ અને કુટુંબ પિતાના નહિ. પિતે એકજ આત્મા. આ ભવ પર-ભવ અને ભવની પરંપરામાં ભટકનાર. ભટકવું મટાડવું હોય. સ્વના સચ્ચિદાનંદ સુખમાં મહાલવું હોય. આત્મ તેજમાં રમવું હેય. અંધકારમાંથી પરમ પ્રકાશમાં જવું હેય. અંધકારમાંથી પરમ પ્રકાશમાં જવું હોય તે ક્ષણભંગુર સંસારના સુખને મોહ ઘટાડે જ, અરે તે મેહને નાશ કયે જ છૂટકે. સ્વકૃત પાપના ફળરૂપ દુઃખને સમભાવે સહેજ છૂટકે. આ નાને સરખે, પણ વિશાળ સુખને દેનારે, ઉપદેશ જ્ઞાનીઓને છે. સમજે, સ્વીકારે, હૈયે ઉતારે તે ફાવે, આ માટે જ-આમાં આગળ વધવાના હેતુથી જ ધર્મકિયા-દાન શીલ, તપ, ભાવના, પરોપકાર, અનુકંપા, દયા મહાદયા સર્વ કાંઈ કરવાનું છે. સજજન-શ્રાવક કે સાધુ બનવાનું છે.
હરહંમેશ સઘળું ના બને તે આત્માઓ માટે પર્વે
જ્યા પરમેપકારીઓએ. સઘળા પર્વે સાધ્ય ન બને તેવાઓ માટે “મહા મંગળ પર્વનું અમૃતપાન કરાવવા

Page #100

૪૭
સર્વાંગી ચેાજના ઘડી આત્મ-ઘડવૈયાએએ. કાઈ તેને કહે ‘પર્યુષણા', કાઈ કહે પર્યુષણ ઉપનામ આપે કાઈ
‘પાપચૂસણુ’.
પાપેા જ્યાં સુધી ચુસાઈ ન જાય ત્યાં સુધી ‘મ’ગલ' મળે જ કયાંથી ? જ્યાં સુધી પાપે આત્માના ગળી ન જાય, નાશ ન પામી જાય સર્વથા, ‘મહા મંગલ’ લાવવું કયાંથી ? મહા મ’ગલ' માત્ર માક્ષર મેાક્ષ, આત્માની ક મુક્તિથી જ મળે. કર્માની મુકિત કષાય મુકિત વિના કયાંથી હેાય ? કષાયથી અલગા તાજ થવાય, જો છુટી જાય પંચેન્દ્રિયની વિષયવાસના. તા પામવુ' હોય ‘મહા મંગલ’ કે વચલા ગાળાના ‘મંગલ' તે શરણે જાવ ‘મહા મંગલપ’ને ‘મુકિત એક કુદકે મળી જતી નથી વચ્ચે સ્ટેશન કરવા જ પડે. અને તે પણ સાધ્યની સિધ્ધિ માટે, તે માટે વચલા ભાવા ‘ધ્રુવ-મનુષ્યના' ધ સામગ્રી યુકત મળે એટલે ‘મ’ગલ'. ‘મોંગલ' મહા મોંગલ' ને લાવે જ લાવે.
પર્યુષણાના પરમ મંગલ દિવસ ભાદ્ર શુકલ ચતુર્થી. વેર-ઝેરના વિષને વમવાના, અંતિમ વાર્ષિક દિવસ શમ રસમાં ઝુલવાને ઝુલા, આત્માના ઉંડાણમાં ઉતરવાના સફળ પ્રયાગ, સદ્ગતિ સાધવાનું શુભ મુહૂ પાપથી પાછા હઠવાનું ઉત્તમ ટાણું, સાધર્મીક ભાવના શેણલાને સફળ બનાવવાનો સુભગ દિવસ. આત્મા ઠરે, પાપો બળે. સુખની શ્રેણી સર્જાય. મહા સુખના સીસા-પાયા નખાય, ધન્ય દિવસ.
એક સપ્તાહ અગાઉ, પંદર દિવસ પહેલા-માસ દોઢ

Page #101

૪૮
માસ પહેલા, સન્માન-સત્કાર થાય એ રૂડા પર્વના. ૪૫ દિવસના ૩૦-૧પ-૮ દિવસના ઉપવાસ. આયંબિલ એકાસણું તે ઢીલા પચા માટે પણ સહજ. નાણા કથળી ખૂલે ધનવાની. કેઈની મને તે કેઇની શરમે. પણ પ્રવાહ દાનને શરૂ થાય જ. સાતે ક્ષેત્રમાં અને ધર્મની શાસનની પ્રભાવનામાં. તપની પ્રભાવના અનુમોદનાને પાર નહિ, પાજી પણ રાજી થાય અને ઉમળકે આવે ઠીક ઠીક ખર્ચા દે. પેલા પશુ પક્ષીને પણ અભયદાન મળે. પશુશાળાના પ્રાણીઓ પણ ગોળ ઘાસ પામે. અને સાધર્મિક વાત્સલ્યના તે ઉછાળા જ હેય ને? નવકારશી અને સંઘ જમણ તે હોય જ અને તપના પારણા માટે આગ્રહ કે અને કેટલે? અત્તર વાયના અને પૂર્વ પારણું તે હોય જ હેય! ભારે બહુમાન પૂર્વક જ, પાટલા થાળી મુકીને પીરસણીયા મીઠા અને વિવેક ભરેલા, અને ભોજન? ભલાભાઈ એ તે વિવિધરંગી અને મહેક મારતા જ હોય ને ? આવું તે પૂછાય ? આતે જૈનેના જમણ. ગુરૂભકિતના હાવા. ભાવનિર્મળ–સાધન નિર્દોષ અને સંયમ પિષક
ગીત-ગાન અને વાજિંત્રને પાર નહિ. વરઘડા શેભાયાત્રા એક પછી એક જોયા જ કરે. રથયાત્રા રળીયામણી શાસન શોભાકારી. પાઘડીએ દુપટ્ટા ભલે ન દેખાય પણ હૈયાના સાચા ભાવ સાજનના મુખ પર તરવરે. ઉત્સાહને આંક નહિ. શોભાને થેભ નહિ આગમન સન્માન ઘીની ઉછામણી અને રૂપિયાની બેલી. ઘરે પધરાવે અને રાત્રિ જાગરણ કરે. મીઠાઈઓ વહેંચે અને રૂપૈયાને રાંક બનાવી દે. અનુકંપાદાન તે શણગાર રૂપે. ગરીબ હરખે અને

Page #102

૪૯
ગરીબના બાળ નાચે કુર્દ આતા જિનેશ્વર દેવેાના માર્ગનુ ‘મહાપ’‘મહામંગલ', મેાક્ષદ્વારની ચાવી લાગી જેને હાથ તે ફાવ્યેા. સ ંસારમાં ફુલવુડ બંધ. દુઃખવિનાશ સર્વના શિવસુખ દન, પ્રવચન વ્યાખ્યાન વાણી ? એ તે ધમની રાણી. રાતડા આત્મા ત્યાં જ અને ધમ રગે રગાય. કઇક ઘર ભગાય. સાધુ અને સાધ્વી બને અને મહેલાત મેટી રચાય. સ્ફટિકમણિના નિકેતન નિવાસે સર્જાય. અંતે તે સઘળુ સ્ફટિકમણિની સિદ્ધશિલાથી ઉવ કાયમીવાસ માટે. તે ઓછા કાંઇ નવતત્વ'ના નિર્માળ જ્ઞાન વિના મળે ? સમ્યજ્ઞાન દર્શન ચારિત્રને ત્રિવેણી સંગમ તા જ સધાય. તે સધાય તે જ મુકિત પમાય. સાધવા માટે સાધુપણુ પંચમહાવ્રત ધરવાપણું, આગમના અભ્યાસ અને સ્વાધ્યાયનુ શરણુ, તપ તેનું રક્ષણ કવચ, સાધુના સ્વાંગમાં અને ધ ધ્વજ બગલમાં, ચાલમાં, બેલમાં સમિતિ ગુપ્તિ. પેલી નવવાડ’ની ગુપ્તિ એ પ્રાણ, આંખમાં અમી. વેણુમાં હિત. મિઠાસ સદા શુભ ધ્યાનમાં,
આ છે અમારા મહામ ગલ' પર્વની પ્રસાદી. પામે તે અનુભવે. વર્ણન થાય નહિ. ઘીના સ્વાદ કેવા, ચાખે તે જાણે. ‘પર્વાધિરાજ તા પર્વાધિરાજ’ જ છે, પામરને પણ પદ્મ બનાવે. ગાંડાને ડાહ્યા બનાવે. ભાન ભુલેલાને સુમાગે સ્થાપે. ખાઉકણને તપસી બનાવી દે, વિષયીને બ્રહ્મચારી કરી દે. પાજીને રાજી કરી દાની બનાવે, નાસ્તિકને આસ્તિક મળે. આવા મહાન તારક ઉદ્ધારકમહાપર્વાની સામે ચેડા કરનારની શી ગતિ થશે, તે તે જ્ઞાની જાણે !

Page #103

વ શાન બઢાવવાને બદલે “મહાપર્વની મહામંગલની હાનિ કરનારાઓ કેવી હાનિ પામશે તે વિચારતા આત્મા ભાવદયા દ્રવે છે.
“મહામંગલ પર્વની વિભૂષા કેટલી કરીએ કલમ નાની ફાયોપશમ અતિ આ છે છતાં ગુરૂકૃપાબળ મોટું. તેમાંથી નિપજતે શાસન ભાવ હૈયે ઉછળતે. તે ભાવનું અમૃત બિંદુ “ભુવન” ને “મંગલ મહામંગલ આપે અને “ચંદ્ર નિર્મળ મહાશાસન સદા જ્યવંતુ વતે,
| તિથિ પ્રકરણ-હકિકત અને ઈતિહાસ
જન સંઘમાં પર્વતિથિનું આરાધન ઘણું અગત્યનું છે. તે અંગે જે મંતવ્યભેદ ચાલે છે તેના ઊંડાણમાં છેડા ઉતરાય તે ભેદ ટળી જાય અને તેથી એક શાસન-હિતચિંતક મુનિરાજશ્રી આ વિષય અંગે હકિકત અને ઈતિહાસનું અને નિરૂપણ કરે છે. જે વાંચકે ને સત્યની પ્રતીતિ કરાવશે.
શાસન અને શ્રી સંધ. શ્રી સંઘ અને ધમ ધમ અને આચાર, આચાર અને સિદ્ધાંત. સિદ્ધાંત અને સામાચારી. આ બધા પરસ્પર સંલગ્ન છે મુક્તિ માર્ગની સુંદર સાંકળ છે.
તિથિ અંગે આરાધના. તિથિકાળ આગમી. પ્રતિક્રમણની આચરણ-સામાચારી. આ અંગે સં. ૧૯૩૫ સુધી

Page #104

૫૧
સામાન્ય વાતાવરણ, સ, ૧૯૫૨ માં પ્રશ્ન ઉભા થયા. સ. ૧૯૫૨ માં ભાદ્ર સુ. ૫ ને ક્ષય પોંચાંગમાં હતા, ભાદ્ર શુકલ ચતુથી અવ્યાખાધ હતી. સંવત્સરી આરાધનામાં કોઇ વિક્ષેપ હતા નહિ. પ્રશ્ન પચમીના ઉડયે. પંચમીની આરાધના કેવી રીતે કયારે કરવી? આગલે દિવસે તે સંવસરીની આરાધના અભ્યામાય મળે છે. આ સિવાયની પાંચમી હાત તે તે ક્ષયે પૂર્વા તિથિ દા-નિયમથી ચતુથી ને દિવસે પંચમીની આરાધના થતી આવી છે.
એક વગે` સવત્સરી સાથે જ પંચમીની આરાધના શાસ્ત્ર પાઠાના સબળ–આધારે કરી. ખીજા વગે તે વર્ષે પુરતા બીજા પંચાંગના આધારે ના ક્ષય સ્વીકારી, પાંચમી ઉભી રાખી, ચતુર્થીની સંવત્સરી યથાસ્થિત કરી. અને વગે` ભાદ્ર શુકલ ચતુથી અવ્યાબાધ રાખી. અપવાદરૂપ એક પૂજ્યે ચારેક સાધુ સાથે ત્રીજા ક્ષય કરી, ત્રીજે ચેાથ કરી ચેાથે—સંવત્સરી ન કરતા ત્રીજે જ કરી,
સં. ૧૯૬૧ માં ભાદ્ર સુ. ૫ ના ક્ષય પોંચાંગમાં આળ્યે, ભારતવર્ષના સકલ શ્રી શ્વે. મૂ. પૂ. સંઘે ચતુથી સંવત્સરી ઉદયાત્ ચતુથી એ જ કરી, પૂ. આ. શ્રી સાગરાનÛ સૂ. મ. એ પણ અલબત્ત જાહેર કરીને કે હુ' કુવૃષ્ટિ ન્યાયથી અધાની સાથે થાઉં છું. કુદૃષ્ટિ ન્યાયની સંગતતા અસંગતતામાં હાલને તબકકે ઉતર્યા વિના સ’. ૧૯૮૯માં પહાંચીએ. સ’. ૧૯૮૯માં ભાદ્ર સુ. ૫ ના જ ક્ષય પંચાંગમાં હતા. ત્યાં પાછા પૂ. સાગરજી મ. જુદા પડયા.
સ, ૧૯૯૨ માં ભાદ્ર સુ. પ એ હતી. ધારણા સરળ અને સ્પષ્ટ હતી. પૂ. સાગરજી મ. સિવાય બધા ભાદ્ર સુ.

Page #105

સર ૪ ઉદયાત્ અવ્યાબાધ રાખીને જ આરાધના કરે એ સ્વાભાર્વિક ગણાય. પણ વાતાવરણમાં પલ્ટ આવ્યા. વૃઢૌ જાર્યા તથોત્તરા નિયમથી પૂ. બાપજી મ. ના સમુદાયે આ. શ્રી ભદ્રસૂ મ. પૂ. લબ્ધિસૂ, મ. પૂ. પ્રેમસૂરિ મ, પૂ. ભક્તિ સૂ. મ. પૂ. કપૂર સૂ. આદિ મ. સાહેબે એ ભાદ્ર સુ. ૪ ને પંચાંગ પ્રમાણે અવ્યાબાધ રાખી સ ́વત્સરીની આરાધના કરી, પહેલી ફૂલ્લુ પંચમીના પારણા થયા અને બીજી ઉદ્દયાત્ પંચમીએ પંચમીની આરાધના કરી. પૂ. નેમિસૂ. મ. આદિ મ. સાહેબાએ એ ચેાથ મનાવી ખીજી ચેાથે એટલે પહેલી ફલ્ગુ પંચમીએ સંવત્સરી કરી. જો કે તેએશ્રીના પ્રચલિત કરેલા નિયમ પ્રમાણે ખીજાપ’ચાંગમાં બે છઠે મળી શકતી હતી, જ્યારે પૂ. સાગ રજીએ એ ત્રીજ બનાવી પહેલી ફલ્ગુ પચમીએ સ’વત્સરી કરી, બસ આ ૧૯૯૨થી પ્રગરણ મંડાયા. આધુનિક ‘તિથિ પ્રકરણ’ના.
સ. ૧૯૯૩ માં પણ ભાદ્ર સુ. ૫. બે હતી. ખાણુ પ્રમાણે અને એ સ્વાભાવિક છે. પણ એક વિશેષતા ૯૩ ની હતી. પૂ. બાપજી મ. ને માત્ર પેાતાને (પેાતાના સમુદાયને ભાદ્ર સુ. ૪ ઉદ્દયાત્ આરાધના માટે આજ્ઞા કરી) વચનબદ્ધ તાના ઢેરે કરી ૯૨ માં અલગા રહેવુ પડયુ હતુ . તેઓશ્રી ૯૩ માં ઉદ્દયાત ચતુથીની સ ́વત્સરી આરાધી ખૂબ જ આનંદ પામ્યા. એટલું જ નહિ પણ ત્યાર બાદ તેઓશ્રીએ પ્રસંગ ામી–પ્રશ્ન થતાં ખૂબ જ સ્પષ્ટ ખુલાસા પણ કર્યો કે :
સંવત્સરી ૧૯૯૨ માં શનિવારે છતાં રવિવારે કરેલી શાથી? એ વખતે વાટાઘાટની શબ્દ જાળમાં હુ' ઠગાયે હતા....મને કોઈએ પૂછ્યું કે પૂછાવ્યું તે બધાને મેં ભા

Page #106

૫૩ સુ. ૪ શનિવારે જ સંવત્સરી કરવી જોઈએ. પહેલી પાંચમે સંવત્સરી થાય જ નહિ એમ કહેલ. તદુપરાંત “ચતુર્દશી છતાં વિરાધીને પૂનમે ચતુદશી કરવી એ મહાપાપ છે. વિ. વિ.
પછી તે એક વર્ગ સંવત્સરીના ઉદયાત પ્રશ્ન સાથે સાથે બે પુનમે બે તેરસ આદિની ચાલી પડેલી પ્રથાને પણ તિલાંજલિ આપી. પંચાંગે અલગ છપાવ્યા એટલે ઉહાપોહ એર વધી ગયું કે વધારી દેવામાં આવ્યું, અને જેઓને ધર્મઆરાધના–સામાચારી કે તિથિ સાથે ઝાઝી લેવાદેવા નહિ. દેવ-ગુરૂ ધર્મના સાચા સ્વરૂપ જ્ઞાનની કાંઈ પડી ન્હોતી, માત્ર જમાનાના પવને ઉડતા હતા, તે બધાએ તે, (બે વર્ગ તે બાજુએ રહ્યા) અનેક ગુલબંગો ઉડાવી વાતાવરણ કલુષિત કરી મૂક્યું.
સૌજન્યનિધિ કસ્તુરભાઈએ આ વાતાવરણને અંત આવે અને શ્રી સંઘ સમાધિપૂર્વક આરાધના કરી શકે એ હેતુથી પૂ. સાગરજી મ. અને પૂ. રામચંદ્ર સૂ. મ. વચ્ચે લવાદી પદ્ધતિથી ચર્ચા પાલીતાણામાં મૌખિક રીતની પણ ગોઠવી અને પરસ્પરના લખાણ-ઉત્તર-પ્રતિઉત્તર લવાદને બને પૂની સમ્મતિથી સોંપાયા.
પરિણામ-શાસ્ત્રી અર્થમાં પરિણમ્યું. પણ સમાજનું સદ્ભાગ્ય નહિ તે છેવટે કસ્તુરભાઈને પણ જાહેર નિવેદન કરવું પડ્યું કે પૂ. સાગરજી મ. જેવા લવાદ પર ખોટો આક્ષેપ કરી પિતાની લેખીત કબુલાતને આઘી મૂકે છે એ દુઃખદ બીના છે. આ આશયની જાહેરાત પછી વાતાવરણ ક્ષુબ્ધ બને એ સ્વાભાવિક છે.

Page #107

૧૪ પછી તે સં. ૨૦૦૪ અને ૨૦૧૩ અને ૧૪ માં પણ ભાદ્ર સુ. ૫ ને ક્ષય આવ્યું. ત્યાં પણ એક વર્ગો ગુરૂગત પ્રણાલિકામાં પણ ફેરફાર કર્યા વિ. ઇતિહાસથી સમાજને કઈ સંગતિ કે ફાયદે પ્રાપ્ત થયે નહિ.
સં. ૨૦૧૪ ના સંમેલને સાધુ સંસ્થાને માત્ર એક ડાઘ આપે. અને આ વખતે કસ્તુરભાઈ જેવા પરદેશ જઈ બેઠા એ પણ એ ક્ષતિ જ હતી. પણ તે સાલમાં આરાધના અંગે એકતા જળવાઈ. અલબત્ત વર્ષોથી ચાલતા-મનાતા પંચાંગને વિસર્જન કરી કાયમ માટે જન્મભૂમિ પંચાંગને સ્વીકાર કરીને. જરૂર આ બધું થયું. વિધિપૂર્વક
આ દરમ્યાન એક વાત બહુ પ્રચલિત બની હતી. જે વગે શાસ્ત્રીય માર્ગ સ્પષ્ટ રીતે અપનાવી લીધે તે બધાએ વર્તમાન મુખ્ય પૂજને સમ્મત કરીને નહિ. શાસ્ત્રીય સંવત્સરી છેડાઈ ત્યાં બીજી સમ્મતિ મળવાને કે મેળવવાને અવકાશ નહિ. સાથે સાથે કાળબળની વિપરીત અસરમાંથી શાસ્ત્ર સિદ્ધાંત રક્ષણને પ્રશ્ન પણ બળવાન ઉભે જ હતે. આને કાંઇક મા કાઢવાની સદ્દબુદ્ધિથી અને બીજા વર્ગને પણ નજદીક આણી પિતાને પ્રાપ્ત સત્યમાં ભેળવવાની ભલી ઈચ્છાથી પૂ. પ્રેમ સૂ. મ. આદિ મ. સાહેબેએ એક અપવાદિક પક-સં. ૨૦૨૦ માં પડવાડા મુકામે જાહેર કર્યો. જેથી કલ્યાણક તિથિએ અને સંવત્સરી આદિ તિથિની શાસ્ત્રીય આચરણ-અવ્યાબાધ રાખી માત્ર બે પુનમ બે અમાસના પ્રસંગે ચાલુ પ્રથાની બે તેરસને અપેક્ષા સાથે અપવાદિક સ્વીકાર થયે અને શ્રી સંઘમાં કામચલાઉ એકતાનું પ્રસરણ ગણાયું.

Page #108

૧૫
ત્યાર પછી ચાલુ ર૦૧૮ ના ચાલુ વર્ષે ભાદ્ર સુ. ૫ બે આવેલ છે. પકવતી વર્ગને તે તદ્દન સુગમ છે. કોઈ વિકલ્પ વિચારવાનું રહેતું જ નથી. ઉક્યાત ભાદ્ર સુ. ૪ સેમવારે શ્રી સંવત્સરી મહાપર્વની નિરાબાધ આરાધના કરશે. પહેલી ફલ્ગ પંચમીએ પારણું થશે. દ્વિતીચ ઉદયાત્ પંચમીની આરાધના કરશે. બીજા વર્ગને તેમના નિયમ પ્રમાણે એટલે કે ૧૫ર પ્રમાણે બીજા પંચાંગને આધાર લઈ બે છટ્ઠને સ્વીકાર કરી ભાદ્ર સુ. ૪ અવ્યાબાધ રાખવી હશે તે રાખી શકશે. બાકી તે બે પાંચમની બે ચોથ અને એ ત્રીજ કરી ફલ્ગ પંચમીએ બીજા વર્ગમાં આરાધના થશે.
આ છે સાદ સીધે સરળ ઈતિહાસ, ૧૫ર થી ૨૦૨૮ સુધી. હવે અકબર બાદશાહ પ્રતિબંધક જગદગુરૂ પૂ. વિહીરસૂરીશ્વરજી મહારાજાના ફાળથી સં. ૧૯૯૫ સુધીના પ્રસંગો સામાન્ય રીતે અવેલેકીએ. તે પહેલા ભાદ્ર સુ. પ સંવત્સરી પર્વને સ્થાને ભાદ્ર સુ. ૪ અને તેને અનુસરીને ત્રણ ચોમાસામાં અષાડ સુ. ૧૪, કા. સુ. ૧૪ અને ફા. સુ. ૧૪ આરાધનાની ત્રણ પફખી કેવી રીતે સમાઈ ગઈ એ જેવું જરૂરી થઈ પડશે.
શાતવાહન રાજાએ પૂ.કાલિકસૂ.મ.ને વિનંતિ કરી કે પંચમીએ ઇદ્રમહોત્સવમાં મારે હાજરી આપવી પડશે. માટે ભા. સુ. દકે સંવત્સરી રાખે. પૂ. શ્રી સંતરાવ સૈજપz, પાઠને ધ્યાનમાં રાખી દડૂ ન રાખતા થ મંજુર કરી અને અ. સુ. ૧૪ પછીના પચાસમે દિવસે જેમ ભાદ્ર સુ. ૪ની સંવત્સરી કરી તેમજ ભા. શુદ ૪ પછીના સીત્તેરમે દિવસે (કા. સુ. ૧૪ એ કા. સુ ૧૫ ને બદલે) માસી કરી. અને તે રીતે ત્રણ ચૌદશના

Page #109

પ૬
પફખી ત્રણ માસમાં અંતર્ગત બન્યા. ત્યાર બાદ ત્રણ વર્ષ સુધી એકધારી આરાધના ભાદ્ર સુદ ૪ ઉદયાત્ તિથિએ સંવત્સરીની ચાલ્યા જ કરી. પ્રાયઃ કઈ પ્રશ્ન ઉઠે નથી. પણ પૂ. હીરસૂ. મ. ના વખતમાં તેઓશ્રી સમક્ષ પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થયે કે પુનમ અમાસની વૃદ્ધિએ પહેલાં તે બીજી તિથિ આરાધ્ય ગણાતી હતી. પણ કેઈક એમ કહે છે આપ પહેલી તિથિને આરાધ્ય જણાવે છે તે તે કેમ?” ઉત્તરમાં પૂ. હરસૂ. મ. જણાવે છે કે, “પુનમ અમાસની વૃદ્ધિમાં બીજી તિથિ જ આરાધ્ય તરીકે જાણવી બીજો પ્રશ્ન વડા કલપના છડને ઉભે થયે. જ્યારે ચૌદશે કહ૫વંચાય અથવા અમાવાસ્યા આદિ તિથિની વૃદ્ધિમાં અમાવાસ્યાઓ અથવા એકમે ક૫ વંચાય ત્યારે છઠને તપ કયે દિવસે કરે? ઉત્તરમાં શ્રી પૂ. શ્રી ફરમાવે છે કે જ્યારે ચૌદશે (કે અમાવાસ્યા આદિએ) કલ્પ વંચાય ત્યારે છઠને તપ અમુક દિવસે જ કરે તેવું દિવસનું નીયતપણું નથી. ઠીક પડે તેમ કરે. એમાં આગ્રહ શે ત્રીજો પ્રશ્ન ભાદ્ર સુ. પ ની આરાધના સંબંધી થયે. જેણે ગુફલ પંચમી ઉચ્ચરેલી હેય. તે જે પર્યુષણને અઠ્ઠમ બીજથી કરે તે શું તેણે પાંચમનું એકાસણું અવશ્ય કરવું જોઈએ? કે જેવી ઈચ્છા?’ પૂ. શ્રી જણાવે છે--મુખ્ય વૃત્તિથી તેણે ત્રીજથી અઠ્ઠમ કરવો જોઈએ. જે તેણે કદાચ બીજથી અઠ્ઠમ કર્યો હોય તે પાંચમનું એકાસણું કરવાને માટે આગ્રહ નથી. કરે તે સારૂં. ચોથા પ્રશ્ન પંચમી અને પૂણમાના ક્ષય પરત્વે પૂછા. પાંચમ તિથિ તુટી હોય તે તેને તય કઈ તિથિમાં કરવો? અને પૂર્ણિમા ટી હોય તે શામાં પૂ. શ્રીએ ખુલાસો કર્યો કે,

Page #110

પાંચમ તિથિને ફાય હોય ત્યારે તેને તપ પૂર્વ તિથિમાં કરાય છે. પૂર્ણિમા તુટી હોય ત્યારે તેરસ ચૌદશને કરે. તેરસે ભૂલી જવાય તે પડવે પણ (એટલે કે ચૌદશ પડે.
ત્યારબાદ પૂ. શ્રી સેનસૂ. મ. સામે પણ પ્રશ્ન ખડા થયા છે. જેમ કે-“અગીઆરસની વૃદ્ધિ હોય ત્યારે શ્રી હીરવિજયસૂરી મહારાજને નિર્વાણ મહિમા, પૌષધ-ઉપવાસ વિગેરે કૃત્ય, પૂર્વની કે પછીની અગીઆરસે કરવું ?” પૂ. શ્રી જણાવે છે કે, “ઔદયિકી અર્થાત્ બીજી અગીયારસે શ્રી હીરવિજયસૂરિ મહારાજને નિર્વાણ પૌષધ વિ. કરા.” બીજો પ્રશ્નરિહિણીને ઉપવાસ અને પંચમી આદિને ઉપવાસ કારણ હોય તે જે તિથિમાં તે મળી જતી હોય તેમાં કરાય કે નહી ” ઉત્તરમાં પૂ. શ્રી જણાવે છે કે “કારણ હેય તે મળતી તિથિમાં કરાય અને કરાવાય એવી પ્રવૃત્તિ દેખાય છે. કારણ વિના તે ઉદય તિથિમાં જ કરાય એમ જણવું.
સમકાલીન શ્રી ધર્મસાગરજી ઉ. સમક્ષ પ્રશ્ન ઉભે થયે કે “પુનમના ક્ષયે તમે શું કરશે? પૂ. શ્રી એ સમાધાન આપ્યું કે “વાહ, તમારી વિચાર ચતુરાઈ! કારણ કે ચૌદશને દીવસે ચૌદશ પુનમ બન્ને વિદ્યમાન હોવાથી પુનમની આરાધના પણ ચૌદશ ભેગી થઈ જ જાય છે.'
અઢારમી સદીમાં તિથિચર્ચાને અંગે કોઈ ખાસ ઈતિહાસ હોવાનું પ્રાયઃ જાણમાં નથી. એટલે સત્તરમી સદીની માન્યતા પ્રચલિત રહે એ સ્વાભાવિક છે. પરંતુ ઓગણીસમી સદીમાં તિથિ વિષયક પૂર્વ માન્યતામાં હલી ચલી થવા માંડી, કારણ તરીકે દેવસૂરગચ્છ અને અનસુરગચ્છ બે વિભાગ

Page #111

૫૮. અને તેથી વિશેષ તત્કાલીન ગાદીપતી શ્રી પૂની સ્વછાપૂર્વકની આજ્ઞા ખાસ કારણરૂપ લેખાય. દા. ત. આનદસૂરિગચ્છ પુર્ણિમાની વૃદ્ધિએ એકમની વૃદ્ધિ કરવામાં માનતે અને તેને આધાર રૂપે “ત્રદશ્ય વિસ્મૃતી તુ પ્રતિપઘપતિ પાઠને ઉપયોગ થતે (આ પણ એક આશ્ચર્ય ગણાય ને?) બીજી બાજુ દેવસૂરગચ્છના યતિઓ બે પુનમને સ્થાને બે તરસની વૃધિના આગ્રહવાળા બન્યા. આ ખેંચ તાણને અંત આણવા ૧૮૬૯માં સુરત મુકામે લેખ કર્યો કે ૩૬૫બની ઉદયાત્મક તિથિ માનવી. ત્રણ ચોમાસીની પુનમને હાય હાય તે બારસ તેરસ એકઠા કરવા. બીજા માસની પુનમને ફાય હોય તે પડવાને ફાય કરે’ આની સામે પણ પૂર્ણિમા ચૌદશમાં મળેલી દેખાય છે પણ પ્રતિપદામાં દેખાતી નથી? વિ. ચર્ચા શરૂ થઈ સાથે જ પૂર્ણિમા ક્ષયે તેરસના ફાયને વિરોધ પણ શરૂ થયે.
આમ ઓગણીસમી સદીના પ્રાયઃ છેલ્લા ચરણમાં “તિથિ પ્રકરણ” ના ગણેશ મંડાયા એમ કહી શકાય. ભલે સંવિગ્ન સાધુઓ તે વખતે હતા. વિદ્વાન અને ત્યાગી પણ હતા. જૈન સંઘમાં પૂજનીય હતા. પણ સંખ્યા કેટલી? વિહારના ક્ષેત્રે કેટલા? જ્યારે બીજી બાજુએ શ્રી પૂનું સામ્રાજ્ય હતું. તેઓ પરિગ્રહધારી અને સાધ્વાચારમાં શિથિલ હતા. એ તે હકીકત છે સંખ્યાબળ ઘણું. સંવિને પણ શ્રી પૂની આજ્ઞામાં રહી ચાતુર્માસ કરવા પડતા. ધાર્મિક કાર્યો–માન્યતાઓમાં શ્રી પૂને બેલ તે જ છેલ્લે નિર્ણય. આ પરિસ્થિતિ પ્રાયઃ વીસમી સદીને પ્રથમ ચરણ સુધી ચાલુ રહી. દા. ત. :

Page #112

પ૯ સં. ૧૯૨૮માં ભાદ્ર સુદિ એકમે બે હતી. તે વખતના શ્રી પૂજ્ય ધરણંદ્રસૂરિએ આજ્ઞાપાત્ર કાઢયું કે “આગામી પર્યુષણામાં બે પડવા છે તેને બદલે તમ્હારે બે તેરસો કરવી.” સામાન્ય સાધુઓ અને યતિઓ જ નહિં પણ શ્રી રાજનગર (અમદાવાદ) ના પ્રસિધ્ધ ચાર ઉપાશ્રયમાં રહેલા સંવિગ્ન વિશિષ્ટ મહાત્માઓને પણ આ વિચિત્ર આજ્ઞાનું પાલન કરવું પડયું. આવી તે કાંઈક અશાસ્ત્રીય રૂઢિઓ અને વિપરીત માન્યતાઓ યતિકાળમાં પ્રચલિત થઈ પડી અને પરિણામે અજ્ઞાન કારણે કુસંપનું વાતાવરણ ફેલાતું રહ્યું. સં. ૧૯૩૫ માં શ્રી પૂજ્ય ધરણંદ્રસૂરિએ ભાદ્ર. સુ. રના ક્ષયે શ્રાવણ વદિ ૧૩ ને ક્ષય જાહેર કર્યો. પૂ. શ્રી ઝવેરસાગરજી મ. (પૂ. શ્રી સાગરજી મ. ના ગુરૂજી) એ તે સામે જાહેર કર્યું કેઅબકે પર્યુષણમેં એકમ દુજ ભેલી કરણી.
આ રીતે સં. ૧૮૬થી પાછલા કાળમાં અને ૧૯૫૨ થી આધુનિક યુગમાં તિથિપ્રકરણની શરૂઆત ગણાઈ. પણ આધુનિક યુગ છાપાન એટલે ઉહાપોહ મેટ દેખાય. સં. ૧૯૫૨ માં સુમચિંતક સુશ્રાવક અનુપચંદભાઈના શુભ પ્રયાસથી વાતાવરણ મઝેનું રહ્યું. સં. ૧૯૮૧માં છપાએલ “પ્રશ્નોત્તર રત્નચિંતામણિ માં નીચે પ્રમાણે ઉલ્લેખ મળે છે.
સં. ૧૫ની સાલમાં ભાદરવા સુ. ૫ ને ક્ષય હતે. તે પરથી અનુપભાઈએ શ્રીમદ્ આચાર્ય મહારાજશ્રી આત્મારામજી મહારાજને પૂછેલું...તેને જવાબ એ આ કે પાંચમને ક્ષય આ વખતે કરે સારે છે. ત્યારબાદ જેઠ મહિનામાં શ્રીમદ્ આચાર્ય મહારાજે કાળ કર્યો...શ્રીમદ્ આચાર્ય મહારાજશ્રી સિદ્ધિસૂરિજી છાણી ચોમાસું રહ્યા હતા.

Page #113

તેમની પાસે સુરત, અમદાવાદ વગેરે ગામના કેટલાક ભાઈઓ આવ્યા હતા ત્યાં અનુપચંદભાઈ પણ ગએલા હતા, તેઓને એ બાબતમાં સેનપ્રશ્ન હીરપશ્ન વિગેરેના પુરાવા આપી તેઓનું સમાધાન કર્યું. સઘળા એ પ્રમાણે કરવા સમ્મત થયા.
સં. ૧૯૮માં ભાદરવા સુ. પને ફાય હતો અને આખા તપાગચછે ભાદરવા શુદિ૪ના દિવસે સંવછરી પર્વની આરાધના કરી હતી. પણ શ્રી સાગરજી મ.ના સમુદાયે આ વખતે પણ ઔદયિક ત્રીજને ચોથ કલ્પીને આરાધના કાર્યક્રમ બહાર પાડે હતું. જેની સામે શ્રી વિજયનીતિસૂરિજી મહારાજે એક પુસ્તિકા બહાર પાડી તેને વિરોધ કર્યો હતે.
આ પ્રમાણે લગભગ ૪૦ વર્ષમાં ત્રણવાર ભાદ્ર સુ. પ ને ક્ષયે પૂ. સાગરજી મ. સિવાય પ્રાયઃ બધાએ ચતુથી અવ્યાબાધ આરાધના માર્ગ તપાગચ્છમાં કબુલ રાખ્યું હતું. જરૂર કેટલેક સ્થળે બીજા પંચાંગને આધારે ૬ ને ક્ષય માની તેષ લીધું હતું. પણ તે વર્ષમાં ન આવેલી ભાદ. સુ. ૫ બે ૧૯૯૨માં આવી અને તેથી ક્ષયને માનનારા પણ વૃધ્ધિમાં ગોટાળે ચડી ગયા. અને કહેવું જોઈશે કે આ બાબતમાં અંતર્ગત મુખ્યતઃ પૂ. નેમિસૂ. મ. હતા. પછી તે અનેક પ્રકારના દેલને વહેતા થાય એ સ્વાભાવિક છે. પણ તેને બહુ ગણનામાં લેવા ગ્ય નહિ.
સં. ૧૯૯૭ માં પૂ. બાપજીએ અમદાવાદમાં પોતાને વ્યાખ્યાન સભામાં પૂછાએલ પ્રશ્નોના ઉત્તરમાં જણાવેલ કે શાસ્ત્રની આજ્ઞાની વિરાધના થાય એવી પરંપરા હોય જ નહિ...આપણે સંમેલન (૧૯૯૦) થયું તે વખતે આ વાત કરી હતી, પણ તે વખતે તે–

Page #114

“આ વિષય આપણા એકલા તપગચ્છને છે અને અહિં બીજા ગચ્છના પણ આવેલ છે. આથી વાત પડતી મુકાઈ હતી....શાસ્ત્રની આજ્ઞા મુજબ તો બે પૂનમની બે તેરસ અને પૂનમના ક્ષયે તેરસને ક્ષય થાય કરે નહિ.”
સં. ૧૯૯૯માં પૂ. સાગરજી મ. અને પૂ. રામચંદ્રસૂ. મ. વચ્ચે લવાદી ગોઠવી, આ તિથિપ્રકરણને અંત આણવા કસ્તુરભાઈ તરફથી પ્રયત્ન થયે. જેમાં પૂ. સાગરજી મ. તરફથી નવમુદાઓ પૂ. રામચંદ્રસૂ. મ. તરફથી ર૫ મુદાઓ. બંને પૂજો તરફથી તેનું પિતાની માન્યતાનુસાર ખંડન પાલીતાણામાં લવાદની હાજરીમાં
મૌખિક ચર્ચા. ત્યારબાદ લવાદનો નિર્ણય કબુલ રાખવા બન્ને પૂએ લેખિત કરાર કસ્તુરભાઈને સેં. લવાદને સંસ્કૃત
ભાષામાં નિર્ણય અને પોતે જ તેનું ઈગ્લીશ કરીને પણ મેકલેલ. કસ્તુરભાઈએ તેનું ગુજરાતી કરાવીને તે પણ પ્રગટ કર્યો. તે લેખિત કરાર અને લવાદને આખરી નિર્ણય નીચે પ્રમાણે છે.
કરાર - તિથિચર્ચાને અંગે અમે બંનેએ આચાર્ય મહારાજ સાગરાનન્દસૂરીશ્વરજી અને આચાર્ય રામચન્દ્રસૂરિજીએ) જે જે મુદ્દાઓ ઉપસ્થિત કર્યા તથા તેના સમર્થનમાં જે લખ્યું અને ખંડનમાં જે લખ્યું તે કસ્તુરભાઈ લાલભાઈ મારફત ડેકટર પી. એલ. વૈદ્યને મેકલી આપવામાં આવેલું. તેના ઉપર વિચાર કરી અમે બન્નેની રૂબરૂ ચર્ચા કરી ડે. પી. એલ. વૈદ્ય તેમને નિર્ણય કસ્તુરભાઈ લાલભાઈ મારફત મોકલી આપે તે સઘળા ઉપર અમે બને તેમજ અમારો શિષ્ય સમુદાય કેઈપણ જાતની મૌખિક

Page #115

૬૨ અથવા લેખિત ટીકા પ્રગટ કરશે નહિ અને છતાં જો કાઈ કરશે તે તેને અમારી આજ્ઞા બહાર જાહેર કરવામાં આવશે.
આનન્દસાગર ૪. પેા, વિજયરામચંદ્રસૂરિ
એ પ્રમાણે બન્ને આચાર્યએ રજુ કરેલા મુદ્દાએની યથાયાગ્ય વિચારણા દ્વારા અને જૈન શાસ્ત્રાની સમાલેચના દ્વારા નકકી થએલ નિગમન અને નિર્ણય આ પ્રમાણે છે:નિય
૧. શ્રી શ્વેતાંબર મૂર્તિ પૂજક જૈનેામાંના તપાગચ્છના ચારેય પ્રકારના જૈન સથે લૌકિક અને લેાકેાત્તર અનૈય પ્રકારની આરાધનામાં અમે જણાવ્યા પ્રમાણે તિથિ ક્ષયવૃધ્ધિ અધિકમાસ સાથેના જોધપુરના ચંડાશુચરૢ પાંચાંગના ઉપયેગ કરવા. જૈનટિપ્પણુ કે જેતુ' બીજું નામ સિધ્ધાન્ત ટિપ્પણું છે તે ઘણા કાલથી બુચ્છિન્ન થયું છે તેથી તેના પ્રચાર જ નથી. આગમાને અનુસરતું જૈનટિપ્પણુ ફરીથી ચલાવવાનું શકય જ ન હાવાથી શ્રી જૈન સંઘ અત્યારે તેને સ્વીકારી શકે તે પણ અશકય જ છે.
૭-૩-૧૯૪૩
પાલીતાણા :
-:
૨. ચંડાશુચ'ડુ પંચાંગને અનુસાર તિથિએની વૃદ્ધિ કે ક્ષય આવે ત્યારે ઉમાસ્વાતિના વચનના પ્રત્યેાષ તરીકે પ્રસિદ્ધ ક્ષયે પૂર્વા તિથિઃ વાર્યા વૃદ્ધો હાર્યા તથોત્તરા' એ શાસ્ત્રના પાંચે નિશ્ચિત કરેલા અથ પ્રમાણે આધાર લઇને તિથિના નિશ્ચય કરવા.
૩. ઉપર બતાવેલા ઉમાસ્વાતિના વચનના પચે એવા અથ નિીત કર્યાં છે કે ટિપ્પણમાં કોઈપણ તિથિના ક્ષય

Page #116

જણાય ત્યારે ક્ષીણ તિથિની આરાધના માટે પૂર્વની તિથિ કરવી, એટલે કે ક્ષીણ તિથિ વિષયક આરાધન પૂર્વની તિથિએ કરવું. શ્રી જૈન સંઘ આરાધના માટે ઔદયિકી તિથિની અપેક્ષા રાખે છે. તિથિને ક્ષય થાય ત્યારે તેવી (ઔદયિકી) તિથિની અત્યન્ત અપ્રાપ્તિ થવાથી; અપૂર્વ વિધિને કરનારા “ક્ષયે પૂર્વી તિથિ કાર્યા” એવા શાસ્ત્ર વડે ક્ષીણ તિથિની સ્થાપના તેની પૂર્વ તિથિમાં કરાય છે. એ રીતે ક્ષીણ તિથિ ઔદયિકી બને છે અને તેથી આરાધના માટે તે ઉપયોગી બને છે. એટલે અષ્ટમી ક્ષણ હોય ત્યાં તેની પૂર્વની સપ્તમીને જ આરાધના માટે અષ્ટમી કરવી. એ પ્રમાણે ચતુર્દશીને ક્ષયે તેની પહેલાની ત્રદશીને ચતુર્દશી તરીકે સ્વીકાર કરે અને પાક્ષિક પ્રતિકમણ તે તિથિએ જ કરવું. પૂર્ણિમા અને અને અમાવાસ્યાને ક્ષય હોય ત્યારે, તેની પૂર્વની ચતુર્દશીને પાક્ષિક આરાધના માટે ઉપગ કરાતો હેવાથી, અભિગ્રહ રૂપ તેનું તપ વગેરે શ્રી હીર પ્રશ્નમાં દર્શાવેલા માર્ગે ત્રદશીએ કરવું પાક્ષિક અનુષ્ઠાન સાથે વિરોધ ન આવતા હોય તે ચતુદશીએ કરવું અથવા યથારૂચિ પ્રતિપદાએ પણ કરવું. પાક્ષિક પ્રતિક્રમણ, એ તિથિનિયત અનુષ્ઠાન છે. તેમાં મુખ્ય તિથિ ટિપ્પણ પ્રમાણે આવતી ઔદયિકી ચતુ. દશી છે, તેથી પૂર્ણિમા અમાવાસ્યાને ક્ષય હોય તે પણ, પાક્ષિક આરાધન મુખ્ય એવી ચર્તુદશીએ કરવું, અને ક્ષીણ તિથિ સંબંધી અભિગ્રહરૂપ તપ વગેરે રૂચિ પ્રમાણે તેની પહેલાં કે પછી આરાધવું. એ પ્રમાણે ભાદ્રપદની સુદ ચતું થના ક્ષયે સાંવત્સરિક પ્રતિકમણ, તેની પૂર્વની તૃતીયામાં ચતુર્થી તિથિને થાપીને કરવું. ભાદ્રપદની સુદ પંચમીનું

Page #117

પ્રધાન પર્વ તિથિપણું જ રહ્યું નથી. તેથી તેને ક્ષય થાય ત્યારે, તેમાં કરવાને તપ વગેરે અભિગ્રહ યથારૂચિ પહેલાં કે પછી કરે. સાંવત્સરિક સાથે વિરોધ ન આવતી હોય તે ભાદ્રપદ સુદ ચતુર્થીએ પણ કરે. ભાદ્રપદ સુદ પંચમીને ક્ષયના કારણે તૃતીયાને હાય શાથી સિદ્ધ થતું નથી. કલ્યાણક વગેરે પણ સિદ્ધાંતમાં કહેલી તિથિએ જ કરવાનાં હેઈ તે વિષયમાં પણ આજ નિયમ લાગુ પાડવે. આ અર્થ સ્વીકારતાં જે પર્વ અને અપર્વ તિથિઓને સંકર વગેરે અને આરાધનાને સંકર વગેરે દેશે આચાર્ય શ્રી સાગરાનન્દસૂરિજી કપે છે. તે દોષ શામાં જણાતા નથી તેથી અને એવા દો થાય ત્યારે પ્રાયશ્ચિત કરવાનું વિધાન નહિ હોવાથી, તે દેષ રૂપ નથી જ.
૪ વૃદ્ધ વાર્તા તથોત્તર' એ શાસ્ત્રને આ અર્થ છે - ટિપ્પણમાં તિથિની વૃદ્ધિ જણાય ત્યારે આરાધના વગેરે માટે પાછલી એટલે બીજી તિથિ સ્વીકારવી. વૃદ્ધિ પામેલી તિથિ બે વાર ઉદયને સ્પર્શે છે. એટલે (તેમાની) કઈને ઔદયિક ગણવી એ સંદેહ થએ છતે વૃદ્ઘ જા તથોરાઈ' એવા નિયમ વિધિ કરનારા શાસ્ત્ર વડે પછીની તિથિનું જ ઔદયિકપણું નક્કી થાય છે. લૌકિક ટિપણમાં આવતી તિથિઓ વૃદ્ધિ પામે ત્યારે આગલી અને આગલીની આગલી તિથિની વૃદ્ધિ ગણવાની બાબતમાં આચાર્ય શ્રી સાગરાનન્દસૂરિજીએ જે પ્રમાણે અને શાસ્ત્ર રજુ કર્યા છે તેનું પ્રામાણ્ય અને શાસ્ત્રત્વ અસિદ્ધ જ રહે છે. છતવ્યવહારના બળથી તે સિદ્ધ થાય છે એમ જે કહેતા હોય, તે છતવ્યવહારની સાબીતી માટે જે ચાર અંશે હેવા જોઈએ, તે અધુરા

Page #118

રહેતા હોવાથી જીતવ્યવહાર પણ અસિધ્ધ રહે છે. આ પ્રમાણે અષ્ટમીની વૃદ્ધિ હોય ત્યારે બીજી અષ્ટમી, ચતુર્દશીની વૃદ્ધિ હોય, ત્યારે બીજી ચતુર્દશી, પૂર્ણિમા અને અમાવાસ્યા બે દિવસે હોય ત્યારે બીજી પૂર્ણિમા અને બીજી અમાવાસ્યા, ભાદ્રપદની સુદ ચતુર્થીની વૃદ્ધિ હોય ત્યારે બીજી ચતુથી જ ગ્રહણ કરવી. ભાદ્રપદ સુદ પાંચમનું તે પ્રધાન પર્વ તિથિપણું જ ચાલ્યું ગયું છે, એમ અમે આગળ અનેકવાર કહી ગયા છીએ. વૃદ્ધિ પામેલી તિથિને પહેલે દિવસ અધિક માસની પેઠે નપુંસક છે તેથી તે આરાધના માટે ઉપયોગી નથી જ. તિથિને ઉપયોગ ન કરાય તે તેને માટે શાસ્ત્રમાં કયાંય કશું પ્રાયશ્ચિત જેવામાં આવતું નથી. તેથી તિથિના તેવા અનુપગમાં દેષ જેવું કાંઈ નથી.
૫. તિથિઓની વૃદ્ધિ અને ક્ષયના વિષયમાં, તિથિઓને ફેરફાર કરવાનું આચાર્યશ્રી સાગરાનન્દસૂરિજીએ શાસ્ત્રસિધ્ધ તરીકે જે રજુ કર્યું છે તેને તપાગચ્છના શાસ્ત્રો અનુમત થતાં નથી જ. આ વિષયમાં તેમણે રજુ કરેલે જીતવ્યવહાર પણ શાસ્ત્રથી સિદ્ધ થતું નથી.
૬. સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ એ તિથિનિયત આરાધના છે. તે ટિપ્પણું પ્રમાણે આવતી ભાદ્રપદ સુદ ચતુથીએ આરાધવી. પૂ. શ્રી કાલિકાચાયે કેઈ રાજાની વિનંતિને માન આપીને, ભાદ્રપદ સુદ પંચમીએ નિયત થએલા તે દેશના ઈન્દ્રમહત્સવ સાથે વિરોધ ન થાય તે માટે અને ષષ્ટીએ સ્થપાતાં શાસ્ત્રવિરોધને ભય હતું તે માટે, તે ચતુર્થીએ સ્થાપી છે અને તપાગચ્છના સર્વ જૈનસંઘે પણ તેને માન્ય રાખી છે. એ રીતે છતવ્યવહારથી સિદ્ધ થયેલી.

Page #119

૬૬
ભાદ્રપદ સુદ ચતુથી જ સાંવત્સરિક પ્રતિકમણને માટે નિયત તિથિ છે. તેને લીધે પાક્ષિક અને ચાતુર્માસિક પ્રતિકમણને માટે ચતુર્દશી નિયત તિથિ છે. ભાદ્રપદ સુદ પંચમીનું પ્રધાન પર્વતિથિપણું જ ટળી ગયું છે, તેથી તેની વૃધ્ધિ અને હાય નિમિત્તે શાસ્ત્રથી અસિધ્ધ તૃતીયાની વૃદ્ધિ કે થાય ચલાવ તે કદાહ જ છે.
૭. અષાડની પૂર્ણિમાથી આરંભીને અથવા ચોમાસાના દિવસ એટલે અષાઢ સુદ ચતુર્દશીથી આરંભીને, ભાદ્ર સુદ
તુથી સુધીમાં જે એક માસને વિસ રાત્રિની ગણના શાસ્ત્રોમાં જણાય છે તે પ્રાયવાદ (આશરાની ગણના જ) છે. એજ પ્રમાણે ભાપદ સુદ ચતુર્થીથી શરૂ કરીને કાર્તિક સુદ ચતુર્દશી સુધીનાં જે સિત્તેર રાત્રિની ગણના છે તે પણ પ્રાયવાદ છે.....પ્રાયઃ ઘણું સંવત્સરમાં તેની ગણના પુરી થાય જ છે. શ્રાવણ કે ભાદ્રપદાદ અવિક માસ આવે ત્યારે તે દિનગણના શાસ્ત્રનિર્દિષ્ટ સંખ્યાને મળતી આવતી નથી જ. તે પ્રસંગે જેને જેમ અધિક માસના દિવસે નથી જ ગણતા તેમ લીગ વૃદ્ધિ તિથિઓની ગણના પણ તેમણે ન જ કરવી અને તેને લીધે સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણની નિયત તિથિને ન જ ફેરવવી.
૮. લૌકિક ટિપણને સ્વીકાર કરવામાં પર્વ અને અપર્વ તિથિઓને સંકર તથા આરાધનાને સંકર વગેરે જે દેશે આચાર્ય સાગરાનન્દસૂરિજીએ કપેલા છે, તે દોષ શાસ્ત્રોમાં કયાંય જણાતા નહિ હેવાથી તેમજ તે દોષ નિમિત્તે શાસ્ત્રોમાં પ્રાયશ્ચિતનું વિધાન નહિ હોવાથી, તે કપેલા દે દોષ રૂપ જ નથી, એમ સિદ્ધ થાય છે. “હીરપ્રશ્ન” વગેરે શાસ્ત્રોમાં પૂર્ણિમા વગેરેને ક્ષયે, કરવાના તપ વગેરેની જે વ્યવસ્થા

Page #120

સૂચવેલી છે તે જ છે એમ અમે માનીએ છીએ. બધાએ પણ તે જ વ્યવસ્થાને આશ્રય લે.
અંતે આ વિવાદમાં ઉતરેલા બન્ને આચાર્યોના વિષચમાં કાંઈક જરૂર જણાવવું જોઈએ. “વાદિ પ્રતિવાદિ શબ્દ પ્રયોગ અને “અર્થપ્રતિથિ શબ્દ પ્રયોગ કાંઈક પ્રયજનને ઉદ્દેશીને જ અમે છેડી દીધું છે. તે તેમણે જરૂર ધ્યાનમાં લેવું જોઈએ. તેમાં પ્રથમ આચાર્ય શ્રી સાગરાનન્દસૂરિજી : એમની વિદ્વતા સાર્વજનીન છે. શ્વેતાંબર જૈન આગમના સંપાદનથી તેમનું “આગધ્ધારક બિરૂદ યથાર્થ જ છે; અને સંવિગ્નગીતાર્થ એવા તેઓ, તપાગચ્છના સાધુઓ અને શ્રાવકો તરફથી ઘણું શ્રેષ્ઠ માન પામેલ છે. આ ગામમાં કહેલા આચારની પ્રતિષ્ઠા એ જ મહાન પ્રજનને ઉદ્દેશીને સિધ્ધાંત ટીપણને પ્રચાર કરવાનું તેમને અભિમત છે, પણ જેનાગમાં મળી આવે છે તેટલા માત્ર સાધનાથી સિદ્ધાંતટિપણની રચના અશક્ય છે અને તેને પ્રચાર અતીવ અશક્ય છે, એ જ કારણને લઈ આ વિવાદમાં તેમને નિગ્રહ થાય છે. તપાગચ્છના અત્યારના સઘળાય જૈને ચંડાશુગંડૂ પંચાંગને આધારે લૌકિક વ્યવહાર કરે છે. અને સિધ્ધાંતટિ પણ ન હોવાથી લકત્તર આરાધના પણ તેને જ આધારે કરવી સમુચિત છે. વળી જતવ્યવહારની સિદ્ધિ માટે એમણે કહેલાં શાસ્ત્ર શાસ્ત્રાભાસ છે; તેથી છતવ્યવહારની અસિદ્ધિ છે.
આચાર્ય શ્રી વિજયરામચન્દ્રસૂરિજી પણ સંવિગ્ન ગીતાર્થ છે અને પ્રવચનદક્ષ છે. તપાગચ્છના જૈનેને તેઓ પણ બહુમાનનીય છે જ; પિતાના સિદ્ધાંતનું પ્રતિપાદન

Page #121

૬૮
એમણે પ્રબલ યુક્તિએથી સમર્થિત કર્યું છે. આધુનિક જૈનાએ માનેલા પચાંગમાંની તિથિ વિગેરેના ફેરફારો ન સહી શકતા અને શાસ્ત્રોમાં તેવા ફેરફાર કરવા માટેનાં સમર્થંક પ્રમાણેા નહિ શ્વેતા, તેઓએ સાર્વજનીન કાઇપણ પંચાંગને આધારે લૌકિકની પેઠે લાકાત્તર વ્યવહાર ચાલે છે માટે તેને જ સમન આપવુ જોઇએ. ‘એવી બુદ્ધિથી જ, આચાર્ય શ્રી સાગરાનન્દસૂરિજીનું પ્રતિપક્ષ પણુ
.
સ્વીકાર્યુ અને પ્રબલ યુકિતઓથી પોતાના મતને બળવાન કર્યા છે. ઉમાસ્વાતિના વચનના પ્રઘોષને અગે અધ્યાહારાદિને છેડીને પ અને અપ તિથિના વિભાગ કર્યાં વિના, યથા અને અનુસરવા પૂર્વક તેમણે પોતાને મત સમર્થિત કર્યો છે તેથી તેમને અભિપ્રાય પંચે સ્વીકાર્યો છે. જો કે આ વિવાદમાં તેએના આચાર્ય શ્રી સાગરાનન્દસૂરિજીની સાથે વિશેષ છે, તે પણ તેમની વિદ્વતાનેા, સર્વગ્ન ગીતા પણાના, તેઓ પણ બહુ આદર કરે છે, તેમાં અમને સંશયા જરાપણ અવકાશ નથી. પુણાથી વિક્રમના પ’ચઃ- ૌદ્ય શ્રી પરશુરામ શર્માની પેાતાના હાથની
૧૯૯૯માં વર્ષે, જ્યેષ્ઠ શુકલ પ્રતિપદા ગુરૂવારે
સહી સામાન્ય રીતે પ્રસ્તુત પ્રકરણ સમજવા માટે આટલે ઇતિહાસ અને હકીકત સુગમ થઈ પડશે. હવે મુખ્ય મુખ્ય શાસ્ત્ર પાઠો આદિનું અવતરણ ગુજરાતી ભાષામાં અવલેાકવાથી સત્યનું સશોધન કરવાનું' હસ્તગત થઈ શકશે,
(૧) સં. ૧૪૮૬ શ્રી પર્યુષણા સ્થિતિવિચાર’કર્યાં સહુસ્રાવધાની પૂ. આ. શ્રી મુનિસુ ંદરસૂરિ સેથાકારી

Page #122

૬૯
પૂ. શ્રી હર્ષી વિ. ગણિવર.
જ્યાં જે માસ તિથિ યા નક્ષત્ર વધ્યાં હાય તે ત્યાં જ ાડી દેવાય છે એ જ સપ્રસિધ્ધ વ્યવહાર છે.
વિષમકલના પ્રભાવથી જૈન ટિપ્પણાને વિચ્છેદ થએલે છે.... પૂર્વગીતા આચાર્ય દેવેએ ‘આ પણ આગમના મૂળવાળુ છે” એમ પ્રતિષ્ના દીક્ષા આદિ સર્વ કાર્યોના મુહૂતેમાં લૌકિક ટિપ્પણુ જ પ્રમાણ કર્યુ” છે. (૨) ૧૫૦૬ શ્રી શ્રાધ્ધવિધિ' કર્તા પૂ.
શ્રી રત્નશેખર સૂ. મ.
અ.
પ્રાતઃકાળમાં પચ્ચક્રૃખાણ વખતે જે તિથિ હાય તે તિથિ પ્રમાણ કરાય છે. લેાકમાં પણ સૂર્યોદય અનુસારે જ દિવસ તિથિ આદિને વ્યવહાર છે.
ઉદયમાં જે તિથિ હાય તે પ્રમાણ છે. બીજી કરવામાં આવે તા આજ્ઞાભંગ અનવસ્થા મિથ્યાત્વ અને વિરાધના લાગે,
શ્રી ઉમાસ્વાતિજી મહારાજના પ્રત્યેાષ આ પ્રમાણે સભળાય છે.
ક્ષયમાં પૂતિથિ કરવી, વૃશ્વિમાં ઉત્તર તિથિ કરવી. શ્રી વીર પ્રભુનું નિર્વાણ (કલ્યાણક) લેાકના અનુસારે કરવુ. પા. ૧૫૨
(૩) સાળમા સૈકા શ્રી હીરપ્રથ્નાત્તરાણિ, ઉત્તરદાતા. અકબર બાદશાહ પ્રતિબેાધક જગદગુરૂ આ. શ્રી ઠ્ઠીર સૂ. મ.
પુનમ અમાસની વૃધ્ધિમાં બીજી તિથિ જ આરાધ્ય તરીકે જાણવી.
જ્યારે ચૌદશ કે અમાવાસ્યા આક્રિયે કલ્પ વહેંચાય

Page #123

હo ત્યારે છઠને તપ અમુક દિવસે જ કરે તેવું દિવસનું નિયતપણું નથી. ઠીક પડે તેમ કર એમાં આગ્રહ છે? પા. ૪૫
જેણે શુકલ પંચમી ઉચ્ચરેલી હોય તેણે મુખ્ય વૃત્તિથી ત્રીજથી અઠ્ઠમ કરવું જોઈએ. કદાચ બીજથી કરે તે પાંચમનું એકાસણું કરવા માટે ફરજીઆત નથી. કરે તે સુંદર.
(૪) સામે રોકે શ્રી સેન પ્રશ્ન ઉત્તરદાતા પૂ. આ. શ્રી વિજયસેન સૂ. મ.
“ક્ષયમાં પૂર્વતિથિ કરવી જોઈએ અને વૃદ્ધિમાં ઉત્તર તિથિ કરવી જોઈએ એવા શ્રી ઉમાસ્વાતિજી વાચકના વચન પ્રામાણ્યથી વૃદ્ધિ હોય ત્યારે થોડી પણ આગલી (બીજી અચેતના) તિથિ પ્રમાણભૂત છે. પા. ૬૭
(૫) સં. ૧૬૧૫ શ્રી તત્વતરંગિણ કર્તા મહોપાધ્યાય શ્રી ધર્મસાગરજી ગણિવર.
કારણ કે અમારે તે આગલી કલ્યાણક તિથિના ક્ષયે પૂર્વની કલ્યાણક તિથિમાં બનેની વિદ્યમાનતા હોવાથી ઈટાપત્તિ જ અમારો ઉત્તર છે. પા. ૯
આગમના અવિરેધે કરીને જ આચાર્ય પરંપરાનું ઉપાદેયપણું છે. પા. ૨૮ સંપૂર્ણ છે એમ કરી વૃધિમાં પૂર્વ તિથિ ન લેવી. જે દિવસે જે તિથિ સમાપ્ત થતી. હોય તે જ દિવસે તે તિથિ લેવી પ્રમાણ છે,
એ જ પ્રમાણે ક્ષીણ તિથિમાં પણ આજે મેં બે કાર્યો કર્યા ઈત્યાદિ દષ્ટાંતે સ્વયં વિચારી લેવા. પા ૧૮
(૬) સં. ૧૬૨૮ શ્રી કલ્પસૂત્ર કિરણાવલી

Page #124

વૃત્તિ-કર્તા મહોપાધ્યાય શ્રી ધર્મસાગરજી ગણિવર
પાક્ષિક પ્રતિક્રમણ ચૌદશને દિવસે નિયત છે. તે ચૌદશની જ્યારે વૃદ્ધિ થાય છે ત્યારે પહેલી ચૌદશને તજીને બીજી ચૌદશને ગ્રહણ કરવી. દિવસની ગણત્રીમાં તે ચૌદશ કે અન્ય વિધિની વૃધિથી સોળ દિવસ પણ પંદર જ ગણાય છે. એ રીતે ક્ષય થયે છતે ચૌદ દિવસ પંદર જ જાણવા.
(૭) સં. ૧૬૭૭ “શ્રી કલ્પદીપિક કર્તા આ. શ્રી જગદગુરૂ હીરવિજયસૂરીશ્વરજી પ્રશિષ્ય પંડિત પ્રવર શ્રી જયવિજયજી ગણિવર,
એટલા માટે અન્ય વૃદ્ધિ પામેલે માસ જવા દે. ભાદ્રપદની વૃધિમાં પણ પ્રથમ ભાદર પર્યુષણના કાર્યો માટે એગ્ય નથી જ. અભિવર્ધિત પ્રથમ તિથિ તેના કૃત્ય માટે જેમ. તે આ પ્રમાણે-પાક્ષિક પ્રતિકમણ જે ચૌદશના નિયત છે. તે ચૌદશની પણ વૃદ્ધિ થાય ત્યારે પ્રથમ ચૌદશને છોડી દઈ બીજી ચૌદશ ગ્રહણ કરવી. પા. ૪
(૮) સં. ૧૬૯૬-“શ્રી કલપસૂત્ર સુબોધિકાકર્તા શ્રી હીરસૂ. પ્રશિષ્ય મહોપાધ્યાય શ્રી વિનયવિજયજી ગણિવર.
ભાદરવાની વૃદ્ધિ થઈ હોય તે પ્રથમ ભાદરે અપ્રમાણુ જ છે, જેમ ચૌદશની વૃદ્ધિમાં પહેલી ચૌદશ અવગણીને બીજી ચૌદશે પાક્ષિક કૃત્ય કરાય છે. તેમ. પ. ૧૭૪
(૯) સં. ૧૭૦૭ શ્રી કલ્પ કૌસુદિ : કર્તા મહોપાધ્યાય શ્રી શાન્તિસાગરજી ગણિવર,
જે કાર્યોનું ભાદરવામાં કરવાનું વિધાન છે તે કાર્યો ભાદરવા માસની વૃદ્ધિ થાય તે પહેલે અપ્રમાણ માસ

Page #125

છેડી દઈને બીજા પ્રમાણભૂત માસમાં કરવા જોઈએ પા. ૨૧૨.
(૧૦) સં. ૧૭૨૮-“શ્રી પાક્ષિક પસાર વિચાર–પૂ. આ. શ્રી જ્ઞાનવિમલ સ. મ.
જ્યારે પાક્ષિક વિગેરે તિથિ પડે ત્યારે પૂર્વ તિથિમાં કરવું, પછીની તિથિમાં નહિ. તેમાં તેની ગંધને પણ અભાવ હોવાથી. પા. ૩.
(૧૧) સં. ૧૯૩પ “હેન્ડબીલ' પૂ. શ્રી ઝવેર. સાગરજી મ. પૂ. સાગરજી મ. ના ગુરૂદેવઃ
એથી પણ માલમ પડે છે કે જેમ તિથિની હાનિ વૃદ્ધિ આવે તે તેમજ કરવા માટે આ પર્યુષણમાં એકમ બીજ ભેગી કરવી.
(૧૨) “શ્રી વૈરાગ્ય શતક પૂ. આ. શ્રી વિજ્યપદ્ધ સૂ. મ.
તિથિની મુખતાવાળા તપમાં સૂર્યોદય વેળાની તિથિ લેવી. તિથિને ક્ષય થાય તે પહેલાની તિથિ લેવી અને વૃધ્ધિ હોય તે બેમાં બીજી તિથિ લેવી. પા. પ૦૭. - (૧૩) “શ્રી સિદ્ધચક માસિક–ઉત્તરદાતા પૂ. આ. શ્રી સાગરાનંદ સૂ. મ. પ્રશ્ન છ૭૬ ને ઉત્તર :
ષ્કિરંડક, સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ અને લેકપ્રકાશ આદિ શાસ્ત્રોને જાણનારે મનુષ્ય એમ કહી શકે નહિ. કે જૈન શાસ્ત્ર પ્રમાણે બીજ આદિ પર્વતિથિને ક્ષય હોય નહિ, કેમકે તેમાં અવરાત્રિ એટલે ઘટવાવાળી તિથિઓ, બીજ, પાંચમ વગેરે ગણાવી છે. વળી જે પર્વતિથિઓને ક્ષય ન થતું હોય તે ક્ષયે પૂર્વ તિથિ કાર્ય એ શ્રી ઉમા

Page #126

૭૩
સ્વાતીજીને પ્રદ્યેષ પણ હાત નહિ,
પ્રશ્ન ૮૩૯ના ઉત્તર...ક્ષય અને વૃદ્ધિ પ્રસંગેા નિયત છે. પ્રશ્ન ૭૬૧ના ઉત્તર....અર્થાત્ એ ચૌદશો હાય તા પહેલી ખીજી ચૌદશને પણ છઠ્ઠું થાય. એ અમાવાસ્યા હાય તા તેરસ ચૌદશના છઠ્ઠ થઈ પહેલી અમાવાસ્યાએ પારણું કરી બીજી અમાવાસ્યાએ એકલે ઉપવાસ થાય. અને એ પડવા હાય તો પણ તેરસ ચૌદશને છ? થઈ, અમાવાસ્યાએ પારણું આવી પહેલે પડવે એકલા ઉપવાસ થાય.
પ્રશ્ન ૮૬૭ના ઉત્તર ઃ- મૂલસૂત્રોમાં અષાઢ આદિ મહિનાના અને પડવા આદિ તિથિઓના વ્યવહાર હાવાથી પ્રથમ પણ વ્યવહાર લૌકિક ટિપ્પણાને અંગે હાવા જોઇએ એમ કહી શકાય.
વર્ષ ૪. અંક ૨૩ પા. ૫૩૩ :– હીર પ્રશ્નમાં પૂર્ણિમા અમાવાસ્યાની વૃદ્ધિમાં ઔયિકી શબ્દ બીજી તિથિને અગે ગુણનિષ્પન્ન છે. બાકી સૂર્યોદય તા બન્નેમાં જ હેાય છે.
વર્ષી ૪. સ. ૧૯૨૦ પા. ૪૫૪ પર્યુષણ બેસવાની તિથિ પલટે. કલ્પવાંચનાની તિથિ પલટે, તેલાધરની તિથિ પલટે, પણ પાક્ષિક અને સાંવત્સરિકની તિથિઓ, જે ચૌદશ અને ચેાથ છે, તે પલટે જ નહિ.
(૧૪) સ’. ૧૯૮૯ ‘પર્યુષણ પર્વની તિથિના વિચાર અને સંવત્સરી નિણ ય’-કર્તા : પૂ. . શ્રી વિજયનિતી સૂ. શિષ્ય પૂ. ઉ. દયાવિજયજી.... હવે આ વખતે ભાદરવા સુ. પના ક્ષય છે... ભાદરવા સુદી ૪..પ્રધાન વાર્ષિકરૂપ હાવાથી તેનુ કૃત્ય પણ ચતુથી એ કરવું જોઇએ એટલે વાર્ષિક કૃત્યમાં પંચમીના કૃત્યને સમાવેશ થાય.

Page #127

في
આ પ્રસંગ ૧૯૫૨ની સાલમાં બન્યું હતું. આ સંબંધે બહુશ્રુત પંન્યાસજી ગંભીરવિજયજીને બે પત્રો તથા પૂજ્ય શ્રી રાજેન્દ્રસૂરિને પત્ર તેમાં ભાદરવા સુ. ૫ને ક્ષય હોય ત્યારે સંવત્સરી કયારે કરવી તે સંબંધે ઉહાપોહ કરી ભાદરવા સુદિ અને શુક્રવારે સંવત્સરી કરવાને અભિપ્રાય આપે છે.
શાસ્ત્રકારે ઉદયતિથિને પ્રમાણભૂત માનેલી છે. ભાદરવા સુદિ ચોથને દિવસે સંવત્સરી પર્વની આ. કાલકસૂરિની આચરણ છે, અને તે ઉદયતિથિ છે, તે તે છોડી ભાદરવા સુદિ ત્રીજે સવછરી પર્વ શા આધારથી કરી શકાય? (પા. ૬)
આ પ્રમાણે ઈતિહાસ હકીકત શાસ્ત્ર પાઠે આદિ માન્યતા ટીકા ટીપ્પણી સિવાય આલેખનમાં લીધી છે.
જ્યારે એક પ્રશ્નને ઉકેલ એક યા બીજા કારણે ન જ આવતું હોય અને સમજપૂર્વક યા ગેરસમજથી યા અજ્ઞતાના કારણે શ્રી ચતુર્વિધ સંઘમાં વાતાવરણ પ્રશાંત ન રહી શકતું હોય, ત્યારે પ્રથમ તબક્કે સામાન્ય ભણેલ અને સામાન્ય સમજવાળી વ્યક્તિ પણ હકીકત સમજવી જ હેય, તે તેનાથી તદ્દન દૂર ન રહી જાય, તે રીતે રજુ કરવાની આ પણ એક પધ્ધતિ છે. બાકી સમાધિપૂર્વક શ્રી સંઘમાં અને જૈન ધર્મમાં શ્રદ્ધા ધરાવતા સમાજમાં આરાધના થઈ શકે અને સાધર્મિક અને ભાતૃભાવ બન્ય રહે એવા માર્ગો પણ છે જ. અને તે પણ શાસ્ત્રમાન્યતાને છેહ દીધા સિવાય. આ બાબતમાં લેખક અવસરે જરૂર પડે પોતાના વિચારો રજુ કરવા યત્નશીલ રહે એ સ્વા

Page #128

૭પ ભાવિક છે. છતાં સમાજને તાત્કાલિક શાન્તિ અને સમાધિને માર્ગ મળી રહે તે માટે પૂ. આ. શ્રી રામચંદ્ર સૂ. મ. ના કેટલાક મનનીય વિચારે અમદાવાદમાં ૨૦૨૮ ના માગસર માસમાં રજુ થએલ તે પ્રસ્તુતમાં રજુ કરી દેવા હિતાવહ માની રજુ કરવામાં આવે છે :
પહેલા તિથિ નક્કી કરીને પછી આરાધના થાય. ૧૦ તિથિ-૧૨ તિથિ કલ્યાણક તિથિઓ, કેઈપણ વ્રતની આરાધનાની શરૂઆતને દિવસાદિ માળા પરિધાનાદિ દિવસ, પ્રથમ યાત્રા યા શ્રી સંઘ યાત્રા દિવસાદિ વિચાર કરતા બધી તિથિઓ આરાધ્ય બની જાય છે.
અહિંયા રેજ આવનાર પૈકીના કેઈને બીજી આરાધના કરવી હોય તે તેને અલગ વ્યવસ્થા કરી આપવી જોઈએ. જેથી વિક્ષેપ કલેશાદિ થાય નહિ. સમાજના કઈ પાદિયે સત્યને વિચાર કરવાની પણ તૈયારી નથી. વધુ ને વધુ આરાધક થાય એ જ ભાવના રાખવી. જૈન દષ્ટિનું પંચાંગ વિચ્છેદ પામ્યું છે. ભલામણ કે આધાર બધા નેધી લે. રહી જાય તે પાનાં પુસ્તક માંગીને નેધી લે. સમજાએ સત્ય સ્વીકારે. પણ કેઈની નિંદામાં પડે નહિં. બરાબર સમજી લે. સાચી આરાધના કરે-કરાવે. સાચા ખેટાને વિવેક કરી-કરાવી, આરાધના બે તિથિની નહિ પણ એકની જ કરીએ છીએ.
પાંચમા આરાના જુલ્મ અને ઉત્પાતની તમને ખબર નથી. આપણા જેવા પૂર્વષિએ હેત તે શાસન આપણી પાસે કેવી રીતે આવત? અન્યમતની સાચી વાત ન સ્વીકારે તે દ્વાદશાંગીની વિરાધના કરે છે. તત્વતરંગિણિ, પ્રવચન

Page #129

૭૬
પરીક્ષા વિ. માં તિથિના ખુલાસા છે, કાઇપણ ચેાગાનમાં સમજાવવા તૈયાર છીએ. તપગચ્છની પરંપરા તદ્દન શુદ્ધ છે. એમ અમારા ગર્વ અને દાવે છે. શ્રી દેવસૂરિજીના ખરેખરા અમે છીએ. પર પરા શાસ્ત્રાનુસારી ગણાય. કલ્પ સૂત્રના ટીકાકારેએ પણ સામાચારીમાં સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ કર્યા છે. પણ સમાજના કમનસીબે સામાચારી વંચાતી નથી. ન સમજાય તે સમજવા યત્ન કરી શુધ્ધ આરાધના કરે. ખાટુ તજવાની, સાચુ સચાટ આરાધવાની આજ્ઞા છે, નિંદા કે ખાટા ઉહાપોહ કરવા નહિ.
અમને કોઇ પકડ નથી. કેઇપણ નવું પ્રમાણ લાવીને મૂકે અને સાખીત કરે કે અમે કરીએ છીએ એ ખેડુ છે તેા જાહેરમાં માફી માગી મિચ્છામિ દુક્કડમ દેવા તૈયાર છું. પહેલાં પણ આ કહેવાયુ છે. પણ શાસ્ત્ર ખાલવા તૈયાર નથી. બહુમતના હિસાબે તેા જૈન ધર્મા છેડવા પડે અગર નિગેાદગતિ પસંદ કરવી પડે. માટે વિક્ષેપ ન વધે એની કાળજી જરૂર રાખવી
શ્રી સાગરજી મહારાજશ્રી અમારા ભલા માટે અમે માનીએ છીએ એવુ' લખી ગયા છે. અમે એ એકલા બેસતા. મેં કહ્યું, ‘જુઓ સાહેબ, ૧૯૯૧ના ફકરા સિદ્ધચક્રમાંથી હું ટાંકુ. આપણે બન્ને સહી કરીએ. અને હેડીંગ બાંધીએ કે અમારા બન્નેની આ માન્યતા છે.’ પણ સ્વીકાર થયા નહિ. હું ઉત્પાદક નથી. મેં માર્ગ કાઢયે નથી. પૂ. દેવસૂરિજી જેવા મહાપ્રમાણિક મહાપુરૂષ પૂ. હીરસૂરિ મ. ને ઉવેખે ? હારજીતના પ્રશ્ન નથી. કાઇપણ હારે તેમાં શાસનની શેલા નથી. સત્ય સ્વીકારવામાં હાર નથી.

Page #130

૭૭ અનંત ઉપકારીને વચન મળે ત્યાં સુધી વચનાનુસારે ચાલવાનું છે. તિથિની બાબતમાં જાણકાર થવાને પ્રસંગ પછી ઉભે થયે. ૧૦૦ થી ૧૫૦ વર્ષના ગાળામાં ત્યાગ પ્રધાન જૈન શાસ્ત્ર ભેગ પ્રધાનની આજ્ઞામાં આવી ગયું હતું. ત્યાગીઓને તેમની આજ્ઞામાં રહી તેમના પટ્ટક પ્રમાણે ચોમાસુ કરવું પડતું.
આ. શ્રી મુનિ સુંદર સૂ. મ. આ બધું ફેરવવા ઈચ્છતા. પણ તેમને અકુદરતી દેહાંત થયે. પૂ. સત્ય વિ. મ. ક્રિધ્ધાર કરે નહિ. સંવિજ્ઞ શાખા સ્થાપે નહિ અને પીળા વસ્ત્ર થાય નહિ. તેઓશ્રીએ-શ્વેત-જીર્ણ-માનપતને આંખ સામે રાખી સુયોગ્ય રક્ષણ શાસનનું કર્યું. મારે તમને જરાએ ગરમ કરવા નથી પણ આરાધક બનાવવા છે. પ્રશ્નોત્તરીમાં પ્રથન ન આવ્યું હતું તે હું ચર્ચા કરતા નહિ. (ખરેખર ઘણું અઠવાડીઆ પછી પ્રશ્નોત્તરીના અનેક પ્રશ્નોના ખુલાસા પછી છેલ્લે જ આ પ્રશ્ન ચર્ચા હતા.)
પ્રામાણિક સાથે વાત કરવાની તૈયારી. પાઠે અને આધારે પૂર્વક વાત થાય. સૌની સમક્ષ રજુ કરી-હાર થાય તે સત્ય સ્વીકારી ખોટું છોડવું જોઈએ. કજીઆ સાધુના છે. એમ માની દૂર રહ્યા. જાણવા મહેનત કરી જ નહિ. એ ખરેખર દુઃખદ બીના છે. જ્યાં સુધી ગરબડની ખબર ન્હોતી ત્યાં સુધી અમે પણ કર્યું છે. અમારા પૂ. ગુરૂઓએ પણ કર્યું છે. ૨૦૦૪ સુધી બધાએ ચોથ સાચવી અને ૨૦૧૩ માં કેમ ન સાચવી? અમારા પૂ. ગુરૂએ કહી ગયા છે કે આ ફેરવવા ગ્ય છે. શાસન અને ધર્મની

Page #131

૭૮ વાતમાં પકડ કરતા પહેલા આધાર જેવા જોઈએ. બીજી પણ ખેતી પરંપરાઓ ચાલે છે એ સુધારવાની તકાત ન હોય તે ન બેલીએ પણ સુધરેલીને બગાડાય ? છતાં શ્રી સંઘ એકત્રિત થઈ આધારો દ્વારા સુધારવા માગતા હોય તે પહેલું નામ મારું લખજે.
અજ્ઞાન શ્રાવક વર્ગને મારી સલાહ. ભગવાનના માર્ગને અનુસરનાર કે ઈપણ સાધુને તમે માને તેમાં વધે નહિ, પણ સમજ્યા વિના બીજાની ટીકા-ટીપણ ન કરવા, મધ્યસ્થ રહેવું પણ સમજ્યા પછી સત્યમાં મકકમ રહેવું. સમર્થ શ્રુતજ્ઞાનીઓ-પ્રવચનિકે–લાલસાવાળા બની કઈ પ્રરૂપણા કરે, અને ર૫માં ૨૪ પણ કદાચ તેવા હોય ત્યાં એડવિ નિવાઈ પ્રમાણે એક પણ સત્યવાદી પ્રમાણ. શિષ્ટ કહે તે પ્રમાણશિષ્ટ છે કે જે રાગદ્વેષ રહિત પ્રામાણિક હેય. જે પરંપરા સિદ્ધાંતનું ખુન કરે તે પરંપરા જ નથી, આરાધના દ્વારા નિર્જરા એજ મારે સમજાવવાનો હેતુ છે.
કેઈની ગેરહાજરીમાં કોઈની વાત કરવી એ મને ઠીક લાગતું નથી પણ અનુકંપ આવે છે અને ગેરમાર્ગે હોઈએ અને અમને સમજાવે, અને અનુકંપા કરે તે અમે રાજી છીએ. આટલું બધું હોવા છતાં–સુનિશ્ચિત હોવા છતાં કઈ ભૂલ બતાવે તે સુધારવા તૈયાર છું. એ એમની ભૂલ સમજવા તૈયાર હોય તે સદાને માટે કાગળ પર મારી સહી સમજવી. - જે તિથિ જે આરાધતું હોય તેને વિરોધ કરે નહિ અને એમને સગવડ કરી આપવી, એમાં સહી કરવા તૈયાર હોય તે તે રીતે પણ સહી કરવા તૈયાર છું.

Page #132

- ૭૯ આરાધના કરવી છે અને કરાવવી છે. સંઘની શાંતિ સમાધિને આ પણ એક માર્ગ છે.' (–પૂ. રામચંદ્ર, મ.ના અમદાવાદના વ્યાખ્યાન
પ્રસ્તુત પ્રકરણ આલેખન આ રીતે સૌની સમાધિ અને જણના શુભ હેતુથી પૂર્ણ કરાય છે. આલેખન હકીકત છે. ઉઘાડે ઇતિહાસ છે. અને સંગ્રહિત પાઠ આદિને સીધે સાદ અનુવાદ છે. છતાં કઈ જિજ્ઞાસુને વિશેષ જાણવાની જિજ્ઞાસા હશે તે રૂબરૂ મળી શકાશે. શાંત શૈલીથી સ્પષ્ટ રીતે ગુરૂ કૃપા પૂર્વક જિજ્ઞાસા તૃપ્ત કરવા પ્રયત્ન જરૂર થશે. સૌ વાંચ-વિચારે-સત્ય સમજવા પ્રયત્નશીલ બની શ્રી ચતુર્વિધ સંઘમાં શાંતિ-સમાધિ સ્થાપવા અને સુવિહિત આચરણ કરવા-કરાવવામાં ઉદ્યમશીલ બને એજ શુભાભિલાષા.
આપણી કરૂણા–ભક્તિ
!
માનવી અને કરૂણ વિનાને! જૈન અને ભક્તિ વિનાને! સંભવે ખરે? કરૂણા દયા-હૈયાની કમળતા, એ તે માનવતાનું મુખ્ય લક્ષણ. ભૂખ્યાને દેખતા છતી શક્તિએ આપવાનું મન ન થાય? અપંગ આંખ સામે

Page #133

૮૦
ચઢતાં શકય સહાય કરવા હૈયું ન તલશે? આર્ય પ્રજાની આવી અદશા હોય? પણ છે અને આવી પડી છે. આવી દશા એ હકીકત છે. શાથી? પુણ્ય અને પાપના તો હૈયામાંથી, ઘરમાંથી, કુટુંબમાંથી વિદાય થવા લાગ્યા માટે ને? મેં પૂર્વભવમાં કંઈક સારું કર્યું છે. માટે હું સુખી છું. સમૃદ્ધિથી ભરપુર છું. મારૂં કર્તવ્ય છે કે દુઃખીના સહાયક બનવું જ જોઈએ. તે જ મારી લમી ફળવતી નહિ તે વાંઝણ. આવા સર્વ સામાન્ય વિચારને કેમ દેશવટો મળી ગયે? પરભવની શ્રદ્ધા ઉડી ગઈ માટે ? કે અમન ચમનમાં આવા વિચારને અવકાશ જ નથી? લક્ષ્મીનંદને અઢળક લમી મૂકીને લાંબી સડે સૂઈ જતા શું નથી દેખાતા? કેડપતિ આજને કાલે કંગાલ થતે આંખે નથી ચડતે? વ્યાધિ અને સકળ રોગની તે હારમાળા ચાલી છે. ચેતન ચેતશે નહિ તે પસ્તાશે. પસે પામર છે માનવી મહાન છે.
જૈન એટલે જિનેશ્વર દેવને ઉપાસક. પરમાત્મા દેવાધિદેવ મહાવીર ભગવંતને ભક્ત, ભગવંતની ભક્તિ કરે અને ભગવંતના ભક્તને ભૂલી જાય તે ભક્તિના હેતુમાં જ ખામી ગણાય ને? નાથને જરૂર પૂજે. શક્તિ પ્રમાણે ઉત્કૃષ્ટ દ્રવ્યથી અને હૈયાના ઉછળતા ભાવથી ! ઉછળતા ભાવમાં સાધર્મિક ભકિતને ઉમળકે અને અમલ સમાએલ જ છે, નાથની ભકિત શા માટે? જન્મ-મરણની જંજાળમાંથી મુકત થવા જ ને ? દ્રવ્ય ભક્તિ શા માટે? લક્ષ્મીના મેહમાંથી છૂટવા જ ને? સાધર્મિક એ જ આશયને અને એ જ માગે હેય ને ? એને દેખી આત્મામાં

Page #134

ઉર્મિઓ ઉઠે જ ઉઠે. સાધમિકની ધર્મભાવના દઢ કરવાનું મન થાય જ થાય. એના સદ્ગુણ ગાતા જવાય, અને ધર્મ કરવાની અનુકુળતા કરતા જવાય, સાધમિકની તે ભક્તિ જ હેય. કરૂણ દયા નહિ. કરૂણું દયા દીન, દુખી અપંગની.
સાધર્મિક એટલે સમાન ધમ. ભકિત માટેનું સુપાત્ર. મહાપુણે સુપાત્ર મળે. એની ધર્મભાવના વધે. આત્માના પરિણામ ઉંચા બનતા જાય. ભગવંતના ધર્મ પ્રત્યેને અનુરાગ વૃદ્ધિગત બળે જાય, એવી હરકેઈ શાસ્ત્રોકત વિધિ પૂર્વકની પ્રવૃત્તિ સાચી ભકિત. સાધર્મિક કતવ્ય અને સહાયની દષ્ટિએ સાધર્મિક તે જાતા-ભગિની માતા યા પિતાને સ્થાને ભાગ ભજવી શકે છે. ભજવવામાં કૃત
ત્યતા અનુભવે છે. સાધર્મિકની વિધિપૂર્વકની ભકિતમાં જિનેશ્વર દેવની જ ભક્તિ છે. કારણ કે પ્રભુ આજ્ઞાનું પાલન છે, ખરેખર સાધર્મિક ભકિતના આનંદ અનુભવમાં ત્રિલેકીનાથ, મહાવીર ભગવંત પ્રત્યે અતિ બહુમાન જાગે છે. નાથને ચરણે સર્વ સમર્પિત કરવાની ભાવના વેગ પકડે છે. સંસાર ત્યાગની તમન્ના જાગે છે. અરે કંઈક સાધર્મિક આવા ઉદાર ભકત આત્માને અનુસરે છે.
કરૂણ ધર્મની જનની છે, ભક્તિ ભગિની છે. ભકિત એ શકિત છે, મોક્ષ માર્ગ માટેની દૂતિ છે, કરૂણું શક્તિ આપણું બનશે, આપણે નાથના બનશું,

Page #135

દુનિયાની એક અજાયબી !
વિશ્વમાં અનેક આશ્ચર્યો નજરે પડે છે. મોટા ભાગને તેની પાછળનું રહસ્ય જડતું નથી. વૈજ્ઞાનિકે પણ ઉકેલ શોધી શકતા નથી. એક સ્ત્રી કેાઈ પણ માનવીને આંગબીથી સ્પર્શ કરે. તે રીતે તેનું ભૂત ભાવિ કહી શકે. મોટે ભાગે તે સાચું પણ પડે. એક વ્યકિતને તમે એક રંગનું નામ કહે. તે પરથી તે અગમ નિગમની આગાહી કરે.
ત્રણ વર્ષને બાળક સંસ્કૃતમાં યા તદ્દન અપરિચિત ભાષામાં વક્તવ્ય આપે. એક નાનું બાળક જુદી જુદી ભાષામાં કાવ્ય બનાવે. આ બધું શું છે? આની પાછળ કઈ કાર્ય-કારણ વ્યવસ્થા છે જ નહિ? જરૂર શાસ્ત્રોમાંઆગમમાં આના ઉકેલ પડેલા છે, પણ તે ઉડો ધર્યભર્યો અભ્યાસ માગે છે. સાથે જ આજના વિજ્ઞાનની દષ્ટિએ સમજ આપવાની તાકાત માંગે છે.
પણ આ સઘળું એટલું અજાયબ નથી. જે અજાયબીની રજુઆત કરવી છે તે તદ્દન નિરાળી છે. સારીએ દુનિયાનું આકર્ષણ રમા અને રામામાં છે. યૌવનના કામણ અને લક્ષમીની લાલસા. એમાં ભળે સત્તાને શેખ. પછી જોઈ ત્યે સંસારીને રેફ. રાજ્યના રમખાણ શેમાંથી? મહાન ગણાતા માંધાતાઓના અંધાપાની પેદાશ કયા પાપમાંથી ? પ્રજાના ભોગે પણ પ્રદેશ વધારવાની પાપેછા કેવી ?

Page #136

જીવનભર શ્વાનજીવન ગુજારીને પણ ભેગે પગ મેળવવા મજુરથી પણ બુરે ઢસરડે કરી જીવવા મથવું. તેમાં અશક્ય અપ્રાપ્યની પણ લાલસા. ત્યારે દેહ છોડીને જવાનું નકકી, જનાર કેણ એને ખ્યાલ જ નહિ. કયાં જશે! શું થશે એના વિચાર નહિ. શાથી જીવનભર ભયંકર વિટંબણ ભોગવી ? સુખને લેશ નહિ દુઃખને પાર નહિ. આની પાછળ કારણ શું? એની કલ્પના કરી વાનું પણ નહિ. * આવા ભયંકર કટિના જમાનામાં ક્ષેમકર તવ જેવા મળે ? જેવા મળે તે આનંદ ખરે? ક્ષેમકર તત્વની સાક્ષાત મૂર્તિ દેખાય તે હાલતી ચાલતી અને જીવંત ! વિલાસ અને લાલસા લલચાવી રહ્યા હેય. ભેગ-ઉપભેગની સામગ્રી કુદકે વધતી હેય. સુંવાળા સ્પર્શની ઝંખના રાત દિવસ પડતી હોય. એને વળી સંસ્કાર કેન્દ્રનું ઉપનામ અપાતું હોય. સમાજ સેવા વર્ગને “સીવીલાઈઝડ' તરીકે અપનાવતે હેય. વેષવિભૂષા વિકારવૃત્તિને વેગ આપતી હેય. સીનેમાસુષ્ટિ સંસ્કાર સૃષ્ટિને બાળી ખાખ કરતી હોય. જીવનની રહેણીકરણી પશ્ચિમાત્ય ઢબને વરી હોય. ખાનપાન અને હરવું ફરવું, હરાયા ઠેરના અનુકરણમાં પરિણમાયું હોય, છતાં શિક્ષિત વર્ગમાં બોલબાલા ગણાતી
હોય.
આવા લલચામણા કાળમાં ક્ષેમ કર આર્ય સંસ્કૃતિની વાત કરવી મુશ્કેલ, ત્યાં તે તેને અપનાવવી. અપનાવીને કેકને અળખામણું બનવું. અપમાનિત બનવું. છતાં તેમાં અડગ બની તેમાં આગળ વધવું. તેની શિખર

Page #137

૮૪ ટોચે પહોંચવું. એ અજાયબી ખરી ? તે પછી આર્ય સંસ્કૃતિની મુગટ મણિસમ જૈન સંસ્કૃતિના શિખરે પહોંચે તે? મહાઅજાયબી જ ગણાય ને? અને તે પણ સ્ત્રી જાતિ સુકમળ-સુડોળ અને યૌવનાના હિંડોળે હીંચતી?
જૈન સંસ્કૃતિ કહો કે મહાસંસ્કૃતિ કહો. વિશ્વ લ્યાણકર મહાશાસન કહો કે વિશ્વ-બંધુત્વની ઉદાત્ત ભાવના કહો. એનાં મૂળ અતિ ઉંડાં. જેટલી વિશાળતા તેટલી જ ગંભીરતા, જેટલી ગહનતા તેટલી જ સ્વચ્છતા. જેટલી તારિવકતા તેટલી જ સ્પષ્ટ સરળતા.
સકળ વિશ્વમાં-સારાએ બ્રહ્માંડમાં બે તત્ત્વ મહાજ્ઞાનીઓએ જોયાં-એક ચેતન બીજુ જડ. ચેતન-આત્મા, જડ પરમાણુ. બન્ને અનાદિનાં. બેન સંગ અનાદિને, સંગ એ જ સંસાર. આત્માનું સ્વરૂપ સુખમય. સત્, –અસ્તિત્વ, ચિ-જ્ઞાન-આનંદ-સુખ, જ્ઞાનની મસ્તીમાં સ્વસ્વરૂપના સુખને સદા ભોક્તા, પરની અપેક્ષા નહિ, બાહ્ય સાધનથી સુખ તે નાશવંત, ક્ષણિક અને પરિણામે દુઃખદાયી. સુખ એટલે શાશ્વત. દુઃખના લેશ વિનાનું અનંતાઅનંત કાળે પણ તેજરૂપે રહેનારૂં.
આ સાદા-સીધા તત્ત્વજ્ઞાનની ભૂમિકા એ જ મહાસંસ્કૃતિ, બીજે બધે એને વિસ્તાર વિસ્તારના પટાભેદ ઘણા. એમાંથી કેડી-માર્ગો નીકળે. કેઈ કાંટાળા તે કોઈ ફુલવેર્યા. કઈ સ્વરૂપને સાચવનારા તે કોઈ વિરૂપને ભજનારા. ધ્યેય પ્રાયઃ સર્વને સારે.
આમાંના મૂળ માર્ગને પકડી તેના સ્વરૂપને ભજનાર એક અને વર્ગ. તેમાં સ્ત્રીશક્તિને વધારે ફાળો. આંખને

Page #138

૧
આકર્ષે અને મનને વિચારમાં નાખી દે તેવેા. બાળ વયને વટાવતી, યૌવનના ઉંબરે ઉભી રહેલી ભવ્ય બાળાઓ. સંસારના સઘળાએ આકર્ષણને સ્વપ્રભાથી આંજી નાખે, આત્માના આકને ભારે વેશ આપે. અસ્થિર સોંસારની અસારતાને આળખે, લક્ષ્મીની વિજળી ઝબુક, ચપળતાને પારખે, યૌવનના વ્યાધિભ'ગુર આડંબરને આંબી દે. સન સદર્શી –વીતરાગના માર્ગે પુણ્ય પગલા માંડે.
ચારે બાજુ રેડીએના સ્વીચ ખુલ્લા હૈય, તાલાવેલી જગવે તેવી નગ્ન તોના સૂર સંભળાતા હાય, વાતે અને વિચારોમાં મેાહુરાજાનું તાંડવ ખડુ થતુ હાય, તે ટાણે આત્મકલ્યાણનુ લક્ષ્ય, તેમાં તલાલીન, પારમેશ્વરી ક્રિયા પ્રત્યેને અનુરાગ, ચીવટપૂર્વક તેના અમલ, છ કાયની રક્ષાને સદાના અભરખા. પગલે પગલે પ્રાણીરક્ષા, ક્ષણે ક્ષણે આત્માની સંભાળ, રૂવે રૂંવે સ્વાધ્યાયની ધૂન. પ્રદેશે પ્રદેશે પરમાત્મા પ્રત્યે અને ખેા પ્રેમ, ધન્ય માનસ ! ધન્ય ચાર ! જમાનાની ઘુમરીએ ન માતાં સત્યને આદરવું. માન -અપમાનમાં ન લેપાતાં તદ્દન આત્મલક્ષી બનવું, મનવચન-કાયા ત્રણેને આત્મસ`ગેાપનમાં લગાડી દેવા. દેહનુ' ક્રમન, ઇંદ્રિયાવશ, કાયાનું કામણુ નહિ. મનવા-નરને સ્વાધ્યાય—સાંકળથી સાંધવુ, આહાર-વિહાર આજ્ઞધિન રસનાને રોકવી. ઇષ્ટમાં આનંદ નહિ, અનિષ્ટમાં ખેદ નહિં, આવું તે એ પવિત્ર નિભ જીવન,
એ જીવનને જીવતા પવિત્ર સ્ત્રીઆત્માએ સાધ્વીજી ત્તરીકે એળખાય છે. મહાશાસનનું બીજા નંબરનું ઉચ્ચતમ અંગ છે. સનપણાના અને મુક્તિપ્રાપ્તિના અધિકાર છે.

Page #139

હરકેઈ વિતરાગ પરમાત્માના શાસનમાં તેમની સંખ્યા, સાધુઓ કરતાં બે ગણી હોય છે, મુક્તિગમનમાં પણ તેમજ. આજના આધીયુગમાં પણ સંખ્યા તે મહાસતીઓની દુગણી જ છે. સ્વાધ્યાયને તેમને રંગ છે. તપ આત્મસાત્, કરેલ છે. ત્યાગમાં કમીના નથી, અને વૈરાગ્ય !
સંયમદીક્ષા લેનારના પ્રસંગે નજરે નિહાળ્યા. ઘરે સુખને પાર નહિ, લાડકોડમાં ઉછરેલ. આજના કહેવાતા એજ્યુકેશનમાં પણ આગળ. પણ પવિત્ર સંસ્કારે માતા પિતાના, વીતરાગ ભગવંતના જીવતા-જાગતા દેવમંદિરે, ગુરૂદેના વૈરાગ્યવાડી શુદ્ધ સત્યના પ્રરૂપક વ્યાખ્યાને અને પવિત્ર સાવગણની સુશીતળ છાયામાં વાસ નાનપણથી વ્રત-પચ્ચખાણ-ત્યાગ-તપને અને અભ્યાસ, વિરાગવાસિત હૈયાં, સર્વ ત્યાગના અરમાન જાગે, વૈરાગ્ય ઉછળતા. પાલખી કે વાહનમાંથી ઉતરે, જાણે ઈંદ્રાણીઓ સ્વર્ગથી ઉતરી. આભુષણે ઉતારે. જાણે અનાદિની વાસનાને ઉતાર. હૈયું નાચે, આંખે આત્મ-મસ્તીમાં આનંદે.
દુનિયાની આ અજાયબીને હજારે નેત્રો નિહાળે, સ્ત્રીની શોભા કેશકલાપ. એની વિભૂષાના અનેક પ્રકાર, આજ તે એ જ કેશ કલાપની ૨૫૦ થી માંડી ૧૫૦૦ રૂ. ની વિગ બને. એ જ કેશનું મુંડન સહર્ષ. હાથમાં ધર્મ વિજ, રજોહરણ અને મુખવસ્ત્રિકા. બને અહિંસા-સંયમનાં ઉચ્ચ પ્રતિક. પળે પળે કર્તવ્યનું, કરેલી ભીમ પ્રતિજ્ઞાનું, ભાન કરાવનાર.
દુનિયાના સઘળાએ પેનલ કેડ રદ, હિંસા કરૂં નહિ, કરાવું નહિ, કરતાને સારો ગણું નહિં કે ટેકે આવું

Page #140

નહિ, મનથી પણ નહિ, વચનથી પણ નહિ, કાયાથી પણ નહિ, તે જ પ્રમાણે જુઠ-ચેરી-અબ્રહ્મ અને સંગ્રહખોરીને તે જ ત્યાગ. ક્યાં સુધી ? આ દેહ છે શ્વાસોશ્વાસ લે ત્યાં સુધી અખંડ. આ કાળની મનસ્વી માનુની પણ કમાલ કરે છે ને !
એને જન્મ અજાયબ સ્થાનમાં. શ્રાવકકુળ એટલે વિશ્વશ્રેષ્ઠ સંસ્કારભૂમિ. પુણ્યદયને પ્રથમ પરચે. એને ઉછેર પણ આશ્ચર્યકારી. આર્યમાતા દીકરીને કેડે કે આંગળીએ દેવ ગૃહે લઈ જાય. મસ્તક ભૂમિને સ્પર્શાવે. ઘંટનાદ કરાવે. બાળકીને આત્મા જાગૃત બને,
ભાઈ-બહેનને ગુરૂ સ્થાન ઉપાશ્રયમાં સાથે લે. પૂનાં પવિત્ર દર્શન કરે -કરાવે, નેકારશીનાં પચ્ચખાણ ઉચ્ચરવે. ત્યાગ-તપના સંસ્કાર જાગૃત થાય. મોટી બહેન બપોરે ગુણીજીનું સાન્નિધ્ય સધાવે. સામાયિકની મહાતારક ક્રિયામાં બેસાડે. ચારિત્રના બીજ નંખાઈ જાય. પછી તે કંઈક ખેડાણ થાય. કંઈક અમૃત વર્ષા વર્ષે શ્રાવિકા-કુમારી સર્જાય કે વિશ્વવત્સલ મહાસતી સાધ્વીજી તરીકે સમાજમાં સુધા વષવે.
સમાજને સમાધિ-સુધાની જરૂર ખરી કે નહિ? શાંતિ અને સુખની તમન્ના ઈષ્ટ કે નહિ? એક સારે લેકચરર રક હોય તે માસિક ૩૫૦ થી ૫૦૦, એક બાહોશ સેક્રેટરી ૮૦૦ થી ૧૦૦૦. આ વાત્સલ્ય હૈયાને એક જ ઘરને આહાર ન કલ્પ. પાંચ-પંદર ઘેર ફરે. આહાર લાવે. તે પણ કોઈ ઘેર અડચણ ન પડે તે રીતે. કપડા સાદા અને અતિ અ૫, પ્રવાસમાં-વિહારમાં જાતે ઉંચકી

Page #141

શકે તેટલાં સઘળાં સાધન. કાષ્ટનાં પાત્ર અને જરૂરી જ્ઞાન ધ્યાનનાં પુસ્તક. | મુંબઈ જાય કે કલકત્તા. પાટણ કે પાલીતાણા, કચ્છ કે મારવાડ પગે ચાલીને. અડવાણું પગે. હાથમાં ઉષ્ણ જળને ઘડે. પાસે નહિં પૈસો કે નહિં આહાર, જ્યાં જાય ત્યાં સદાચારના ઉપદેશ શ્રાવિકાગણને પ્રેરણા સંસ્કાર ધનની. વિવેક કરાવે ભઠ્ય-અભક્ષ્યને પેય અપેયને. ત્યાગ કરાવે ક્રોધ અને માયાને. સાદુ જીવન-સાદે ખોરાક સાદે પહેરવેશ અને ઉદાર હયું. આ એમના અણુમેલ બેલ.
જગ ભરમાં છે કઈ સંસ્થા આની હરોલમાં છે કઈ આવી યેજના ? જડી આવશે ગણ-સમુદાય આની હરીફમાં? વિશ્વ કલ્યાણક-નક્કર અને અડેલ પુરૂષાર્થ : આવા અણમોલ રત્ના રક્ષણ માગે ? વિચિત્ર વિશ્વમાં રક્ષણ તે રત્નનું જ હોય ને? પુણ્ય પ્રકર્ષ તે રક્ષણ કરશે જ? સમાજની-શ્રી સંઘની કાંઈ વિશિષ્ટ ફરજ ખરી? પૂ. આચાર્યાદિ પદની કે સ્થવરેની ઉચ્ચતમ યેજના ખરી? - સુશ્રાવક-શ્રાવિકા ભક્તગણ સજાગ ખરે? છાવરતાં એમને હેયે બેઠેલી? આ અજાયબ રને જોતાં હર્ષથી રૂંવાટાં ખડાં થાય ? મારૂં જેટલું ભક્તિમાં વપરાય તેટલે મારો ઉદ્ધાર. દીકરા-દીકરીથી પણ અધિકેરે પ્રેમ !
એક પ્રસંગ યાદ આવી જાય છે. એક સમજુ આત્માએ શુદ્ધ બુદ્ધિથી કહ્યું, ‘દુનિયાની આ અજાયબીને જોઈતું રક્ષણ મળતું નથી. આ અજાયબીનું સર્જન હાલમાં ના થાય તે? પ્રશ્ન નિમ ળ ભાવથી હતે.

Page #142

રતનની ખાણ જુજ હમણાં હજારને હીરે ૮૦૦માં અંકાય છે. ઉત્પન્ન બંધ કરવું ? નકલી ઈમીટેશન વધી પડયું, ઈમીટેશનના વ્યામોહે અસલીની ઉપેક્ષા થાય! આવા પ્રસંગે શાણાઓએ સાવધાન બનવું. હીરામાં કેવું તેજ છે એના રાખનારને કેવા કેવા ભૌતિક લાભ થાય છે કેવા પ્રકારની આત્મશાંતિ પ્રાપ્ત થાય છે. સમજાવવા મેટી હીલચાલ ઉપાડવી. રત્નોનાં પ્રત્યક્ષ દર્શન કરાવવાં. અંદર પડેલા ગુણોનો અનુભવ પર કરાવ
દુનિયાની આ અજાયબી અસલ રત્ન ખાણુ છે. એનું તેજ એ જ વિશ્વનું રક્ષણ. એ તેજનું રક્ષણ એ જ આબાદી છે એ તેજને ફેલાવે એટલે ભવિષ્યની પેઢીનું સ્વાથ્ય. સંસ્કાર ધનની વૃદ્ધિ. સ્ત્રી સમાજની શ્રાવિકા સમુહની સર્વમુખી ઉન્નતિનું એ રક્ષા સ્થાન છે. સારાએ સમાજનું કલ્યાણ એમાં સમાએલું છે.
પરમાત્મા સ્થાપિત શ્રી સંઘના એ મહા અંગ પ્રત્યે સ્પષ્ટ કહેવા દે-ભારે ઉપેક્ષા સેવાઈ રહી છે. એના પરિ ણામની જવાબદારી કેની? એ જ્ઞાની પર છેડીએ. પણ સાથે પૂજ્યને–મહા પૂજોને વિનંતિ કરીએ. શાસનના સ્થંભભૂત ગણાતા ઉપાસક ગણુનું ધ્યાન દેરીએ. ફરજ કપરી છે. મહાનિર્જરાની સાધક છે. પુણ્યાનુબંધી પુણ્યને બંધાવનાર છે. આપ આ બધું ઉંડે ઉંડે સમજે છે છતાં આપણે શું કરીએ? કાળને મહિમા છે, કેઈ યુગપ્રધાન પ્રગટશે. કોણ કોનું માને તેમ છે. ભારે અરાજકતા છે. આપણે તે આપણું સ્વાધ્યાયમાં સારા. આ બધું પુરતા પ્રયાસ પહેલાં જ-જરાએ પ્રયાસની માત્રા ફેરવ્યા સિવાય જ?

Page #143

પ્રાંત શાસનદેવને પ્રાર્થના. શકિત બક્ષો, ભક્તિ બક્ષ, બો દિલની તમન્ના. શ્રી સંઘમાં જાગૃતિ પેદા થાય. શાસન સમર્પિતમાં નિષ્પક્ષપાત ભક્તનો પરાગ પેદા થાવ. “અનુપમ તેજના રક્ષણે પ્રશાંત પ્રભાવક બને-અનુપમ જાગૃતિ આણે વિશ્વના આંગણે “દુનિયાની એક અજાયબી.”
રક્ષાકાળમાં રક્ષણ નીતિને સાબદા બની અભ્યાસ કરે ! }
દેવાધિદેવ શ્રીમદ્ મહાવીર ભગવંતની અવિચ્છિન્ન શાસન પરંપરા એકધારી ચાલી આવે છે. સેંકડે પ્રત્યાઘાતદુકાળ-ઉપદ્ર, દાર્શનિક હુમલાઓ અને પરજાતિય વિપ્લવે છતાં એ સુવિશદ સ્ફટિક પરંપરાને, ટકાવનાર, રક્ષનાર–પ્રચારનાર પૂ. સાધુ-સાધ્વીગણ.
એના જવલંત નિયામકે ૧ શ્રીમદ્ ભદ્રબાહુ સ્વામીજી ચૌદપૂર્વધર. ૨ શ્રી સ્થૂલભદ્ર સ્વામી, ૩. શ્રી વાસ્વામી ૪. શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરસૂરીશ્વર. ૫ શ્રી દેવર્ધિગણિ ક્ષમા શ્રમણ. ૬ કળિકાળ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વર. ૭ શ્રી હીરવિજયસૂરીશ્વર. ૮. શ્રીમદ્ મહામહોપાધ્યાયજી. ૯ શ્રીમદ્ આત્મારામજી આદિ અનેક.
દક્ષિણ પ્રદેશમાં મહારાજા ખાવેલ અને તે વખતના

Page #144

શિક્ષક મહાન આચાર્યો આદિ પણ યાદ કરવા જ રહ્યા. એક અપેક્ષાએ ખાર્વેલ એટલે મહાન ધુરંધર ધર્મરક્ષક અને તે જ ધર્મરક્ષાનો કાળ આજે જૈનશાસનના પટાંગણમાં આવી ઉભે છે.
અને તે માટે જ શાસન સાપેક્ષ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ વિચારવા સુજ્ઞો અંગુલિ નિર્દેશ કરે છે. ધર્મ એ જ રક્ષક છે. એ સનાતન સિદ્ધાંત છે. તેમ ધર્મમાર્ગમાં વિવેક અને અસલી પણું એટલું જ આવકારદાયક છે. કૃત્રિમતા અને બનાવટ ધર્મપ્રાણને કોરી ખાનાર કીડા છે. આદર્શ સામે આંખ, ધ્યેય સામે લક્ષ્ય, ધર્મનાં કવચ છે.
રક્ષાકાળમાં રક્ષણ નીતિને સાબદા બની અભ્યાસ કરે પડે છે. રક્ષણનીતિ શાસનનું અતિ જરૂરી ભવ્ય અંગ છે. પાલન નીતિ અને રક્ષણનીતિમાં ફેર રહે એ સ્વાભાવિક છે. અજાણને આશ્ચર્ય ઉપજાવે એ આ કોયડા છે. આજે રક્ષણ નીતિ પ્રાયઃ આંખ સામે નથીઃ શામાં સર્વાશે ઉભી જ છે.
કેઈ અપવાદિક મહાત્માઓ પાસે તેની જાણકારી હશે અને છે. કદાચ તે કૃપાળુઓને પુણ્યપ્રકર્ષ એ છે પણ હોય તે સજાગ આત્માઓએ જ કરી તેને અભ્યાસ કરે ઘટે. પૂ. સાધુ-સાધ્વીગણને તે માટે તૈયાર કરવા શ્રી શ્રાવક સંઘે હૈયાની વિશાળતા સાધવી પડશે. હૈયું વિશાળ અને પછી શું બાકી રહે?
આ તૈયારી દરમ્યાન પૂ. સાધુ-સાધ્વીગણ અને સમાજ વચ્ચેની વધતી જતી દિવાલ દૂર થવી જોઈશે. જે સારું થઈ રહ્યું છે તે અનુમોદનીય જ છે. જે ધર્મકિયાઓ માર્ગ સ્થ બની માર્ગને ખ્યાલ આપી રહેલ છે તે તે ચાલુ જ

Page #145

રહેશે અને ચાલુ રહેવી જ જોઈએ પણ તે વર્ગમાં પણ વસ્તુ તત્વનું રહસ્ય ઉણપ પામતું જાય છે તે જાગૃત થવું જોઈએ.
પણ જે વર્ગ ધર્મથી, પૂ. સાધુ-સાવથી આઘે ને આ જ ખસતે જાય છે તે માટે શું ? ઉપેક્ષા તે ન જ થાય. પ્રયત્ન કરવો જ રહ્યો. ધર્મ સમાજ માટે છે, ધર્મ વડે સમાજ ટકવાને છે. તેમ ધર્મ સમાજમાં જ પ્રચાર પામવાને છે. તે સમાજના આત્માઓની ઉપેક્ષા કેમ ચલાવી લેવાય? પરમ પ્રભુ શ્રી મહાવીર દેવે સત્ય સમાજને જ આપ્યાં છે. મહાસમાજ માટે જ મહાસંસ્કૃ. તિનું સ્થાપન કર્યું છે. ઇંદ્રાદિ દેવે સમવસરણ મહોત્રત વ્યાસપીઠ તે હેતુથી જ સર્જતાને?
શ્રી ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના પણ સિદ્ધાંત રક્ષાને કેટ જ છે ને ? અને અનુકંપાદાન-ઔચિત્યદાન ધર્મના જ શણગાર છે ને? નાથનું વર્ષીદાન એટલે અનુકંપાને ધોધ, ઔચિત્યનું ઉંચું પાલન. ધર્મની મહાપ્રભાવના એમાંથી જન્મ. મુંગે બોધ. લક્ષ્મીની ચંચળતા. સંસારની અસારતા.
શ્રી ચતુર્વિધ સંઘ અને ઇતર સમાજ પણ કલ્યાણ ભાગી બને એમ કેણ ન ઈ છે? પણ સક્રિય ઈચ્છુક મુખ્યતયા તે પૂ. સાધુ-સાધવીગણ જ ગણાય. તે મહાસંસ્થાના સુશીલ ગૃહસ્થ રહે. હેાય અને હવા જ જોઈએ.
જમાનાની હવા–કાળનું પરિબળ-જીત કૃત્રિમ મારક જનાઓ સમાજને સર્વતોમુખી હાસ કરી રહેલ છે. તનમન અને ધન ધકે ચઢી ગયાં છે. આત્માને તે પત્ત જ નથી. ત્યાં અધ્યાત્મની વાત જ કેવી ? અને અધ્યાત્મ વિના આબાદી કયાંથી ? સુખ શાંતિ કેવા ?

Page #146

૯૩
આ બધાના સુમેળ સાધવા પડશે તે સાધવેા પૂ. સાધુસાધ્વીગણને હાથ છે, ખાલી ટીકાઓથી કંઇ જ નહિ બને. સક્રિય માર્ગે ચિંધવા પડશે. શકય સાધનેા દ્વારા સાધુ મર્યાદામાં રહીને પણ સખ્ત પ્રચાર કરવા પડશે. વાણી દ્વારા-વનદ્વારા અને સક્રિય પ્રેરણાદ્વારા.
કબુલ કરીએ પ્રચારકે ભૂલ્યા છે. માર્ગ પદ્ધતિ વળી લઈ બેઠા છે. છતાં આશય ખરાબ નથી. કીર્તિ મેહની માત્રા વધી જવાથી પણ એમ અને એની ના નહિ પણ સવળી પદ્ધતિ-સીધા માર્ગ અખત્યાર કરી દીવાદાંડીરૂપ તે ખનવુ જોઇશે ને ? ખાલી પ્રત્યાઘાતા આપવાથી તે યાં આઘાં ને આઘાં જશે. પરસ્પરની રાગદ્વેષની માત્રા વધતી જશે અને તેવી માત્રાના વધારે એટલે ધને વધુ પ્રાસ, ધર્મોના હાસ એટલે સમાજનુ સ્વાસ્થ્ય ખલાસ. સ્વાસ્થ્ય જતાં રહે હાડપિ ંજર, હાડપિંજર એટલે બિહામણું દુઃખદ ચિત્ર.
દુ:ખદ ચિત્રા તે સમાજમાં આજે રાજબરોજ ઉપસી જ રહ્યાં છે. બેકારી-માંઘવારી-ધંધાના અભાવ-હરકેાઈ વસ્તુની ભયંકર ખેંચ, કમ્મરતાડ કરવેરા, સરકારી હાલાકી, કાયદાની કારમી નાગચુડ અને આ બધાને પરિણામે અનીતિ-અધમ –શીલભંગ-વ્યભિચાર, દગાટકા, લુંટફાટ, લાંચ-રૂશ્વત-દભ માયા વગેરે આત્મ વિનાશક અનિષ્ટ ઘેરા રૂપમાં વ્યાપક બન્યાં છે અને બનતાં જ જાય છે. આ સઘળુ' મિટાવવા માટે માત્ર વાણીના વિલાસ નહિં ચાલે. સૌ પોતપોતાની મર્યાદામાં સક્રિય બને સફળતા મળે. પણ આ કઢંગી પરિસ્થિતિને
તે જ ધારી ખ્યાલ પૂ,

Page #147

૯૪ સાધુ સાધીગણ આપી શકે. ધર્મરક્ષાની આ અણમેલ પળ છે. શાસન નીચે ગેઠવાએલી ભયંકર સુરંગને નકામી બનાવવાને મુકે છે. વિશ્વકલ્યાણકર જૈનશાસનને પૂ. સાધુ-સાધ્વીગણ જાગૃત થશે તે સમાજની ઉન્નતિ દૂર નથી. પછી તે ભળશે સંન્યાસીગણ અને અન્ય આર્ય સંસકૃતિના ઉપાસકા, માર્ગની દેરવણ માગશે પૂજે પાસે અને રળિયાત બનશે સમાજ.
આજનાં આ બધાં દુઃખ કૃત્રિમ અને રોજના પૂર્વકનાં છે ભારતને માથે, આટલું કહેવા લખવા માત્રથી બધું નહિ થઈ જાય. જરૂર શુભકાર્યમાં આંગળી ચીંધનારને પણ પુણ્ય છે. કેઈ પ્રશ્ન પણ કરે કે શું પૂજ્ય વેપારધંધાની અને સમાજના ખાનપાનની પંચાત કરવા બેસે? ભલે કરે પ્રશ્ન. અમારા ભવ્યાતિભવ્ય જૈનશાસનની ખૂબી જ ન્યારી છે. તેમાએ રક્ષણનીતિની તે બલિહારી જ છે. સાધુતાને ડાઘ લાગે નહિ અને સૌનું સંરક્ષણ થાય એનું નામ તે જૈનશાસન.
આંખ શાસ્ત્ર સામે, હૈયું નાથની આજ્ઞા માં, મન માર્ગના વિકાસમાં, તન સમાચારના પાલનમાં, પ્રક્રિયા પ્રાણિગણની ઉન્નતિની, માર્ગ મળે આગમમાંથી, હૈયું ફલિતાર્થ કાંઠે, મન મર્યાદા બાંધે, તન થાક ને માને, પ્રક્રિયામાં સમાજને સર્વ રીતે વિકાસ, વિકાસમાં આત્મધનની મુખ્યતા રહે જ રહે. સાધુ સારા નીપજે, સગૃહસ્થને પાર નહિ, સાધુ પુરૂષનાં સન્માન-ભક્તિ વધે. બેટા આડંબર ઘટે, અસલી આગળ આવે, સાચી નેબતે ગડગડે, બિચારા બનાવટી બડબડે,

Page #148

સમાજ અને ધર્મ તાણું-વાણથી વણાએલ છે. ધર્મ વિના સમાજ સંભવે જ નહિ. ધર્મ સમાજમાં રહે, સમાજમાં જોવા મળે, વિશ્વ મહાસમાજ છે, વિશ્વના કેઈપણ ભાગમાં અંશતઃ પ્રાયઃ ધર્મ છે જ, ધર્મના સ્ટેજ જુદા જુદા છે, એને ખ્યાલ ભુલાતું જાય છે. નીચામાં નીચા સ્ટેજથી માંડી ઉંચામાં ઉંચા સ્ટેજે ધર્મના મંડાણ છે. પ્રેમ એ જ સર્વ પ્રાણીનું શ્રેયસ છે, મંગળ છે, ઉન્નતિ છે, પ્રગતિ છે, પ્રકાશ છે.
એ શ્રેયસને-મંગળ પ્રકાશને પ્રચારનાર-ફેલાવનાર, સમજાવનાર ખરેખર પૂ. સાધુ-સાધ્વીગણ છે. વિશ્વમાં નિસ્વાર્થ કલ્યાણ-પ્રચારક આજ એક સંસ્થા છે. ત્યાગ એને પામે છે, કિયા એનું ચણતર છે, જ્ઞાન અને શણગાર છે, આત્મખેજ એની પ્રવૃત્તિ છે. પાદવિહારથી પગે ચાલીને કોલ્હાપુરથી કલકત્તા જાય છે. શહેર કે ગામ સર્વને ઉત્તમ માર્ગે દોરે છે. ન્યાય-નીતિના પાઠ ભણાવે છે, અહિંસા, ત્યાગ, તપના ઉપદેશ આપે છે, પાસે પૈસે નહિ, ખોરાક સાથે રાખવાનો નહિ, ભિક્ષા-ગોચરી-ફરે અને શરીરને ટકાવે. રાત-દિવસ શાસ્ત્રને સ્વાધ્યાય અને શક્ય દેહનું દમન.
સમાજના સુખ-દુ:ખના દ્રવ્ય-ભાવથી સક્રિય ભાગી સાધુ. વગર પૈસે વગર વેતને. પાંડિત્ય સઘળુ સમાજના કલ્યાણ માટે, છતાં સમાજ માટે ભાગે ભૂલ્ય છે. સાચી આંકણી કરી શક્યો નથી. છાપાની છીછરી વાતેથી દેરવાઈ ગયે છે, અને સરકારની ચુંગાલમાં એ ફસાયે છે કે વિચારવાની પળ મળતી નથી. જરૂર કાંઈક અઘટતું પણ બનતું હશે, પણ તે તે સમાજમાં સગવું કયાં નથી બનતું ?

Page #149

વળી જાગૃત સમાજ-શાણી-સમજુ સમાજ નાની નાની પીડા તે પળમાં દૂર કરી શકે. એમાં હો હા અને હોબાળાની જરૂર જ ક્યાં રહે છે, પણ છાપાઓનું તૂત જગરૂ. કાગને વાઘ પણ બની જાય, ખેર. આપણે તે પૂ. સાધુસાધવીગણ શ્રીસંઘ અને સમાજ વચ્ચે ખેલદીલી જે હતી તેને જાગૃત કરવી છે. સમાજને સર્વ રીતે સદ્ધર બનાવવા કોશિષ કરવી છે. આર્યસંસ્કૃતિને જાગૃત કરવી છે. તેના શિખરસમી જૈન સંસ્કૃતિને તે માટે સમજવી છે.
સમાજેન્નતિના વિરાટ અને વિશાળ ઉપાયે પૂ. સાધુસાધ્વીગણ તેમના સ્વરૂપમાં રહી સમજાવવા સાબદા બનશે. સક્રિય યેજના ત્યારે જ શરૂ થશે. સમાજની સર્વતોમુખી દુઃખદાયી અવસ્થાના વિશિષ્ટ અને જડમૂળના કારણે તેઓ જ સમાજ પાસે મૂકી શકશે. વચગાળામાં સક્રિય ભેજના દ્વારા, સાધમિક ભક્તિના પ્રકારો દ્વારા, અનુકંપાના દ્વાર ખુલ્લા કરવા દ્વારા, ધનિકેન ધનના સત્રમાં અનેક પ્રકારે ઉમેરાવા દ્વારા, સમાજને શુધ્ધ ધર્મ માર્ગે દેરી શકશે.
આનંદની-ખુશદીલીની વાત તે એ છે કે ભગવંત ભાષિત ધર્મક્રિયાઓમાં-સદનુષ્ઠાનમાં સદ્વ્યય કરનારા પુણ્યશાળીઓ જ વિશેષે કરીને આજે પણ સાધર્મિકનીસમાજની-કુદરતની હોનારતે સારા પ્રમાણમાં સંભાળ રાખે છે. પૂ. સાધુ-સાધ્વીગણ અને સમાજ ઓતપ્રેત બની પરમાત્માના માર્ગે આગળ વધે એ જ શુભ કામના.
(૯)

Page #150

શક સુષા બજાવે !
શક અને સુઘાષા એક અનુપમ વિજ્ઞાન છે, જ્ઞાન એ તેજ છે. વિજ્ઞાન છાયા છે. સુરા માત્ર ઘંટનાદ નથી. શક સૌધર્મ દેવકના મહાન અધિપતિ ઇદ્ર છે એટલું જ નહિ શકેંદ્ર પરમાત્માના પરમ ભક્ત છે. સુષા હૈયાની ભકિતને આંતરનાદ છે. સત્યના પરમ ઉપાસકની ઝલ્લરી છે.
શકેદ્ર બત્રીસ લાખ વિમાનને દેશને ચક્રવતી મહારાજા છે. છેડા કાળ પહેલાં કહેવાતું કે બ્રિટિશ રાજ્યમાં સૂર્ય આથમતો નથી પણ તે તે આથમ્યો. જ્યારે લોકભાષામાં શકેંદ્ર સદાજીવી છે. યુવાની સદા તાજગીભરી રહે છે. રેગ યા શેકને પ્રાયઃ અવકાશ નથી. હા, ખેદ જન્મ છે કેઈ ફેરા. મહા સત્યવાન ભવ્ય પુરૂષ પર આફતને ડુંગર ઉભું થાય ત્યારે. છ માસ સુધી ખેદિત દશામાં ગાન તાન બંધ કર્યા. પરમત્કૃષ્ટ વિભૂતિ પરમાત્મા મહાવીર દેવ અને અધમ સંગમના પ્રસંગે.
સૌધર્મેન્દ્રને વીતરાગ ભગવંતમાં પિતાને સ્વછ ઝળકતે આત્મા દેખાય છે. પિતાના આત્મામાં રહેલી અનંત શક્તિનું દર્શન થાય છે. એ દર્શનમાંથી વીતરાગતાનું દર્શન હબહુ થાય છે અને તેમાંથી જન્મે છે સભાન -સજાગ દશા.

Page #151

એ સભાન-સજાગ દશા પોતાના અસંખ્યા આશ્રિતમાં જન્મ માટે જ અષાને ધર્મનાદ.” “ધર્મનાદ ઉચ્ચારે હરિબૈગમેષિ સેનાપતિ આ હરિર્થગમેષિ એ જ આપણા મહોપકારી શ્રી દેવગિણિ ક્ષમાશ્રમણ. જે મહર્ષિના પુણ્યપ્રતાપે આગના કૃતસાગરના ક્ષારનું પાન કરી આપણે પુષ્ટ બની રહ્યા છીએ.
આજના વિષમ કાળમાં–ભયંકર કેટિના પતન કાળમાં સુઘષાને નાદ હજુ કાયમ છે. ૩ર લાખ વાયરલેસ રેડી એમાં ઉતરેલે દિવ્યધ્વનિ. ફેનેગ્રાફની રેકર્ડોમાં મહર્ષિ ઓએ મઢી લીધે છે. ૪૫ આગમમાં સૂમ ઉંઝણમાંથી સંગ્રહિત છે. બાકીના સ્કૂલ-વિસ્તૃત રૂપમાં ઘર ઘર ગવાય છે.
તેના અર્ક રૂપે અમૃતમય એક સૂત્રમાં-વાક્યમાં વણ લીધે છે. વણકર ભારે કારીગર, તાણ–વાણાની ગુંથણ ગજબની, ન ખસે તાણે કે ન ખસે વાણે. પૂર્વધર પરમમૃતવાહક શ્રીમદ્ ઉમાસ્વાતિજી એટલે અજબ-ગજબના અનુપમ ચિંતકસારીએ શ્રુતગંગાનું દ્વાદશાંગીને ગણધર હૈયાનું ગુંફન ગુંથ્ય એક તારે. સખ્ય વર્શન-જ્ઞાન વારિત્રાળ મોક્ષમા અને એલ્યા શકેન્દ્રનું હૈયું લાગ્યું. આંખે વિકસી ગઈ અને આત્મા આનંદ વિભેર બની ગયે.
શું કહ્યું? તપનું નામ ન આવ્યું એમ. અરે ભાઈ, એ તે અભેદ્ય કિલ્લો. નગરની આજુબાજુ હોય જ. એના કાંગરાએ હિરાખચીત અર્જુન સુવર્ણના. એના વિના ચારિ. ત્રની શોભા નહિ. એ કવચ ધારણ કરે ને આત્મા અજેય બને.

Page #152

“તપ” શબ્દ જ કે મહિમાવંત છે. નિર્યુકિત અથ અને ધાત્વર્થ ક્યાં કરવા જઈએ? સીધે ને સાદે અર્થ ત” એટલે તરવું “પ” એટલે પ્રકાશ. પ્રકાશ પામીને અંધારથી પાર ઉતરવું. “તપમાં તેજ છે એ તે સર્વ જાણે છે. તેથી પ્રકાશ ફેલાય એ સ્વાભાવિક છે, પાર કયાં ઉતરવું? અંધાર કયાં દૂર કરવો? એ તે જૈન શાસનના સંસ્કાર પામેલા બાળ જાણે
ત્રણ વર્ષનાં ગભરૂ ગુલાબ જેવા બાળકે ત્રણ દિવસના ઉપવાસથી અઠ્ઠમ કરે. ૭ થી ૧૪ વર્ષને જૈન કુળમાં જન્મેલ, ઉગતા બાળક-બાળિકાઓ આઠ દિવસના ઉપવાસ અતિ ઉલ્લાસથી કરે. મનમાં પ્રદ. હૈયામાં હર્ષ. તનમાં થનથનાટ, વદન પર આનંદની ઉમિ. અને તારક ક્રિયામાં અપ્રમાદ. અભિમાન જરાએ નહિ. ધર્મનું ગૌરવ ઘણું. ધન્ય આત્માઓ !
પાંચમા આરાના કળીયુગમાં પણ “સુઘાષાને નાદ નિનાદ કરે છે. ૭૦ ને ૮૦ એ પહોચેલા ૩૦ દિવસ આહાર છેડે. ૪૫-૬૦ અને ૯૦ પણ ખરાજ. આ તે સર્વજ્ઞ સ્થાપિત શ્રીમદ્દ તીર્થકરદેવનું મહાશાસન છે. મહાસંસ્કૃતિથી સભર સનાતન અનાદિન ધર્મ છે. સત્ય છે. પરમ તેજ છે. પક્ષહીન સાવય શુદ્ધ માર્ગ છે.
તપ એટલે તેજને અંબાર. પાપને પ્રજાળતે શાંત સુધા મય અગ્નિ. હમ તે બાળે, ભડથુ બનાવે. આ તે તારે, તેજ આપે. શકિત આપે. સ્વર્ગ આપે. મુક્તિ આપે.
આ તે માત્ર બાહ્ય કિલ્લાની વાત વિચારી. પ્રશ્નને જવાબ આલેખે. બાહ્ય કિલ્લામાં વચ્ચે વકિલ્લો વ્યાપક

Page #153

૧૦૦ છે. અકાટય અણનમ–અદાહ્ય. એમાં વળી છ પ્રકારની અંદુ ભૂત દિવ્ય રાસાયનિક ક્યિાનું મહા વિજ્ઞાન વિસ્તૃત છે. ધી ગ્રેટેસ્ટ સાયન્સ-ગંભીર છે. અતૂલ છે. અમાપ્ય છે. પ્રેકટીકેબલ-અમલી છે.
પણ જેટલું ધ્યાન બહારના કિલ્લા તરફ આજે છે એટલું એના સેમે ભાગે આંતરકિલ્લા તરફ છે? ગજબને પ્રશ્ન થયો. બહારથી અંદર જવાય ને? દરવાજે ન આવેલે કિલ્લામાં પ્રવેશ કરશે ? કિલ્લા પર ફરનારે કેક ફેરા નિરીક્ષણ કરતા પિલે અંદરને ભેટી ભાગ દેખાઈ પણ જશે. પણ કઈ કુશળ કારીગર ધ્યાન દોરે છે?
અજબ વાત છે તમારી. કારીગરે તે અમારા જૈન શાસનમાં આજે પણ સંખ્યાબંધ છે. આજના વિજ્ઞાન યુગને આંટી ખવરાવે તેવા. પણ.....પણ સૌ પોતપોતાનામાં છે. સૌને મોટે ભાગે શાસનની પ્રભાવના કરવી છે. “સુષા” તે જોરજોરથી બજાવે છે. કેક આત્માઓ ઝબકી ઉઠે છેદેડે છે મહત્સવમાં–તપની આરાધનામાં શકય લાભ પણ લે છે. પણ પેલી અંદરની ઉંડી ચાવી-કળ બતાવવા તરફ બહુ ઓછા કારીગર મહાશયેનું ધ્યાન જાય છે.
કાળને મહિમા હશે. કાળને વાંક જરાએ કાઢશે નહિ. કે મઝાને કાળ જાણે કળીયુગમાં સતયુગ. ગુજરાતના પેલા પાટનગરમાં કહે છે કે ૧૨૦૦ થી ૧૪૦૦ અઈ અને તે ઉપરના તપસ્વી પુણ્યવાન અને ગામેગામ, શહેરે શહેર અધધધ-પારાવાર ૮-૧૫-૩૦ ની આરાધના ! પણ પેલા દક્ષિણ પ્રદેશમાં એક જ શહેરમાં ૧૩ માસખમણુ. ભારે આશ્ચર્યકારી તપને સુકાળ.

Page #154

૧૦૧
અને તપ જ શા માટે? તપસ્વીની ભકિત કરનારા પણ આ અંધાર-રેશનીયા-કૃત્રિમ-તંગીને તોફાની જમાનામાંકમાલ. પુણ્યાનુબંધી પુણ્યના પટારા ભરી રહ્યા છે ને? કહે છે અને હકીકત છે કે પિલી અલબેલી મુંબઈ નગરીમાં એક ગુલાબ હાલમાં ખીલ્યું. માળી-બાગવાન અનુભવી અને કુશળ કારીગર. ખીલવ્યું તે એવું ખીલવ્યું કે ફેરમને પાર નહિ. એની ફોરમ ૮ હજાર પુણ્યાત્માએ લીધી પણ ગુલાબ શાંત-નમ્ર અને પાંદડીએ પાંદડીએ હરખાતું.
વળી શ્રવણ પટમાં શાંત વાયુ કહી જાય છે કે ગુલાબને હવે સહસ્ત્રદળ કમળ બનવાનું મન થયું છે અને પેલા બાગવાનને પિતાના શાસન ઉદ્યાનમાં ભવ્યાત્માઓને જિનભકિતની સુરભિ આપવાના કેડ વચ્ચે જ જાય છે.
જિનભકિત માટે જ શકે સુષા બજાવીને? જિનભકિત એટલે સમ્યગ્દર્શન. એની ઓળખ એટલે સમ્યજ્ઞાન. એની આજ્ઞાનું પાલન એટલે સમ્મચારિત્ર. એ ત્રણે અદભૂત રત્નનું રક્ષણ એટલે તપ.
ત્રિવેણી સંગમ-સુરમ્ય કુદરતની કળાને આનંદ તપની નૌઆ તરતી મુકી. સુકાની સુઘડ-સ્વચ્છ અને દરિયાને ખેલાડી-ભવ્યાત્માઓ ધર્મ-વિહારના સહેલાણી. શુદ્ધ ભાવનાનું પુણ્યબળ ઉછળે પછી લીલા લહેર.
શાસન આજે તપથી જ પ્રાયઃ જીવતું છે. ભારતવર્ષના ભયસ્થાને પણ એજ આઘાં રાખે છે. પર્યુષણ અને ચાતુ મસના શણગાર વિવિધ તપ જ છે. જ્ઞાનીઓની ચેજના

Page #155

૧૦૨
પણ એજ ખુબીથી ભરેલી છે. ધમની કઈ પણ આરા ધના તપ-ઉદ્યાન અને મહત્સવથી જ દીપે છે. આબાલવૃદ્ધ સહુનું આકર્ષણ બાહ્યભૂમિકાથી જ શરૂ થાય છે.
છતાં વર્ષોના વર્ષો સઘળીએ સુંદર શ્રીમદ્ તીર્થકર ભાષિતપૂર્વના પુણ્યબળે જ મળનારી-ક્રિયાઓ કરવા છતાં, મોટા ભાગમાં અંતરવૃત્તિ આછી-પાતળી પણ સુધરતી ન દેખાય, ધર્મને થ ભલા ગણાતાઓમાં મોટા ભાગમાં ફેર અને પ્રાય: અભાવ દેખાય, દેવ-ગુરૂ-ધર્મ પ્રત્યેના સાચા સાત્વિક બહુમાનને અભાવ પરખાય, વ્યવહાર સાચવવા માત્રને માર્ગ જ બની રહે, અંતઃકરણમાં પરમપ્રભુના પરમમાર્ગને પામ્યાની ખુમારી નહિ. ધનાઢ્યપણામાં ધર્મ મળ્યાને મલકાટ નહિ. અરે, ઘરે કાર હોવા છતાં, છેવટે રવિવારે પણ શાસનના રાજાસમા સુવિહિત આચાર્યદેવને પણ વંદન કરવાના કેડ નહિ ? એ પુણ્ય-એ સામગ્રી કયાં લઈ જવા આવી હશે ? આ તે ઘની વાત છે. ગણ્યાંગાંડ્યા અમીરી હૈયાના ધનાઢ્ય-ધર્માત્માએ નથી તે એમ તે નહિ જ. | મધ્યમવર્ગને ધર્મ તે ગમે છે પણ પેલી કારમી સેંઘવા રીએ છેલ્લાં પાંચ વર્ષમાં માઝા મૂકી અને તેમાં છેલ્લા દેઢ વર્ષમાં પાછા દેઢા થયા. ખેર, સામુદાયિક પાપોદય, પણ તે તે પિતે વિચારે. અમારા આજના આત્ય ઈદ્રો “સુષા નહિ તે “ઝલરી પણ બજાવે કેવી ? :—
“અમે પ્રમાદવશ છીએ. સુખશીલીયા વધુ પડતા બની ગયા છીએ. પણ અમારું હૈયું ધમ તરફ ઝોકવાળું છેઃ ધર્મક્રિયા આરાધી શકતા નથી. જે પુણ્યવાન આત્માઓ

Page #156

- ૧૦૩ ધર્મ સમજીને ધમ આરાધવા માંગે છે. સામગ્રીના અભાવે સંગને વશ બની સંકોચ પામી રહ્યા છે. તે અમારા સાધર્મિક બંધુઓને અમારું આમંત્રણ છે. અમુક અમુક ટાઈમે અમે તેમની સાથે ધર્મભાવે, ભ્રાતૃભાવે મળવા ઇચ્છીએ છીએ. જરૂર આવે અને અંતર ખેલી અમારી સાથે વાત કરે. એમાંથી શક્ય કરવા દ્વારા અનમેદનાના અમેઘ સાધનને અમે જરૂર પામી જઈશું.”
તપ તપનાશ-કિયા કરનારા ભાગ્યવાન્ આત્માઓ પણ તપના હાર્દને સમજે-સુગુરૂના સાન્નિધ્યમાં સમજવા પ્રયત્ન કરે, ક્રિયાઓની પાછળનું ભવ્ય આત્મતારક રહસ્ય પામે અને લાખના વેપારમાં પાંચસેના નફાને બદલે હજારની મુડીમાં લાખ કમાવાને કિમિ શીખી લે બસ પછી જોઈ લે રોનક.
આ કાળ તે બહુ સુંદર છે. વિજ્ઞાન ધર્મ-ધર્મના સિદ્ધાંતને વધુ ને વધુ સાબિત કર્યું જ જાય છે. સર્વાના સિદ્ધાંતે શ્રધ્ધાથી તે શ્રધેય છે જ. પણ ઘણી ઘણી વાતે યુકિતથી-વિજ્ઞાનથી વધુ શ્રધેય બની ગઈ છે.
વિજ્ઞાન વામણુ છે. આગમજ્ઞાન વિરાટ છે. હજારો વર્ષ આગળ વધેલું છે એ સાબિત થાય છે.
તેવા સુંદર સામગ્રીભર્યા કાળમાં અમારા પૂ. પુણ્ય પુરૂષે–અમારા ધર્મ બંધુઓ-સમાજના સુખી નાયક-શુદ્ધ માર્ગદર્શન આપવાની તમન્નાવાળા વિદ્વાને પૂર્વગ્રહથી પર બની–આંતર સત્યને પરમાર્થથી સમજી નિષ્પક્ષપાતપણે જ્યાં જે ખુટે છે તે ઉમેરવા પ્રયત્ન કરે.

Page #157

૧૪
મસ આજ છે. આજના વિશાળ-વિશદ પ્રતિઘેષને આપતા અતિ જરૂરી ‘સુઘાષા' નાદ. ઇંદ્રો છે અને હરણે ગમેષી પણ છે જ. નથી માત્ર આત્માની તિવ્ર ડામન્નાશાસનદેવ સૌમાં તે જાગ્રત કરી એજ અભિલાષા.
જ્યાત ઉદ્યોત–પ્રકાશ અને છાયા
પરમકૃપાળુ પરમાત્માના મહાસામ્રાજ્યમાં એક અટલ અફર કાયદો છે. સામ્રાજ્યની મર્યાદામાં રહેનાર હરકે પ્રાણી સુખને અનુભવ કરે છે. સુખ સાંસારિક અને આત્મિક એમ એ કક્ષામાં મૂકી શકાય. પ્રાણી માત્રના સ્વભાવ સુખની ઈચ્છા છે. સુખને માટે તલસતે જીવ પ્રયત્ન કરે જ. પ્રયત્ન કેાને કેટલા ફળે એ જુદી વાત છે.
સુખના ઈચ્છુ આત્મા સહારા માટે કાઇ શ્વિરી તત્ત્વને પકડી લે છે, તેમાં તેને શ્રા હૈાય છે. કાર્ય સફળ થતાં શ્રધ્ધા વધી જાય છે. એ દૈવી તત્વને કાઇ ઇશ્વર પરમાત્મા વિશ્વવિધાતા તરીકે એળખે છે.
આ એક રૂઢ માન્યતા પાછળ આ સસ્કૃતિ કામ કરી રહી છે. દેવતત્ત્વ પ્રત્યેની લેાહીમાં ઉતરી આવેલી શ્રધ્ધાની આ નિશાની છે. માટે જ શ્રધ્ધા એ ાત છે, શ્રધ્ધા એ સવ્યાપક છે. શ્રષા છે કે, ઘર નથી જ પડી જવાનું

Page #158

૧૦૫ તા જ ઘરમાં રહે છે. બાળકને પાકી શ્રધ્ધા છે કે મા ઝેર નથી આપવાની. માટે જે આપે તે ખાય છે—પીવે છે. વેપારી નફાની શ્રધ્ધાથી જ વેપાર કરે છે. સ્ત્રી પરની શ્રધ્ધા જ ઘરના વહીવટ સોંપે છે.
તેવી જ રીતે પર્મ સત્ય પરની શ્રદ્દા જીવન પથ ઉજાળે છે. શ્રદ્ધા એ જ્ઞાનને પેદા કરનાર નિળ અતિ ન્યાત છે. શિક્ષક પર શ્રદ્ધા નહિં તેા જ્ઞાન નહિ, અનુભવી પર શ્રદ્ધા નહિ તે વ્યાપાર નહિં, વ્યવહાર નહિં, જીવન નિર્વાહ નહિ.
પરમાત્મા માર્ગ પર સર્ચાટ શ્રદ્ધ નહિ તે જીવનમાં જ્ઞાનના ઉદ્યોત નહિં. ‘આખા વાકય પ્રમાણમ્' નહિ માનનાર બાબા' ને એળખતા જ નથી. 'બાબા' મામા કેવી રીતે બન્યા? આત્મામાંથી પરમાત્મા કેવી રીતે થયા. પરમાત્મા એટલે પૂર્ણતા. પૂર્ણતા એટલે યેાતના સર્વાંતઃ સાવીય પ્રકાશ અને પ્રકાશ પહેલાં ઉદ્યોતની અતિ જરૂર. આટલી વાત પરની સામાન્ય શ્રઘ્યા વિના છાયાને પણ ન પમાય. તે ચૈાત પ્રગટાવવાની તે વાત જ કયાં ?
તમસે મામ જ્ગ્યાતિ મય' ખેલનારા આજના એજ્યુ. કૈશન ઉપાસક વ તમસ એટલે અંધારૂં એ શુ? અને જ્યાતિ એટલે આત્મ-જ્ઞાન. આટલું સરળતાથી સમજવા પ્રયત્ન આદરશે ? તે તે પછી આજની અડેડાઇ અને અભિમાન સાથે અકડાઈ પણુ પ્રયાણ કરી જાય.
વસ્તુતઃ જ્ઞાનની પરમેા જ્ઞાનની ન રહેતાં અજ્ઞાનની મનતી ગઈ. પ્રકાશને બદલે અંધકારે વ્યાપક રૂપ લીધું.

Page #159

૧૦૬
જ્યાત તે કયાંએ બુઝાઈ ગઇ. દુનિયા અથડાતી કુટાતી ખની ગઇ. જમાનાના જેટલા ઝેર હતા તે બધા ફેલાતાં ગયાં અને ભારતભરમાં દુ:ખની આંધી અને ડમરી દિન-પ્રતિદિન જીજીઆ રૂપમાં જોર પકડતી જ ગઇ.
બીજી બાજુ સપૂર્ણ સુખ પ્રાપ્તિના ઉચ્ચ તાત્વિક મા પણ તેવી જ રીતે ઘેરાતા ગયા. જૈન ધમ એ એક સાથી ય માગ છે. અમૂકના જ એ ધર્મ એમ નથી, તેના સિધ્ધાન્તા સજન કલ્યાણકર છે. પાતપોતાની કક્ષામાં રહી પ્રેપર પ્રેસેસથી, વિધિમા ને વફાદાર રહી, સૌ કોઈ એને મહાન અદ્ભૂત લાભ ઉડાવી
શકે છે.
જૈનધમ એ વાડા નથી, પણ ધારાસભાના બંધારણની જેમ બંધારણીય ઉચ્ચ કેટિના આજ્ઞામ છે. એના કાયદા અક્ર. એના ખાયલેઝ દ્રવ્ય ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવને અનુસરી સાધક રીતે ફરી શકે. પણ મૂળ સિધ્ધાંત સ્વચ્છ અને અડગ, સકાળે સર્વના કલ્યાણસાધક નિયમમાં ફેરફાર કરવાના વિચાર એ જ અવળી મિત.
અવળી અને વિભ્રમ કહેા, માયા કે અજ્ઞાન કહેા, માહ કે મિથ્યાત્વ કહેા. પણ એ તારકને મારક માને છે. વિધાતકને સાધક માને છે. અને પાતને અને પરને માટે દુઃખના ડુંગર ઉભા કરે છે. વિશ્વને વિરાટ સત્યમાંથી ઉડા વમળમાં નાખી દે છે.
કુદરતના કાનૂન એક સરખી ગતિથી વહ્યા કરે છે. તે અનાદિત પ્રવાહને શુધ્ધ, સ્પષ્ટ અને સ્વચ્છ રૂપમાં જૈનધમ રજુ કરે છે. તે સમજાવવા વિવિધ ભૂમિકાએ ખડી કરે

Page #160

૧૦૭ છે. જેથી શક્તિ પ્રમાણે સૌ આચરી પણ શકે. અમલમાં આવે તે જ લાભ કરે ને? ખાલી વાતેથી શું વળે?
અનાદિ કાળથી આત્મા જુદા જુદા શરીરને ધારણ કરતું આવ્યું છે. એમાં “કર્મસત્ત” નામની પરકીય સત્તા કામ કરી રહી છે. એ સત્તાની જાળમાં જકડાએલે આત્મા સ્વસત્તાને નિતાન્ત ભૂલી ગયા છે. ગુલામ બની રહ્યો છે. ગુલામી યુગની ભયંકર યાતનાઓ ભેગવી રહ્યો છે. યાતનાઓને અતિ ઘેર સમૂહ એ છે એને સંસાર, આ છે જૈન ધર્મની ઉદ્યોતક ત. એ પામે, એની છાયામાં આવે, તે સંસાર તરે.
આ ઉચ્ચ કોટિને તારક માર્ગ અભુત લેટિના વિશાળ તત્વજ્ઞાનથી ભયે કુ આજે પણ અડીખમ ઉભે છે પણ તેની આજુબાજુ પણ ઘેરાં-જાળાં પથરાતાં જાય છે. પાથરવા-તેના પ્રકાશને રૂંધવા-અગમ્ય પ્રયત્ન છેલ્લા પચાસ વર્ષથી ચાલુ જ છે. ત્યાં વળી તેને ઉદ્યોત સ્વકીને હાથે છેલ્લા વીસ વર્ષથી વેરવિખેર થઈ રહ્યો છે. આ નગ્ન સત્ય છે, શાબ્દિક હૈયાવરાળ નથી.
સ્વકીયામાં પાછા બે ભેદ. એક પિતાને પ્રગતિ જુથમાં મૂકે છે અને સામાને “રૂઢિચુસ્ત તરીકે ઓળખાવે છે. શબ્દની સાઠમારીમાં ઉતર્યા સિવાય પરમાર્થને સાધવાની જ જે તાલાવેલી હોય તે તે જેવું વિકટ પરિણામ આવ્યું છે અને વેગ પકડી રહ્યું છે, તેવું બનત જ નહિ.
પણ ભગવંત વીતરાગ દેવના અસલી સ્વરૂપને અને તેના સાધક સાધનેને રૂડી રીતે સમજવાં નથી. જમાનાના

Page #161

૧૦૮ નાશક પવનમાં ખેંચાવું છે અને ધર્મની પ્રગતિ સાધવાની સૂફીયાણી વાત કરવી છે. સફળતા કયાંથી મળે?
બીજી બાજુ બીજે વર્ગ ધર્મના સાધક સાધનેને પૂર્ણ વફાદારીથી વળગી તે રહ્યો પણ તેમને કેટલેક વર્ગ તેના હાર્દને તેના તારક ધ્યેયને ધીમે ધીમે વિસરે ગયે અને ટીકાખોરનો ભેગ બનતે ગયે. એમને જે ટીકાકાર મળ્યા હત, હૈયાના સમજણભર્યા નાદે અંગુલી નિર્દેશ કરનારા મળ્યા હતા તે પરિણામ રૂડું આવત. પણ આ તે ગજ શાહ ચાલે છે. જાણે પવિત્ર જૈન ધર્મના બે જુદા જ ફટા.
આમાં જે હૃદયની સચ્ચાઈ અને વિશાળતાનો મેળ જામ્યું હોત તે અનેરૂ અદ્દભૂત પરિણામ જોવા મળત. પિતાને પ્રગતિમાં માનનાર વર્ગ માગને મર્મને સમજવા તૈયાર હત અને સાધનને વફાદાર વર્ગ તેમને હૈયાસરસા લઈ સાધર્મિક ભાઈચારાથી સાંભળવા–સંભાળવા અને અપનાવવા તૈયાર હેત તે સ્વર્ગ સર્જાત.
કદાચ કોઈક પ્રયત્નો થયા પણ હશે, પણ તે હવામાં ઉડી ગયા હશે. કેઈન પણ વાંક કાઢો અત્યારે અસ્થાને છે. પણ હવે શું? એ જ એક વિચારણીય મુદ્દો છે.
દીગમ્બરભાઈઓને ભાઈ તરીકે અપનાવવા અનેક પ્રયત્ન ત્ન થયા. ઉદારતાથી કામ લેવાયું પણ પરિણામે? હાલાકી વધી કે ઘટી? ભાવીના ગર્ભમાં શું હશે ! આપણે તે લાંબી ફર્લાગો હવામાં ભરવી નથી, ચંદ્રલેકમાં જવું નથી, પણ સુધર્મની ધરતી પર ઉડ્યા રહી સાધના કરવી છે. સાધ્યને સદા આંખ સામે રાખવું છે, સાધનો

Page #162

૧૦૯
ત૬પ જે બતાવે તેને અપનાવવાં છે, કેણ કેટલું કરે છે એ જોતાં પહેલાં કેણ સત્યને સંપૂર્ણ રીતે માનસપટમાં અપનાવે છે તે જ મુદ્દાને આગળ રાખવે છે.
આને માટે શ્રી . મૂળ પૂ. ધર્મને માનતા-પાળતા સમાજની નજર હૈયાના હાર સમા તારક પ. પૂ. શ્રમણ વર્ગ પર જાય એ તદ્દન સ્વાભાવિક અને સુયોગ્ય છે. પણ હસ્તદ્રયની અંજલી લલાટે લગાડી, અતિ નમ્રપણે પણ ખુલ્લા મનથી અને દીલના દર્દો કહેવા દો કે ત્યાં વળી આખે ઘેર અજબ વિચિત્ર સજતે જાય છે.
હવે લાંબુ ચેડું વર્ણન તે વિશ્વના તેજ સમી પવિત્ર સંસ્થાનું કરવું મુનાસિબ નથી. કારણ કે પિપરે અને માસિકની દેવડીએ ઘણું ઘણું નગ્ન-સ્વરૂપે આલેખાયે જ જાય છે. આપણે “વા વા ને નલીયું ખસ્યું. તે દેખીને કુતરૂં ભસ્ય” વાળી સ્થિતિથી આનંદ નથી માન. “દર્દનું. નિદાન અને સુયોગ્ય ચિકિત્સા તરફ મનને દોરવું જરૂરી છે અને તે પણ “સમતુલાના ગણિતથી વિધિપૂર્વક.
શબ્દોના સાથીયા પુરવા માત્રથી ઉકેલ નથી મળવાને. હાહા કર્યા વિના સંગીન સક્રિય દઢ પગલે, વિના સ્વાર્થ હૈયે, પક્ષથી પર રહી માગ કાઢવે જ જોઈશે. સામાન્ય નિદાનમાં ઉત્સવ પ્રરૂપણને ચાલુ થએલે પ્રવાહ અને ચારિત્રમાં ધષ્ટતા તે મુખ્ય છે જ પણ ધર્મના ઉદ્યોતના નામે ઉત્તર ગુણેની હદ વટાવી મૂલ ચારિત્રને ઘાતક થઈ રહેલી પ્રવૃત્તિઓ અને શાસન પ્રભાવનાને નામે કેટલાક અંશે પોષાતી પરિગ્રહ સંજ્ઞા પણ નિદાનનાં આછાં કારણ નથી જ. પછી એના આડમાર્ગો ગમે તેટલા હોય.

Page #163

૧૧૦
જ્ઞાનભંડારા ભલે ફાલે કુલે–નવ્ય સર્જાય પણ તેની અંતિમ માલિકી કેાની ? ઉપાશ્રય કે જ્ઞાનમ દિાને નામે ભલે નવ્ય ઈમારતા સર્જાય પણ તેની માલિકી વ્યકિતની તે નહિં જ ને ? તીથૅ-દેરાસરજી, જ્ઞાન-ભંડારા-મંદિા, તેની રક્ષકપાષક રકમો-ઉપાશ્રયા શાસનના જ ગણાયને ? તેની વ્યવસ્થા શાસનના સિદ્ધાંત–કાનુન પ્રમાણે જ થાય ને ? મનઘડત વિચારા અને કલ્પનાએ શુ કામ આવે? પક્ષીય ધેારણ એ જ 'નુ' મૂલ આખરે ને ?
સંભળાયું, વંચાયુ, લખાયું અને હજુ પણ અંધકારયુગને ભૂલાવે તેવી તે કહાની ગવાયે જાય છે. કેટલી બધી શાસન માલિન્યની કહાની હશે? કે સૌનાં હૈયા પ્રજળી ઉઠયાં છે, પણ વ્યકિત કે સમૂહ કે સત્તાના કાઈ પક્ષીય ધારણે તે કહાની ઉપર જગત્ ઝબકી ઉઠે, એવા આંચળ ઓઢાડ્યો. રે કાળ તારી પણ અલિહારી !
ઠીક, કવશ પ્રાણી ભૂલે. ભયંકર પાપની ગર્તામાં પણ ગબડી જાય. કદાચ વ્યકિતગત અપેક્ષાએ કરૂણા નજરે ફામાપાત્ર પણ બને. પણ સમષ્ટિ દૃષ્ટિએ, જનમન પવિત્રતાની દૃષ્ટિએ, વિશાળ વ્યાપક પવિત્ર સાધુ સંસ્થા અને સ કલ્યાણકર મહાશાસનની દૃષ્ટિએ શુ ? વ્યવસ્થિત બદી, આકરો ચેપ, વધુ મરકી જ વ્યાપક રૂપમાં ફેલાવેને ? આથી વધારે સમીક્ષા પણ શી !
આ એક કરડુ ઘાતક દૃષ્ટાંત આંખ સામે રાખીને પણ, નથી તા સમુદાયના સ્વામીના સૂર સંભળાતા, નથી તા સમુદાયના ખળભળાટ જણાતા. નથી તે અન્ય સુવિહિત

Page #164

૧૧૧
પરમપૂની પરસ્પરની વિચારણા હવામાં ગુંજતી. જાણે સીધોસાદો બરફને થર ન જાપે હોય, સીમલાની કાતિલ ઠંડી
પણ એ કાતિલ ઠંડીમાં યુવાન હૈયાઓની શ્રદ્ધા ઓગળી જાય. જમાનાને નામે કઈક ગુલબાંગે વધુ વહેતી થાય. ગુબાંગે સત્યને પણ અસત્ય ઠેરવે. તે પડદા નીચે પામરે ધર્મવંસક પ્રવૃત્તિ કરી શકે અને એનું પરિણામ વ્યકિત કરતાં સત્યનું રક્ષણ પ્રાણસમ નહિ? કાળ જોયા કરવાને ને આંખ મિચામણાં કરવાનું જ છે? - ઘરમાં આછી આગ લાગી છે, વાલીનને સૂર કર્ણ પ્રિય બન્યો છે, આગ વધતી ગઈ, વાલીન સુરક્ષિત રહેશે ? વગાડનાર સાંભળનાર બને? પરમ પ્રભુને પરમ તારક માર્ગ કીડાઓથી કરાઈ રહ્યો છે, જાળી જેવો બનતા જાય છે, તે ટાણે પણ તદ્દન ઉપેક્ષા? હૈયા કંઈક પૂનાં પણ કરાતાં હશે, પણ આપણે શું કરીએ ? આપણું પુણ્ય નહિ, ના, સૌ સૌના પ્રમાણમાં પ્રયત્ન આદરી કાથીને વળ ચઢાવા માંડે. અન્ય સબળને સહકાર પ્રાપ્ત કરે, કાંઈ અશકય નથી. પિતાપિતાનામાં બળ જાગૃતિ ખર્ચાય છે કે નહિ? દેરડું બનશે જ.
આ તે ચિકિત્સાને પ્રાસંગિક ઉપાય વિચાર્યું પણ મહાશાસનમાં રહેલે પંચાચારમય સુધમ સર્વને રફાક બની રહે તે માટે તેની અંદર રહેલી મહાત–૩ોત, પ્રકાશ અને છાયા તે જેવા જ જોઈશે ને ?
જ્ઞાનની મહાત ત્યારે જ પ્રાપ્ત થાય છે કે જ્યારે દર્શનને ઉદ્યોત હૈયામાં જામે છે. સમ્યગ્દર્શનને પરમ પૂર્વધર

Page #165

૧૧૨ ઉમાસ્વાતિજીએ અપેક્ષિત પ્રથમ સ્થાન આપ્યું. પંચાચારમાં મુખ્યતા તે દર્શનાચારની જ વ્યાપક છે. દર્શનાચારનાં અનુષ્ઠાને શ્રધ્ધા અને જ્ઞાનના પાયારૂપ બને છે. સુથારને દીકરે આઠથી દશ વર્ષની ઉંમરે જ વાંસલે હાથમાં લે છે. ખાલી છડીયાં પાડે છે. એક સુંદર આકર્ષક રમકડું બનાવવાની સ્પષ્ટ સંજ્ઞા નથી હોતી. પણ રોળમે વર્ષે સફલ કારીગર બની જાય છે.
પવિત્ર તારક અનુષ્ઠાને, પૂર્વ સંસ્કારથી ત્રણથી પાંચ વર્ષની ઉંમરે શાસનના બાલક બાલિકાઓમાં શરૂ થઈ જાય છે. ધ્યેય સ્પષ્ટ નથી હોતું. જ્ઞાનની માત્રા સંસ્કારની હોય છે એમ કહીએ તે ચાલે. પણ પ્રેક્ટીકલ લેબોરેટરીમાંથી જ્ઞાનની માત્રા પ્રકાશિત થઈ જાય છે. રોમ રેમ આનંદની સરવાણી વહેતી થાય છે તે નિર્દોષતાત્વિક આનંદ શ્રદ્ધા અને જ્ઞાનના પુરને પ્રગટાવે છે, દશનાચારમાંથી જ્ઞાનાચાર વિકસે છે–ખીલે છે અને શાસન રહસ્યને જ્ઞાતા આત્મા બને છે તે રીતે જોત પ્રગટે છે.
તને પ્રકાશ ઘેરે બનતું જાય છે. સમ્યકત્વની કરણી પ્રાણપ્રિય બને છે. દેશવિરતિ અને સર્વવિરતિને સાચે પ્રકાશ હૈયામાં સર્ચલાઈટ બને છે. માનસપટમાં વૈજ્ઞાનિક રાસાયનિક ક્રિયા ચાલુ થઈ જાય છે. આત્મશક્તિના અને પુરાણી વાસનાના માપ નીકળે છે અને શક્તિ પ્રમાણે દેશ કે સર્વવિરતિને અમલ થાય છે. ચારિત્રાચારનાં બહમાન દિગંતવ્યાપી બને છે. કંઈકના હૈયામાં પ્રકાશ કે છાયા જામે છે.

Page #166

( ૧૧૩
તપાચારનું તેજ તે સર્વતોમુખી પ્રશંસાપાત્ર બને છે. તપને મહિમા અતિ ભારી. એ તે કર્મ કટારી, દે દુઃખડા સર્વ મટાડી. સી જનની સાચી વાટલડી, માયાને દેશવટે. માનને સ્થાન નહિ. લાભ હૈયામાં માત્ર તપવૃધ્ધિને, ક્રોધ તે એનું ઝેર, એ રહી જાય તે વર્તાવે કાળો કેર. અને તપ હૈયું સદા કરે ફેર, ઉંચામાં ઉંચું આલંબન સંયમ શરીરનું લોખંડી કવચ. મહાવતેની જબરજસ્ત વાડ. છાયા પણ પવિત્ર બનાવે. અશકત માટે અનુમોદના વિશિષ્ટ છાયા બની જાય છે.
પાંચમે આચાર ઉદાર છે. એનું નામ વિર્યાચાર. સશકિત અનુસાર સંયમમાં અને ધર્મના સમાજ કલ્યાણના કાર્યોમાં આત્મશકિત ખીલવવી એ છે એનું રહસ્ય. અપ્રમાદનું સેવન અને પ્રમાદનું વિસર્જન એ છે એનું હાર્દ.
પાંચે આચારે એના મૂળ રૂપમાં વિસ્તારથી સમજવા જેવા છે. એ સમજતાં ધમનું સાચું સ્વરૂપ નકશાની માફક ખડું થઈ જાય છે. ધર્મને એ પાયે છે. ધર્મ તેના પર જ નિર્ભર, સમાજનું અહિક–પારલૌકિક અને આધ્યાત્મિક કલ્યાણ એમાં પૂરેપૂરું વિચારાયું છે. માટે જ એ સનાતન સત્ય છે. સમાજને આદર્શ બની રહે છે. પક્ષ વિહેણો નિર્દભ માર્ગ છે. એના પર સામાન્યથી પણ પાંચ પાનાને સરળતાથી ગ્રંથ લખી શકાય.
આ રીતે સર્વોત્તમ માર્ગ શાંતિને-ચિરશાંતિને જૈનધર્મ બતાવે છે માટે જ એ વિશ્વ કલ્યાણકર છે. રાગ, દેવ અને મેહથી સર્વથા પર, સર્વજ્ઞ, સર્વદશી આત્મા માત્રને તે પરમાતમાં માને છે. વ્યકિત પૂજા નહિ પણ

Page #167

૧૧૪
ગુણપૂજા એ એજસભરી પ્રણાલિકા છે. “નમો અરિહંતાણમ’ આંતર રિપને જીતનારને નમસ્કાર એને મહામંત્ર છે. જેને ક્રોધાદિ કષાયે જીત્યા, વશ્ચિમૈત્રી સાથે પાંગ સાધી તેને બાહ્ય દુશ્મન તે હેય ક્યાંથી? પરમાત્મા બનેલ જે માર્ગ કથે અને બતાવે ત્યાં સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા મૂકવામાં એકાંત લાભ જ હોય એવા “બાબા'નું વાક્ય પ્રમાણ કરવું એમાં જ માનવની ઉન્નતિ-પ્રગતિ અને પૂર્ણતા.
ગુરૂસ્થાને કંચનકામિનીના ત્યાગી, સર્વ પ્રાણગણના રક્ષક જ ટકી શકે. તેના જ સત્કાર-સન્માન હય, નહિ પક્ષપાત કે ભેદ. માટે જ “નમો લેએસવ્વસાહૂણમા વિશ્વના સર્વ સાચા સંતને નમસ્કાર,
આમ આત્માની “જોત પ્રગટાવવા ધર્મને ઉદ્યોત અતિ જરૂરી છે. લેટફેર્મ અને પ્રેસ દ્વારા અનિશ્ચિત અને ક્ષણિક ધ્યેય માટે ઓછા પ્રચાર થાય છે? તે જનકલ્યાણ ના સાચા ઉપાયને વહેતે રાખવા શું શું સુગ્ય માર્ગો અને ઉપાય અપનાવવા? એ તે સમાજના નેતા અને ગુરૂસ્થાને રહેલા આત્માઓએ વિચારવું રહ્યું.
તેમાંએ વિશ્વ શ્રેષ્ઠ શ્રમણ સંસ્થા. ત્યાગી અને વિવેકી, સદાચાર અને સન્માર્ગને પૂજ, તેની પવિત્રતા અને શુદ્ધ આકર્ષણના રક્ષણ માટે? આર્ય સંસ્કૃતિના સંસ્કાર સજીવન રાખવા માટે? ભારત વર્ષની અસલી શાન સાચવી તેની બઢતી માટે? સમાજના સુખ-દુઃખના ઔષધ માટે?
જ્ઞાનની-સમ્યગૂ જ્ઞાનની જત જલતી રાખવી પડશે. સત્યમાં શ્રદ્ધા અને અસત્યના ત્યાગની કળા ફરતી જાગૃત

Page #168

૧૧પ
મયે જ છૂટકે. તેના ઉદ્યોતમાં નીતિના માર્ગો પાછા ઝળહળતા બનશે. પરસ્પરને અભાવ ટળી જશે. મીલમાલિક અને કામદાર વચ્ચેના ઘર્ષણને વિનાશ થશે. દુકાનમાલિક અને ગુમાસ્તાને ભૂતકાળને હૈયા પ્રેમ પ્રકાશમાં આવશે, પરસ્પરની સહાનુભૂતિ અને સત્કાર ભારતવર્ષમાં સ્વર્ગ ક્યાં ન ખડું કરે ! લુંટવાની અને સંગ્રહખોરીની ત્તિ કયાં ન મરવા પડે?
અને ચારે બાજુ પ્રકાશ પથરાતાં તેની દિવ્ય છાયા દુનિયાના પ્રદેશમાં ફેલાયા વિના રહેશે? દિવ્ય છે ભારતિની ભેમ, અખા છે એના કષિ-મહર્ષિ અને પરમષિ.
પરમ સુખદાયી છે એમના સંદેશાઓ. | સૌ એ સંદેશ ઝીલે, સમાધીના ઝુલે ઝુલે. આત્માનંદ અનુભવે. સંસારના સર્વશ્રેષ્ઠ માનવી બને. મહામાનવમાંથી પરમાત્મપદે પહોંચે. પરમ પ્રકાશને વિશ્વમાં વ્યાપક બનાવે એ જ ભાવના.
| મહાદીપની જ્યોતિ દેવલોકમાં |
દીપી ઉઠી.
સાગરના તીરે ઉભે માનવી. સાગર અનંત-અફાટ, સાગરનું નામ “સંસાર.” માનવીને પાર ઉતર સાગર. વિક મળે અરિહંત. “નૌઆનું નામ મહાશાસન. મહાશાસનને પામે ભવ્ય. ભવ્ય શુધ્ધ દષ્ટિને અધિકારી. ‘નૌઆ

Page #169

-
'*
૧૧૬ વિહારની મેજ માણી શકે. અરિહંતના હલકારા, હો અનુભવી શકે. પિતાના આત્માના તાર હલાવી શકે. પરની પામરતા ફટાવી શકે. કંકનું કલ્યાણ સાધી શકે. કીર્તિ તેની દાસી.
આવા એક મહામાનવને જન્મ-મરણ વસમા લાગ્યા. વસમું લાગે સંસાર કારાવાસ. સંસારની કામનાઓ એટલે ભયંકર ભૂતાવળ. આત્મા કંપી ઉઠયે પહોંચી ગયે પાલી તાણું. ચડી ગયે ગિરિરાજદાદાને દરબાર. મૂર્તિ દીઠી અને આત્મા દઢ બન્યા. શોધ્યા વિજયદાનસૂરીશ્વરજી ગુરૂમહારાજ લીધા સંયમના દાન. વિજ્ય કર્યો કષાય પર સંયમધના સમિતિ–ગુપ્તિ ભંડાર-સ્વાધ્યાયને પ્રકાશ તપ એ જ તેજ
જ્ઞાન દીપક પ્રકા. ગુરૂકૃપાનું તેલ ભરપૂર. વાટ બનાવી ઉદ્યમની. સંસ્કૃત-પ્રાકૃત, ન્યાયતર્ક અને વ્યાકરણ સાહિત્ય ને કાવ્ય. પ્રકરણ ને કર્મગ્રંથ. કમ્મપયડી ને ચૂર્ણિએ સાથે જ વિનય ને વૈયાવચ્ચ પુરા. મનના કેડ નહિં અધુરા.
આ મહામાનવ પ્રેમચંદજી સં. ૧૯૪૦માં જન્મ્યા. પ૭માં સાધુ બન્યા. તેમાં પન્યાસ અને “સિદ્ધાંત મહેદધિનું બિરૂદ પરમ ગુરૂદેવ તરફથી ૮૭માં ઉપાધ્યાયજી. ૯૧માં આચાર્ય પદવી. ગુરૂદેવની આજ્ઞા પાલન ખાતર એ પદને દીપાવ્યું અંત સુધી સેભાગી મહાત્માએ.
વચ્ચે ૬લ્માં વડોદરા-પ્રાચ્ય સંસ્કૃત ભંડાર નિહાળતાં કર્મ સાહિત્ય સર્જનની ઉર્મિ. તેનું મહાસર્જન-૮૫ વર્ષની પાકી વધે. યુવાનીભરી જહેમત વિ. વિ. હવે તે જગ

Page #170

૧૧૭ જાહેર છે. પંચાચાર પાલનમાં–પળાવવામાં શુર હતા-વીર હતા. શાસનપ્રભાવના અનોખી કરી. ૨૦૨૪ના વૈ. વ. ૧૧ રાત્રે ૧૦-૪૦ મીનીટે ખંભાત નગરે દીપકની ત ઉર્વ ગામી બની. ૮૪ વર્ષ, ૨ મહિના, ૧૧ દિવસ. માનવકમાં ૬૭ વર્ષ ૬ મહિના અને ૬ દિવસ વિશ્વને પ્રકાશ આપે. હવે પ્રકાશ ફેલાઈ રહ્યો છે. વિબુધના આવાસમાં, ઇદ્રની અલકામાં.
પણ તેનાં કિરણ તેજ તે પૃથ્વી પર છે જ. તેમના સાધુજીવનની ફેરમ. તેમનું સર્જન. ૩૦૦ ની સંખ્યામાં. દરેકનાં ચિત્ર જુદાં. પણ આંખને ગમે તેવા આહ્લાદક અને પિષક. તપનું ચિત્ર વિવિધરંગથી ભરેલું. આયંબિલ વધુ માનને રંગ ખુલ્લે શ્વેત. કાળા કમને બાળે. શુકલ ધાનની વેતશ્રેણીએ ચઢાવે. સંયમનું ચિત્રામણ ચમકાવે. ભલભલાને આકર્ષે. મનને ડેલાવે, રંગ-૧૭-રેખા-૭૦-૭૦. ત્યાગ એ તે મેક્ષની નિસરણી. સુવર્ણની જ બનેલી. રંગ અજુન સુવર્ણનો. સ્વાધ્યાય પંચરંગી પીકચર. આગમથી ટીકા સુધીનું. ગુજરાતી આદિ ભાષાઓથી ભરપૂર. વિદ્વતા એ તે જૈન મુનિઓને ઈજાશે. રંગબેરંગી કલર. વ્યાખ્યાન શૈલીનું તે વરદાન. સાક્ષાત્ હુબહુ જીવનચિત્ર. પરમ ગુરૂદેવ શ્રીમદ્ વિજયરામચંદ્રસૂરીશ્વરજી. સિદ્ધાંત મહોદધિ, કર્મસાહિત્ય પ્રકાંડવેત્તા શ્રીમદ્ વિજ્યપ્રેમસૂરીશ્વરજીના પરમ વિનેય પટ્ટાલંકાર. ટીકાકારે પણ અનેક જગચંદ્રવિજયજી આદિ પદાર્થકારે, પૂ. જયશેષવિજયજી. પૂ. ધર્માનંદવિજયજી આદિ. અનેક ચિત્ર ઉપસાવ્યાં આ મહા ચિત્રકારે. શાસનમાં અકબર બાદશાહ પ્રતિબંધક શ્રીમ
તે તે વરસમસૂરીશ્વાચ્ચે જ

Page #171

૧૧૮ હિરવિજયસૂરીશ્વર પછીના લાંબા કાળે આવા સમર્થ ગચ્છાધિપતિ ભારત વર્ષ પામી શકયું છે.
તેઓશ્રીની એક લાક્ષણિક શૈલી હતી. જે કઈ આત્મા પાસે આવે તેને એક ઉત્તમ પ્રેરણા. “હવે તારે કયારે નીકળવું છે?” “જે સંસાર છોડી સાધુ થયા વિના કલ્યાણ નથી.” સંપૂર્ણ અને મૌલિક તત્વ સાદી સીધી ભાષામાં. ખૂબી તે એ કે બાલ યુવાન વૃદ્ધ સર્વને ઘડીભર વાત હૈયા સેંસરી ઉતરી જતી. અને તેમાંથી કંક આત્માને ઉંડી કાયમી અસર થઈ. સાધુપણું સ્વીકાર્યું. રૂડી રીતે પાળે છે. અનેક મહાન મહાત્માઓ તૈયાર થયા.
લગભગ પિણે આત્માઓ સંયમ લેતા લેતા રહી ગએલા તે તે લેખકે નિહાળ્યા. બે વર્ષના ગાળામાં મહર્ષિને વંદન કરવા આવેલા કહે પણ ખરા “જે આ પૂરી ભાવના ને રહી ગયે” “મુડી ને વ્યાજ બન્ને બાકી રહ્યાં છે.” ખરેખર આ પણ એક વિશિષ્ટ કળા હતી, આત્માને જાગૃત બનાવી રાખવાની.
આ બધું કેમ બનતું ? આંખમાં ધર્મ-અમી હતું. બુદ્ધિ તારવાની હતી. હૈયું વાત્સલ્યથી ઉભરાતું હતું. ફટાટોપ બીલકૂલ નહિ. સાદાઈની સંયમમૂર્તિ દેખાવ કે દબદબાનું નામ નહિ. કરૂણાને ધધ. સૂર સદા સાવચેતીને. સ્વયં સાવધાન.
શિષ્યવર્ગ સદા આકષએલે સાથી રહેતે ? બાળભાવે નિજની ક્ષતિઓ ખુલ્લી કેમ કરત? જ્યાં હોય ત્યાંથી ભક્તિભાવ જ કેમ બતાવત? ડુંટીના આશિર્વાદ મેળવવા કેમ ઝંખ્યા કરતે? નિર્મળ ચારિત્ર્યના પ્રેરક-બેવક અને

Page #172

૧૧૦
રક્ષક હતા. શબ્દોમાં જેમ હતું. ઉચ્ચારમાં આગાહી હતી. સંસારની ઝણઝટથી મન પર હતું. સૌના આત્માને માર્ગ પર રાખી ઉંચે લઈ જવાની તિવ્ર ભાવના હતી. વીતરાગનું શાસન આત્મસાત હતું.
દીક્ષિત જીવનનાં લગભગ ૪૦ વર્ષ તે મૂકસેવક તરીકે પસાર કર્યા. પરમગુરુદેવેની સેવા-વૈયાવચ્ચમાં. વિદ્યાર્થીની વિશિષ્ટ અવસ્થામાં, ગુરૂકૃપાયુક્ત સમ્યજ્ઞાન પ્રાપ્તિમાં, સ્વકીય આત્માનું ઉચ્ચતર ચારિત્ર્ય જીવન ઘડવામાં.
એ, કુશળ કારીગર! તારી કળા ખરેખર લક્ષ્યવેધી બની. આનંદ પ્રમોદ નિર્દોષ તને જ વર્યા હતા અને તે હથિયાર વડે જ તે અનેરો ઘાટ ઘડ્યા. ઘાટ તે કેવા સુંદર ! આજે ભારતીય જનતા નયને નિહાળે છે. મુક્ત કઠે પ્રશંસા કરે છે. તારા અદ્ભૂત નિર્માણને જીવંત ઘાટ પણ તે શાસનને અનુરૂપ અનોખા ઘડયા. સાહિત્યક્ષેત્રે ઝીણવટભર્યા સર્જન. એ તે તારી યશકલગી અમર રહેશે.
સે વર્ષના ગાળામાં એક નવીનતા આંખ સામે તરી આવે છે. દીક્ષા ભૂમિ તે પાલીતાણાનું મહાપવિત્ર તીર્થ. ગુરૂવર્ય તે વિજયદાનસૂરીશ્વરજી. સમર્થ શિષ્ય તે વ્યાખ્યાન વાચસ્પતિ શાસન પ્રભાવક સિધાંત રક્ષા કટિબધ્ધ શ્રીમદ્ વિજયરામચંદ્રસૂરીશ્વરજી આદિ. પન્યાસપદવી તે લેઢણ પાર્શ્વનાથાધિષ્ઠિત દર્શાવતી તીર્થ. “સિદ્ધાંત મહેદધિ ગુરબક્ષીસ તે જ્ઞાનક્ષેત્ર મહેસાણા. આચાર્ય પદ રાધનપુર–ધર્મનગરી. ગ્રંથ પ્રકાશન જૈનપુરી અમદાવાદ. સ્વર્ગવાસ ભૂમિ-ખંભાત બંદર-પ્રાચીન તીર્થ શ્રી સ્તંભન પાર્શ્વનાથજી.

Page #173

૧૨૦
મહેાત્સવ, પ્રતિષ્ઠા, અંજનશલાકા તે જૈનાચાર્ય દ્વારા થયા કરતા જ હાય. છેલ્લાં સાતેક વ‘હાર્ટ એટેક'નાં માજુએ મૂકે. બાકી સઘળું એ જીત્રન તામય ! એકાસણુ વૃત્તિ સક્ષેપ, રસત્યાગ એ તા જીવનન્ત્રત. સ્ટ્રેચરમાં પગ અટકાયાથી બેસવું પડે, ભારે દીલને. પણ શિષ્ય દ ભારે ભક્તિવાળા. શ્રાવક ગણને લાભ મળવા મુશ્કેલ ત્યાં ભાડુતીની તો કલ્પના જ ક્યાં ? સ્ટ્રેચર ઉંચકવામાં ખરેખર શિષ્યગણે નિર્જરા સાધી છે. પન્યાસજી મહાત્માએ પણ આ ભકિતમાં આનંદ માનતા. ગિરિરાજ પર પણ ત્રણે દિવસ ભારે વિનતિ અને આગ્રહ પૂર્ણાંક શિષ્ય વર્ગ લઈ ગયા ત્યારે જ શાંતિ અનુભવી. આ હતી સ ંસ્કાર સ્વામીની રેડાણ કળા !
આદર્શ આંખ સામે મેટા. બુધ્ધિ નાની. કલમ આઠ આંગળની. ગુણશ્રેણિ અતિ લાંખી. શું લખવુ ને શુ ન આલેખવું. જાઇ- જુઈ-ગુલાબ, મેગરે કે શતદળ અરવિંદ કમળ મળે નહિ. સાદી પણ સામાન્ય સુરભિ ભરી પાંદડીએ–ચરણે ધરી તેાષમાત્ર માનવા રહ્યો. એ તેાષ એ જ પોષણ કરશે આત્મ-ધમતું.
લેખકના શિષ્ય ભાવ, ૨ વર્ષથી નિકટના બનેલા. છેલ્લા બે વર્ષથી તા ગણવેશ વીરને આપી પાસે રાખ્યું. કઈક શીખ આપી. અનુભવજ્ઞાન સરિતાનાં મીઠાં પાન કરાવ્યાં. અગમ-નિગમના ભેદ સમજાવ્યા. આગમ–ચાવી પણ પાત્રતા પ્રમાણે બતાવી. સંયમના આસ્વાદ અનુભવાયા. સમિતિગુપ્તિના પાઠ ભણાવ્યા. ભાવ દેહ-દ્રવ્યદેહની પૂરી રક્ષા કરી. આત્મીય બાળ ગણી ઉન્નતિના પંથે મૂકયા.

Page #174

૧૨૧ એ સ્મિત ભર્યું મુખડું ભૂલાય એમ નથી. આત્મ રમણતાના એ ઉદ્દગારોને ગુંજ મનમાં ગુંજ્યા જ કરે
જે સમજ” કહી સાધુ જીવનની આંટિઘુંટી આંખ સામે ખડી કરનાર કાબેલ જાદુગર ગયે. સંયમ-મંત્ર કુંકનાર ગારૂડી ગયે. પણ એ મીઠી યાદ-સમય પરનાં સ્વસ્તિક વચન-આંખમાં આંખ ઠેરવી આપેલી પ્રેરણાઓ તે જીવતી જાગતી જ છે. એ જ ર વડે સ્વર્ગમાં પણ આકર્ષિત રહેશે લેખકને આત્મા.
યશગાથાઓ રચાશે. કાવ્ય અને પ્રશસ્તિઓનું પ્રકાશન થશે. સાચા મહાપુરૂષને પુરૂષાર્થ ભારતભરમાં ચિરંજીવ થશે પણ સેવક તે નજની સાદી ભાષામાં–હૈયાની નમ્રતાથી મહેપકારીને ઉપકાર ભાવને સતત આંખ સામે રાખી નત મસ્તકે કેટીશઃ વંદનાની પાંખડીઓ પરમ પવિત્ર ચરણ કમળમાં ધરી તેષ માને છે.
| તીર્થો અને આપણી જવાબદારી. સંસાર સમુદ્રથી તારે તે તીર્થ. એવાં પવિત્ર તીર્થો ભારત- ! ભરમાં પથરાએલાં છે. એ તીર્થોની જાળવણીની જવાબદારી પણ આપણી એટલી જ છે. સમેતશિખર, કેશરીયા, અંતરીક્ષજી, મક્ષીજી જેવા તીર્થોમાં આપણી કેટલીક બેકાળજીથી 3 અંતે આપણે થોડું-ઘણું ગુમાવવાનું બન્યું છે. પૂ. મહા | રાજશ્રીએ આ અંગે આપણી સમક્ષ કેટલીક હકીકતો રજુ કરી છે તે તે વિચારણીય છે એટલું જ નહિં પણ તીર્થ રક્ષા અંગે જાગતા રહેવાની જરૂર છે.

Page #175

૧૨૨ આત્માને ભવસાગરથી તારવાને સમર્થ સ્થાવર તીર્થો ધર્મી આત્માને મન પ્રાણથી અધિક છે. રાગ અને દ્વેષ સંસાર પિષક અને વર્ધક છે. તેનાથી છૂટવાને તીર્થ ઉત્તમ નિમિત્ત છે. તે જ તીર્થની રક્ષાને પ્રશ્ન ઉભું થાય ત્યારે શું કરવું ? રક્ષામાં પ્રાયઃ અલ્પ પ્રમાણમાં કે અધિક પ્રમાણમાં રાગદ્વેષ તે આવી જ જાય, પછી ભલે તે શુભભાવના હોઈ અપબંધ કરે.
આ પ્રશ્ન જરા ઉંડાણથી સમજી લેવા જે ગણાય. રાગદ્વેષથી સર્વથા સર્વાશ પર જિનેશ્વર દે. તેના ઉપસક-ફિલેઅસ જેન. સંસારના પદાર્થો પરથી રાગદ્વેષ ઘટાડી અહમ અને મમત્વને ફંગલી દેવામાં પ્રવૃત્ત વિશિષ્ટ જૈન. સંસારના ભોગે પગ-ધનદેલત-શરીર અને સંબંધી પર રાગ મહાભૂડે છે એમ હૈયાથી માનનાર જૈન. રાગ હોય ત્યાં શ્રેષને સંભવ.
અનાદિકાલીન વાસનાઓથી વ્યાપ્ત રાગદ્વેષને દુર કરવા માટે કરવું શું ? ભયંકર શત્રુ સામે ઉપાય પણ ભયંકર, આત્માની સ્વાભાવિક શાંતિ અને સુખને લુંટનાર સામે યુક્તિથી કામ લેવું પડે ને? ઝેરને ઝેરથી મરાય. કાંટાને કાંટાથી કઢાય. રાગદ્વેષને રાગદ્વેષથી કાઢવાની પ્રબળ યુતિ જ કારગત નિવડશે.
ઘર પર રાગ મંદિર પર. પેઢી પર રાગ ઉપાશ્રય પર ધન પર રાગ ધર્મ પર સંબંધી પરને રાગ સાધમિક પર. જડ પર રાગ-ચેતન પર. શરીર પરને રાગ આત્મા પર. આ તે એ અખ

Page #176

૧૨૩ તરે છે કે કરે તે લાભે. શાંતિ-સુખ-સમાધિ પામે. ગૃહ. સ્થ પણામાં કર્માધીન બની ન છૂટકે રહેલે પણ કોઈ અશકિત પડતી હોય. કેઈને આશકિત.
ખૂબી એ છે કે રાગ કરવાને ટેવાએલે અનાદિકાલીન આત્મા સ્વાર્થિક-સંસારી બદબેથી ભરેલા-રાગથી તદ્દન પર બન એકદમ અશકય. તેફાની બનેલ નદીનું પૂર ન હાથથી રેકાય. ન રેતી-સીમેન્ટની થેલીઓથી રેકવાનું બને. નાની નાની નહેરે પૂરને નાથે. નુકશાનને બદલે ફાયદે. ખેતર લીલાછમ. ગામ તણાતાં બચે. ગામવાસી કિલ્લેલ કરે.
કીડી-કથુઆને બચાવવા તલસનાર-પશુ-પંખીનેકુતરાદિને પોષનાર. દીન-હિન માનવને રક્ષનાર. પરનું દુઃખ જોઈ ન શકનાર. સામાનું દીલ પિતાના વચનથી દુઃખાતાં, ક્ષમા માગનાર માનવ-મહામાનવ, શ્રી રામ જેવા મહા-માનને શ્રી સીતા દેવીના શીલની રક્ષા, મહા યુદ્ધ કરવું પડ્યું. વીતરાગ પ્રાયઃ દશાને પામેલા મહામુનિ વાલીયે રાવણને કડક શીક્ષા કરવી પડી. શ્રી અષ્ટાપદ તીર્થના રક્ષણ માટે. આ શું સમજવું ?
ગૃહસ્થ ગૃહસ્થપણામાં પિતાની પાડોશની કે પિળની દીકરી-બહેનની મશ્કરી થતાં સામનો કરે કે નહિ? કરે પડે કે નહિ? ન કરે તે ગૃહસ્થાઈ લાજે ક નહિ? અને તે વખતે પણ શાણા સદગૃહસ્થનું હૈયું કેવા ઉચ્ચ વિચાર ધરાવતું હોય ! એ વળી વાત જ જુદી.
એક બંગલે બબલદાસને છે. રજીસ્ટર્ડ માલીકી નેંધાએલ છે. ગબલદાસ ગેરહાજરીને લાભ લઈ બંગલે બથાવી બેઠે. બબલદાસે અરબી સમુદ્રમાં ઝંપલાવવું કે સમજાવવા

Page #177

૧૨૪
પ્રયત્ન કરવા ? ખૂબ સમજાવ્યું, કાલાવાલા કર્યાં, અને માજુના સંબંધીએ આવ્યા. ભાઈ સમાધાન પર આવે !
કેવું સમાધાન ? અડધું તારૂં' અને અડધુ મારૂ', એમ ? કેતુ' જાય ? અરે ભાઈ મારૂં તારૂં' શું? જ્યાં ત્યાં ઝગડા પતાવે ને ? સંસારમાંથી શું સાથે લઈ જવાના છે ? બબલદાસ અડધા બંગલે આપી દેશે ને ? જરાય નહિ. શા માટે આપી નથી દૈતા ? અન્યાય થાય છે માટે ને ? કે કાને રક્ષણ આપશે ? કેટ એટલે ન્યાયનું આસનને?
એક પ્રસંગ યાદ આવી જાય છે. એક જૈન શેઠીયાએ એક જૈન ભાઈ પર સાચા દાવા દાખલ કર્યાં. સામે ના મકર જ જાય. સાક્ષી પુરાવા થયા. હુકમનામું ખર્ચ સાથે થયું. ટાઇપ થઇ મળી ગયું. ત્યાં ને ત્યાં ફાડી નાખ્યું. શેઠ એલ્યા સાહેબ, પૈસાના કે લેણાના પ્રશ્ન નહાતા. સાચા ચાપડાને જુઠ્ઠા બનાવવાની કેાશિષને સામનેા હતેા. હજી જરૂર હોય તે મારા સાધર્મિક છે. બીજા આપવા તૈયાર છું. ન્યાયાધીશ આર્કિન બની ગયા.
ધર્મ પાલન નીતિ ઉત્તમ છે. રાગ-દ્વેષ ઘટતા જાય. અને દેવ ગુરૂ-ધ-સાધર્મિક અને તારક તી પર પ્રેમ વધતા જાય એનું નામ ધર્મપાલન. ધર્મ રક્ષણ—નીતિપાલનની કસેટી છે. દેરાસરજી પર આફ્ત આવી, ચારલુટરાએની ધાડ આવી, મૂર્તિ ભંજક પાપી અંદર પેસી ગયા, પૂજા કરનાર પલાયન થઇ ગયા. એ ધર્મ પાલન નહેતુ. ધર્મ કરતાં સ્વાર્થ સાધવાની વૃત્તિ હતી. ચાર આત્માએ ઉભા રહી ગયા. સામા પર ભાવદયા અને દ્રવ્યદયાના ભાવ સાથે સામનો કર્યાં, છેવટે ઘા કરવા પડયા. એકાદ

Page #178

૧૨૫ કુકૃત્યને બદલે ભેગવવા પરલેક પ્રયાણ કરી ગયે. સમાજ રક્ષણ કરનારને ખુની કેટમાં ખૂનને કેશ દાખલ કરશે? કે સરકાર અને સમાજ-વીર-રક્ષક-ધમમૂર્તિ તરીકે નવાજશે? દેશના વડાપ્રધાન છે, કઈ દેશદ્રોહી છૂરી કે રીવરને ઉપયોગ કરવા મથી રહ્યો છે. સામાન્ય પ્રજાજન તેને ઉડાવી દે છે. દસ્તાવેજી પુરાવા બોલે છે. મહાકાવવું હતું. તે પ્રજાજનને “પદ્મવિભૂષણથી પણ વિશિષ્ટ એવોર્ડ અને મેળાવડાની હારમાળાથી વધાવી લેવાશે ને ?
મહાન આચાર્ય છે. કોઈ દ્વેષીએ હમલે કર્યો પિતે શાંત રહેશે પણ શિષ્ય? ભકતજને? આચાર્યને સંયમ એ ધર્મ. ભક્તજન રક્ષણ માટે પ્રાણ આપે એ એને ધમ. એકમાં પાલન, બીજામાં પાલન અને રક્ષણ બને. એકે રાગ દ્વેષને કાબુમાં લઈ ધર્મ કર્યો. બીજાએ રાગદ્વેષને પ્રશસ્ત બનાવી ધર્મ કર્યો. પરમાત્મદશાની તે વળી વાત જ જુદી. એ છેલ્લી કેટિને પરમાદ છે એ મેળવવાને હૈયું કુણું બનાવીને ધર્મપાલન-રક્ષણ બન્નેની મહા જરૂર.
શુભ દૃષ્ટિકોણથી, ભાઈચારાની માનનીય પવિત્ર ભાવનાથી હવે પ્રસ્તુત વિચારીએ. શ્રી અંતરીક્ષજી તીર્થને પ્રશ્ન ઘેરે બને છે. પિતપોતાની રીતિ-નીતિ પ્રમાણે સૌ લખે છે, બોલે છે, તેનાં ટીકા-ટીપ્પણ આપણે કરવાં નથી. વાસ્તવિક્તાને જરૂર વિચારવી છે. સ્પષ્ટતા અને નિડરતાથી. જરાએ લાગણીવશ થયા વિના.
એક વાતની સ્પષ્ટતા જરૂર કરી લેવી જોઈએ. અત્યાર સુધીમાં શ્રી જૈન શ્વે, મૂળ પૂ. શ્રીસંઘ કદી કઈ સ્થળે

Page #179

૧૨૬ આપણા દીગમ્બર ભાઈઓના કઈ પણ તીર્થ પર હકક કરતે ગયે નથી. તેને પ્રચાર પણ કર્યો નથી. જરૂર પોતાની સંપૂર્ણ માલીકીના વહીવટી તીર્થોમાં પણ ખૂબ જ ઉદારભાવે, દર્શનની, પૂજનની અને વધુ પડતી ઉદારતાના અમલે સ્વતંત્ર સ્થાન કરવા દેવાની પણ સ્થિતિ સર્જી છે.
આ બધાના પરિણામ મીઠા આવ્યા કે કડવાં? એની તેજ-છાયા આલેખવાની જરૂર રહેતી નથી. આપણે તે પરિસ્થિતિની વાસ્તવિક્તાને ખડી કરવી છે. કડવાશ દેખાય તે દૂર કરવી છે, પીઠાશ મારક, ઘાતક અને મહાઉપાધિ કારક બની રહેતી હોય તે વિચાર કરે છે. ભાઈચારો બની રહે અને છાશવારે પડતી મહાહાલાકી કાયમ માટે દૂર થાય એ માર્ગ કાઢવે છે. “સાપ મરે નહિ લાઠી ભાગે નહિ અને કોઈને ડંખ દે નહિ એવું શાણપણ શોધવું છે.
ભગવંત શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામીના શાસનકાળની આ વાત છે. માલી-સુમાલી વિદ્યાધરે. પૂજા પ્રભુશ્રીની કર્યા વિના ભજન નહિ લેવાનો નિયમ. તેમાંથી મૂર્તિનું નિર્માણ. સરોવરમાં પધરામણ. શ્રીપાલકુષ્ટિ (શ્રીનવપદજીને શ્રીપાળ જુદા)નું અંગપ્રક્ષાલન-કઢનાશ-પ્રભુશ્રીનું અધવચ્ચે અદ્ધર રહેવું. શ્રીપુરનગર-પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ. ત્રિકાળપૂજન.
કાળબળે પ્રતિમાજી નીચે આવતા ગયાં. હમણાત અંગલુછણું નીકળે ત્યારબાદ વે-દિગ. વચ્ચેના વિવાદ, વર્ષોની રામાયણ પછી પ્રિવિકાઉન્સીલને ચુકાદ. દિગમ્બર ભાઈએ પૂજનમાત્રના ત્રણ કલાકીવારા-માલકી. વહીવટ

Page #180

૧૨૭
પરંપરા-વિધિવિધાન અલંકાર-વિ. વિ. સ’પૂર્ણતઃ શ્વે. ભાઈ આના. આ બધુ... જગજાહેર. તેનુ પિષ્ટપેષણ શું કરવું?
વચ્ચે વળી નાનામેટા છમકલાં ચાલ્યા જ કરે. કેટ સુકાય નહિ. બન્ને પક્ષે પૈસાનુ પાણી. ખેર પૈસા તે ચલ અને નાશવત જ છે ને ? પણ પેલી કડવાશ ઉભી થાય અને વધે તેનુ શું?
બધું બન્યું અને ખનતું આવ્યું છે અને કદાચ અનેક પ્રસંગેાએ અનતું પણ રહે. પણ હવે શુ? ધન્ય છે પેલી મામા-ભાણેજની જોડલી અને એમના શાણા સાથીદારને! કે ખામેાશથી-સુખ સૈનિકની રીતે સેનાપતિ અનવાની જરાએ ભાવના વિના–જરૂર લાગે અન્યને સેનાપતિ બનાવી કામ કરવાની ઉચ્ચવૃત્તિ ધારણ કરી રાત દિવસ સ્વèાગે મથી રહ્યા છે.
આ રીતના પ્રયાસ જરૂર અનુમેાદાય છે. પણ એમ પણ સાંભળવામાં આવ્યું કે, દીગ.... ભાઇઆએ એક નવીજ જાતના કેસ પાછો ઉભા કર્યાં છે કે દાખલ કર્યા છે, અને વળી શિખરજી તીર્થના પ્રસંગ તે સૌની જાણમાં છે, જો આ બધું આંખ સામે બનતું હોય અને શ્રી શ્વે, સંઘ દરેક વખતે થાડા આંખ મિંચામણાં કરી ભાઇચારાના ન્યાતાથી દરેક વખતે થાડું થાડુ જતુ કરશે, તેા ઘણું ખાવાનું અને.
અને વળી શ્રી કેશરીયાજી તીર્થ અને મક્ષીજી તીથ ભયમુક્ત તે નજ ગણાયને ? એતે સ્વભાવિક છે કે નબળી કડી જુએ એટલે ઘુસણગીરી ફાવે, એમાં સામાના શે

Page #181

૧૨૮ વાંક કાઢવે? આપણને જેટલી આપણી સંસારીમાયા મકાન બંગલા-મહેલાત-જમીન-મિલ્કત વહાલી છે તેના શતાંશે પણ ધાર્મિક તીર્થો અને મિલ્કત વહાલાં છે કે નહિ? અને તે વીતરાગ શાસનના શુદ્ધ પ્રચાર માટે. વિશ્વકલ્યાણકર સુધર્મના સાધનની અપેક્ષાએ કે પછી શુભસાધનોની નિમિતોની જરૂર નથી એવી નાસ્તિતા જન્માવવી છે?
આપણે તે પ્રસ્તુતમાં ઉકેલ લાવવાની વાત કરે ને ! કઈ એવો ઉપાય સત્યના ધરણ પર છે કે કાયમ માટે બને વર્ગ એકત્રિત બની અહિંસા-સંયમ અને ત્યાગના સિદ્ધાંતને તેના સાચા સ્વરૂપમાં વિશ્વ સામે ખડો કરી શકે? શબ્દના સાથીયા નહિ. સાચા અસરકારક.
ખૂબ પ્રયત્ન કરે. તેમાં સહાયક બને શુધ્ધ વિચારથીસત્ય ઉચ્ચારથી. કાયાની નિમળતાથી. સાદા-સરળ અને શાંત શબ્દની વાણીના પ્રચારથી. ઉશ્કેરણિની જરૂર નથી. સત્ય સમજાવવા પૂરપાટ પ્રયત્નની જરૂર છે. સ્વપશે અને પર પક્ષે. ધર્મ માટે-તીર્થોની રક્ષા માટે પૂર્વજોએ પ્રાણ આપ્યા છે. આપણે અત્યારે તેવું કાંઈ કરવાની જરૂર ઉભી નથી થઈ. પણ વસ્તુ સ્થિતિને પાકો ઘેરો ખ્યાલ હરકેઈ આત્મામાં રમતો ન હોય એ કેમ ચાલે? લડાયક વૃત્તિ નથી જગાવવી પણ ખમીર તે જગતું રાખવું ને ?
ક્ષમા કરશો. પણ અમારા બાહોશ પૂજ્ય મોટે ભાગે આ બાબતમાં બરફ વૃત્તિ નથી ધારણ કરતા શું ? જાગૃતિ અને દિશાસૂચન એ તે તેઓશ્રીના હાથમાં જ ને? શ્રી સંઘ આજે પણ મુખ્યતયા તેઓશ્રીને દેરવા દોરવાય છે ને? વિનંતિ કરવામાં વાંધો નહિ. કયાં જઈ રહ્યા છીએ? ક્યાં

Page #182

૧૨૯ જવું જોઈએ? શ્રી સંઘને, શ્રી જૈન ધર્મ પાળતા સમાજને એકધારું સ્વચ્છ માર્ગદર્શન આપવાને કાળ પરિપકવ થઈ ગ છે
શ્રી અંતરીક્ષ પાર્શ્વનાથજી-શ્રી શામળા પાર્શ્વનાથજી. હૃદયના અંતરીક્ષમાં અજબ ગજબની સાત્વિક વૃત્તિ જન્માવે, કાજળ શ્યામ હૈષી વિચાર પ્રલય પામે. શુકલધ્યાનના પાયા રૂપ ધર્મ વૃત્તિ જાગૃત થાય અને સમાજમાં સાચી શાંતિ સ્થપાય એ જ ભાવના.
E
આત્મા પરના પૂર્વજન્મના શુભ સંસ્કારે આ ભવમાં સન્મતિ
પેદા કરે છે.
ગુલાબ” કેટલું સુંદર અને આકર્ષક નામ! સૌને ગમે. સૌમાં સુરભિ ભરે. મૃદુ-સુંવાળુ રેશમી પાંદડીઓથી શોભતું ગુલાબનું ફૂલ. રંગ આછો ગુલાબી.
મેગર–જાય-જુઈ–કેવડે સુગંધિદાર ફૂલની જાત. છતાં ગુલાબ એ ગુલાબ. કાંટામય હોવા છતાં. કાંટા વાગે તે પણ ગુલાબ ચુંટાય. કરમાય તે પણ મહેક ન જાય. સૂકી પાંદડી પણ આરોગ્ય આપે. આરોગ્યનું રક્ષણ કરે-આગ્યની વૃદ્ધિ કરે.

Page #183

૧૩૦
માનવ ગુલાબની ફેરમ અધિકરી. સર્વશ્રેષ્ઠ. ભાવ આરોગ્ય એની લાલી. એ લાલી સ્વને પ્રગતિમાં મૂકે તેમજ પરની પ્રગતિને અવધને દૂર કરે.
માનવ-ગુલાબ--અને લાલી. એ ત્રણે મુદ્દાઓ ધ્યાન ખેંચે એવા સમજીને વાગોળવા જેવા. વાગોળે તે ફાવે. અનેખા ઝરણુની સેર છૂટે. એથી છૂટે અજ્ઞાન અંધકાર, અજ્ઞાન જેવું શલ અને દુઃખ નહીં. જ્ઞાન જેવું સુખ નહીં. જ્ઞાન અમૃત જેવું નહીં. અમૃત અમર બનાવે. અમર બને. જન્મે નહીં. જન્મ કે મરણ પામે જ પામે.
જન્મ અને મરણ. અનાદિનું ચકકર ચાલુ જ. દેહ ધારીને જંજાળ ભરી. જન્મ અને તુરત પણ મરે. જન્મ ભાખેરીયા કાઢે, પા પા પગલી માંડે, બા, મમ મમ બેલતે થાય. પાંચ સાત ફ્લેટ ફેડે તેડે. એકડો ઘુટતે. થાય. બારાખડી શીખે. નિશાળે જાય. ગરમીના દિવસે આવે. કેકને જોરદાર લૂ પણ લાગી જાય. ફાની દુનિયા અને નશ્વર દેહને ત્યાગ પણ કરી દે.
બચ્યા તે ભણ્યા. વેપારી થયા. નોકરી–ગુમાસ્તી કે કલાર્કશીપથી આગળ વધ્યા. યુવાનીને વર્યા. પરણ્યાપસ્તાયા. અધુરે સંસારે, અધુરે કોડે સ્વર્ગને માર્ગે સંચર્યા. આધેડ થયા. સંતતિ અને કુટુંબની વ્યવસ્થામાં ગુંચવાઈ ગયા. જાળમાં ફસાયા. ચિંતાને પાર નહીં. ચિંતા એટલે ચિતા. ચિત્તાની ફાળથી આકરી ફળ. લેહી થીજાવી દે. લે બ્લડ પ્રેશર થાય. ગરમી માથે ચઢી જાય. હાઈબ્લડને હુમલે આવી જાય, લક થાય. અને રિબા મણને પાર નહીં.

Page #184

૧૩૧ ભાગ્યશાળી કંઈક વૃદ્ધ થયા. અનુભવી બન્યા. સંસારની અસારતા અને ધર્મને રક્ષક ભાવ સમજાય. પણ રાંડયા પછીનું ડહાપણ, ધર્માનુષ્ઠાન થાય નહીં. જ્ઞાનનું નામ નહીં. મુંઝવણને પાર નહીં. ખેડા ઢોરના જેવી ગતિ.
આ બધી સંસારની ગતિ. સૌના અનુભવની–આ વાતને “ગુલાબ” સાથે શું સંબંધ? ગુલાબ કરમાય છે. માનવ પણ કરમાય છે. શરીર પર કરચલીઓ પડે. દાંત પડી જાય. ગુલાબી ચહેરો બેખો પર બની જાય. ભ્રમર-શ્યામ કેશકલાપ પણ ચાંદની જે સફેદ બની જાય. તે તે હજીએ ઠીક દેખાય. પણ અડધા કાળા અડધા ભુખરા–ધોળા મનને ન ગમે તેવા પણ ગમાડવા પડે.
ગુલાબની પાંદડીઓ વેરાઈ જાય. માનવના સ્વપ્ના ઉડી જાય. ધાર્યા-વિચાર્યા જીવનના અરમાને એળે જાય. સંતાપની ગણતરી જ નહીં. વિટંબના વધતી જાય. જીવનની લાલી ઉડી જાય. જીવન અકારૂ લાગે.
બાહ્ય લાલી જીવનની પરાધીન છે, આંતર લાલી પર તેને ખો આધાર છે, ગુલાબનું આંતર સાવ ખલાસ અને ગુલાબ પણ ખલાસ. માનવની આંતર લાલી એટલે પુણ્ય. વિશિષ્ટ પુણ્યનો આધાર ક્ષપશમ. કર્મને નાશ અને પ્રશાંતતા એ છે ક્ષયેશમ. વિશિષ્ટ પુણ્યની ખૂબી અનેરી હોય છે. એમાંથી જન્મેલી લાલી પ્રાયઃ કરમાતી નથી, પણ વૃદ્ધિ જ પામ્યા કરે છે.
આજ ઘણને એવો પ્રશ્ન થાય છે કે, પુણ્ય એ શું ચીજ છે? પુણ્ય એટલે સદા ખીલતું અને ખીલવટમાં રાખતું ગુલાબી ગુલાબ. પૂર્વજન્મમાં કરેલ સત્કૃત્યને

Page #185

૧૩૨
સ્ટાફ. દાન-શીલતપ-શુષ્ય વિચારાના આત્મા પરના શુભ સ ́સ્કારે, આ શુભ સ ́સ્કારો આ ભવમાં સન્મતિ પેદા કરે છે. સન્મતિમાં પેદા થતા અનુકૂળ સચેાગે એટલે સુખ-સુખ એટલે માનવ ગુલાબની બાહ્ય લાલી.
આંતર લાલીનુ સ્ટેજ ઉંચુ' આવે છે. દેહધારી આત્મા સ્વનું ભાન મેળવે છે. પાતાને પોતાની અસલ લાલી આંખ સામે ખડી થાય છે. તેને પ્રગટ કરવા પ્રયત્નશીલ અને છે. પ્રયત્નમાં પથરા ઘણા પડે. ઝાડી ઝાંખરા અને ખાડી પણ નડે. ડે-પછડાય- અને ઉભા થાય. કષાયે કારમી રીતે પીડે. વિષયે વિકરાળ વરૂ વાદ્ય અની ભરખી ખાવા તૈયાર થાય. આ બધાને જાગૃત આત્મા મહાત કરે, મહાત કરવાની તાકાત ધરાવે. હુતા ન હતા બનાવી કૈ અને દખાએલા આત્મસ્વાસ્થ્યને પગટ કરે. આત્માની અને ત શક્તિને જાગૃત કરે, અને અનંત જ્ઞાનને સાક્ષાત્કાર કરે. જ્ઞાનામૃતની દુનિયામાં લ્હાણ કરે.
શાશ્વત સુખના માર્ગ વિશ્વ સમક્ષ ખડો કરે, એમાં આવતા કેડી માર્ગો અને ભય કર લુંટારાએની પારખ કરાવી દે. ક્રોડા અને અબજો ગુલાબની એકત્રિત લાલીને સાવ ઝાંખી પાડતી કૃત્રિમ લાલીના પાકે ખ્યાલ સ` કે,
જ્ઞાન એટલે જ્ઞાન. સભ્યજ્ઞાન એટલે આત્માની લાલીનુ વિવેકભયુ: જ્ઞાન. વિવેક સાર અને અસા રના, ડુ-લક્ષ્મી-સપત્તિ વૈભવ એ સાર ? કે કેતુને ધરનારા દેહધારી આત્મા એ સાર? આત્મા પરભવમાં હતા. આ ભવમાં છે. આગામી ભવમાં પણ હશે. આત્મા પરલેાકમાં જાય, દેહની રાખ થાય. લક્ષ્મી

Page #186

૧૩૩ સંપત્તિ-વૈભવના માલિક ભોક્તા બીજા બને. સંપત્તિ પ્રાપ્ત કરવામાં કરેલ પાપને ઢગ પરલેકમાં સાથે થાય.
આ છે ભેદજ્ઞાન આત્મા અને શરીરનું. આ જ્ઞાન એટલે પ્રશમ રસ અને પ્રસન્નતા. સુખમાં સુખી દુઃખમાં પણ સુખી, સુખમાં ઉન્માદ નહીં. દુઃખમાં દીનતા નહીં. મુખ ખીલતા ગુલાબ જેવું. આજુ બાજુના માણસે પણ સમતા સુરભિ પામે. એ સુરભિની પરાગ–પિળમાંગામમાં-દેશમાં–વિશ્વમાં ફેલાય. કંઈકને આત્મ-ગુલાબનું આકર્ષણ થાય. આત્મ-લાલી ખીલી ઉઠે. ખીલી ઉઠે વિશ્વની વાડી. શાંતિ-સમાધિ અને સુખની ફેરમ વિશ્વમાં ફેલાય. આ છે ગુલાબની કળામય આછી ગુલાબી લાલી.
આ કાળના સ્થાપક શ્રીમદ્ તીર્થંકરદેવ. આત્મકળાના પિતામહ, આત્માની અનંત શક્તિના પ્રગટ કર્તા. ઉન્ચાર્મ ચડેલા આત્માને સન્માગે સ્થાપનાર-સર્વદા અનંઅક્ષય સુખમાં આત્માને મહાલતે બનાવનાર.
સદાના આનંદને માટે બે માર્ગ બતાવ્યા. સાધુજીવન અને શ્રાવકજીવન. પહેલામાં સંસારના સર્વ પદાર્થને ત્યાગ. બીજામાં અશે ત્યાગ અને સર્વ ત્યાગની ભાવના. સન્માર્ગના એક જાગતા પ્રચારક અને બીજા સહાયક અને સેવાભાવી.
ધર્મના ચાર પ્રકાર પ્રકાશ્યા, દાન-શીલ-તપ શુદ્ધ મનના શુભ વિચારે. તે માટે ત્રણ તેજસ્વી તત્વ બતાવ્યાં (સમ્યગ) દર્શન-જ્ઞાન અને ચારિત્ર. અનુસરે તે તે ફાવે જ ફાવે. પણ શ્રદ્ધા સંવેગથી હૈયામાં ધારણ કરે તે પણ તેનાં ફળ ચાખે.
આવા શ્રદ્ધાયુક્ત માનવ-ગુલાબ અનેક નવ્ય ગુલાબેને સજે. પછી તે એની પરંપરા ચાલે. અને પરાગ-ટેક

Page #187

૧૩૪.
વધતું જાય. આકર્ષણ પણ અનેરૂ બનતું જાય. દાન અને દયાના ધોધ વહે. અનુકંપાનાં દ્વાર ખુલી જાય.
ઉઘાડા સુવાનું કે ભૂખે પેટે પીડાવાનું રહે નહીં. દીન દુઃખીને સહાયક વર્ગ વધી જાય. દાયક અને યાચક વચ્ચે પુણ્ય-પાપની ચર્ચાઓ થાય, પુણ્ય પાપનાં તવને સુંદર બંધ પ્રસરે. પરને પીડવાનું અને અન્યને લુંટવાનું ગમે જ નહીં. સૌના પ્રત્યે પ્રેમ અમીનાં ઝરણું ઝરે.
ભાવદયાનું ઝરણું દ્રવ્યદાનથી પણ અધિક. શાંતિ આપવા મથે. અસાર લમીથી સારભૂત આત્મતત્ત્વને સંગ્રહી લે. આતમ ગુલાબ વિકસ્ય જ જાય. કરમાવાની વાત નહીં, પાંદડી કરમાવાની કોઈ તક નહીં. સુગંધ-ફેરમ અક્ષયઅખૂટ અને પછી તે આત્માની અસલ લાલી સર્વતમુખી ખીલી ઉઠે ઝળકી ઉઠે.
એના તેજ-અંબારમાં કંઈકનાં અજ્ઞાન અંધકાર નાશ પામે. પ્રકાશના કિરણે વ્યાપક બનતાં દુનિયાભરમાં સાચી શાંતિની સ્થાપના થાય. મેટે ભાગે સૌ આપવા ઈચ્છ, લેવા નહી. શ્રી રામ શ્રી ભરતને ગાદી લેવા કહે. શ્રી ભરત શ્રી રામને કાલાવાલા કરે. અને પેલાં શ્રી કૈકેયી અરણ્યમાં દેડી જાય. શ્રીરામને સમજાવીને પાછા લાવવા.
આ છે સંસ્કારની ભૂમિ. આ છે આર્યાવર્તની આર્ય ભૂમિ. “ગુલાબની ફેરમ કદી અસ્ત ન પામે. કોઈને કી આતમ ગુલાબ ખીલતું હોય કે અન્યને ખીલવતું હોય સદા સુંદર સુરમ્ય “ગુલાબમય ભારતવર્ષ વિકાસ પામે. સાચા સંસ્કારનું ધામ બન્યું રહે, નિજના ગુલાબની પાંદડીઓમાંથી પ્રકાશને પાથરતું રહે. અને નિજની ભવ્ય તાને વિશ્વવ્યાપી બનાવી વિશ્વકલ્યાણની કામના પૂર્ણ કરતું રહે. આ “ગુલાબ” પણ એવું જ કાર્ય કરે.

Page #188

* પવિત્રતા અને પામરતા મ
વર્તમાન કાળમાં જૈનશાસનની રક્ષા માટે શકય નહિ કરનાર ને તે પ્રત્યે ઉપેક્ષા ભાવ ધારણ કરવા તરફ વળનાર વર્ગો સ ંઘમાં વધતા રહ્યો છે. શક્તિ હેાવા છતાં આ પરિસ્થિતિ નભાવી લેવામાં ભાવિનું અમગળ છે, તે હકીકતને અનુલક્ષીને પૂ. મહારાજશ્રી જે કાંઈ જણાવે છે, તે જરૂર સમજવા જેવુ છે,
અનંત ઉપકારી અનંત જ્ઞાનીનું મહાશાસન એટલે? વિશ્વના સતામુખી કલ્યાણ માટેનું પવિત્રમાં પવિત્ર ઉત્કૃષ્ટ બંધારણ, એક પણ મુદ્દો એક પણ નિયમ ખાધાકારી પીડાકારી નહિં જ, વિશ્વના કોઇપણ ભાગમાં લાગુ પડે. સુખકર અને દુઃખહર. શાંતિ; સુખ, સમાધિને સર્જનાર જ. સૌના ભલામાં ભાગ, કેઇના પણ ભુરાની ચાહના પણ નહિ. ક્ષુદ્રમાં ક્ષુદ્ર જંતુ પણ એમાંથી આખાદી મેળવે.
આખાદી સૌને ગમે. ખરખાદીને વિચાર પણ બદી પેદા કરે. પણ સદાચાર સૌને ગમે! અનાચાર પ્રત્યે તિરસ્કાર કેટલે ? મહા સસ્કૃતિ એટલે જ સદાચારના આદર. સંસ્કાર ભૂમિનું ઉત્થાન સ્થાન. સંસ્કારની ઉચ્ચતમ ભૂમિકા એટલે શ્રમણ સસ્થા, સત્યાગનું સર્વોચ્ચ સ્થાન. સૌને ગમે તેવુ. વિશ્વભરના પીનલ કેડ-ફાદારી
ફાયદા રદબાતલ.

Page #189

૧૩૬
પૂ. શ્રમણ એટલે સ્વપર સાધક મહાત્મા કોઇને પ્રાણ લે નહિં કે દુ:ખ કે નહિ. તે માટે પ્રેરણા પણ ન કરે. અન્યને દુઃખ દેનારને સારા ગણે નહિ. તેવી જ રીતે જુઠ, ચારી, અબ્રહ્મ અને પરિગ્રહમાં પણ. પરિગ્રહ એટલે ધન-સંપત્તિ, માગ–મંગલે, કારખાનુ –ફ્ેકટરી, મીલ-ખાણુ વ. વ, એ સઘળું પોતે ત્યાગ કરે. ખીજાની પાસે તે રખાવે નહિં, રાખતાને સારો ગણે નહિં, ટેકા તે બાબતમાં આપે નહિ.
આ
કયા પુણ્યાત્માને આવી સર્વ કલ્યાણકારી સંસ્કૃતિ ગમે નહિ ? કર્યો ગાંડે આ સારી રીતે સમજ્યા પછી ડાહ્યો ન બને ? આ સંસ્કૃતિના કાઇપ્ણ આત્મવાદી ધર્મ આવા પ્રચારમાં જ રાજી હાય. ઢમ પતિ જુદી હાય. સમજ આછી પાતળી અગર જરા આઘી પાછી પણ હાય. સસ્કૃતિની ટાર્ચ પહોંચેલ મહા સસ્કૃતિ. તેના જ્યારે ત્યારે સ્થાપક સજ્ઞ-સદશી. ૨૦ મી કે ૨૨ મી સદી તેમાં સમાય. એરપ્લેન, ડેલીકેપ્ટર, એટમબેમ્પ કે મેગ્નેટોખાચ્છ યાન બહાર નહિ જ. ઈલેકટ્રાન્સ કે ટેલીવી ઝન-રેડીએ ધ્યાનમાં જ. તે વિશ્વતારક તીર્થંકર પરમા માએ શ્રી ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના કરી? શા માટે? કલ્યાણ સાધક વર્ગની ભાવરક્ષા માટે, સવિજીવ કરૂ શાસન રસી’ પૂર્વ ભવના સિદ્ધાંત શકય હાય તા સૌને સાચા સુખને માર્ગે ચડાવી દઉં.' તે જ મહાન લેાકેાત્તર વિભૂતિ ચતુર્વિધ સંઘનુ` કાન કરે છે.
આ પવિત્ર ચૈાજના પાછળ કેટલા ઉચા આદશ ? પવિત્રતાની કઇ કાટિની રક્ષા. પૂ. સાધુ-સાધ્વી ગણુ ઉપા

Page #190

૧૩૭ સ્થ, સેવ્ય, ભકિત પાત્ર. શ્રાવક-શ્રાવિકા વર્ગ ઉપાસક, સત્ય સવને આદર્શ ધ્યેય. એકનું મહચ પાલન, સર્વ ત્યાગની ભૂમિકા બીજાનું આણુ પાલન, દેશથી અંશથી ત્યાગ–ભાવના મહેચ્ચ પાલને પહોંચવાની.
આજે આ મહત્તમ જનાનું અસ્તિત્વ છે કે નહિ ? છે તે આદર્શ ખડે છે કે નહિ ? તેના અપૂર્વ ફાયદા પ્રત્યક્ષ દેખાય છે ને? સંસ્કૃતિને આર્યસંસ્કારને ટકાવ-પાલન આ પેજના પર નિર્ભર છે ને? તે આજના વિશિષ્ટ રક્ષણ ચગ્ય ખરી ને? કાળને ઝપાટે, જમાનાનું જડત્વ સ્પશી ન જાય તેટલી તકેદારી રાખવી ને ?
ચીજ જેટલી વધુ કિંમતી તેટલું જ રક્ષણ અધિક. સાચી કિંમત સમજવી રહી. વસ્તુના ગુણ દોષ તેના સ્વરૂપે સમજવા જોઈએ. હીરાનું મૂલ્ય લાકડાને વેપારી કરશે ? સેનાની પરીક્ષા લેતું ટેપના કરી શકશે? “રત્ન પરીક્ષા પખત રત્ન પ્રધાન પરમારાધ્ય મહોપાધ્યાયજી કહે છે ઝવેરાતની પરીક્ષા અનુભવી ઝવેરી કરી શકે.
સાધુપણું શું છે? દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ એટલે શું ? વિધિ–નિષેધના માર્ગ ક્યા? અપવાદ ક્યાં અને ક્યારે ? ક્ષમ્ય અપરાધ કર્યો અને અક્ષમ્ય ? વ્યકિતગત ક્ષમા અને સમષ્ટિગત હિતની તુલા, આ બધાને તરતમતા ભાવે અભ્યાસ કેને? અભ્યાસીની ઉંડી ગંભીરતામાંથી જ્ઞાન મેળવવાની તાલાવેલી કેટલી? બાહોશ ઝવેરી બાર મહિનામાં જ તૈયાર થઈ જાય?
સેવા એ ઉત્તમ ગુણ, સમાજ સેવા શ્રી સંઘ સેવા-શાસન સેવા–એક એકથી અધિક ખામેશ અને દીર્ય માગે.

Page #191

૧૩૮
સાથે મા પધ્ધતિનું વિશાળ જ્ઞાન પણ જોઇએ. એકલુ પુસ્તકગત નહિ, અનુભવ અને પર ંપરાગત સમાચારી સાથેનું
શરીરનુ એક અંગ વિકલ બન્યું છે, સીવીલમાં બતાવ્યું. સર્જરીમાં ટેસ્ટ કરાબ્યા નકકી થયું. સામાન્ય પાક થાય છે. દવા અને ટેબ્લેટસ આપ્યા. તથાપ્રકારના પાપાયે ઈ ન શક્યું. વધતું ચાલ્યું. આપરેશન એક જ ઇલાજ. આપરેશન કર્યું. ફરીથી વિકારગ્રસ્ત તે ભાગ દૂર કયે જ છુટકા ને ? નહિ તેા સારૂ એ શરીર સડે કે નહિ ? દુધ વ્યાપક બનતા મરકી દ્વેગ ફાટી નીકળે કે નહિ ?
શરીર માટે બધી કાળજી. સમાજના કે શ્રી સંઘના ભાવ શરીર માટે ? દુનિયાના દરજ્જો જેથી વધવાના છે. વિશ્વનું ગૌરવ જે વિના ઉન્નત મસ્તકે ટકી શકવાનું નથી તે મહા સંસ્થા માટે નરી ઉપેક્ષા. ખાલી વાણીના વિલાસ બે ચાર કટારા માસિકમાં કે દૈનિકમાં, એક એ ભાષણ પ્લેટ પરથી અને સાષ. આ પણ એક જાતનું લેાકર જન ને? સમાજમાં સારા કહેવાય અને ‘પામરતાનું” ઢાંકણું,
પામરતા' શબ્દ ભારે કહેવાય ? જરાએ નહિ. પવિત્રતા’ના રક્ષણની પ્રાયઃ સદંતર ઉપેક્ષા એટલે જ પામતા.’ શ્રીમદ્ તીર્થંકર ભાષિત અનુષ્કાના કાને ન ગમે? એ જેને ન ગમે તેને પામર કહે કે નહિ? તે જ જ અનુષ્ઠાનાના રક્ષક શ્રી ચતુર્વિધ સંઘ એ જ શ્રી સંઘની છતી શક્તિએ ઉપેક્ષા તે પામરતા નહિં ?
કોર્ટમાં કેસ ચાલતા હોય. લાખ્ખાના પ્રશ્ન હોય કે પ્રેસ્ટિજના પ્રશ્ન હાય. કેટલી ચીવટથી કાળજી રખાય ? ટાઈમના કેટલે ભાગ અપાય ? રાત દિવસ ચિંતા કેટલી?

Page #192

૧૩૯ સ્વપ્નમાં પણ એજ તરવરે? સીવીલ-સેસન ડીસ્ટ્રીકટ હાઈકેર્ટ અને સુપ્રીમ સુધી પહોંચાયને ? વર્ષો જાય પણ છેડાય? છેડાય એક પવિત્ર શ્રી સંઘની વ્યવસ્થા. ટાઇમને ભારે અભાવ.
ધર્મ જોઈએ તે ગમ્યું નથી. શાસન હૈયે જમ્મુ નથી. તેને વિપકાર વિચારાયે નથી. પૂ. સાધુ-સાધ્વી ગણની સર્વ શ્રેષ્ઠતા હૈયે બેઠી નથી. તેની પરમોચ્ચ પવિત્રતાના મહામૂલ્ય આત્મામાં અંકાયા નથી. નહિ તે સર્વશ્રેષ્ઠ શ્રાવક કુળમાં જન્મ, હામ-દામ અને ધામની પુણ્ય પ્રાપ્તિ, ધન-સંપત્તિને પાર નહિ. મે અને પ્રેસ્ટીજ પાર વિનાના, આ બધાનો સદુપયોગ કરે છે ? સમાજ પડતે બેલ ઝીલે નહિ? અને તે પણ મહાસમાજના, શ્રી સંઘના સ્થિરીકરણ માટે શાસન સંગત ઉત્થાન માટે! પણ તે માટે શાસન શૈલીના અભ્યાસ માટે ! ટાઈમ કયાંથી લાવ ? મુખ્ય મુખ્ય ગામ શહેર કે નગરના શ્રી સંઘના સંપર્ક માટે ટાઈમ કયાંથી લાવે? પવિત્ર પૂના સત્સંગમાં આવી જના-માર્ગ માટે ટાઈમ કયાંથી લાવ? નિષ્પક્ષપાત બની શ્રદ્ધાજીત હિંમત દાખવવી પડે ને? સારૂં સૌ લગાડે ! ખોટું કોણ લગાડે?
આવી તૈયારીવાળાને મધ્યમ વર્ગને સાથ મેળવ એટલે રમત. મધ્યમ વર્ગના હૈયા આળા. તુર્ત અસર કરે. સ્વપ્રાપ્ત શક્તિને સદુપયોગ કરવાની તૈયારી. પુણ્યબળ ઓછું એટલી પુણ્યવાન્ શ્રધ્ધાળુની નેતાગિરિની રાહ જોયા કરે.
સમ્યમ્ દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રાણિ મોક્ષ માર્ગ–એ વિશ્વકલ્યાણનું પવિત્રતમ મહાસૂત્ર, આ સૂત્રને દેરે ગુંથા

Page #193

૧૪૦
એલા સૌની ભાવના એક માર્ગ એક. વ્યવહાર એક, અમલ શકિત અનુસાર, | દર્શન –શાસ્ત્ર વિરૂદ્ધ વાચાને સ્વીકારે નહિ, ટેકે આપે નહિ. જ્ઞાન-રાગદ્વેષની વૃત્તિ વધારનાર અભ્યાસને વિદ્વત્તાને વખોડી કાઢે. ચારિત્ર-સદાચારથી દૂર લઈ જનાર હરકેઈ પ્રવૃત્તિને ઉખેડવા પ્રયાસ કરે.
બાપ દીકરા દીકરીને શાણપણથી સમજાવે. માર્ગ પર ચાલવા પ્રેરણા કરે, યોગ્ય સાધને જ આપે. ન માને આંખ લાલ કરે. કડકાઈ કરે છતાં ન જ માને–ઉધ્ધત બને. અન્યને ચેપ લગાડે તે? કુટુંબમાંથી અલગ કરે, છેવટે અને ન છૂટકે. પણ વિશ્વના ચોગાનમાં એનો ઢરે પહેલેથી જ ન પીટયા કરે.
દીકરો ભારે દેવું કરે તેમ છે. કુટુંબને આફતમાં મૂકી દે તેમ છે. છેલી કેટિના તે પ્રસંગે કાયદાની રૂએ યેગ્ય શબ્દમાં જાહેરાત પણ કરવી પડે ને? અને તે જાહેરાતને સમાજ આવકારે ને? અને પાછળ પણ ભાવ દયા જીવતી હોય ને ?
સંસાર પ્રસંગમાં “સાબ બનનાર આત્મા ધર્મ પ્રસંગમાં પામર કેમ? સમાજના ઉત્થાનમાં રંગીલે કેમ નહિ? મહા સમાજની પવિત્રતાના રક્ષણ માટે. ઉજમાળ કેમ નહિ? સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહેવું પડે કે આત્માને અને રંગ નહિ માટે. મહાશાસનની સનાતન સદા સુખકારી મહેપારિતા સમજાઈ નથી માટે.
ભાઈ, આપણે શું કરીએ? એ તે પૂના કામ પૂ કરે. એ તે પદસ્થાને માટે ભાર. પદ ફરમાવે અમારા વડીલ પૂ. આચાર્ય ભગવંત શીરતાજ છે. શીર

Page #194

૧૪૧ તાજના ઉદ્દગારો. અરાજકતા ભારી છે. કોણ કેનું સાંભળે તેમ છે? ભાવી યુગ પ્રધાન પર છેડી દો.
પણ કર્યો પ્રયત્ન થયે. દીલથી-મનથી શુદ્ધ નિષ્પક્ષ જના પૂર્વક બે ત્રણ વર્ષ આ પવિત્ર કામ માટે તેણે ગાળ્યા. કેઈ ઢંગધડા વિનાને માત્ર દેખાવને પ્રયત્ન થયે હોય તે પ્રયત્ન કહેવાય ?
જૈન ધર્મ પાળતા સમાજમાં આજે જ્ઞાન છે. ધ્યાન છે. સમજ છે. ત્યાગ તપશ્ચર્યા અને વિદ્વતા છે. લેખન કળા અને વકતવ્ય કળા છે. શાસ્ત્ર સિદ્ધાંત અને આગમનું ઉંડાણ છે. ન્યાય કાવ્ય અને સંશોધન શક્તિ છે. પૂ. સાધ્વી ગણમાં પણ સારા પ્રમાણમાં છે. યુવક અને યુવતિઓમાં અંશે છે જ. પણ આ બધાની જેટલી પણ ટકાવારી છે, તેને સમાજને સુબદ્ધ લાભ મળે એવી માર્ગસ્થ જના? - એજ્યુકેટેડ–શિક્ષિત વર્ગને માર્ગની ભવ્યતા સમજાય. હૈયે ઉતરે. સદાચારની કેડી પકડવાનું મન થઈ જાય. ઈતિને અનુપમ સિદ્ધાંતે તરફ આકર્ષણ જન્મ. આ માટે શાસ્ત્રગત માર્ગો નથી ? છે જ. શુધ પ્રણાલિકાને નુકશાન ન પહોંચે, શુદ્ધતા તરફ સર્વનું મન ખેચાય. આ માટે રચનાત્મક તે બનવું જ પડે ને? સુકાવી માં સૌ જમાડે. દુકાળમાં જમાડે તે વીરલે!
સંસ્કાર સર્વનાશને આરે પહોંચ્યા હેય. ધર્મના મર્મ ભૂલાતા હેય-ક્રિયાના કામણ ઓછા થતાં હોય. જમાનાને જડવાદ વાજા વગાડતે આગળ વધતું હોય તેવા ટાણે નિષ્કિય બની બેસી રહેવું, એ નરી પામરતા નથી તે બીજું શું ? જે પુણ્યાત્માઓ યથાશક્તિ પવિત્રતાના રક્ષણ માટે પ્રચાર માટે પ્રયત્નશીલ છે, તેઓ તે વંદન અને

Page #195

૧૪૨ અભિનંદનને પાત્ર છે જ. “પામરતાનું દુઃખ તે નિષ્કિયતાને છે. કેઈ વ્યક્તિગત આત્માને લાગી આવવાનું કારણ નથી. છતાં લાગી આવે તે અત્મકલ્યાણને માર્ગ મોકળો બને છે.
સૌ કઈ સમાજના અગાના હૈયા મોકળા બને. પામરતા બીચારી પામર બને. પવિત્રતા અંગેઅંગમાં પ્રગટે. શ્રી સંઘ તેજસ્વી બને. તે તેજના પુણ્ય પ્રતાપે વિશ્વમાં શાંતિ સુખ અને સમાધિ વ્યાપક બને એજ મહેચ્છા.
પૂ. શ્રમણ સંસ્થા અને વર્તમાન
વાઘ દેખાય રે બાપલીયા વાઘ દેખાય. નદીના બને કિનારે વાઘ ! આ બે ચાર વરૂ અને તે શહેરમાં ફરતા ! ખલાસ દુનિયા ખલાસ! બચવાને કેઈ આરે જ નહિ, બચાવો રે બચાવે ! મા બાપ કેઈપણ રીતે બચાવે !
બેએ બુમ મારી. પાંચે પોકાર કર્યો. પચીસે પડકારની વાત કરી. સો બસો એકઠા થયા. વાત કરી, વિનોદ કર્યો. ઠરાવ ઘડ્યા. પસાર કર્યા. જાણે દુનિયા સર કરી. સૌ સૌને ઘેર. કુદરત કરે મહેર, થાય લીલા લહેર.
વળી થેડી હલીચલી. મિટીગ ભરાઈને વિખરાઈ છે થઈ ત્રણ થઈ. ચૌથીએ ચોક પુરાણે નહિ. કરો વેરવિખેર.

Page #196

માઈશ. શહેરી અને પાર નથી કરીને
૧૪૩ બળતું ઘર કૃષ્ણાર્પણ, શહેરીઓને સાથ નથી. નગરપાલિકા બેધ્યાન છે. અમારી જહેમતને પાર નથી. ઉત્તર દક્ષિણથી આવ્યા. પૂર્વ પશ્ચિમથી આવ્યા. વાતે કરીને વેગળા થયા.
ભારે થઈ, ભાઈ ભારે. પાયામાં પુરાણ નહિ. ચણતરમાં ન મળે ચુને કે ઈટ. માટીના ઢગને મહેલ, અને કડડભૂસ. વગર અવાજે ને વગર આંચકે. હૈયા વિનાની હામ. માખ્યા વિનાની ફાળ. ફુરસદ વિનાની ખાલી વાતે.
જગતભરમાં અજોડ સર્વશ્રેષ્ઠ પરમ પવિત્ર શ્રમણ સંસ્થા એટલે? આર્ય સંસ્કૃતિના મુગટમણિસમ વિશ્વકલ્યાણકર પાવનકારી પરમતત્વ. પિતે તરે અને પરને તારે. સર્વને સુગ્રાહ્ય, આદરણીય પદાર્થ પાઠ શીખવે. વિશ્વને વ્યવહાર શુદ્ધ નીતિથી ચાલે. આત્માની અણમેલ મિલ્કત આત્મા પિછાણે. પ્રગટ કરી શકે. પરમપદને પામે. એજ એને આદર્શ. - અનાદિકાલીન અને આમ પરમાત્મા યુગાદીશ્વરથી પ્રચલિત આ મહાન સંસ્થા. પંચમકાળ, દ્રવ્ય ક્ષેત્ર, ભાવની થયેલી કારમી અસરો દુકાળ-ભયંકર બારવતી આદિ દુષ્કાળના પંજામાંથી પસાર થઈ પાંગરેલી લીલીછમ વાડી. વાડીમાં ઘુસી ગયા પાંચ પંદર ગણવેષધારી, અમુક વ્યક્તિઓ પુરતી આ વાત. તેને ચડાવી દીધી હિંડળે. વાયુ વધે અને ઘેન ચઢે. ઘેનમાં તે ભાઈ, કંઈનું કંઈ થાય. એમાં કેઈને વાંક કેમ કઢાય ?
પુણ્યશાળી આત્માઓને ધર્મની શાસનની લાગણી થાય જ થાય. થાય માટે તે પુણ્યશાળી. માટે તે આગેવાન અને અગ્રેસર, ધ્યેય સુંદર, તમન્ના. પ્રશંસનીય. પણ ધીરજને અભાવ.

Page #197

૧૪૪
માર્ગ પદ્ધતિના પ્રાયઃ ખ્યાલ નહિ. વસ્તુના ઉ’ડાણુમાં ઉતરવાના તેા ટાઇમ જ નહિ. વાતાવરણને માપવામાં માને નહિ. નાનાઓને સાંભળી વિચારવાની ઉદારતા નહિ. કંઈક સારૂ કરી છુટવું એ જ ધૂન. ધૂનમાંથી ધ્યાનસ્થ દશા પ્રગટી નહિં, દીવાળીના દીપક પ્રગટયા નહિ, આંધી ઉલ્ટી વધી. પવન જોરથી ફુંકાયા. અને અતિ આવશ્યક કાર્યની દીવાદાંડી દેખાતી બંધ થઇ. અને પરિસ્થિતિ જૈસે થે.’
છતાં ચિંતા નહિ, નિરાશા નહુિ ખેલ ભલે ગયેા. ખેલાડી બધા જીવંત છે. ખેલદીલીથી ખેલ ખેલવા હાય તા, શાસનની સાચી દાઝ હૈયેથી ન ગઇ હાય તા. નામના અને કી`િના રસીયા' આમાં કામ નહિં, આમાં કામ છે હૈયાધારણતું. પરિસ્થિતિના અભ્યાસકનું શાસનરશૈલીને સમજનારનું અગર સમજવા તયાર રહેનારનુ .
પૂજ્યેાને પરિચય સાધે. એક, બે, ત્રણ ફેરા જરૂર પડે તે ચેાથી વાર પણ. પૂરેપુરા ટાઈમ કાઢીને, કાંડા ઘડીઆળ સામે નજરવાળા ન ફાવે. સુખ દુઃખ પૂજ્યેાના જાણવા તત્પર રહે. શકય સાધનાથી સમાધિ આપવા તકેદારી રાખે. આંતરિક આંટીઘુંટીના ઉકેલ કરે. ઉપાસક વર્ગોંમાં પેઠેલી ખોટી માન્યતાઓને મિટાવવા તનતેાડ પ્રયત્ન કરે. સાથ સૌના મેળવે, તાગ પાતે કાઢે. માર્ગ મેળવે અને સુચાગ્યને ચિધ સાથે સર્વાંગી મળશે. કામ સફળ બનશે, પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય બંધાશે નિર્જરાના પાર નહિ.
એકલ વિદ્વાર કાળ પ્રયેાગ્ય નથી જ. છતાં તેની પાછળ પણ વજુદ વિનાના કારણેા પડયા છે. શકય પ્રયત્ને દૂર કરાય તેમ છે. સીત્તેર ટકાની સફળતા આંખ સામે છે.

Page #198

૧૪૫
પણ ન્યાયની તુલાનું ધરણ સ્વીકારવું પડશે. પવિત્ર મહા
માઓને શાંત ચિત્તે સાંભળવા પડશે. ગુરૂસ્થાને રહેલા પૂને પંપાળવા પડશે. આળા થયેલ એ હૈયાને શાંત કરવા પડશે.
શરીર–સંઘયણ બળ નબળા બનતા જાય છે. દેશની કત્રિમ ભીંસ ભારે ભરડો જમાવી રહી છે. પ્રાયઃ કેઈ બચ્યું નથી. કેઈના તન-ધન તે કેઈને આત્મા. મન તે સર્વના માળવે શું પણ તાળવે જ ચૂંટી રહે છે. કયારે શું થશે તે કઈ કળી શકતું નથી. દવાઓ અને ટ્રીટમેન્ટ ગજબનાક ખર્ચાળ, નવ્ય રોગોને પેદા કરનારી. જલ્દીથી યમ ધામમાં પહોંચાડનારી.
આવા ભયંકર વાવંટોળમાં જન્મેલ-ઉછરેલ કંઈક સારા સંસ્કાર પામેલા પૂર્વના પ્રબળ પુષ્પગે, વીતરાગવાણીના પ્રતાપે એજ્યુકેશનની અંધકાર છાયામાંથી ઉઠી. સાધુ સંથામાં પ્રવેશે છે. આ વાત હરપળે આંખ સામે અને કઈ પણ આંટી ઘાટીના ઉકેલ સામે મનમાં રમતી રહેવી જોઇશે.
ભયંકર કેટિને વિકારી વિલાસ યુગ-આજના એજ્યુકેશનથી ઓતપ્રેત. ઘરના પવિત્ર વાતાવરણથી સંસ્કાર જાગૃત રહેલ-સુખી-સારા સુખી યુવાન-યુવતિઓ. આ પવિત્ર પંથે શ્રદ્ધા સંવેગથી ભર્યા ભર્યા હૈયે પગલા માંડે. તે મહાભાગ આત્માઓના શકય વિકાસ માટે આત્મોન્નતિના સોપાન પર ચડયે જ જાય. તે માટે કેટલે ભેગ આપ જોઈશે!
આ માટે શાસન-સમાજ અને ધર્મના ઉંડા અભ્યાસી આત્માઓની જરૂર ખરી કે નહિ? તે માટે ટામને અને લક્ષ્મીને પૂરેપૂરે ભોગ આપનાર લમીનંદનનું કયું જુથ

Page #199

છે ભારત વર્ષના કોઈપણ ભાગમાં? ખાનદાન કુટુંબના અતિ સુખી યુવાન હૈયાવાળા પચીસ-માત્ર પચીસ આત્માઓ ભેગ આપશે? પચીસ લાખના શ્રી જૈન વે. મૂ. પૂજક વર્ગમાં આટલી આશા ન રખાય ?
કેણ કહે છે અસ્તવ્યસ્તા નથી જન્મી શ્રી ચતુર્વિધ સંઘમાં ? હકીકતને છુપાવવી એટલે સત્યને હાસ. સત્યને હાસ એટલે શાસન પ્રત્યે પ્રત્યાઘાત બેવફાદારી કહીએ તે આકરૂં ગણાય. સાથે જ પાંચ સાત ટકાને પચાસ ટકા ગણવા ગણાવવા એમ હા પ્રત્યાઘાત, ઈરાદા વગરનું કાવત્રુ બની જાય.
એક પ્રસંગ યાદ આવે છે. લેખકને ભૂતપૂર્વ પર્યાય પાલીતાણામાં નવાણું યાત્રાને આનંદ માનતે હતે. સાથી આરાધક સાથે જંગમ યાત્રા શરૂ કરી. એકે એક ધમશાળા. પ્રાયઃ કેઇ એરિડ કે રૂમ બાકી નહિ. પૂ. સાધુ સાધ્વી ગણન સારે એ પરિચય થયે. તપા-પાયચંદ કે ખરતર સર્વનું હૈયું આનંદ વિભેર બની ગયું.
૮૦ ટકા પૂ. સાધુ-સાધ્વી. સંયમ–તપ-સ્વાધ્યાયની આરાધનામાં ઉલટભર્યા. તેમાંએ પૂ. સાધ્વી ગણોને તપ, સ્વાધ્યાય માથું હલાવી નાખે! પણ કેઈને આંખે આ કેમ ચઢતું નહિ હોય ? કે પછી યાદશી દૃષ્ટિઃ તાદશી સૃષ્ટિઃ ? એક પૂ. કમળપ્રભાશ્રી સાવી છે. પ્રાયઃ ૩૦ થી ૩૨ વર્ષના. ૯ કરે ચેવિહાર છઠ્ઠથી. દરેક છઠે સાત યાત્રા. પારણાની તાલાવેલી નહિ. પારણે એક યાત્રા તે ખરી જ. સ્વાથ્ય અને સ્વાધ્યાય સુંદર, ધન્ય તપોબળ ધન્ય શાસન?

Page #200

૧૪૭
હવે બાકીના ૨૦ ટકામાંથી ૧૦ ટકા માત્ર સહારા અને હુંફ માંગે. મળે તે ૮૦ ટકામાં ભળી પણ જાય, બાકીના ૧૦ ટકામાંથી પ ટકા સાધ્ય પણ કષ્ટ સાધ્યું. બાકીના ૫ ટકા તેા જ્ઞાનીના જ્ઞાનમાં હોય તે ખરૂ,
તે પ કે ૭ ટકા ખાતર જાહેરમાં માન તારક સંસ્થાને નખળી પાડવી ? કે પેલા ૨૦ માંથી ૧૫ ને પ્રેમથી સ્થાને લાવવા યત્નશીલ બનવું, અને ૮૦ માંના કેાઇ જરાએ સીદાય નહિં. અસમાધિ પામે નહિ તેની પરિપૂર્ણ સક્રિય કાળજી રાખવી ? નફા તાટાનુ ધારણ નિષ્ણાતાને હાથ.
કોઈ કહે આ બધું પૂજ્યેાને હાથ. કાઇ કહે પૂજ્યેાથી કાંઇ નહિ બને, એ તેા પૂજકમાંથી કેઇ માટીન લ્યુથર નિકળશે. શાંત થાએ ભાઇ શાંત. પૂજ્યે પણ જોઇશે અને પૂજક પણ જોઇશે. માર્ટીન લ્યુથરની ધગશ પણ જોઇશે. એક હાથથી તાલી નહિ પડે. ખામેાશ ગંભીરતા, ન્યાયનિપુણપણું અને વિશાળ જોઇશે. એથીએ વિશેષ ટાઇમના પરિપૂર્ણ ભાગ જોઈશે. જીવન ચૈચ્છાવર કરવું પડશે.
આજનુ કહેવાતુ સ્વરાજ્ય, સુખનુ કે દુઃખનું ધામ, તે તે તમે જાણા, તે મેળવવામાં ૨૦ વર્ષે, અને વિકસા વવામાં બીજા ૨૦ પુર થવાં આવ્યા. અને વિશ્વકલ્યાગુરે આ મહાશાસન સ` સુંદર તત્ત્વાને ભૂત ખજાના, સાર્વત્રિક વિજ્ઞાનનું સુખ અને શાંતિ માત્રનું જ સ કે. તેમાં પથરાએલી આછી પાતળી અસ્તવ્યસ્તતા અને પાયાની અવ્યવસ્થા ટાળવાને એ દુ ચાર વર્ષીના પણ એકાંત ભાગ નહિ ? ધનની આમાં જાજેરી જરૂર નથી. છતાં હશે તેા ઢગ
અદ્મહાબીજક

Page #201

૧૪૮
મુખ્ય જરૂર છે, તન અને મનની વારંવાર કહેવાનું – લખવાનું મન થાય છે સથી વિશિષ્ટ જરૂર છે એ વ નિવૃત્ત અની શાસનના કામમાં લાગી જવાની,
લગણી લાગીરે મને શાસનની લગણી હું તે બની ગયો માટી મિલ્કતના ધણીઃ આ ભાવનાથી ઓત પ્રાત હૈયા સારા સુખી ધીએના ખનવા જોઇશે. તે જ શાસન સુરક્ષિત રહી સ રક્ષણ સદા માટે અન્ય રહેશે.
પણ પાંચ-પચીસ કે પચાસ લાખને આસામી એરકન્ડીશનમાં બેસી વિચારે કે આવા કામમાં ઝંપલાવાથી સમાજમાં સુખીયા તા બનાય. ડેલીકેાલ્ટર કે ચાર્ટર્ડ એ પ્લેનમાં મિટીગ એટેન્ડ કરી હારતારા લઈ વિદાય થાય. કામ સુધરે નહિ વણસે ખરૂં. સાધક્તા જન્મે નહિ. બાધ ક્તા આડમાગી અને
આ તે। માત્ર હકીકત છે. નહિ ટીંકા કે ટીપણુ, નહિ હાસ્ય કે મૃદુ પ્રહાર, પાષાણુ હૈયાને હલાવવાના હળવે પ્રયાસ કહે તે ના નઠુિં. ઉંઘતાને જગાડવાની આહુલેક કહેા તે પણ માર અને વિવેકભરી વિનંતિ કહે તે પણ મજુર
આ માટે શું કરવું અને કયા કયા ઉપાયો લેવા? કૈણુ કયાં ને કેવી રીતે સહાયક બની શકે? પૂ. સાધુ સંસ્થામાં કેવી રીતે વિચારપ્રવાહ વહેતે કરવા? તેમાં કેવા અભ્યાસની અને અનુભવીની સહાય જોઈ શે ? કેણુ કયા સ્ટેજે સાથ આપશે ? કેણુ અત્યાર સુધીની પ્રવૃત્તિથી ઉભગી ગયા છે? અને તદ્દન ઉપેક્ષાવાળા છે? અને કેણુ પરિ સ્થિતિથી સમસમી ઉઠયા છે ? આવું આવું સઘળું વિચા

Page #202

૧૪૨૯
રવા, સમજવા, સાથ લેવા અને આપવા જે પુણ્યાત્માએ તૈયાર હશે અને થશે તે પવિત્ર આત્માએને પત્ર દ્વારા અને રૂબરૂ પ્રાયાગ્ય પરસ્પરની વિચારણાથી, અને પૂજયાની સહાચથી સઘળુ એ પ્રાપ્ત થશે એમ નિઃસ ંદેહ હૈયા ધારણુ રાખવી.
તારૂ તારૂ એ તીરથ તારૂ
તાર તારૂં રે એ તીરથ તારૂ,
લાગે મુને અતિ પ્યારૂં.
સેવું ભાવે સદા સુખ કારૂ',
ભવજળ તરવા સારૂ.
સાદા શબ્દોમાં સુંદર ભાવ, ભાવ એટલે આત્માના પ્રકાશ. ભાવ એટલે ઉન્નતિનુ પગથીયુ. ભાવ એટલે સદ્ વિચારની શ્રેણી.
શુકલ ધ્યાનની શ્રેણિએ ચઢવાનુ પ્રથમ પમથીયુ' એટલે ભાવ. ભાવ જાગૃત કરવા-ભાવ પેદા કરવા, કરવાની છે તી યાત્રા, તી અને યાત્રા એ જૈનાની જાગતિ જ્યેત, ધનવાનને ગમે ગરીબને ગમે. વૃદ્ધોને વહાલી લાગે. ચુવાનાને આનંદ આપે. બાળકને હુ ન માય એવી તી ચાત્રા.
તારે એ તી, શેમાંથી તારે-શેમાંથી પાર ઉતારે ? તળાવમાં ડુખતાને કેાઇ તારે. નદીમાંથી કે સાગરમાંથી બહાર કાઢે, પણ તી કેવી રીતે તારે ? તી એટલે શુ?

Page #203

૧૫૦
તીથ એટલે તરીને ઠામ કરવાના આરા, તીથ શ્રી તીકરે સ્થાપ્યું. સર્વાંન-સ`દશી પ્રભુશ્રીએ સ્થાપ્યું. વીતરાગ પ્રભુશ્રી એટલે રાગદ્વેષ અને મેહથી તદ્ન અલગા, ન કાઇના પર ખુશ થાય ન નાખુશ. અને તારે બધા ભવ્યાત્માઓને.
કમાલ છે ને વાત? વીતરાગ અને તારક. ખરેખર વીતરાગ જ તારક મની શકે, વીતરાગ જ સવ જાતના સુખના દેનારા બની શકે, અહિંયા જ ખૂબી છે. તારકના તીની. તીની મહત્તા તારવામાં રહેલી છે અને યાત્રાની મહત્તા તરવામાં રહેલી છે.
તરવાનું મન કેને થાય ! ડૂબતા હૈાય, ભયભીત હાય, અચવુ હોય તેને જ તરવાનું –પાર ઉતરવાનું મન થાય ને? આટલીજ વાત હૈચે બેસી જાય તે તે તીથ યાત્રા' આત્માન કલ્યાણ માટે અનેરૂં સાધન બની જ જાય.
અનાદિ કાળથી આત્મા સસારમાં જન્મ-મરણના કારમા ભયંકર દુઃખા ભોગવી રહ્યો છે. માતાના ગર્ભોમાં આવે ત્યારથી મરણ સુધીના સુખી માણસના દુ:ખાનુ લીસ્ટ કરવામાં આવે તે પણ હૈયું કાંપી ઉં. શરીર ધ્રુજી ઉઠે, પણ એ લીસ્ટ તરફ ધ્યાન કયાં જાય છે ?
જે આત્માને આ દુ:ખાથી છુટવાનું મન થાય, તેને માટે ભગવતે તીથ મા મતાવેલ જ છે, અને તે માના એક પ્રખળ સાધન તરીકે તીયાત્રા' ના ઠામ ઠામ ગુણુ ગવાય છે. ધૃતરા પણ તી યાત્રાને સારૂં મહત્ત્વ આપે છે. તે જન્મે જૈન કુળાચારે પણ જૈન કૈમ મહત્વ ન આપે? તેમાંએ સંસારના સ્વરૂપના જાણુ આત્મા એ તેા તારક તીથ દેખે અને હૈયું નાચી ઉઠે. નાચી ઉઠે એના તનમદન અને આત્મા,

Page #204

૧૧
ભગવ ́ત શ્રી ઋષભદેવે, પ્રભુ શ્રી પાર્શ્વનાથે; શાસનપતિ મહાવીરે સ્વ. શાસનની સ્થાપના કરી. મહા શાસન એટલે તી, તી એટલે મહા આજ્ઞા. મહાસંસ્કૃતિની સ`કાલીન સ્થાપના એક સરખી. એની આદિ નહિ એના અંત નહિં. આવા મહાતીર્થને પામવા કરવાની છે. તીથ યાત્રા.
શ્રીમદ તીર્થંકરદેવાના જન્મ, દીક્ષા; કેવળજ્ઞાન અને મેાક્ષગમનની પવિત્ર ભૂમિએ, પ્રભુશ્રીની વિહાર ભૂમિએ, સંખ્યાત-અસંખ્યાતા અનતા આત્માએ મુક્તિએ પધાર્યા. જન્મ-મરણના અંત કર્યો. અજન્મા બની. ટ્રુડના સદાને માટે ત્યાગ કર્યો, અનંત સુખમાં કાયમ માટે વિલસી રહ્યા. તે સઘળીએ તી ભૂમિની સ્પના વંદના પૂજના એટલે તી યાત્રા. પવિત્ર રજકણાથી પવિત્ર ભાવના જાગે. મેગ્નેટા એમ્બ પેસીફીક મહાસાગરમાં કુટે. તેની અસર દૂર દૂરના કાઝ્માસમાં થાય, હવામાન ફરી જાય, ગો અને અનેક વ્યાધિઓ પેદા થાય, પારાવાર ખળભળાટ પેદા થાય.
તી યાત્રાને સવાઇ ભાવ-મેગ્નેટા ઝીંકાય. હૈયામાં આતસ ઠે. આત્મા પ્રજવલી ઉઠે. અનાદિ કાળના અનંત ક કંપી ઉઠે. કેઈકના સદતર નાશ થાય. રોગ, ચાક, મેહના ઉત્પાદક અણુએ ભાગે જ જાય, ભાગે જ જાય. જ્ઞાનના પ્રકાશ પથરાય. અજ્ઞાન વેરાઈ જાય. નાથની આળખ થાય. પીછાન થાય. સાચા પ્રીતમ પર પ્રીતિ જાગે. પ્રીતમના પ્યારમાં એકતાન થાય. આત્માના સ્વરૂપનું ભાન થાય. પ્રીતમના પાસે પહેાંચવાની તાલાવેલી જન્મે. નાથની, નાથના શાસનની આજ્ઞાએ સમજવા સજાગ અને, સદ્ગુરૂની શેાધ થાય.

Page #205

૧૫૨ સદગુરૂ મળે અને ભવની ભીતિ ટળે. નાવિક સબળ મળે સંસારને આરો આવી મળે. સંસાર એટલે આધિ-ચિંતાનો સાગર, સંસાર એટલે વ્યાધિરેગેને પહાડ. સંસાર એટલે ઉપાધિ-જ જાળની મહાજાળી. આત્મા એટલે સદાની જીવતી જત-સત્આત્મા એટલે અનંત જ્ઞાનને ખજાને-ચિંદ્ર આત્મા એટલે આનંદ સુખને સદાને ભોક્તા. સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપ આત્માઅાજે રિબાઈ રહ્યો છે. પિલાઈ રહ્યો છે. દુઃખના દરિયામાં તરફડી રહ્યો છે. જન્મ-મરણના બિહામણ ચક્કરમાં ફસાઈ પડયે છે.
ફસામણમાંથી બહાર નીકળવા તીર્થ એ સાધન છે. સાધનની નજદીક જવું એ યાત્રા છે. તીર્થયાત્રા એટલે દુઃખનું વિસર્જન. તીર્થયાત્રા એટલે તીર્થકરને ઓળખવા, | તીર્થકર એટલે આત્માનું શુધ્ધ સ્વરૂપ. અનંત જ્ઞાનદર્શન, સુખ-શક્તિનું પ્રગટીકરણ. આત્માની સંપૂર્ણ ત જીવતી-જાગતિ અને કેને તારતી. દરેક ભવ્યાત્માને અનંત શક્તિ-સુખ પ્રગટ કરવાને સંપૂર્ણ હક્કમાર્ગ બતાવે તીર્થકર. માર્ગ સાધે તે સાધક. જૈન શાસન તે માર્ગ-સાધન. દુઃખ-મુક્તિ તે સાધ્ય. - સાધ્યનું એક વિશાળ સાધન તીર્થયાત્રા. તીર્થ યાત્રા એટલે વેપાર-ધંધાની ઝણઝટથી શાંતિ. શાંત ચિત્તે આત્માનું અવલોકન. નશ્વર લક્ષ્મીથી શાશ્વત સુખની પ્રાપ્તિ, લક્ષ્મી પરની મૂછોને ઉતાર. વિનશ્વર વિશ્વની ઓળખ, સદાસ્થાયી-આત્માની અપૂર્વ શક્તિને ખ્યાલ.
“છ” “૬-રી પાળતા શ્રી સંઘની તીર્થયાત્રાને આજના કાળમાં બહુલતયા અભાવ. અભાવ જપે ભાવનના હાસ

Page #206

૧૫૩.
માંથી. નિમિત્ત બન્યા સંયોગ. સંયોગે સજ્ય કૃત્રિમ તંગીએ. કાયદાની કારમી ચુંગાલે. ખેર આત્મા આપણે સ્વાધીન છે. સાધનને સદુપયેગ, દુરૂપયોગ આપણે આધીન છે.
એરપ્લેન કે હેલીકેપ્ટર. કાર કે ટેઈન. સ્વતંત્ર કે સમુહમાં કરવું છે આત્મ સાધન. પાદવિહાર-પગે ચાલતા જવાની સુંદર પ્રવૃત્તિ. એ સિવાયની પાંચ પ-રીતે પલાયને? ઉલટી વધારે સુગમતાથી પળાય. પણ પાળવી હોય તે ને? “તે એટલે સવા કળશીને કેયડો !
મૂળમાં જ વધે છે. “તીર્થયાત્રા” ને ભવ્ય આશય ભૂલાતે જવાય છે. ઓઘ પ્રેમ–ગતાનગતિક કુળગત શ્રદ્ધા ઉભા છે તે અનુમોદનીય છે. પણ અજ્ઞાનની આંધિ વધતી જ જાય; અને “રેડ સિગ્નલ” ન ધરાય તે? કરે છે તેટલું કરવા દે ને. નાહક એટલું કરતાય બંધ થઈ જશે. આ તે કાંઈ સમજવાની વાત છે? કરનાર તે એની રીતે કરે છે અને કરવાના પણ છે. પણ પાસે આવનારને, પરિચયમાં આવનારને સુયોગ્ય આત્મા સાચી વાત, સાચું ધ્યેય, સાચો માર્ગ ન સમજાવે ? બધા સમજી જવાના નથી એ તે બે દુ ચાર જેવી વાત છે પણ સમજે તેવા પણ છે ને? સમજીને યથાશકિત અમલમાં મૂકે તેવા પણ છે ને ? છતી શક્તિએ અમલમાં ન મૂકવાના દુઃખને હૈયે ધારણ કરનારા પણ છે જ. સમજણ એ તે આત્માનું મૂળ ઘર છે. તે આત્માને પિતાનું ઘર તે બતાવવું ને?
રીઝર્વ ડબ્બામાં કે સ્પેશ્યલ ટેનમાં તીર્થ કરનાર ભાગ્યશાળી આત્માઓ આટલું તે કરી શકે ને? રોજ એકાસણું બેસણું નહિ તે તિથિએ? તે નહિ તે યાત્રા

Page #207

૧૫૪ કાળમાં દેઢેક માસ રાત્રિ ભેજનને સદંતર ત્યાગ. સવા૨માં નાનામાં નાની આપણ નેકારશી અને તે તે વળી કેવી! તામલી તાપસના સાઈઠ હજાર વર્ષના તપ કરતા પણ ચઢે તેવી ગજબ છે ને આ વાત, મહાશાસનમાં બધી આવી જ અજબ-ગજબની વાતે ભરી છે ! જાણવી છે? દર્શન પૂજા, ભાવના શાંત ચિત્તે કરવા. ધકમક, ધમાલ કે ધાંધલથી આઘા રહેવું. સર્વ યાત્રિક સાથે મીઠાશથી બેલવું. અસત્ય કે માયાથી બોલવું જ નહિ, આ તે સરળ અને ખર્ચ વિનાની મઝેની વાત. જે તીર્થ નજદીક આવતું હોય તેને પૂર્વ ઈતિહાસ જાણવા પ્રયાસ કરો. શકિત હોય તે તનમન ધન અને ટાઈમનો ભેગ. અતિ સેવાભાવ ખીલવવે. સેવા તે આજે યુવાનનું વ્રત ગણાય છે ને ? પણ પ્રભુ શ્રીએ યાવચ્ચ ગુણને અપ્રતિપાતિ સાધુ મહાત્માઓ માટે પણ કહ્યો જ છે. સુમધુર કંઠે ગવાતા ભાવનાવાહી સ્તવન–સઝાયે ચાલુ ટેને પણ ગુંજ્યા જ કરે ને? ગપ્પા મારવાની ટેવ તે એકદમ ન ટળી જાય. પણ ગપ્પામાં હાય, મહાસતી અને પુણ્યાત્માઓની તારક પુણ્ય કથાઓ. એમાંથી મળે દઢતા-વીરતા અને શ્રદ્ધાને સુપુંજ. નફા વિનાની નાની વાત નહિ નફા વિનાને વેપાર નહિ - વણિક પ્રાયઃ ખોટને વેપાર કરે નહિ. ખોટ જાય તે હૈયું બળીને ખાખ થાય. પાંચસો ખર્ચ ને પુણ્ય-ભાથું બાંધ્યા વિના પાછો આવે? ભગવાનને પિતાના બનાવ્યા વિના ઘરમાં પેસે ? મેજ, વિલાસ, રમત-ગમત, પાનગંજીફા, ટીખળ-તેફાન, શેત્રુંજ-સંગઠીથી પાપને પુંજ એકઠો કરે? પાંચસે સાતસાનું પાણી અને ઉપરથી ખોટની

Page #208

૧૫૫
કમાણી? પેટ તે કેવી? તીર્થે કરેલું પાપ શતગણું બની વલેપ થાય.
તીર્થો કેવા કેવા સુંદર-સોહામણા સ્વર્ગીય છે? દક્ષિણમાં જાવ, “કુપાકમાં માણિજ્ય સ્વામી, અદ્ભુત યુગાદીશ્વર દેવ. સાથે જ લસણીયામાંથી નિપજાવેલા “મહાવીર સ્વામી. ભારતવર્ષમાં ન મળે જેડી. ઉધ્ધપાસને અલૌકિક આનંદ આપતી કર્મોને કાપતી મૂતિ. “અંતરીક્ષને ઈતિહાસ તે અદ્દભૂત છે જ. અને અજીમગંજ આદિ સ્થળે નીલમ, માણેક અને રત્નમય પ્રતિમાઓ પૂર્વ જેની શ્રદ્ધા અને જાહોજલાલીને આંખ સામે ખડી કરે છે. કાશી-બનારસ, ભદૈની અને ભગવંત પાર્શ્વનાથ, આપણા પ્રાણ પ્યારા શ્રી શંખેશ્વરજી, “પાવાપુરી એટલે વીરવિભુની દેશના-મોક્ષગમન અને અગ્નિદાહના ત્રણ ભવ્ય પ્રતિકો. અને પેલું નવ્ય–ભવ્ય સંગેમરમરનું અશક વૃક્ષ અને થતુર્મુખ ભગવાન. કમાલ છે દર્શન !
શ્રી શિખરજી એટલે જેનેનું સાર્વભૌમ પ્રાચીન શિખર. શ્રી પાર્શ્વનાથજીની પાદુકાની ગગનચુંબી દેવકુલિકા એટલે આત્માની શક્તિને સાક્ષાત્કાર. શામળા પાનાથ અને નવ વીશ બિંબ. બસ ધર્મ અને આત્મા સિવાય કાંઈ નથી. ખાન-પાન કે વેપારી નોકરી એ તો શરીરને ટકાવવાના સાધન, સાધનાને કાંઈ સાધ્ય બનાવાય? આવું ઉચ્ચારે અને યથાશક્તિ અમલમાં મૂકે એ સાચે યાત્રિક.
કલકત્તામાં બાબુનું દેરાસર-શીતળનાથ પ્રભુ. કાજળને બદલે કેશર આપતે અખંડ દીવે. એ દીવાની જ્યોત

Page #209

૧૫૬
સ યાત્રિકાના હૃદયને પીળા કેશરીયા રંગે રંગે. કર્માંની કાજળતા દૂર કરે.
શાસનપતિ શ્રી મહાવીરદેવના કલ્યાણક અને વિહારની ભૂમિ બિહાર, એટલે વિહાર, રાજગૃહી અને નાલંદા. જ્યાં થયા ચૌદ ચૌદ ચામાસા, નાથના ચરણ રજથી પવિત્ર પાંચ
પહાડ.
આવા કલિકાલના વિષને હરવામાં નાગમણિસમ તી. સને તે તારે. ભાવનાના પૂરમાં ખેચે, સંસાર અને આત્માના અસલી સ્વરૂપનું ભાન કરાવે. કમ નિર્જરા થાક બંધ થાય. પુણ્યાનુબંધી પુણ્યના ભાથા બંધાય સૌ સદ્ ગતિના ભાજન અને, આ ભવ અને પરભવમાં સાધક સુખમાં વિલસે. ધીમે ધીમે પણ મુક્તિના ભક્તા બને. એ રીતે તીના પરમ જિંત્ર વાતાવરણથી પવિત્ર અને. યાત્રાને સાચી યાત્રા બનાવી ઢે. તન-મનની લાલીને ખીલવે. આત્માનુ' ભાવ-આરેાગ્ય પ્રાપ્ત કરે, અન્યાને પણ તીથ યાત્રા કરાવી સાધર્મિક ભાવને ખીલવે. વિશ્વભરમાં તારક તીર્થોની તારક યાત્રાના સુઘાષ બજાવે અને સ્વ-પર કલ્યાણને સાથે એજ અભિલાષા.
==
* તપ, ત્યાગ અને ભાવના
વીતરાગ ભગવંતના અદ્વિતીય મહાશાસનની એક એક વાત વિશ્વના સાચા સૌન્દર્યને વધારનારી છે. તત્ત્વજ્ઞાન

Page #210

૧૫૭
હોય કે વિશ્વ વ્યવસ્થાનુ ખ્યાન હોય ઘડીભર મંત્રમુગ્ધ બનાવી દે છે, તેમાં પણ કમ સિધ્ધાંતની ઝીણવટ જ્યારે છણાય છે ત્યારે તે કેાઈ પણ નિરાગ્રહી સજ્જન તેના પર વારી જાય છે.
આ સર્વાં વિશિષ્ટ વિચારણાનું ધ્યેય આત્માને અનાદ્વિકાલીન બંધનમાંથી છેડાવી, સ`કાલીન મુક્ત દશામાં મુકવાનું છે. તે માટે ભાવના' એ સાર્વીય સાધન છે. તે ભાવના જ્યારે તેના ઉત્કૃષ્ટ રૂપમાં સમત્વ પામે છે ત્યારે આત્મા સિદ્-મુક્ત-નિર્જન નિરાકાર બને છે.
ભાવનાનું ઉત્પતિ સ્થાન ત્યાગ છે. ત્યાગ વિના ભાવના સાકાર બનતા નથી. ત્યાગ વિના આત્માની ભવ્યતાસાચી સુંદરતા પ્રગટ થતી નથી. ત્યાગ ભાવનાનું ખુલ્લુ પ્રતિક છે. ત્યાગ પાછળની ભાવના જીજીઆ રૂપે રમતી હાય છે. ભાવના આંતરલક્ષી અને માહ્યલક્ષી એમ બે રૂપે મુખ્યતયા સંભવિત છે.
ત્યાગના અનેક પ્રકાર અને અનેક ભૂમિકાએ હાય છે. તે ત્યાગને તેજસ્વી બનાવવા તપ એ મોટી સરાણ છે. તપના વિવિધ પ્રકારોમાં મુખ્યતયા બાર પ્રકાર સુબધ્ધ છે સજ્ઞ-સદશી વીતરાગ ભગવંતેાની તે અનાદિકાલીન પ્રસાદી છે. તે પ્રસાદ રેચક-પાચક-ઉત્તેજક અને ઠારક છે. પ્રશાંત રસને વાહક અને ટ્વાર–ભયંકર કમેના વિનાશક છે.
આટલી નાની સરખી પ્રસ્તાવના બાદ તપ-ત્યાગ-અને ભાવનાના ત્રિવેણી સંગમ કેવી રાસાયનિક ક્રિયા પેદા કરે છે, કેવા આશ્ચર્યજનક પરિણામેા નિપજાવે છે, અને આત્માને કેટ-કેટલા ઉંચા સ્ટેજે મુકે છે, વિશ્વ સકળમાં કેવા સુખ શાંતિ અને સમાધિ સર્જે છે તે જોઈએ.

Page #211

૧૫૮
વિશ્વની કોઈ પશુ પવિત્ર ક્રિયા વ્યક્તિ કે સમુહના કલ્યાણુના માટે શરૂ થાય છે, ત્યારે તે વિશ્વના પરમાણુ એમાં એક વિશિષ્ટ હલીચલી પેદા કરે છે. આજના ‘અણુયુગ'ના જમાનામાં આ વાતને સાબીત કરવાની જરૂર નથી. સૂર્યના કિરણા કેવા કેવા પરિણામે નિપજાવી શકે છે તે ‘એકસ રે'ના યુગમાં સમજાવવું પડે?
વિશ્વ વત્સલ સર્વજ્ઞ પરમાત્માએ વિશ્વના સાય કલ્યાણ માટે જે સિદ્ધાન્તા સ્થાપ્યા, જે ક્રિયા બતાવી તે માટે જે માર્ગ યેાજ્યા તે કેટલા બધા ઉન્નતિકારકપ્રગતિ સાધક હતા અને છે તે તે આજનું વિજ્ઞાન જ સાબીત કર્યે જાય છે. અને બાબા વાય પ્રમાણભૂ સિદ્ધ થતુ જાય છે. જરા હૈયુ ખાલી જુવે તે ખલકના ખેલ પ્રત્યક્ષ દેખાય એમ છે.
•
ભાવના પ્રધાન ત્યાગ અને ત્યાગપ્રધાન તપ એ સજ્ઞ શાસનની સત્ય અને સચેાટ અનાદિ કાલીન શુધ્ધ પ્રણાલિકા છે. મુક્તિ પ્રાપ્તિના સ્વચ્છ અને સરળ સૈધ્ધાન્તિક મા છે માટે જ ત્રિવેણી સંગમના પાયા પર મહેલનું ચણતર કરવુ છે.
•
તપ મુખ્યતાએ બાર પ્રકારના. તેના પણ એ ભેદ. બાહ્ય અને અભ્યંતર. બાહ્યથી આંતર ખીલે. આંતર બાહ્યને વેગ આપે. કેટલા સુંદર મેળ! આંતર અને બાહ્ય ત્યાગને દીપાવે. ત્યાગનું રક્ષણ કરે, ચારિત્રનુ` કવચ અને.
બાહ્ય તપ આંતર તપનું સાધક સાધન છે. આંતર તપ એટલે આત્માના મૂળભૂત સ્વકીય ગુણેાને પ્રગટ કરનાર, માટે જ તે અભ્યંતર તપ. પરસ્પરની સાધ્ય સાધકતા અદ્ભુત છે. સના શાસનમાં નાના મેટા અનુષ્ઠાના અને

Page #212

૧૫૯
પ્રક્રિયા
તાણાવાણાની માફક ગુથાએલ છે. માટે જ પર
સ્પર પૂરક બને છે. સામાન્ય દેખાતી દેરાસરજીમાં ઘટ’ વગાડવાની ક્રિયા કેટલી ગજબ, કેટલી અજબ ? વૈજ્ઞાનિક પ્રક્રિયાથી કેટલી ભરપૂર ? કેટલેા ઉંચા આશય એની પાછળ ?
બાહ્ય તપના છ પ્રકારમાં પ્રથમ ‘અનશન’ એક ફેરાનું, બે ફેરાનું ભાજન, અગર દિવસેા સુધીનુ ભાજન અને શક્તિ હાય તા ‘પાણી' પણ છેડવું તે શા માટે ? ‘આહાર’ પુડી’ગ એજ સવ ઉપાધિનું–દોડાદોડીનું મૂળ છે માટે ને? આહાર વિના કેટલા દિવસ ચાલે ? ઉગ્ર તપસ્વી મહાત્મા હાય તે કદાચ છ માસ ચલાવી પણ શકે, પણ પાછુ એકાદ દિવસ સુકુ લખુ પણ દેહને આપવું પડે, નહિ આ નાકર દેહ' જોઇતુ આત્મસાધક કામ આપે નહિ.
તા પછી શેઠ' બની બેઠેલ અન્યાના દેહ’ તા જીભને વશ. એના એ``ના પાર નહિ. અને ટુકુ પુણ્ય હુકમના અમલ થવા ન દે. જોઇ લે પછી કમ્બખ્તી. એ કમ્બખ્તી ટાળવાને પણ ‘અનશન'ની તક્તિ ઘરમાં મનમાં અને આતમરામમાં લગાવે જ છૂટકા.
અને તેમાંએ આજના ભયંકર કૃત્રિમ તંગીના ઉભા કરાયેલ ‘હ્રાઉ’ના કાળમાં ? કાળથી, ક્રોધથી અને મરણથી ખચવા માટે પણ ‘અનશન’ વધુ પ્રેકટીસ માગે ને ? ભયંકર કેટિના દુર્ધ્યાન અને પ્રદેશથી મચવાનુ` આનાથી કયું ઉત્તમ સાધન મળશે ?
અનશન'ને ખીલવનાર-પાષનાર અને અનેાખા આપ આપનાર એની માજાઈ સગી સહેાદરા છે. એના શુદ્ધસ્વચ્છ અને નિર્વિકારી પ્રેમ અનુપમ, જગતમાં જોટો જડે

Page #213

૧૬૦
નહિ. ભાઇ કરતા મ્હેન ભારે ચકેર અને ચબરાક, રૂપગુણુ અને સૌન્દર્યંમાં પણ એની સરસાઇ કાઇ ના કરી શકે. મહેમાનને ખવરાવે સ્વાગત સારૂ કરે અને સદા તંદુરસ્તીના આશિર્વાદ વરસાવે, અનશનને તે એ કદી ભૂલે જ નહિ. ગમે એવા માડીજાયાને કેમ વિસરાય. ઉણાદરિકા’એનુ
નામ.
જેવી સરળ તેવી જ રીશાળ, એને છંછેડીને કાઈ સુખી ન થાય. તૂર્ત જ વૈદ્ય ડો, ને શરણે મેકલે. આકળ વિકળ કરી મુકે ભલી ડાય તે અઠવાડીયું મગના પાણી પર રાખે. એને રાજી રાખે તેની જીવનભર કાળજી રાખે. તેજસ્વી બનાવે કાંતિમાન રાખે. ભારે બે માથાની, પણ માયાળુ પણ તેટલી જ.
તપસ્વીએને એની સાથે ઘણી પ્રીતિ. પૂર્વી પારણામાં અને ઉત્તર પારણામાં એનું સ્થાન સદા એમના હૈયામાં, એક રૂઢ અને બેશક સંપૂર્ણ સત્ય માન્યતા કે જેના હૈયામાં એ તેના ‘અનશન’ તપ નિરાળાધવૃદ્ધિગત અને મહાપ્રાણના પૂરક
એની ખૂબી તા જુએ ત્રણ—આઠ કે દૃશ અને તદુપરાંતના ઉપવાસી-અનશની આત્માના શરીર મન અને આત્માને એવા નિર્મૂળ તંદુરસ્ત-સુઘડ બનાવી દે કે એમ. ડી. અને એફ. આર. સી. એસ. પણ હેરત પામી જાય. ભારે નકશીકારી આ મહિલા. ‘ઉણાદરિકા’ રહે સદા પ્રફુલ્લૂ,
એની પ્રીતિમાં ગુમાવવાનું કાંઇ નહિ અને કમાણીના પાર નહિ. સાત પુલકાની આતસ ભૂખ છે. પાંચ કે છ ખા, સેા ટકા સાચી ક્ષુધા ઉઠી છે. સંપૂર્ણ-સારા દિવસનું' એક ટંકનુ અનશન નથી પાલવે એમ, ૮૦ ટકા આહ્વાર

Page #214

૧૬૧
પેટને આપ. જઠરાગ્નિ તેજ રહેશે. પાચનક્રિયા વિકૃત થશે નહિં. લીવર નેલ કન્ડીશન ભોગવશે. લેહી પુરતા પ્રમાણમાં બનશે, જ્ઞાન તતુ થાકશે નહિ. તાગીને અનુભવ અને થશે. આત્મા જ્ઞાન, ધ્યાન અને સ્વાધ્યાયમાં પાવરધા બની જંશે, અને દુનિયા રુક્તિ થઇ જોયા કરશે.
તપના ટીકાખારાને આ ચમરાજ મહિલા જડબાતેાડ જવામ આપે છે. તમારા કાક સંબંધી ભૂલથી મારા અનાદર કરી શકે. અને તમે મારા માલિક પિતા ‘તપને વગેરવવા નીકળી પડેા છે ? કેટલુ ભારે છે અજ્ઞાન તમારૂ` ? કેટલે વિચિત્ર કર્મબંધક અનાદર છે તારક તપેાધમ તરફ તમારા? ચૂપ રહે, વસ્તુના મૂળ સ્વભાવને સમજો, ટીકાખાર બનવાને બદલે સાચા ટીકાકાર અને.”
ત્યાં તે વૃત્તિ સક્ષેપ' નામના ત્રીજો ભેદ ભેરી વગાડે છે. મુંઝાવ નહિ. હું મદદ કરવા તૈયાર છું. મારી મદદથી ‘ઉણાદરિકા’ પ્રસન્નમના બનશે, ૫દરને બદલે પાંચ ચીજથી ચલાવેા, અચ્છેર શાકને સ્થાને પાશેરથી પ્રપુલ્લતા અનુભવે, બેકારીને ભાર કેડ ભાંગશે નહિં. જરૂરીયાતો થકવશે નહિ. ખેતાજ બાદશાહની માફક રહી શકશે, અને આત્માને પાપના ભારથી બચાવી શકશે.
કમાલ વાત છે. વિશેષે કરીને આજની બેકાર દુનિયા માટે પણ આજની જરૂરીયાતેએ માઝા મૂકી છે. પછી તે ખાનપાનની હાય માજશે ખની હેાય કે ભોગપભોગની હાય, મેાટા ભાગની તા તદ્દન નિરક અને ભારે ખર્ચાળ. દેખાદેખીની જવાળાથી આ માટે ભાગ દુગ્ધ બની રહ્યો છે. પુણ્યના

Page #215

૧૬૨ અશિના કાંઈક ઉદયે બંગલા બાંધી બહાર રહેલાની અમે ટુડેન્ટી તે જ રેકડા માંગે. કયાંથી લાવે ? અને ન લાવે તે બંગલાવાળા તરીકેની પિઝીશન કેમ સચવાય ? ખાનગી લેન આપે. સરકારી લેન ભરપાઈ કરે. ભયંકર કેકચરી મોંઘવારીના સન્માન કરે. અને માંદગીમાં હૈયાબાબું ખર્ચાળ ટ્રીટમેન્ટ આપે. પછી પિઝીશનને કેવી રીતે , પંપાળે ! અને આ બધી દુગ્ધામાં પેલે “સર્વરક્ષક ધર્મ અને તેને નિમકહલાલ દૂત. “પુણ્ય મિત્ર તે તે સાંભળે જ ક્યાંથી? ભારે કરી મૂકી છે આજના નવ્ય ઘડવૈયાઓએ! કે પાછળ કઈ જાળ બીછાવેલી છે તે તે જ્ઞાની જાણે.
આ વળી કઈ બ્યુગલ વગાહતે બાળક આવી રહ્યો છે. દેખાય છે સુકલકડી પણ ભારે ચપળ, જાણે હરણિયાની ગતિ. એની વાચા તે સાંભળો. મારું નામ છે “રસત્યાગ મારે સાથી બને એને બેડે પાર. ભલેને ચીને અભાવ હોય. ભલેને તેલ “સંગ્રહખોરીમાં દટાઈ જાય ભલેને “ડોલર” બીહામણા હુંડીયામણમાં હડસેલાઈ જાય. ખાંડ ખવાઈ જાય. ગેળ દારૂમાં ફેરવાઈ જવા દે ! “ધી” ભારતમાંથી નામશેષ કરી નંખાય, દુધની ઓછપ વર્તાય અને ડેરીમાં સર્વ ચુસાઈ જાય, મીઠાઈ ભાવ ચાર આને શેરના બદલે ચારરૂપીયા થયા. તેમાં બંદાને શું? આપણે તે ફાવટમાં જ છીએ.
પેલા વિશાળકાય સર્વકલ્યાણકર જૈન ધર્મના મહાત્માઓ અને તેમના ઉપાસકે મને સારી રીતે ઓળખે છે. અરે મારૂં ભારે સન્માન કરે છે અને મસ્ત બની સાધ્વીવર્ગ અને ઉપાસિકાએ કમાલ રીતે મને સમાલે છે. છેલા દશકામાં તે મારી કીર્તિ વ્યાપક બનાવી દીધી છે.

Page #216

૧૬૩ અનંતકાળ એમનો ઉપકાર હું માનીશ એમનું સર્વકલ્યાણ તે ટૂંકા ગાળામાં જ. વર્ણન કરૂં? હેબતાઈ જશો. મુખ્ય વાત જ કરું. એ લેકે પહેલાં તે પાયે નખે છે પાયે? હા, મહાન મહેલાતને મજબૂત લોખંડી સીસાપૂરક પા. વર્ધમાન તપોધન પાયે એક સાથે રાતદિવસ અવિરત જરાએ અટક્યા વિના ચણતર ચાલુ રહે તે ચૌદ-૧૪ વર્ષ ૩ માસ અધિકે મહેલ તૈયાર થાય. પછી એનું ઓપનીંગ ઉજવણી ઉઘાપનાદિ શિખર ચઢાવી થાય. એ મહેલમાં નિરાશં ભાવે વસનાર મુક્તિ પ્રાપિતનો અધિકારી બને. વેટસ કે મતદાનની એને જરૂર નહિ.
ઓછી મુડીવાળા ધીમે ધીમે ચણતર ચાલુ રાખે. કંઈકના ચણતર અધુરા રહે, પણ પાયે પાકે એટલે જુદા સ્વરૂપે પણ પૂર્ણતા પામે.
એક દિવસ તદ્દન નિ રસ ભેજન. દૂધ-દહીં, ઘી, તેલ, ગેળ, ખાંડ, મીઠાઈ મરચુ, છાશ કાંઈ નહિ માત્ર બાફેલ ધાન. બીજે દિવસે ઉપવાસ પછી બે દિવસ તેવા જ ખેરાકનું “આયંબીલ” અને ઉપવાસ. એમ ૩ ૪-૫ અને દરેકની પૂરવણ ઉપવાસથી. એમ વીસે દિવસ સળંગ તપ. ધમની આરાધના સાથે પરમાત્માના નામને જાપ. દેવગુરૂ દર્શન અને ઉચકેટિની તારક આવશ્યક ક્રિયાઓ પછી ૬ થી ૧૦૦ સુધી અનુક્રમે શક્તિ સંગની અનુકૂળતા પ્રમાણે કમે કમે ચઢે અને ભાવનાના શુદ્ધ નિર્મળ ભાવનાના પૂરમાં બઢે, અને પાપના મહાપુજ ઘટે ઘટે ને ઘટે જ.
પાંચ વર્ષના બાળક બાળકાથી માંડી ૮૦ વર્ષના વયેવૃધ્ધ આતમાઓ “આ રસત્યાગના મહા કઠીન વ્રતને આજે

Page #217

પૂરપાટ–સાર વિશાળ સંખ્યામાં આચરી રહ્યા છે, તે સ્ટેજે નહિ. પહોચેલા અનેક આત્માઓ ૧ થી ૬ રને જુદી જુદી રીતે દૈનિક ત્યાગ કર્યો જ જાય છે. અને તે રીતે રસનેન્દ્રિય પર કાબુ રાખી છઠ્ઠાને જીતી રહ્યા છે. સ્વાદ અને આસ્વાદના વિવિધ વાનગીઓના લલચામણુક કાળમાં જીવંત છે આ તપમધમ,
પાંચ પ્રકાર “કાય ફલેશ સદાના ફલેશને ટળનારે છે. દેહ પરની મમતાને મારનાર છે. શીત–ઉણતાની વેદન નાને સહન કQાની તાકાત આપનાર છે. માથાના કેશકલાપને સ્વ કે પરના હસ્તથી કલાક એકમાં ચુંટીને ફેંકી દેનારે છે. દેહને દમને ગની ક્રિયામાં આગળ વધારનારો છે.
છો ભેદ પરિસ્થિતિને પહોંચી વળવાની તાકાત ધરાવે છે. જેમ બને તેમ ઓછી જગ્યાથી અને ઓછા સાધનથી જીવન નભાવાના મનસુબાવાળે છે. સૂવે તે પણ અંગેપાંગ સંકેચી કાચબાની માફક બેસે તે પણ વીરાસને કે ધ્યાનશ્રેષ્ઠ આસને. ઈદ્રિયને સ્થિર રાખવાની અજબ તાકાત ધરાવે છે. અને ગની ક્રિયામાં આગળ વધે જાય છે.
છએ પરસ્પરના પૂરક છે, એની સમીક્ષા પણ મજેની છે. સૌથી વધુ કરડાશ “ઉદરીમાં છે. કારણ કે એનામાં તકાત અને મીઠાશ ખૂબ જ છે. એને હૈયે ધારણ કરવામાં તે ભલભલા તપસ્વીઓ પણ કેટલીક ફેરા મુંઝાઈ જાય છે. રસત્યાગ’ જરૂર અઘરો છે. ભારે તોફાની છે. પણ એને પણ કાબુમાં રાખી હંફાવી દેનાર આત્માઓને “ઉણદરી કિટલીક ફેરા હંફાવી દે છે. કારણ કે કુશદરી એ જેમ સ્ત્રીનું સૌંદર્ય ગણાય છે તેમ બાહ્ય તપમાં “ઉોદરિકાએ

Page #218

પસુંદરી સુવિખ્યાત છે. તપના સૌંદર્યને દેહની તંદુરસ્તીને અને આમાની સમાધિને વધારવામાં એ ખૂબ જ પાવરધી ગણાય છે. અને તેથી જ એની કરડાશ ઘણી મીઠી લેખાય છે. એના ઉપાસકે તપવૃદ્ધિમાં અને સ્વાધ્યાયમાં અજેય બની શકે છે.'
દેહદમનમાં નહિ માનનારા, ટાયફેડ, જુનીવાસ-કેન્સર-ડીશેરીયા વિ. જીવલેણ રોગોમાં, કમ્પલસરી, ઈચ્છા ન હોવા છતાં દેહદમનને આધીન બને છે, પ્રબળ ઈચ્છા હોવા છતાં વસ્તુ પ્રત્યે અતિરસ હોવા છતાં. ઘરમાં પૂરતા પ્રમાણમાં તે તે ચીજો હોવા છતાં તેને ઉપયોગ તે શું પણ તેને સ્પર્શ પણ કરતા નથી. જ્યારે સ્વયં ત્યાગ બુદ્ધિથી તે તે પ્રકારને તપ આચરનાર ઈચ્છા નિરોધ હિ તપ? એ તપના ઉચ્ચ ધ્યેયને આત્મસાત્ બનાવે છે. આશાને દાસી બનાવે છે, આશાનાં ગુલામ નથી બનતા. આશા નિરાશાના ઝોલામાં જગત્ જબી રહ્યું છે, હૈયામાં બની રહ્યું છે, જીવનની અંતિમ પળ સુધી તરફડી રહ્યું છે, આધિ-વ્યાધિ અને ઉપાધિના ત્રિવિધ તાપની દાહ અનુભવી રહ્યું છે. '
આ દુઃખીઓની મહા દયા ચિંતવનાર અને સચેટ સાવીય ઉપાય બતાવનાર કેણ? ધન્વન્તરી વૈદ્યોથી પણ અધિકાધિક વિશ્વ વત્સલ, વીતરાગ પરમાત્મા. એ મહેપકારી મહાકણિકની અકાટય આજ્ઞાને વફાદાર પરમ પૂજનીય-વંદનીય આચાર્યાદિ મહાત્માઓ. પતે “ઈચ્છા નિરોધ કરે બીજાને ઉપદેશ આપી અપાવી-હૈયા-કૂણ બનાવી તે માગે ચઢાવે. વગર પૈસે વગર બદલે દેહનું મનનું,

Page #219

૧૬
આત્માનુ સ્વાસ્થ્ય પેદા કરી આપે.સાચી શાંતિ અને સમા ધિમાં હુલરાવે,
ખાદ્યના દરવાજામાંથી આંતર કિલ્લામાં માનવી પ્રવેશ પામે બાહ્ય તપને તપનારા આત્માએનું લક્ષ્ય આંતર તપગુણને ખીલવવાનું હાય એ સ્વાભાવિક છે. પેઢી કે દુકાનનું મુહૂર્ત કરનાર આજના જમાનામાં ‘એપની ગ’સેરીમની કરનારનું ધ્યેય સારી પેદાશ-નફામાં હાય. વેપાર માટ અને નફા અલ્પ અગર ખાટ એટલે ભારે બેવકુફી,
આંતર તપગુણ વિના આત્માના ગુણ પ્રગટે નહિ. તે પ્રગટ થયા વિના સુખની સચ્ચાઇ અનુભવાય નહિ. અને તે વિના હુ'સલેા આત્માનંદની મસ્તી માણી શકે નહિ. અભ્યંતર તપના પણ છ વિભાગ. પહેલું પ્રાયશ્ચિત, સ્વયં અકૃત્યને ભૂલના પસ્તાવેા. ગુરૂ કન્તુ કથન અને તપ સ્વાધ્યાયથી નિરાકરણ, ફરીથી તેમ ન બની જાય તેની તકેદારી. માટે ભાગે તેને જ્ઞાનમાત્રાથી શુદ્ધ બનાવી ટ્રુ છે પશ્ચાતાપનુ પુનીત અણું સ્વગથી ઉતર્યુ. એ’ (કલાપી) આમાં એક સાવચેતી. ગુરૂ પાસે કહેતી વખતે હૈયુ સ્વચ્છ, નિર્મળ હાવુ જોઈએ, માયા-કપટના કે સારા દેખાવાના કે ગુરૂને માત્ર રાજી રાખવાને આશય ન હવે જોઈ એ. આત્માને પાપથી હળવા બનાવી ઉચ્ચકક્ષાના ગુણાને પ્રગટ કરવાને પવિત્ર આશય એજ સાથે પાવક છે.
પ્રાયશ્ચિતના ગુણ પ્રગટે વિનયીમાં, બીજો ગુણ છે ‘વિનય.’ દગાબાજ તમે ગુણુા. એ વાતની છાંટ પણ અહિં નથી હાતી. વડીલેાના આદર–સત્કાર-સન્માન સેવા અને તે નિઃસ્વાર્થીપણે એજ એને આદ.

Page #220

* તપ, ત્યાગ અને ભાવના * ( લેખાંક-૨ )
વિનય વિના વિદ્યા નહિં, નહિ ગુણનું પૂરઃ
03-03
વિનય છે. વાજીકરણ, સમજ તુ બુધ્ધિ સૂર’
વિનયથી જડ ચેતન બન્યા, વિનયથી પૂજક પૂજનીય બન્યા. વનેા’ વેરીને વશ કરે, વિનય’ આત્મામાં એક વૈજ્ઞાનિક આંદોલન ઉભું કરે છે. મનમાં એક પ્રકારની રાસાયનિક ક્રિયા ચાલુ કરે છે. એ કેમિકલ પ્રયાગ અવનવા ચમત્કારે પેદા કરે છે. અનુભવે અનુભવાય.
વૈયાવચ્ચ' સૌથી ઉત્તમ-તારક ગુણ સર્વજ્ઞ શાસનમાં ગણાય છે. સ્વરૂપને સુખ-સમાધિ-શાંતિદાસી છે. વિનય ગુણના પાષક છે. કરૂણા ભક્તિના પોષક છે. સયમધનને શોધક વર્ધક અને દિપ્તિકર છે. અહિઁક-પારલૌકિક સ્વાસ્થ્યને સર્જનાર છે.
ગૃહસ્થ અને સાધુ અન્નેના જીવનને ખીલવનાર આ ‘તાધર્માં” ને જરા ઝીણવટથી અને છણાવટથી અવલેાકવા જેવા છે. એની માધુરી અને સૌ તદ્દન અનેાખા છે. આંતર તપમાં અપેક્ષાએ સ્વાધ્યાયથી પણ તૈયાÄ’ અધિક્ સ્થાન ભાગવે છે. સ્વાધ્યાયમાંથી જે નવનીત લેવાનુ છે. તે મુખ્યતયા તે આજ છે.

Page #221

૧૭૦ શ્રેણી કેવી ટુંકી બની જાય ? સિદ્ધિવધુ વરમાળા લઈને જ ઉભી રાહ જુએ ને?
સ્વાધ્યાય એટલે ઉપાસક અને ઉપાસ્યના પ્રાણ. સાધુ જીવનમાં તે તે તાણાવાણથી વણાયેલ હોય. વાપરતા, ઉઠતા-બેસતા ચાલતા અને કેટલીક ફેરા અર્ધ નિદ્રામાં પણ સ્વાધ્યાય ચાલુ હેય. સૂત્રનું સ્મરણ અર્થની વિચારણા પરમ તારક નમસ્કાર મંત્રનો જાપ દુન્યવી વિચારને પેસવાની તક જ ન મળે ને? પરમ શ્રતધર ચૌદપૂર્વી મહાત્માઓ પણ ચૌદે પૂર્વનું રટણ એક મુહૂર્ત કાળમાં કરી જાય ને! સ્વાધ્યાય એટલે ખરેખર તે પરમાત્માને આંખ સામે રાખી પિતાના આત્માની સ્વરૂપ વિચારણા અને પરપુદ્ગલનેશરીરને આંખ સામે રાખી પોતાના આત્માની સ્વરૂપ વિચા રણા અને પરપુગલને-શરીરને બંધન માનવાની માનસિક પ્રક્રિયા.
એ પ્રક્રિયા ધ્યાને નામાં પાંચમીના સાધક તીર્થકર દે. સાધકદશા ધારાબધ્ધ વધતી જાય છે. પરમત્કૃષ્ટ સાધક દશામાં એક પરમાણુ પર દષ્ટિ રાખી ધ્યાન મસ્ત બને છે. ધર્મ ધ્યાનમાંથી શુક્લધ્યાનમાં પહોંચી જાય છે. અને સાયિક ભાવે શ્રેણિ ઉચ્ચ કેટિના ધ્યાનથી માંડી સર્વજ્ઞ સર્વદશી બને છે. એ ધ્યાનની પરાકેટિનું અલ્પ પણ વર્ણન અ૫ણ આત્મા કેવી રીતે કરી શકે ? - સાધકને સાધના માટે શરીર અને મનના મેગે પર ભારે કાબુ મેળવ પડે છે. તેની શરૂઆત છ “કાર્યોત્સર્ગ ભેદથી થાય છે. શરીરની સ્થિરતા, મને ધ્યાનમાં કે અજપા જાપમાં. આજુબાજુના વાતાવરણનું વિસ્મરણ-વિધિનું પાલન તે હોય જ. પછી વધતા વધતા વીરાસન વિ, સુયોગ્ય

Page #222

૧૭૧ સાધક આસને દ્વારા દેહદમન અને ધ્યાનારૂઢ બની આત્મ શક્તિ પ્રગટીકરણ.
આ બારે પ્રકારના ત૫ કેવા પ્રકારની રાસાયનિક પ્રકિયા ઉભી કરે છે? તનમાં, મનમાં અને આતમમાં? સમાજને પણ કે સ્વચ્છ અને ઉર્ધ્વગામી બનાવે છે ? અર્થશાસ્ત્ર અને રાજ્યનીતિને કે સરસ વેગ આપે? એ પણ અવેલેકિન માગે છે. | સર્વજ્ઞ આજ્ઞા યુક્ત કોઈ પણ ક્રિયા ધમ–સામ્રાજ્યની સામ્રાજ્યને સુખી અને આબાદ બનાવે છે જ. જે ધમમાં તાકાત છે સાવય સુખ સર્જવાની, ભવ્યાત્માઓને અખંડઅનંત અવ્યાબાધ સુખ આપવાની, સુખ-શાંતિ-સમાધિ વિશ્વમાં જારી રાખવાની, તેને જ એક પેટભેદ છે “તપિધ”
બાહી તપ તે અર્થશાસ્ત્રને ભારે પૂરક છે જ, બેકારી, મેંઘવારી અને કૃત્રિમ ઉભી કરેલી તંગી-શોટેજ-ટાળનાર પણ છે જ. પણ મનને વિશાળ બનાવે છે. ડામાંથી થોડું આપવાની વૃત્તિ પેદા કરે છે. દાન ગુણને ખીલવે છે. ભેગેપભોગની અનાદિ વાસનાને બાળી ખાખ કરે છે. તે રીતે આત્માને ઉજવળ અને દેશને પણ દીપક બનાવે છે.
અને અત્યંતર તપ! ગુન્હાહિત માનવીના મનને પણ પલ્ટાવી નાંખે છે. તેનામાં સેવાના કેડ ઉભા કરે છે. સમાજને સાચા રૂપમાં સેવક બનાવે છે. દેશને વફાદાર નિતિમાન નર સજે છે. આત્મામાં અનેરૂં શૌર્ય પ્રગટાવે છે. વસ્તુના સત્ય સ્વરૂપને ઓળખી તેને પક્ષકાર બનાવે છે. એ રીતે પિતે પિતાના અસલી સ્વરૂપને ઓળખી તેનો પક્ષકાર બનાવે છે, એ રીતે તે પિતાના અસલી સ્વરૂપને ઓળખી સાચે સંત બની શકે છે.

Page #223

૧૭૨
અને સંતાની દુનિયાએ દેશને-ભારતવર્ષને અને વિશ્વને શું શું નથી આપ્યું. એ સતાના સનાતન આદર્શો જેટલા જળવાય છે, તેટલી સુખની માત્રા આજે અસ્તિત્વ ધરાવે છે. એ આજ્ઞાઓની અવજ્ઞા કરી કરીને ભારતની ભવ્ય પ્રજા આજે દુઃખની ગર્તામાં ધકેલાઇ રહી છે. આમાં એવીડન્સ અને પ્રુફ્–મુદ્દા અને સાબિતિએની જરૂર રહેતી જ નથી. આ તે અનુભવાતી-દાહ પેદા કરતી વાત છે.
તપની પાછળ રહેલું છે મહાતેજ ‘ત્યાગ’નુ, કાઇપણ વસ્તુ પરત્વેના રાગના ત્યાગ વિના સમર્પણ અને ભેગ આપી શકાતા જ નથી.' સમણુ અને ભાગ ત્યારે જ ખીલે છે જ્યારે ત્યાગ હૈયામાં જામ થાય છે. નશ્વર પદાર્થની નાશવંતતા અને ક્ષણિકતા સમજાઇ કે શાશ્વતની શોધ થાય. નાશવંત પદાર્થો-પૈસા-દેહ અને ભોગપભોગના ત્યાગ-સમર્પણુ સદા સ્થાયીના સંચાગ કરી આપે છે. તેનું પ્રગટીકરણ કરે છે,
ત્યાગ એટલે પાંચ આપીને પંદર લેવાની વૃત્તિ નહિં. પાંચસો ખચીને પાંચ હજારની કીર્તિ મેળવવાની સસ્તી રીત નહિ. હું પણ સમાજમાં કાંઇક છું... એ બતાવવાનો અહંભાવ નહિ, પણ અસાર લક્ષ્મી અસ્થિર શરીર પરના માહ-મમતા એછા કરી સમાજ અને આત્માનું કલ્યાણ સાધવાની તીવ્ર મનેવૃત્તિ.
ત્યાગની યશોગાથા ભારતવમાં ગવાતી જ આવી છે, નિઃસ્વાર્થ ભાવ દેશ અને સમાજને ખાતર ભોગ આપનાર કાઇક ભામાશાહેા, વનરાજો, રક્ષકા, વસ્તુપાલ તેજપાલની યુગલ જોડીએ, ‘શાહ' બિરૂદના રક્ષકે સુવર્ણ શાહીથી ઇતિહાસને પાને અંકાયા છે.

Page #224

૧૭૩
એવા દેશના પ્રાણ સમા યુગવીરે પણુ જેના ચરણકમળમાં શીર ઝુકાવતા-હસ્તઢય જાડી નતમસ્તકે આજ્ઞા ઉઠાવવામાં ગૌરવ અને મહા કલ્યાણ માનતા તેવા મહાત્યાગી-પાંચ-પાંચ ભીષ્મ પ્રતિજ્ઞાધારી કંચનકામિનીના સથા ત્યાગી-મહાત્માએ ત્યાગની સુરભિ આજે પણ ભારતમાં ફેલાવી રહ્યા છે.
જ્ઞાની, યાની, તપસ્વી પૂર્ણ વૈરાગી, સમાજના હિતકાંક્ષી એ દિવ્યાત્માએ તરફ સમાજને મેટા ભાગ ઉપે ક્ષિત છે. એ દુઃખનુ આશ્ચર્યજનક મૂળ છે. તે આજના યુગની વિભૂતિઓથી મહાન પ્રજાને દૂર રાખવાના વ્યવસ્થિત પ્રયાસો થઇ રહ્યા છે. ખરેખર સીવીલીઝેશન'નું મેાટામાં મેટું આ ભયંકર દૂષણ છે.
આમ કેમ બન્યું? કયારથી ચેાજિત મંડાણુ થયા ? એ બધા ઈતિહાસમાં ઉતરવા કરતાં એનું મૂળ જાણી તેના ઉપાયને આગળ કરવા એ જ વધુ શ્રેયસ્કર છે. ‘ભાવના’ નામનુ એક તત્ત્વ વિશ્વમાં સદાને માટે સવમાં સ્થાયી રહે છે, સુકુળમાં જન્મેલ વ્હેનને ભાઇ પર ભાવ હાય છે. બાળક પર માતાને ભાવ હોય છે. પિતાને પુત્ર પર ભાવ હોય છે. સ્વાર્થથી ભરેલ કે સ્વાથી પર પણ પરસ્પરના ભાવ તા હાય જ છે.
તેવી જ રીતે ગુણ અવગુણુ અને ગુણી અવગુણી પર પણ યથાભાગ્ય ભાવ હૈાય છે. ભારતવર્ષની ભય પ્રજામાં ગળથુથીમાં ગુણુ અને ગુણી પર ‘ભાવ’ના પાન થતા. સ્હેજે સ્હેજે સમજણ થતા સુર્યાગ્યને સંગ થતો. સંગમાં સુરગ જન્મે. સુરંગ અવગુણુની સુરગને સળગાવી મૂકે. કુરંગ લાગે નહિ. શાંત વાતાવરણમાં ગગાના નિર્મળ જળના ખળખળ વહેતા પ્રવાહના કુદરતી

Page #225

૧૭૪
સંગીતના તેરે, જીવન-વ્યવહાર ચાલ્યા કરે તેમાંથી અનેક સદ્ગુણે પ્રગટે ખીલે અને વ્યાપક બને
યક્તિના નૂરમાંથી સમાજનું નૂર ઘાટું બને. સમાજ દિવ્ય બનતા દેશ સ્વર્ગ બને. સ્વર્ગમાં શું શું સુંદર ન મળે? માટે “ભાવ” “સદ્દભાવ” “સદુભાવના જે કમૂડી નાખવામાં આવી છે, મારી નાખવામાં આવી છે તેને જ જાગૃત કરવાની જરૂર છે.
તપ-ત્યાગ પ્રત્યેની જે ઉદાત્ત ભાવના ભારતવર્ષની અણમિલ મુડી હતી, છે અને રહેશે તેને વેગથી વિસ્તાર વાની જરૂર છે. ખરેખર તે અનંત સુખની કાયમી પ્રાપ્તિ માટે. પણ દેશની આબાદી અને સંસ્કૃતિ રક્ષણ માટે પણ એક અમેઘ ઉપાય છે. બે પગે ચાલતા વિચારક માનવી આ વાતને તરત જ બિરદાવી લેશે. કારણ કે એની આર્ય નરોમાં આર્ય ત્વનું ખમીર ભર્યું લોહી વહી રહ્યું છે.
આજે આર્યાવર્તની આ દશા કેમ? ભારતની ભવ્ય ભેમ કેમ પિકાર કરી રહી છે? છાશવારે આત્મહત્યાના સમાચાર સવારના પહોરમાં? ભૂખમરાને ભેંકાર રેજ ઉઠીને ? દાનની ગણાતી આ દિવ્ય ધરતી પર ? “સુજલામ્ સુફલામેનું મધુર સંગીત સ્વપ્નમાં પણ નહિ? પિલી “પિશાચિન-બેકારી હાથે કરીને જ સજીને? આડમાગે પ્રજાને આકર્ષીને, મૂળ માર્ગમાંથી ચૂત કરીને જ ને? વેપારીના વેપાર ગયા ખેડૂતેની ખેતી ગઈ. ભરવાડની ભારે ડાંગ દેખાતી બંધ થઈ ગઈ. પેલો ભગલે હરિજન આખા ગામને પ્યારે એને તંબુરે અને મંજીરા ? કઈ ગામની ભાગોળે હવે રણકતા નથી. અને મીરા અને નરસૈયાના

Page #226

૧૭૫ ત્યાગ ગીતની માધુરી?
બધાને જોઈએ નોકરી. કેઈ ડીગ્રી પાછળ દશ હજાર અને કઈ પાછળ પાંચ હજાર. દેવું પણ થયું હોય. માટે ભાગે બધે “ને કન્સીને લતીફે લાગેલ હોય. દર વર્ષે લાખ નીકળે ને હજાર માંડ ઠેકાણે પડે. એવી જ પરિસ્થિતિને? આ તે સામાન્ય કહેવાય. ગાગરમાં સાગર કયાંથી સમાય ?
ભાવનાનું પરિબળ ગયું. સાથે હૈયાની હામ ગઈ. આર્યવનું તેજ ઝાંખું પડયું, પગ ઢીલા હાથથી વજન ઉંચકાય નહિ. ચાર માઈલ ચલાય નહિ. અપટુડેન્ટીને પાર નહિ. પાટલુનની કરચલી પર જ નજર. અઠવાડીએ સીનેમા જોઈએ. ઘેર ખાવાના ફાંફા બીજા ટંકના. રાજકપુર ને માલાઓની એકટીંગ અને કટને શેખ વધે, સંસાર સળગી ઉઠયે. પુણ્ય-ભાગ્ય પાંચ અપાવે અને પચીસ ખર્ચવા જોઈએ. મળે નહિ અને મન બળે. આત્માપરમાત્માને કેણ યાદ કરે?
આ તે પરિસ્થિતિનું અતિ સામાન્ય ખ્યાન થયું. પણ તેને ઉપાય? જેના અભાવમાં નાશ તેના અસ્તિત્વમાં સર્જન. આ સીધે સાદે ન્યાય ને..માનવીમાં માનવતા જાગે. દાનવતા વિદાય લે. દાન અને દયાના જુગજુના ગુણે સાથે પરસ્પરના વ્યવહારમાં સાચું સ્વાભિમાન જાગે? ૧. હું અને ભારતની ભવ્ય ભૂમિ પર જન્મેલે, મારે તે ભીખ માગવાની હેય? મહેનત કરીને જ રછું. હું અને માલદાર શાને? જ્યાં સુધી મારી પોળમાં કઈ પણ ભૂખે સૂતું હેય? ૨. શાણા નેતાઓ જરા શાંત ચિત્તે વિચારે, કયાંક ભૂલ થાય છે. નહિ તે દિનપ્રતિદિન પરિ

Page #227

૧૭૬
સ્થિતિ કેમ કથળતી જાય છે ? આટઆટલું ભયંકર આંકડાનું દેવું કરવા છતાં? વ્યાજ પણ દેવું કરીને ભરવું પડે એવી પરિસ્થિતિ કેમ થતી જાય છે? ૪. અમારી પ્રાણ પ્યારી પ્રજાની આ હાલાકી અમારા જ દ્વારા કેમ? કઈ સમૂળ નાશક સ્વાર્થ તે કામ નથી કરી રહ્યો ને? ૫. પાયામાં કઈ મહાપાપીના હાડકા અને ખોપરી તે નથી દટાયા ને ? ૬. સંત-મહં તેની ભારે અવજ્ઞા અને તિરસ્કારનું મહાપાપ પલ્લે નથી પડયું ને ? ૭. દૂરાચારઅનીતિ અને વ્યાપક સફાઈભરી લૂંટ તે ઘર નથી ઘાલી રહ્યા ને? આટલું દિશાસૂચન માત્ર અનેક ભૂલેને આંખ સામે ખડી કરશે. સદ્દભાવના ભૂલ્યા ત્યાંથી ફરી ગણાવશે.
સમાજ અને ધર્મ જુદા નથી. ધર્મ સમાજ માટે છે, સમાજમાં સમાજના જ કલ્યાણ માટે વ્યાપક બનાવવાનું છે. સમાજની પ્રગતિ-ઉન્નતિ કલ્યાણ, ઉત્કર્ષ ધર્મ સાથે જ સંકળાયેલા છે. વિશ્વમાં કઈ કાળે કઈ પણ દેશનું કે સમાજનું ધર્મ વિના ઉત્થાન થયું નથી. વ્યક્તિથી સમાજ બને છે. સમાજેથી ગામ યા શહેર સર્જાય છે. અનેક ગામ અને શહેરેને સમુદાય એટલે દેશ. માટે જ વ્યક્તિ મહત્ત્વની બની જાય છે. એનું મહત્ત્વ દેશ-વિદેશમાં ગવાય છે. એનું અનુકરણ થાય છે. વ્યક્તિ ભૂલી. ભારે નુકશાન. વ્યક્તિ સુમાર્ગે સર્વનું કલ્યાણ
ખરેખર ભારતવર્ષની ભવ્યતા નિસ્વાર્થ, ત્યાગી મહાન તપશ્ચર્યાને આચરનાર વિશ્વકલ્યાણની સદ્દભાવનાને સદા વ્યાપક બનાવનાર ઋષિ-મહર્ષિ અને પરમાત્મપદને પામેલા પ્રખર પુણ્યાત્માઓની આજ્ઞાને આધીન હતી. છે અને રહેશે.

Page #228

૧૭૭
સર્વજ્ઞ, સદશી ત્રિકાળજ્ઞાની; પરમકારૂણિક જનકલ્યાણુના વિવિધ માર્ગો ચિધી જનાર રાગદ્વેષ અને માહથી પર શ્રીમદ વીતરાગ પરમાત્માએને ભૂલવામાં જ ભયંકરતા સજાઈ છે. શ્રી કૃષ્ણચંદ્ર, બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને મહાદેવજીને માનનારાઓની પણ મૂળ આજ્ઞા પ્રત્યેની બેદરકારીએન્ટ એકારી અને મેાંઘવારીના ચક્રા ગતિમાન થાય છે. વૈષ્ણવ જન તે તેને કહીએ પીડ પરાઈ જાણે રે’ કેવી સુંદર સુદ્ર પક્તિ ! ખુદા’એસનું રક્ષણ કરવાનું કહ્યું છે. આ વાત કેમ ભૂલાતી જતી હશે ?
ઘઉં ઘણું માર્યું. ‘કલ્યાણ'નુ' કદ હજી છેટુ' કહાણ મેટી કલમ છે.ટી. લેખકે। લખલુંટ. કલમની ભારે છૂટ, અમારે કરવી છે સદ્દભાવનાની લુંટ અને હુાણ. સભાવનાનુ નૂર-સદા સર્જે છે ત્યાગનું પૂર, ત્યાગના પૂરમાં તણાઇ આવે તપના ધન, ઇંધનમાં તાકાત ભરી છે દુષ્કના કચરાને ખાળવાની. સાચા આત્મ સુવર્ણ ને શુ અનાર્થીને વિશ્વ સમક્ષ મૂકવાની,
તપ, ત્યાગ અને ભાવનાના ત્રિવેણી સંગમમાં સો પવિત્ર સ્નાન કરે. તન મન અને આત્માને શુ અનાવે. એ શુદ્ધતાની સૌરભ ભારતભરમાં ફેલાવે. મહા પદ્મના સુગધી રજકણેા વિશ્વવ્યાપી અને. સૌને મહાસુગ ધનું આકર્ષીણ થાય. પરસ્પરની માનવતા ખીલે.
માનવતાની એ ખીલવણી માંધાતાઓને ‘રૂક જાય'નું એલાન કરે. લેહી ખરડયા હૈયા ને હાથને સાફ કરવાની ફરજ પાડે. વિશ્વશાંતિના શુદ્ધ માને સાચા દિલથી અપનાવવાં આગ્રહ કરે. કેટલેા અનુપમ-અનંત સુખદાયી માંગ છે તપ, ત્યાગ અને ભાવનાના !

Page #229

આ શાસનને કોહિનૂર હીરે
સ્વર્ગમાં સ્થાન લે છે.
વિશ્વને આંગણે કે હિનૂર કવચિત્ જોવા મળે છે. પણ તે જડ અને યુદ્ધને અહ્વાન આપે એવે. માલિકને વિહવળ બનાવે. તેજમાં સર્વને આજે
વીતરાગ પરમાત્માના શાસનના કેહિનર અનેખા, એના તેજ સેન્ચર્ય સુધાર્યા. એ તેજમાં નરી નીખાલસતા. એ સૌન્દર્ય તારક. જરાએ મારક નહિ. સામી નજર કરો ને પાવન થાવ, આંખમાં અમી ભરાય હૈયામાં શાંત સાગર ઘુઘવે. મન પ્રમેદ પામે.
આવે જ એક અને ખી ભાત પાડતે કેહિનૂર. પ્રાપ્ત કર્યો શાસનમાં થઈ ગએલ ગીતાર્થ સમ્રાટે. વિજયદાનસૂરીશ્વર અમર નામ, સકળગમ રહસ્યવેદી પરમર્ષિ.
સાચા ઝવેરીએ ઝવેરાત પારખ્યું. પાલીતાણા પવિત્ર નગરે પરમ પવિત્ર તીર્થાધિરાજ શત્રુ ગિરિવરની તળેટીમાં. ભાગવતી દીક્ષાની સરાણ પર ચઢાવ્યું. સં. ૧૯૫૭ કાર્તિક વદ ૬. પ્રભાત પ્રકાશી ઉઠયું, બે સૂર્ય સાથે ઉદય પામ્યા
કયી ખાણમાંથી કેહિનૂર નીકળ્યું? પીડવાડાના સુશ્રાવક ભગવાન પિતા. માતા કંકુબાઈ. શાસનના સુંદર ભાલે કુમકુમને ચાંલ્લે કંકુબાઈએ કર્યો.

Page #230

૧૭
શાસને એ ચાંલ્લે ૬૭ વર્ષ ૬ માસ ૬ દિવસ અખંડ શખ્યા. ૨૦૨૪ વૈશાખ વ, ૧૧ ના રાતના ૧૦-૪૦ મીનીટે એ દૈદિપ્યમાન દિપક બુઝાયેા. શા માટે ખુચા ? કહાને કે અમરલેકની જ્યોતિમાં ફેરવાઇ ગયા.
સડસઠ વર્ષ ઉપરાંતના દીર્ઘ સયમ જીવનને જીવી જનાર મહાત્ આત્માએ કેવા કાહિનૂર-પ્રકાશ જગતમાં ફેલાવ્યે ? સંસ્કૃત-ન્યાય—તક-વ્યાકરણ-પ્રાકૃતકા ય-આગમના ઉંડા અભ્યાસથી શાસનની સાન કેવી મઢાવી ? એ તેજને બિરદાવીએ.
સ', ૧૯૬૯માં ન્યાય'ના અધ્યાપક બદ્રીનાથ શાસ્ત્રી દ્વારા ગાયકવાડ આરીએન્ટ લાયબ્રેરીના વડા નિયામકને ચેગ થયેા. સંસ્કૃતગિરામાં આત્મવાદ કવાદ અને સમાજમાં તેની આતપ્રેતતા અંગે ગેાષ્ડિ થઇ, શ્રી અન તકૃષ્ણ તામ્રપર્ણિએ ખૂબ જ ઉલટથી સારાએ પ્રાચ્યસંસ્કૃત ભ’ડાર બતાવ્યે, નિહાળતા ક સાહિત્યના વિરાટ સર્જનની સરવણીએ હૈયાને સ્પર્શી ગઈ,
શ્રીમદ્દ્ના વિનયયુક્ત વૈયાવચ્ચ ગુણુ સૌનુ જબ્બર આકષ ણ હતું, પરમગુરૂદેવશ્રીએ સ’. ૧૯૭૬માં મહેસાણામાં ‘સિદ્ધાંત મહેાદધિ' તરીકે બિરદાવ્યા. તે જ વર્ષામાં દર્ભાવતીમાં પન્યાસપદની નવાજેશ થઈ ગઈ હતી. સુચા
ગ્યના સાચા માન.
સ’. ૧૯૮૭ ઉપાધ્યાય પ૪. એકાણુમાં અનિચ્છાએ પણ મીઠી સખત આજ્ઞાને વશ થવુ" પડ્યું. શાસનના જવામદારીભર્યાં તૃતીયપદને સ્વીકારી સાચા રૂપમાં જીવનભર શાભાળ્યુ.

Page #231

સં. ૨૦૧૧ માં એકી સાથે ૩૨ દીક્ષા અને ઉત્તરોત્તર વૃશ્ચિ, ૩૦૦ને ત્રણ રત્નનું દાન-દાનેશ્વરીના લાડીલાએ કર્યું. અંતની પળ સુધી રક્ષણ કર્યું. સર્વના સંયમ ધનનું કંઈક સમુદાયના સાધુ મહાત્માઓની વિયાવચ્ચ એ અપૂર્ણ મુણ હતા.
સં. ૨૦૧૫ને “ચડવાણથી નીકળેલ “છરી પાળ હજાર પુણ્યાત્માઓને પદયાત્રી સંઘ પાલીતાણા માટે અને પીંડવાડાની અભૂતપૂર્વ અંજનશલાકાને ભવ્ય પ્રસંગ દશનાચારની કલગીરૂપ હતા. એજ જન્મભૂમિમાં જન્મ થયે વિરાટ કર્મ સાહિત્યનો.
શ્રીમદુની વિરાટ હૈયાભાવના. તદનુસાર વિરાટ જના. અમલ પણ તે જ તાજગીભર્યો. પ્રથમ શ્રેણીને પંદર ગ્રંથ રત્ન. બે પ્રકાશ ફેલાવી રહ્યા છે. ચાર આકાર પામી રહ્યા છે. પ્રેસમાં ચારનું અર્ચન થઈ ગયું છે. પાંચેક પાના પર આલેખન પામી રહ્યા છે.
૨૦૨૪ વૈશાખ સુધી પ્રેસ કેપી જાતે તપાસી. પદાર્થોનું પરિશીલન, ટીકા આલેખનકારો સાથે ચર્ચા. ન્યાય-વ્યાકરણ કાવ્યની દષ્ટિએ સૂચના. આવી ઉંડી ગવેષણા “કમસાહિત્ય પ્રકાણ્ડવેત્તા વિના આ યુગમાં કેણ કરશે ?
ઓ ચારિત્ર ચુડામણિ! વિષમકાળના ઘેરા ઘનઘોર કાજળભર્યા વાદળમાં શુદ્ધ ચારિત્ર્ય જીવનની અમલી ખેવના કેણ કરશે ? અને પ્રેમભર્યા મીઠા હૈયામાંથી પાવક અગ્નિ કેણ પેટાવશે? એ પવિત્ર અગ્નિના મીઠા કણીયાથી અનેક મહાત્માઓના મનમંદિરમાં કેણ પ્રકાશ ફેલાવશે !
ચૈત્ર સુ. ૧૫ થી વૈ. સુ. ૧૫ સુધીમાં આપને બે જોરદાર હુમલા શ્વાસના આવ્યા. આ૫ ખૂબ જ સમાધિમાં

Page #232

૧૧ રહ્યા. સતત એક ધારૂં શાસ્ત્રશ્રવણ. છેલ્લે આખીએ ઉપમિતિ પૂ. મુનિશ્રી જનચન્દ્રવિજયજીએ દશ દિવસમાં સંભળાવી! શું આપની એકાગ્રતા ! સાથે જ કોધાદિ કષાની ઉંડી વિચારણા! અને પેલા “વડા'ની ઉપમા આપે આ સેવકને કે ટકે! અને “શાંત સુધારસ હલાવી હલાવી પૂ. મુનિ શ્રી કીતિચંદ્રવિજ્યજી મીઠા સ્વરે સંભળાવે. આપ કૃપાળુનું હૈયું આમ-નૃત્યમાં રમે અને મનડું સંયમ મસ્તીમાં મલકે! સ્વાધ્યાયનો અપૂર્વ આપને આનંદ નિહાળું અને સુવિહિત નામધેય શ્રીમદ્વિજયલબ્ધિસૂરીશ્વરજી મહારાજા યાદ આવે.
વૈ. વ. ૭ની સંધ્યા. ૬-૧૫ મીનીટે આપે કેવી ઉંડી શાસનગત ચારિત્ર્ય અને જ્ઞાનની પ્રેરણાના પાન કરાવ્યા. અને એક જ દિવસ પહેલા વૈ. વ. ૬ આચારાંગની ચાલુ વાચના અંગે સિધ્ધાંત પ્રેમની વાત નીકળી. શું કમાલ અનુમોદના આપે કરી છે આપના જ પરમવિનેય પટ્ટાલંકારની. તે વખતની આપની હસ્તમુદ્રા! મુખારવિંદની ગંભીર પ્રસન્નતા! હજુ સેવકના હૃદય પટ પર અંકિત થઈ ઉપસી આવે છે.
ખરેખર ગુરૂની આવી છૂપી પણ નાભિની પ્રસન્નતા એજ મહા આશિર્વાદ છે પુણ્ય પુરૂષ માટે. અને આ પળે જ યાદ આવે છે આપના પવિત્ર ઉદગારે શાસન રક્ષાની સિધાંત રક્ષાની ગજબ તાકાત છે એનામાં કે ભવ્ય ગુણપ્રમાદ. પણ હે કૃપાળુ ! ઝવેરાતની પારખ કરી પિતાના કરનાર આપજ ને !
પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિ એનું પાલન-પલાવન આ કાળમાં આપનું અજબ ગજબ. સતત જાગૃતિ. મુહ

Page #233

૧૮૨
પત્તિના ઉપયોગ માટે આ અદના સેવકને કેટી મી ફર્યાં ટકાર્યા હતા ? અને એજ જીવદયાના મહાદેશ છેલ્લી ઘડી સુધી. સાધુ મહાત્માએ ૭૦. માંકડના ઉપદ્રવ, બધાને મુકામ ફેરવવા નક્કી કર્યું. આપશ્રીએ તે સાંજે સાડી સાતે કમરા પણ બદલ્યા. પ્રતિક્રમણ પૂર્ણ પ્રફુલ્લતાથી કર્યું. તે વખતનું તે દિવસનું અને વૈ. વ. ૭ થી ૧૧ આઠ વાગ્યા સુધીનુ આપનું સ્વાસ્થ્ય કેટલું સુંદર ! નિત્યનિયમ પ્રમાણે સ્વાધ્યાય શ્રવણ શરૂ થયું. કર્મો મળત્સગ શરૂ થયા. द्रव्या મળેત્સગ પણ અંતિમ. નવના સુમાર, ગભરામણુ શરૂ. શ્રવણ વધુ એકતાનથી. ૯-૩૦ ગભરામણ વધી. ડા. આન્યા અને અમારા માટે આપે તૈયાર કરેલ મહા વૈધ આપણા પટ્ટાલંકાર પણ સેવામાં તન્મય બની
ગયા.
સેવકને ચિકિત્સા ઉપચારના યત્કિંચિત લાભ મળ્યે, પૂરી આશા બંધાણી. પણ અગમનિગમના ભેદ કેણુ ભાખે? ૧૦-૩૦ આપે વટલા પર પવિત્ર મસ્તક મૂકયુ. આપના એ મુખ્ય અંતેવાસી શ્રીમદ્ વિજયરામચન્દ્રસૂરીશ્વરજીએ ક પર મુખ રાખી ત્રણ સ ́પૂર્ણ મહા નમસ્કારમંત્ર સંભળાવ્યા. શરણા શરૂ કર્યા. તેઓશ્રીના કંઠે રૂધાયા. આપે છેલ્લા શ્વાસ રૂંધી લીધેા ૧૦-૪૦ મીનીટે.
પૂ. પંન્યાસજી મહાત્માએ સકળ પૂ. મુનિગણુ અને તે સાથે વિશાળ શ્રાવક સમુદાય સૌની નજર આપના પર. સૌ આવા કૈંક હૈયા ર્હિબકારે ચઢયા, કે'ક સ્ત`ભિત બન્યા, અને આપની કૃપાના પરમપાત્ર આગવિજ્ઞપૂ, મુનિરાજ શ્રી જયઘેાષવિજયજીની મૌનપણે પાચક સેવામાં રહેલી નમ્રતા, ખડેપગે નત મસ્તકે આપના ધ્યાનમાં જ કેન્દ્રિત હતી.

Page #234

આપની પ વર્ષથી સતત સેવા કરનાર પૂ. જયસોમવિજ્યજી અને તેમના દાદાગુરૂ પૂ. મુનિરાજ ધર્મષવિજ. ચજીની આરાધના કરાવવાની તત્પરતા આગળ તરતા હતા. આપને માટે હૈયાને ભાવ-ભકિત બહુમાન અને ભેચ્છાવરતા ક્યા પૂજ્યમાં નથી અમદાવાદમાં શેકાઈ ગયેલ પૂ, પં. ભાનવિજ્યજી ગણિવર અને પિતા પ્રાજ્ઞ યુવાન શાસનસેવક પૂ. મુનિરાજ શ્રી ચંદ્રશેખરવિજયજીની હૈયા હાલત વિચારતા કઈ કઈ થઈ જાય છે.
એ જૈન આલમના અનોખ કે હિનૂર ? ગુણ ગાવા શક્તિ નથી. ભક્તિનું નૂર તે જ્ઞાની પીછાને. પાંચ પાનાને ગ્રન્થ કાંઈક રેખા આપી શકે, પણ આપની જીવન રેખા તે કર્મસાહિત્ય-સંયમ-સ્વાધ્યાયદીક્ષા પ્રદાનમાં જ મુખ્યપણે અંક્તિ કરી શકાય ને? હા, વૈયાવચ્ચ એ તે આપને આત્મસાત્ મુખ્ય ગુણસર્વ વિખ્યાત પરમગુરૂદેવ ! આપનું ઉંડાણ આપની વિચક્ષણતા કેણ પામી શકે તેમ હતું? સાદાઈનિષ્પરિગ્રહતા અને કરૂણાને તે આપ જીવનમૂર્તિ,
બસ, અગીઆર વાગે સરાવાની સાધુકિયા થઈ. પૂ. રામચન્દ્રસૂરીશ્વરજી, પૂ. પંન્યાસજી મહાત્માએ આદિ તે જ હેલમાં લાંબે ટાઈમ બેઠા. શું થઈ ગયું એજ વિચા૨માં ગરકાવ. સુશ્રાવક છગનલાલ કસ્તુરચંદની પેઢી પરથી ટેલીફાનની હારમાળા ચાલુ થઈ ગઈ.
તારઘર પર લેડ વધવા લાગે. ઝાંખુ-ધુંધળું પ્રભાત
ઉછ્યું.
- જૈનશાળામાં નવકારમંત્રની ધૂન. જૈન-જૈનેતરને ધસારે. આર્યસંસ્કૃતિને તાદશ ચિતાર. નવ વાગતા તે કાર અને ટેકસીઓને પાર નહિ. મુંબઈથી માંડી જામનગર સુધીની

Page #235

૧૮૪
જૈન આલમ હેાળા પ્રમાણમાં ખડી થઈ ગઈ, તવગર મધ્યમ કે સામાન્યના એક સરખા ભક્તિભાવ. એક સરખી હૃદયની અજલિ.
પાલખી તે અનુરૂપ જ હાય. ઉછામણી જૈન શાસનની સુંદર પ્રણાલિકા, હૈયાભક્તિના પ્રાદુર્ભાવ. લક્ષ્મીની અસારતા અને ચંચળતાની સભાન અવસ્થા, પધરાવવાનાં સાત હજાર માહ્ય વગેરેના ૨૮ હજાર. અગ્નિદાહની પવિત્ર ક્રિયાના ૩૧ હજારના લાભ લીધો કાંકરીયા-કલકત્તાવાળાએ,
પૂ. આચાર્ય દેવાદિ નીચે પધાર્યા. સૌએ હૈયાભાવે પાર્થિવ દેહને અંતિમ નમન કર્યું. ૧-૩૦ પાલખી ઉપડી. ભારે જયનાદ, કાચાપોચાનુ કામ નહિ. સારૂએ ખંભાતસર્વ નાગરિક વ. દશ હુજાર માનવમેદની. સઘળુ એ ભક્તિમય. દઢેક માઈલની ભક્તિ-યાત્રા. સારે રસ્તે પુણ્યશાળી છગનલાલ કસ્તુરચ ંદની પેઢી તરફથી હજારે ઉછાળ્યા-ગરીમાને ઠાર્યા.
સુશ્રાવક બાબુભાઈ-સુદાની રમણભાઇ, જીવતલા લ ભાઈ, જેડાલાલ ધીઆ-ખાબુભાઈ એરાવાળા-નરાત્તમભાઇ રાણપુરવાળા–કાન્તિભાઇ હળવદના-ખાજુભાઇ ધ્રાંગધ્રાના—ગાવી દજી ખાના આઢિ મુંબઈથી, અમદાવાદથી સુશ્રાવક રમણુલાલ વહેંચ, ચંન્દ્રકાન્તભાઇ અને રમેશભાઈ, માહનભાઇનરોત્તમભાઈ આદિ સ અગ્રગણ્ય કાય વાહકે, વડાદરાથી વકીલ કેશરીચ ંદ, નગીનભાઈ, આશકરણજી આદિ, પીંડવાડાના ખૂબચંદજી લાલચંદજી આદિ દરેક શહેર-ગામ નગરના અગ્રમધ્યમ-ભાગ્યે જ કાઇ (સમાચારના અભાવે) બાકી હશે.
૪-૩૦ મીનીટે અગ્નિદાહની વિધિ થઈ. ભારે કરૂણાત્મ્ય ભક્તિ દ્રશ્ય, શુ ખાળ કે સ્ત્રી, શુ યુવાન કે શુ

Page #236

૧૮૫
વૃષ્ય. સૌના હૈયા ઘડીભર થીજી જાય.
આ બાજુ જૈનશાળામાં ૭૦ સાધુ, વિશાળ સાધ્વીગણ, શ્રાવિકા સમુદાય સાથે દેવવંદન શરૂ થયું, દેવવંદનની અંતે પૂ. આચાર્યશ્રીનું ઉદ્ધેધન સૌના અશ્રુભર્યા મુખડાં, ખૂદ પૂ.શ્રીના વારવાર ગદગદ થઈ જતા કુંડ. આંખમાં અશ્રુબિંદુઆ. ભારે વ્યથા, માંડ નીકળતા શબ્દધ્વનિ, ગજબનાક હતો એ સ્મરણ પ્રસંગ ભવ્યાતિભવ્ય ગુણાનુમેાદના અંજલિના હૃદયમાં હૃદયને ટકાર હતા.
ઉોધનને અતિ ઉપયેાગી જનરલભાવ જરા આંખ નીચે લઇએ.
આપણા સહુના માટામાં મોટે આધાર ચાલ્યા ગયા છે. એનું દુઃખ સૌને હોય એ સ્વભાવિક છે. પણ એમણે આપણને જે જે જીવનમાં જીવવાના આધાર આપ્યા છે એ મહાન છે.
જે જે મહાત્માઓએ આ મહાપુરૂષની સેવા કરી છે એમણે પેાતાનું કામ કાઢી લીધું છે....આરાઘ્યપાદની સમાધિમાં મહાનિમિત્તભુત બન્યા છે. એ બધાએ અનુમોદનાને પાત્ર છે.
ક સાહિત્યમાં સતાષ આપવામાં....બધાએ આરાધ્યપાના જે આશય હતા. (તે જાળવવામાં), જે જે વસ્તુ પદાર્થો જુદા જુદા હતા એ એકત્ર કરીને જે ભેગ આપ્ય છે એજ આનંદના વિષય છે.
એમના આશયને અનુસરીને એમની ઈચ્છા મુજમ આપણે શાસનની આરાધના કરીએ એ ઇચ્છનીય છે. એમની સપ અને સ્વાધ્યાયની ઈચ્છા... આપણે પુરી ન

Page #237

૧૮૬ કરીએ તે એમના ભકત ન કહેવાઈએ.
એમના જવાથી રડવું આવે એ મામુલી છે. સ્વભાવિક છે. આરાધનાનું આલંબન ગયું માટે દુઃખ થતું હોય તેણે તેમની આરાધનાની ઈચ્છા મુજબ વર્તવું જોઈએ. આરાધનામાં વેગ આપે, પિતાનું અને સાથીઓનું કલ્યાણ સાધે.
ઉદ્દબોધન નાભિના સૂરથી થયું. સૌના હૈયા નમી પડયાં સૌને સાચી શીખ ગમી ગઈ. ભક્તિયાત્રાથી પુણ્યશાળીઓ પાછા ફર્યા. ગુરૂદેવશ્રીના શ્રીમુખે મંગલિક સાંભળ્યું. ભક્તિગસભરથી કરૂણ પ્રસંગ શાસનમાં તે આત્મકલ્યાણકર ગણાય છે. આત્મકલ્યાણ નિર્જરા અને પુણ્યાનુબંધ પુણ્યથી સધાય છે. માટે જ મહાત્માઓ પાછળ મહોત્સવ અને દર્શનાચારને દિપાવતા પ્રભાવક પ્રસંગે ઉજવાય છે અને ઉજવાશે.
આપણું આભામાં કેટલે ઉજાશ-પ્રકાશ પડશે. કેટલું જ્ઞાનતેજ વધ્યું? કેટલા ક્રિયાત્મક બન્યા? શાસનપ્રેમ અને ધર્મ સૌરભ કેટલા વધ્યા એજ સાચું સ્ટાન્ડર્ડ છે. સહજ પ્રશ્ન થાય કે શાસનના મહાપ્રભાવક સમર્થ જૈનાચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયરામચન્દ્રસૂરીશ્વરજીથી માંડી અનેક સમર્થ વ્યાખ્યાતાઓ ટીકાકારે–પદાર્થ ગષકે વૈયાવચકારો-તપસ્વીઓ આદિનું મહાજુથ ત્રણસો વેત કમળને સર્જવામાં–ખીલવવામાં–ચુંટી ચુંટીને ગ્ય સ્થળે ગોઠવવામાં આ આશ્ચ
કરી બાગવાનમાં કયી કયી જાતની કળાઓ-યુક્તિઓ અને સિદ્ધાન્ત સ્પર્શના પડી હશે !
આ યુગના મહાગીને શાસનની કેટલી ઉંડી ખેવના અને રખેવાળી! લેખક સેવક, સ્વાનુભાવ આલેખે તે કદાચ આત્મશ્લાઘા કે ગૌરવ પણ ગણાઈ જાય. છતાં

Page #238

૧૮૭
સામાન્ય રેખાચિત્ર આનંદ ઉપજાવશે.
શાસનમાં ચાલી પડેલી દેનાચાર અને ચારિત્રાચારની અસ્તવ્યસ્તતા બદલ પૂરા સજાગ. ભાલ પ્રદેશ પર હાથ રાખી મેલે. ‘શુ કરીએ ! જોતા ભારે દુ: ખ ઉપજે છે. સમયની રાહ જોવી રહી.' કેાઈ શાસન માલિન્યના પ્રસંગ અને. ભારે યથા પામે. હસ્તય જોડી લલાટે અંજલી જોડે, વીતરાગની વીતરાગતાનું સ્મરણ કરે. કોઇ નિઃસહાયરાગપીડિત સાધુ મહાત્માની વાત જાણે, ગમે તે સમુદાય હાય. તું સ્વયં સાધુઓને માકલી આપે. સેવકે નજરે આવા તે। અનેક પ્રસ`ગે। નિહાળ્યા છે. અનુભવ્યા છે. શ્રાવકગણની ભાવદ્રય ઉન્નતિ અને રક્ષાના વિચારો પણ સૈદ્ધાન્તિક અને વારવાર.
કેટલુ આલેખાય. જ્ઞાની મહિષ એના હૈયા મહાજ્ઞાની જાણે. આપણે તે પરાગની અનુમેાદના. હીરાનું તેજ ઝવેરી પારખે. તેની પ્રભા પણ ઝીલીએ તે એડા પાર. માગમાનના મ્હેકતા માગ તેમાં વિવિધ પુષ્પ-પરાગ-પામે, તે પામે
એ પરાગના એક પરમાણુ સ્પર્શી ગયા લેખકના આત્માને, વર્ષ વીત્યા આવીશ અને ચાવીસમાં વર્ષે શાસનના આ કેાહિનૂરે એક તેજ કિરણ ફૂંકયું. પેલા પરમાશુમાં સ્પ ંદન થયું. ગૃહત્યાગ કરાયે. અણગાર બનાવ્યેા. પાસે રાખી સાધુતાના પાઠ પઢાવ્યા. સમિતિ ગુપ્તિના સાર સમજાયા. તીર્થાધિરાજની યાત્રાને અપૂર્વ આત્માનંદું આપ્યા. શાસ્રસિદ્ધાંતના વાંચન કરાયુા. શ્રધ્ધામાં દઢતા પેદા કરી.
પણ....પણ ખરે ટાણે. તેઓશ્રીના પટ્ટાલ કારના આ અણુશિષ્યની કલ્પનામાં પણ ન આવે, તેવા સુંદર સ્વાસ્થ્યને

Page #239

૧૮૮
બતાવતા, બાજી પલ્ટી નાખી. પળના પલકારે નીજનું સાધી લીધું. પણ પક્કા પાકા સ્વમુખ્ય અંતેવાસીને પાસે જ રાખ્યા. સમાધિની-અંતિમ આરાધના વાણું પણ તેઓશ્રીની સાંભળી અને તુર્ત નશ્વર પંજરને છોડી શાશ્વત આત્મા સ્વર્ગમાં સિંહાસને બીરાજી ગયે. રાજી થતે થતું કે અહિં આ પણ દર્શનાચાર સાધનાના વેગે ચારિત્રાચારની ભાવના જાગૃત રાખશું, વિરાગને વિમાનને આદર્શ બનાવશું, સ્વગને કર્મના મર્મનું ભેદક બનાવશું.
ધન્ય મહોપકારી ગુરૂદેવ ! ધન્ય આપના શ્રેયસાધક આત્માને ? ધન્ય આપના આજીવન ધર્મ પુરૂષાર્થને ! નમન આપની શાસ્ત્રકૃતિઓને ! વંદન આપની નિઃસ્પૃહતા અને નિઃસંગતાને! આપના ત્યાગને હેયે ધરૂં. આપની પવિત્ર પ્રેરણાને પુનઃ પુનઃ સંભાળુ. ભુવન ત્રયમાં આપની ચંદ્ર શી ઉજવળ કીતિ વિજયવંતી બની રહો. કેટિશઃ વંદના. કોટિશઃ વંદના.
身三国32222
જ શાસન સંરક્ષક સૂરિપુરંદરે ૯
વર્તમાન જગત વિલાસને ભડકે બળી રહ્યું છે. દુઃખના સાગરે ડૂબી રહ્યું છે. ધન અને બેગ ભરખી રહ્યા છે. યાતના અને પીડાઓને પાર નથી. તેવે ટાણે વિશ્વને

Page #240

૧૮૯ સનાતન સત્ય સમજાવનાર એક માત્ર સાચા સંતે જ શાંતિ આપનાર બની શકયા છે.
અહિંસાના શુદ્ધ સત્યને જીવન કરણીમાં ઉતારનાર જૈન સાધુ મહાત્માઓ. ચલ-અચલ સર્વજીના રક્ષક મુનિવરે. રક્ષણ કરે-કરાવે, કરનાર-કરાવનારની પ્રશંસા મુક્ત કંઠે કરે. સર્વને અભય. તે માટે જુઠ નહિ, ચેરી નહિ, અબ્રહ્મ નહિ, પરિગ્રહ પૈસો ટકો નહિ. સંસારની જંજાળથી પર. સર્વના કલ્યાણની ઈચ્છા. સહન કરવાની શક્તિ. ખુલ્લા પગે ભારતવર્ષની ભૂમિ ખુંદવી. સન્મા જનતાને દરવી. સત્ય, નીતિ, ધર્મને ઉપદેશ આપે. તત્વજ્ઞાનના અમૃત પાવા.
વીસમી સદીને વિષમ કાળ. સુધારાને નામે ધર્મમાં સુરંગ ચાંપવાની શરૂઆત, જૈન ધર્મમાં પણ વીતરાગતાનાશક જુથ. વેષ મહાવીરને. પ્રવૃત્તિ પ્રાયઃ સંસારી જેવી. માઝા મૂકી. ગણ્યા ગાંઠયા સંવેગી શુદ્ધ સાધુ ધર્મના ચાહક મહાત્માઓ. સત્તરમી સદીના મહા પૂજ્ય પરમ પંડિત સત્યવિજ્યજીને યાદ કરવા પડે.
૨૦ મી સદીના પૂર્વાર્ધમાં ન્યાયામ્ભાનિધિ પરમારધપાદ શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરીશ્વરજી અપરના આત્મારામજી. જૈન શાસનના ઝળકતા સૂર્યને પ્રકાશ વિશ્વમાં ફેલાયે. દિગંતમાં જૈન ધર્મની સુવાસ ફેલાવા લાગી. તેમના તારક ગુરૂદેવ શ્રી બુટેરાયજી મહારાજા, અને તેઓશ્રીના સમર્થ ધર્મરક્ષક પ્રભાવક સુશિષ્ય નીતિવિજયજી દાદા, પૂ. મૂળચંદજી મહારાજશ્રી પૂ. વૃશ્ચિવિજયજી મહારાજશ્રી આદિ તે વખતના ધ્રુવતારક અને રક્ષક હતા. તેમાં પૂ. આત્મારામજી સાહેબે જે રીતે ઝુંબેશને સામને કર્યો,

Page #241

૧૯૦
પડકાર ઝીલ્યેા, શાસ્ત્રના સનાતન સત્યને અબાધિત રાખ્યુ તે તા વાણીના વિષયની બહારની વાત છે. સિંહના કામ સિંહ જ કરે. સત્યને ખાતર માનપાન અને સમૃદ્ધિને ત્યાગ. અન્ન પાન વિના ચલાવી લેવાની વૃત્તિ. પેાતે ભારે સમ છતાં ખેાજ કરીને સ ંવેગી ગુરૂ માથે ધારણ કરવા. અને તે પણ જે મહાત્માને વાદમાં હરાવ્યા હતા તેમના અદકા શિષ્ય હસતે મુખે સામા પગલે જઇને થવુ'. મૂર્તિ - મંડન અને પજાબને મૂર્તિ મંડિત કરવું, સત્ય અને ન્યાયના સ’પૂર્ણ` પક્ષપાત. જિનવાણી જ અટલ અને અક્ર. તેને જ ઘોષ, તેના જ નિનાદ. ધન્ય રિપુરંદર !
તેઓશ્રીના જ ચરણકમળમાંથી અદ્દભુત શાસન સામ મેળવનાર સમ` સંરક્ષક પ્રૌઢ પ્રતાપી સુવિહિત નામધેય શ્રીમદ્ વિજયકમળસૂરીશ્વરજી મહારાજા, અનન્ય પટ્ટધર બનાવવામાં સમગ્ર મુનિગણને કેટકેટલી મહેનત અને જહેમત પડેલી ! પ ́જાખી, તેજસ્વી શરીર. ગંભીર મુખમુદ્રા, સત્યના જ સમક, સીત્તેરની ઉંમરે પણ ચશ્મા નહિ. એક જ સાદા આસન પર બિરાજમાન, દર્શન કરતાં કેવા આનંદ ઉપજે, અહાભાગ્યે આવા શાસન તેજના દર્શન થયેલા.
પૂ.શ્રી બિરાજમાન હતા ત્યાં સુધી શાસ્ત્ર મર્યાદાઓને તાડનારા ફાવ્યા નહિ. ધમપછાડા ઘણા થયા, લખવાનુ ઘણું લખાયું. ખેલાયું પણ એટલુ'. તી કર મનવાની પણ કલ્પનાઓ થઇ. નિજમાં સનપણાના ડાળ કરનારા પણ જન્મ્યા અને આથમ્યા. સાથ આપનારા સાધુએ પણ મળ્યા પણ પ્રૌઢ પ્રતાપીના પ્રતાપ આગળ કહ્યુ નિપજ્યું નહિ. અમુક ક્ષેત્રામાં નિજના મા, માહ્ય પથ, ફેલાવવા પ્રયત્ના

Page #242

૧૯૧ થયા. પણ પૂ. શ્રીની હાજરીમાં સઘળુ નિષ્ફળ. કારણ કે નિડર શાસ્ત્રીય વક્તા હતા. નૈષ્ઠિક બ્રહ્મચર્યનું તેજ હતું. શ્રધ્ધા નાભિમાં હતી. સ્વ–પર આત્મકલ્યાણ હૈયે રમતું હતું. ચારિત્ર ચુડામણિ હતા.
તેઓશ્રીના સ્વર્ગગમન બાદને કાળ એક જબરજસ્ત આધિનો હતે. જૈન કુળમાં જન્મેલા અને આપણું ગણાતાને અમુક ભાગ ઉધે માર્ગે ચઢી ગયે. તે આત્માઓમાં બુદ્ધિને વિપર્યાસ જન્માવવામાં આવ્યું. જન્માવનારા માન-કીર્તિના ભૂખ્યા અને લેકહિતમાં રંગાએલા. શાસ્ત્રને અને તદ્દગત દષ્ટા તેને અવળી રીતે ખતવનારા. કંઈકના શ્રધ્ધાધનનો નાશ થયે. ક્રિયામાર્ગ પર પણ તરાપ આવી. જ્ઞાનની પરબેને નામે મિથ્યાજ્ઞાનનું વહેણ વહેતું થયું. તેને તે વખતના અને અદ્યતન પરિણામેની ચર્ચામાં ઉતરવું અપ્રસ્તુત થઈ પડશે. આવા કપરા ટાઈમમાં પૂ. શ્રીને સુભગ વાર પૂ. ગીતાર્થસૂરિ પુરંદર શ્રીમદ વિજયદાનસૂરીશ્વરજી મહારાજા અને કવિકુલ કિરીટ શ્રીમદ્દ વિજયેલબ્ધિસૂરીશ્વરજી મહારાજા કટિબધ્ધ હતા. “તમતરણ નામને ભયંકર કેટિના લેખથી શ્રી ભદ્રબાહસ્વામી ૧૪ પૂર્વ ધર શ્રત સ્વામીથી માંડી પ્રાયઃ સર્વ સૂરિપુરંદરને અને અન્ય પ્રકૃષ્ણ મહાત્માઓને વિચિત્ર દષ્ટાંત દ્વારા કેવા ચિતરવામાં આવ્યા તે આલેખવાને કદાચ આ વિશેષાંક
એ છે પડે. તે સામે નિડરતાથી–સ્પષ્ટતાથી રદિઓ પૂ. વિજય લ. સૂ. એ અને તે વખતના પૂ. રામવિજ્યજીએ આપે. પણ સાધુ સંસ્થામાં સૈદ્ધાતિક સત્ય બાબત દ્વિધાનું બીજારોપણ થયું. સત્યને સંપૂર્ણપણે પકડીને પ્રચારનારાની સામે કાદવ ઉછાળવા માંડયે જમાનાને નામે

Page #243

૧૯૨
તદ્દન ઊંધા પાટા જનતાને અંધાવા માંડયા. શાસનમાં ભયંકર શૂળ ખાસવામાં આવ્યું.
ખીજી બાજુ અંગ્રેજ શાસકેાએ એજ્યુકેશન સીવીલીઝીશેન અને પ્રગતિની સુવાળી જાળ પાથરવા માંડી. જુવાળ વધતા ચાલ્યે. પાયામાં ઘા કરવા માટે દીક્ષાના પરમ પવિત્ર સિદ્ધાંતને તદ્દન ઉંધી રીતે ચિતરવા મડયા. લાભ શું ન કરાવે ? છાપાની સૃષ્ટિ પણ તેમાં સપડાઇ. આવા ભયંકર હુમલાના કપરા કાળમાં પ્રાતઃ સ્મરણીય પૂ. વિજયદાનસૂરીશ્વરજીએ કમાલ કરી. નિજના શિષ્ય પૂ. પ્રેમવિજયજી અને પ્રશિષ્ય પૂ. રામવિજયજીને સપૂર્ણ દ્વાર આપી, રક્ષા-પ્રેરણા આપી, ચાક્કસાઇ કરતા રહ્યા, શાસનસિધ્ધાંત રક્ષાના કપરા કાળ હતો. રાજ્યામાં પણ લાગવગથી ખાટા ચિત્રો રજુ થવા માંડયાં. અમ જેવા કેઇ વિરાધના વંટોળમાં સપડાયા.
અધુરામાં પુરૂં પવિત્ર ઉપધાન-ઊજમણા અઠ્ઠાઇ મહેાત્સવ, શાસન પ્રભાવક શેાભા યાત્રાએની પણ ટીકા ટી.પણ શરૂ થયા. વીરના ગણવેષમાં રહેલાઓએ પણ છડેચેાક ટંકા આપ્યા. આમ જૈન શાસન અને શાસનની વિશ્વકલ્યાણકર પ્રણાલિકા ચુંથાવા માંડી. ભવ્યે જનેની આત્મસંપત્તિ ખુલ્લા બજારે લૂંટાવા માંડી.
હવે કરવું શું? પણ પૂ. વિજયદાનસૂરીશ્વરજી એટલે શૂરાતનના ખજાના. પૂ. ઉ. વીરવિજયજીના સુશિષ્ય પુ. વિજયકમળસૂરીશ્વરજીના મુખ્ય પટ્ટધર પરમાકારી–વમાન સાધુગણુના આદ્ય સ્વામી શ્રી સુધર્માસ્વામી ગણધરની પાટપરંપરાને પૂર્ણ વફાદાર કેમ આ બધું જોઈ રહે? કેમ ચલાવી લે?

Page #244

૧૯૩
પિતાના પ્રશિષ્ય પૂ. રામવિજયજીમાં તેઓશ્રીએ અને નૂર, શ્રદ્ધાનું-સમ્યગ્દર્શનનું નિહાળ્યું. પૂ. ગુરૂદેવ પં. શ્રી પ્રેમવિજયજી ગણિવરે સ્વ. શિષ્યમાં વિદ્વત્તાનું પૂર તે ઉભરાવ્યું જ હતું. સાથે બને પૂના આશિવાદને મેળ મળે. સિંહ ગર્જના શરૂ થઈ. સત્યેના નાદ સંભળાવવા માંડયા. જૂઠ-પ્રપંચની જાને તૂટવા માંડી. મુંબઈ જેવી અલબેલી નગરીને યુવાનના કાન પણ સરવા થયા. સત્યની બંસરી બજવા માંડી. માધુરીએ હૈયા ખોલી નાખ્યા. વીતરાગ પ્રવચનના પ્રવચને સત્યને વાચા આપી. સત્યને સભર પ્રચાર થયે. જુઠના હાથ હેઠા પડયા. સત્યના સુરિલા સૂર ભારતવર્ષમાં ગુંજી રહ્યા.
વિપત્તિમાંથી સંપત્તિ સાંપડે ત્યારે કિંમતી અને સદા જીવી પણ બની જાય. ધર્મ અને ધર્મનું મૂળ. સંસાર અને મોક્ષ. સંસારની કટુતા અને મેક્ષની પસૂતા. પાપ અને પુણ્ય. આશ્રવ અને સંવર. નિર્જરાનું મહાતત્વ એ જ ધર્મને અક. આ બધી સાદી સીધી તત્વજ્ઞાનની વાતે. સાદા સરળ શબ્દોમાં લેકગ્ય બનાવવાનું અહોભાગ્ય અને મહાનિર્જશ એ “દાનના લાડીલાને સાંપડયા.
આ બધું વિના વિટંબનાએ નથી બન્યું. પ્રાણ લેવાના સારા પ્રસંગમાંથી પણ પસાર થવું પડેલું. અપમાન, તિરસ્કાર, ભયંકર ગાળાના દાન પણ સહન કરવા પડેલા. પથ્થરમારે અને કેર્ટના તોફાને પણ પાર કરવાં પડેલા. સત્યને શું સહન ન કરવું પડે? પૂ. આત્મારામજી મહારાજે પંજાબમાં શું શું નહોતું સહન કર્યું ! અરે ન્યાયવિશારદ મહાઉપાધ્યાય શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી મહારાજ કેવા કેવા

Page #245

કામાંથી પસાર થએલ? રત્ન તે સરાણે ચડીને જ ઝળકે ને ?
અહિંઆ આ દીક્ષા-સિદ્ધાંત રક્ષાના પ્રસંગે એક શુભનામ યાદ કરવું જ રહ્યું. પૂ. આ. શ્રીમદ્દ સાગરાનંદસૂરીશ્વરજીએ સિદ્ધાંત રક્ષામાં જે અનુપમ સાથ આપે તે ખરેખર તેઓશ્રીના હૈયામાં શાસન પ્રત્યેની દાઝના હૈયામાં જલતે દીપક હતે. જામનગરનું પ્રકરણ અને તે વખતે પૂશ્રી રામવિજ્યજીને પૂ. સાગરજી મહારાજ સાહેબને સત્ય પક્ષે, જેશ્વર ઉપાડ ખરેખર શાસન ઐક્યને અનુરૂપ પમ નમૂને હતે.
આગમપ્રજ્ઞ પૂ આ. શ્રીમદ્ વિજયજંબૂરીશ્વરજી પણ રક્ષા કાર્યમાં મને ફાળે હતા. બીજા પણ અનેક સૈદ્ધાતિક પ્રશ્નોમાં પતે ફરજને અમલ કર્યો છે
પ્રસ્તુત દીક્ષા સિધ્ધાંત રક્ષા અજબ રીતે થઈ ગઈ. ગાયકવાડી સ્ટેટને ગોઝારે કાયદે પણ વિલીનતાના યુગમાં વિલિન થશે. અને ત્યાર પછી તે ૧૯૨ માં મુંબઈની અલબેલી નગરીમાં સિધ્ધાંતમહોદધિ-કર્મસાહિત્ય પ્રકાણ્ડવેત્તા. પરમ ગુરૂભગવંત શ્રીમદ્ વિજયપ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજાએ આ પુણ્યનામધેય મહાત્માને આચાર્ય પદે બિરાજમાન કરી નર-શૂર અને તેજસૂ એર વધારી મૂક્યા. અરે જડવાદના ભયંકર યુગમાં શાસનને એક સાચે, નિડર, વફાદાર, ગંભીર ગીતાર્થ સુકાની સાં. આ હતી અમારા શિરતાજ “પ્રેમની આંતરિક પરીક્ષા અને શાસન સમર્પિતતા .
પ્રસંગો અને ચિત્ર પ્રસંગે શાસનરક્ષાના, જીવદયાના, સિદ્ધાંત પ્રચારના આ પરમાનંદી મહાન ગુરૂશિષ્યના આલેખતા પાંચ પાનાનું પુસ્તક નાનું પડી જાય, પણ અકબર

Page #246

૧૯૫ બાદશાહ પ્રતિબંધક મહાન સૂરિ સમ્રાટ શ્રીમદ્દ હીરવિજયસૂરીશ્વરજી મહારાજા પછીના ચાર વર્ષે એક અદ્ભુત સમુદાયના સર્જકનું પવિત્ર જીવન કવન હૈયું રમતું, કિતાબના પાને મૂકવાનું મન કેમ રોકી શકાય? શક્તિ નહિ પણ ભક્તિ તે સાચી.
ચારિત્રચૂડામણિના સુભગ પરિચયમાં મુખ્યતયા વડેદરા શહેરમાં પ્રાયઃ સં. ૧૯૮૮ માં દીક્ષા–વિરોધી તરીકે આવવાનું થયું. વિરોધ માત્ર અણસમજણભર્યો અને છાપાઓની રામાયણે. સાથે એક પૂર્ણ જમાનવાદી સાધુજીના વધુ પડતા પરિચયે.
તેઓ કૃપાળુશ્રીજીને વિશેષ પરિચય, કૃપાછાયા સં. ૧૯૯૮. ઉદારદિલ સુશ્રાવક માણેકલાલ ચુનીલાલના ઉપધાન પ્રસંગે આરાધના કરતા મળ્યા. શું જ્ઞાન સંવેદન ! પરેઢીએ ચાર વાગે, પાટ ઉપર નીચા નમી, બન્ને બાજુ બે વિદ્વાન શિષ્યની પીઠ પર હાથ ફેરવતા “કમ્મપયડીની સુવિશદ વાચના સ્વમુખે આપી રહ્યા હતા?
પ્રશ્ન થયે. કે આલ્હાદક! કે પ્રેરક! તારે આ બધો અભ્યાસ ક્યારે કર છે? તારે બધી અનુકુળતા છે. • બોલ છે કાંઈ ઉણપ? થઈ જા તૈયાર. વેધક વાણી સાચી પડી, ચોવીસ વર્ષ પછી. પણે ચારિત્ર રત્નનું બીજ અને ખી રીતે નાખી દીધું..ધન્ય કળા, ધન્ય શાસન
પાટ પર પિતે બિરાજમાન છે. મુંબઈ અધેરીના ઉપામયે દીક્ષા-સિદ્ધાંત રક્ષામાં ખૂબ જ અનુમોદનીય સ્વભેગ આપનાર જૈન આલમમાં જાણીતા સુશ્રાવક ચીમનલાલ કડીયા પૂ. શ્રીની પ્રતિકૃતિ લેવા કોશિષ કરે છે. “કડીયા એ નહિ બને મુખારવિંદ આડું કપડું ધરી દીધું. આચાર

Page #247

૧૯૬ શિમ અમારા પ્રેમને આ ઉન્નત હતા.
મુંબઈથી વિહાર કરતા ભરૂચ પધાર્યા. શાસન સમુ દાયની વાતે નીકળી પડી. શું શાસન વિના, શું ચારિત્ર પ્રિમ કે ઉન્નત પવિત્ર ભાવ, સાથે જ કેવી સરળતા. સવ શિષ્યોના ચારિત્ર ધનની સતત સદાની કાળજી.
હભાઈ પધાર્યા. વડોદરાના શ્રી સંઘની વિનંતિ, સાહેબ ૪૫ મૂર્તિઓને કટિબધ્ય પ્રવેશ ઈચ્છીએ છીએ. મંજુર. બે માઈલ દૂરથી પ્રવેશ સામૈયું. જજોની હાજરી. બે બાજુ બે બાળમુનિવર, પૂ. પુણ્યપાળવિજયજી, પૂ. જિનચંદ્રવિજયજી. જૈન-જૈનેતરની અનુમોદના. પૂ. શ્રીએ પફબાણ નથી પાળ્યું. ૫. બાળમુનિવર કેમ પાળે? ભાર બપરતાપ પુરે એક વાગી ગયા છે કે સુંદર ભક્તિ ચાગ ! આ હતા સંસ્કાર સ્વામીના સંસ્કાર, સ્વમાં હોય તે પ્રાયઃ પરમાં તરે,
ઉંઝામાં બિરાજમાન છે. ૬ સાધુ મહાત્મા સાથે. વાને દુઃખ ભયંકર ઉપડે છે. બપોરના બે વાગ્યા છે. તાય છેમ ધીબે છે. બહાર ઠલે જવા તૈયાર થયા. ઘણી વિનંતિ થઈ. સેવકે પણ કરી. શુદ્ધ ભૂમિ કમ્પાઉન્ડમાં લભ્ય હતી, પણ ના બહાર તે, બહાર ! બલિહારી છે સહનશીલતાની!
સાત સાત પૂ. પંન્યાસજી પાટ પાસે. સુંદર શાસ ચર્ચા ઉપડી. વિકટ પ્રશ્ન ઉકેલ થયે નહિં. બીમાર હાલતમાં બેઠા થયા. વીસ મિનિટ એક ધાર વાણી પ્રવાહ. સર્વ શા સરસ ઉકેલ, શાસ્ત્રવેદિતાનું સભર દર્શન થયું.
પીંડવાડાની પવિત્ર જન્મભૂમિ. શેરી માંદગી. સુશ્રાવક વૈદ્યરાજ શાંતિભાઈ વડોદરાવાળા નાડી તપાસે છે. જરાએ

Page #248

ઉત્સુકતા નહિ. શાંત મુદ્રા. બિચારો વ્યાધિ પણ હેરાન થતું હશે. ટ્રીટમેન્ટ છએક માસ ચાલી. પણ જ્યારે પ્રશ્ન થાય ત્યારે કેવા? બલ, પ, કમસૂરીશ્વરજી કેટલા આસન પાથરવા દેતા ? આવી આધકમી ચીજ શા માટે ? કયાં સુધી ? દેવું તે ઓછું થાય તે જ સારું ને?
અને કમાલ કરી અને પૂ. ગુરૂશિષ્ય. જેને આલમને આશ્ચર્યમાં ડુબાડી દીધી. ભારે જદુગરે બને. સંતલસ કરી વિચાર વિનિમય કર્યો. શાસન અને શ્રી સંઘની શાંતિ ખાતર અણચિંતા કલ્પનામાં પણ ન આવે એવે ફેરફાર સમય પરતે કરી દીધું. પણ સાથે સત્યને નિડરતાથી જાહેર કરી ઉભું જ રાખ્યું. શાસનની ઉડી સમજણ અને સમર્પિતતા તે આનું નામ..
ડીસામાં તે શાસનની પરમ દાઝ અને દીર્ઘદર્શિતાના દિવ્યદર્શન થયા. કૃપાવતાર મળતા હાજર. આજ્ઞા થઈ આ કાર્ય યુક્તિપૂર્વક પાર પાડવામાં શાસનની પ્રભાવના અને ગૌરવ છે. તહત્તિ. વિચાર સ્પર્શી ગયે કે આટલી જૈફ ઉમરે પણ ધગશ એક ઉગતા યુવાનની! શાસનની ચિંતા કયા સામર્થ્યને ન સરજે.
સેવકને બીજો ઓર્ડર કૃપાદૃષ્ટિને મળે. જે હવે તું સમજી જા. વિલંબ ખોટો છે. તને હવે વધારે સંસારમાં રખાય નહિ. નબળાઈ ખંખેરી નાખ. કેવી અનુપમ તારક વાણી ! કે ઉમદા પૌષ્ટિક પ્રસાદ! આવા હૈયા સસરા ઉતરી, તારક બનનાર વિરલ. અનંતશઃ વંદના એ તારક ભાવને !
સં. ૨૦૨૨ ચૈત્ર સુ. ૬ પ્રેમથી પિતાના બનાવીને સમજાવવાની કળા. સાહેબ, આપ વડેદરા પધારે. ત્રણે

Page #249

દક્ષા આપ દયાળુના વરદ હસ્તે થાય, શાસન શેભા ક્ષેત્ર અપેક્ષાયે વધુ દીપી ઉઠે. જે તારી વાત બરાબર છે. હું પચાસ સાધુ સાથે આવવા ભાવના રાખું છું. પણ ખંભાત જૈન શાળાનું ઉદઘાટન વે, સુ. ૮, દીક્ષાઓ . સુ. ૪. શ્રાવકો દ્વારા તું ખંભાત ટાઈમસર પહોંચાડે, પણ સાધુઓનું દિલ દુઃખાય અને સમજી જા. સાધુઓને મારે દેડાવવા નથી. પાદ કમળમાં મસ્તક મૂક્યા સિવાય બીજું શું ઉચ્ચારાય ? - પૂ. શ્રી અમદાવાદ પિરવાડ સેસાયટી ઉપાશ્રયને પવિત્ર કરી રહ્યા છે. સં. ૨૦૨૨ કર્મસાહિત્ય પ્રકાશનનું વાતાવરણ ગુંજી રહ્યું છે. સેવક સાધુપણામાં, પૂ. શ્રીની સાનિધ્યમાં પ્રકાશન પદ્ધતિ સુશ્રાવકને સમજાવી રહેલ છે. આ શ્રેણીના ૧૫ પુખે વિ. ત્યાં તે પૂ. શ્રીને યુવાન આત્મામાંથી વાગૂ પ્રવાહ વહેતે થે. “પંદર કેમ કહે છે? હેજે ૧૦૦ ગ્રંથ નિર્માણ થશે. આતે એક જ તત્વ ભેદ પર હજુ લખાય છે. કેટલી ઉંડી ધગશ ! કેટલી ઉદાત્ત ભાવના!
ખરેખર કર્મ સાહિત્ય પૂ. શ્રીના પ્રાણ હતા. પરમાશ પણ એટલો જ ક્ષોપશમ અને યાદ દાસ્ત પણ ગજબ. અંતિમ દિવસના સુપ્રભાતે પણ પૂ. કીતિચંદ્રવિજયજીને એ જ પ્રેરણું. અને તે સાકાર રૂપ લઈ રહેલ છે. સારાએ કર્મ સાહિત્યને નવજીવન આપી શાસનના સૂતમ સાહિત્યની અપૂર્વ રક્ષા કરી છે. જ્ઞાનધનના. એ સ્વામીએ.
સંયમચારિત્રએ તે જગમશહૂર છે એમના. સર્વ ગો અને સર્વ સમુદાયમાં, ગુણાનુરાગી આત્માઓ નત મસ્તકે તે

Page #250

' ૧૯૯ ગુણની પ્રશંસા કરતા જ રહ્યા છે. અંતિમ દિવસની સંધ્યાએઆ અદકા સેવને શાસનની વાતમાં ચારિત્ર શુદ્ધિની જ વાત મૂખ્યતાએ સૂચવી હતી. તાણવાણાથી વણાએલ હ પૂ. શ્રીને આત્મા નિષ્કલંક ચારિત્ર સાથે. દેહદમન અને વ્યાધિસહન એમનું પ્રગટ વ્રત હતું. વરશ્રેષ્ઠ જીવન જીવી ગયા આ કાળમાં
શાસનને ૩૦૦ સાધુ રને સમર્યા. તર્ક, ન્યાય, કર્મસાહિત્ય પ્રકરણદિમાં પાવરધા બનાવ્યા. ઉપદેશ શૈલી શાસ્ત્રાનુસારી સ. ત૫ સારાએ સમુદાયને એક વિશિષ્ટ ગૌરવભર્યો ગ્રંથ માગે છે. અવસરે એનું સર્જન શ્રી ચતુર્વિધ સંઘને વિશિષ્ટ અનુમોદનાનું સાધન બનશે. પરંપરા કેવી અડોલ ધર્મ કલા–ધમ રક્ષા ધર્મ પ્રભાવના સર્જશે? આનાથી ઉંચી કયી શાસન રક્ષા હશે?
આવી મહાકાય શાસન રક્ષા સર્વતોમુખી સજીને ૨૦૨૪ ના વૈ. વ. ૧૧ રાત્રે ૧૦-૪૦ મીનીટે “વિશ્વશ્રેષ્ઠ મહાપુરૂષ સ્વના દેહને ત્યજી સ્વર્ગલેકમાં પધાર્યા. પણ તે પરમસંતની સુવાસ-સમ્યગદર્શન–જ્ઞાન ચરિત્ર રૂપે જીવંત રહી આજે અનેક આત્માઓને જીવન-સુરભિ આપી રહેલ છે.
એ પરમોપકારી વાત્સલ્યનિધિ પરમગુરૂ ભગવંતના ચરણ કમળમાં આ છે માત્ર એક પુપપાંખડી અનંતશઃ વંદનાવલિ પૂર્વક.
અત્યારે તે સમર્થ શાસનરક્ષક, ગંભીર ગીતાર્થ મહાપુરૂષ તરીકે, સ્વ. શ્રીમદુના પટ્ટાલંકાર, શ્રીમદ્ વિજ્યરામચંદ્રસૂરીશ્વરજી બિરાજમાન છે. તેઓશ્રીની સુચારૂ શૈલીમાં દર્શનશાસ્ત્રની છણાવટ કરવાની છટા અને શાસ્ત્રના અર્કને મંથન દ્વારા સચેટ રીતે ૫. સાપુ સમુદાય સમક્ષ મૂક
પ્રભાવ મહાકાય
૧૦-
જ પથાય

Page #251

૨૦૦
વાની અદ્ભૂત કળાનું રસપાન અને જ્ઞાન થયું. ૨૦૨૪ના ચાતુર્માસે-ખભાત જૈન શાળામાં ૬૦ પૂજાને અપાતી
વાચનામાં.
વ્યાખ્યાનમાં શાસ્ત્રીય પદાર્થને સસાર ભૂંડા અને મેક્ષ જ રૂડ”ના કેન્દ્રબિંદુથી મુકવાની અનુપમશક્તિ, શાસનની સઘળીએ પ્રક્રિયાને શુદ્ધિરૂપે સતત જાળવી રાખવાની ખેવના. સામાના હૈયામાં-અતિસુખી આત્મામાં શુ વિરાગ પેદા કરવાની જાગિરી. જમાનાએવેરેલા માનવ વિનાશના ખીજમાંથી કુટેલા અકુરા અને તેમાંથી પ્રાપ્ત માહાફળની સભાનતા જગવવી. પરમસત્યને પુરા જોશથી પ્રગટ કરવું. કેાઈની સેહ કે અજામણુ નહિ
શાસ્ત્ર એજ ચક્ષુ, ઔચિત્ય આત્મસાત. કર્મ પ્રકૃતિ સામે સતત નીતરતી જાગૃત-નજર. તેમાંથી મધુરૂ વાત્સલ્ય પરિચયમાં આવનાર પામર આત્માને પણ ‘પરમ' બનાવવાની ઉચ્ચત્તમ ભાવના-વિ. વિ. આત્મશક્તિને વધુને વધુ ક્ષયે પશમ ભાવથી ખીલવી રહેલા. મહાન માનસશાસ્ત્રી–ધી ગ્રેટેસ્ટ સાયકલાજીષ્ટ શ્રીમદ્ વિજયરામચંદ્રસૂરીશ્વરજી.
ધન અને સંપત્તિ (મની એન્ડ મેટલ) પાછળ દુનિયા જ્યારે ગાંડીતુર બની ને સત્તાની સાઠમારીમાં હજારાની લાખેની કતલે આમ ચાલી રહી છે અને તે પણ વિશ્વ શાંતિને નામે, ભારત જેવા વિશિષ્ટ આ દેશમાં પણ આવી મારક ઘાતક વાતા, સીવીલીઝેશન અને એજ્યુકેશન તરીકે વ્યાપક બની છે. જૈનામાં પણ આ ભુતાવળનુ તાંડવ જોર પકડતુ જાય છે. તેવા ભયંકર કાળે, આવા એક સમ' શાસ્ત્રવેદી મહાપુરૂષ, વિશ્વના કલ્યાણ માટે, શાસનના વધુ પ્રમળ રક્ષક બન્યા રહેા એજ શાસનદેવને પ્રાથના.

Page #252

૨૧. શાસનના સૂરિપુરંદરની રક્ષાભાવનાને આ છે એક સામાન્ય અંજલિ. મહાપૂજ્ય શ્રીમદ્ વિજયાનંદ સુરીશ્વરજી મહારાજા એટલે શાસનનું અને સમુદાયનું સર્વશ્રેષ્ઠ ગૌરવ. તેઓશ્રીના અને ત્યાર પછી ઠેઠ સ્વ. પરમ ગુરૂભગવંત સુધીના વિશિષ્ટ ચૂંટયા પ્રસંગે પણ શુદ્ધ શ્રધ્ધાનું શુરાતન જન્માવે તેમ છે. કેઈ વિશિષ્ટ શૈલીના લેખક મધુરી આલ્હાદક ભાષમાં સર્જન કરી સ્વ પર ઉપકાર સાથે એવી પ્રાર્થના.
十三三三三三三三三三三三三三国
જ પરમતારક વાત્સલ્યમૂર્તિની જ છે
પુણ્યસ્મૃતિ
૨૦૨૫ હૈ. વ. ૧૧ એ પુણ્ય તિથિ. ભારતવર્ષના મહાન સંત, સર્વ શ્રેષ્ઠ જૈનાચાર્ય, ત્યાગ-તપ-સંયમસ્વાધ્યાયના અનેખા ધણી. વૈરાગ્યરસના પાલક-પ્રચારક, ત્રિશતમુનિગણ-અધિપતિ, કારુણ્યનિધિ સ્વ. પરમારાધ્ય પાદ પરમગુરૂદેવ પ્રાતઃ સ્મરણીય શ્રીમદ્ વિજય પ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજને કોટિશઃ કેટિશઃ વન્દનાવલિ.
મહાન ગુરૂદેવ ! બાર માસના વહાણું વહી ગયા. ગુણનિધિ-ગાંભીર્યસાગર, આપની “પુણ્ય સ્મૃતિ એજ અમારૂ આપના સાચા ભક્તોનું જીવન અમૃત. આપની પ્રરણા વાણી એજ સંજીવની. એ સંજીવનીને વધુ ને વધુ, પૂરજોશમાં

Page #253

મુખ્ય અને
સર્જન છે કે
ઘર
અને પૂરબહારમાં પ્રકાશી રહ્યા છે આપને સર્વતોમુખી મૂખ્ય અંતેવાસી આરાધ્ધપાદ શ્રીમદ્ વિજયરામચંદ્રસૂરીશ્વ ૨જી મહારાજ.
પ્રભે! એ આપના અપૂર્વ સર્જને ઘેલું લગાડયું છે જૈન-આલમમાં. “બસ સંસાર ભૂડે અને મોક્ષ ડો. “ઘર છેડે યા છોડવા જે હેયે બેસાડો ‘વિષયકષાય એજ સંસાર. “શાસન અને શાસનના શિરતાજ અરિહંત એજ શરણ. “સત્ય અને નીતિ એતે શાસનના બચ્ચા. હૈયું સ્વચ્છ, નિર્મળ અને સત્યને ઝંખતુ બનાવે.
પરમપકારી ! આપ શાસનના હતા. શાસન આપનું હતું. આપશ્રી ચતુર્વિધ સંઘના ધ્રુવતારા હતા. અને આ અદકા સેવક માટે તે આપ શું શું નહોતા! સૂરવિર્ય ! પેલી પાંચ સમિતિ અને ગુપ્તિ અને તેમાંએ મુહપત્તિ - અને દંડાસનને સદા ઉપગ. સાડાત્રણ હાથની ધુસરદષ્ટિવાણીમાં મીઠાશ અને નમ્રતા છે. વાતે આપની કેમ જ ભૂલાય ?
મહાગિ! આપ તે જ્યાં હશે ત્યાં સદ્દવિચારની શ્રેણિમાં ચઢતી કળાએ રમતા હશે! કારણ કે આપનું જીવન અપ્રમત્ત અને ધ્યાનમાં જ ગયું છે. સર્વતીર્થને દર્શનમાં આપની રાત્રિઓ કેવી સુરમ્ય બનતી ? આપનું વિરાટ સાહિત્ય સર્જન એટલે શાસનનું એક અનોખું પવિત્ર અંગ. તેને મઠારી રહ્યા છે આપને સુશિષ્યો ! ' ઉપશમ રસના દરિયા ! આપની એ અંતિમ પળો. એજ આપના પ્રથમ અંતેવાસી, આપના પવિત્ર મસ્તક પાસે, નવકારમંત્રને મધુર અવનિ આપના કર્ણમાં ગુંજતો કરે, અને આપ શુભ ધ્યાનમાં ક્ષમાજવી બની, હૈયે શાસન રાખી, સ્વર્ગ સંચરો ! ધન્ય ગુરૂદેવ ! ધન્ય ગુરૂદેવ !

Page #254

&
ચ મ કા રા
૧. જીવન અને મૃત્યુ. જીવન પર્વતના કેરેમિભતે ઉચ્ચર્યા. વીતરાગ શાસ મનની શ્રી જિનેશ્વરે ફરમાવેલી, સુવિશદ વિશ્વકલ્યાણકારી આજ્ઞાઓ જીવનભર માટે વિવિધ ત્રિવિધ સ્વીકારી. એટલે જ જગતપૂજ્ય બન્યા. એ આજ્ઞામાંની કેઈપણ આજ્ઞાને જાણી બુઝીને અવગણે એ સાધુ નહિ. પણ વેષમાં રહી, વેષને બેવફા બનનાર અશ્રધ્ધાળુ-અબુને લાભ લેનાર દંભી ગણાય.
ચિત્રભાનું ઉપનામધારી એક આત્માની મુનિવેશમાં વિદેશ જવાની વાતમાં આટલું આશ્ચર્ય શું? ખળભળાટ પણ શા માટે ? ઉત્સુત્ર ભાષકે માટે અંતિમ પ્રાયઃ આવું જ આવે. અનંતા તીર્થકરોની આજ્ઞા પર પગ મૂકવામાં બહાદુરી માને અને છડેચોકે તેવા વિધાન કરે છતાં મુનિવેષ વિધિપૂર્વક પિતાના પૂ. ગુરૂને પાછો આપવા જેટલી પણ હિમ્મત ન ધરે શાણા સમાજમાં એ મરદાઈ નથી ગણાતી. બાકી તે “અહોરૂપમ અધ્વનિ' ને જમાને છે. મુનિપણાનું તે આત્મા માટે મૃત્યુ સર્જાઈ ગયું. ૨, ધાર્મિક શિક્ષણની ગુલબાંગે કે નર્યો દંભ ? મુંબઈમા ધમ શિક્ષણના આશયથી ગણાય તે રીતે

Page #255

૨૦૪ એક પ્રવૃત્તિ શરૂ થઈ. એકીકરણને પણ પ્રયાસ શરૂ થયે. કંઈક લાલબત્તીઓ પણ ધરાઈ. તે પ્રયાસે પ્રાણઘાતી પણ ગણુયા. પૂ. આચાર્યાદિ મુનિવરને ઠીક ઠીક સહગ પણ મળે. પણ પછી તે પાઠયપુસ્તકે આદિની પ્રવૃત્તિ સામે સુગ્ય સ્થાનેથી રેડ સીગ્નલ ધરાયે. પણ સમાજ બાહ્ય આકર્ષણથી ખેંચાયે જાય છે, અંતિમ પરીણામ “મનસુખભાઈ તારાચંદે, નિબંધ તારણ રૂપે બહાર પાડેલ સંચયમાં જણાઈ આવ્યું. લાલબત્તી ધરનારા દીર્ઘદ્રષ્ટા હતા, સાચા હતા. અને સાચા નીવડ્યા.
વર્ષો પહેલાના નાસ્તિક-બીસ્કુલ ધર્મ સમજણ વગરના વિચારોનું પાછુ ધર્મ-શિક્ષણને નામે પુનરાવર્તન થવા માંડ્યું છે. થોડી વાનગીઓ અશ્રધ્ધાના અંધકારની –
૧. હવે સાધુઓએ બાળવયમાં અપાતી દીક્ષાઓ બંધ કરી દેવી જોઈએ.
૨. સાધુઓએ સમાજના બાળક માટે વ્યવહારિક જ્ઞાન આપતી સંસ્થાઓ ખોલાવવી જોઈએ.
૩. આજે તપશ્ચર્યાઓ ઘણી વધી છે. બાળકથી લઈને બુઢ્ઢા સુધી ખૂબ જ સક્રિય રસ લે છે.
પરિસ્થિતિ ધરખમ સુધારો માંગે છે. ૪. સાધુઓ હવે પિતાની દિશા ફેરવે.......
પ. મનસુખલાલભાઈ મહેરછાપ મારે છે. “આ વાતથી હું અક્ષરશઃ સમ્મત થાઉ છું. આના સિવાય જૈન સમાજેને ઉધ્ધાર શકય નથી જ!”
વાહ રે વાહ! જૈન શાસનનું અસ્તિત્વ મીટાવી દેવાવામાં જ “મહેતાને સમાજને ઉદ્ધાર દેખાય. અજ્ઞાન એ મહા અંધાર’ તે આજ રીતે ને ?

Page #256

૨૦૫
૩. જૈન શાસનમાં રહેલા પૂજેને?
મહાશાસન વિશ્વનું–વિશ્વના ભવ્ય જીવોનું સંરક્ષક છે. આપ સૂત્રધારે છે. “સબ મીલ અપની અપની ગાવે' માં પરિસ્થિતિ કેવી કપરી અને ઘાતક સર્જાએ જાય છે, તે આપ નજરે નિહાળો છે. નરી ઉપેક્ષા જ સેવશે? કે રક્ષણ નીતિને તાજી કરી, તેના પાન શ્રી સંઘને કરાવશે ? જે થઈ રહ્યું છે, બની રહ્યું છે, એ તે પાશેરામાં પહેલી પૂણી છે. દૂરગામી પરિણામે કહેતા હૈયું ધબકે છે. વિચાર શ્રેણી થંભી જાય છે. પરમપ્રભુના મહા પવિત્ર શાસનની ઉપેક્ષા અને અવગણના દુનિયાને કેવા અને કેટલા ઉંડા અધઃપતનમાં ઉતારી રહી છે, તે હવે તે આંખ પ્રત્યક્ષ છે.
સમાજના-શ્રી સંઘના-ભારત વર્ષના ઉત્કર્ષ માટે પણ “વિતરાગવાણી'ની સાચી સમજ અને સૌરભ ફેલાવવાની અતિ આવશ્યકતા માનનાર-તેના ઉંડાણનું મંથન કરનાર જેને જ આ વિજ્ઞપ્તિ કરી શકાય ને? હજી બાજી હાથમાં છે. વેરાન ભૂમિમાં છેલ્લે પાટલે બેસેલી પ્રજામાં પછી જાગૃતિ લાવવી ભારે પડશે હે!
૪. લક્ષ્મી નંદનને! પૂર્વના કેઈક થઈ ગયેલા પુણ્યથી લક્ષમી અને કીતિ મળેલા છે. તેની સાથે સાચી–ઉત્કર્ષકારી સમજનું મિલાન કરે. નહિ તે એજ લક્ષમી અને કીર્તિ, સ્વઆત્માને ભરખી ખાશે. ધર્મ અને શાસન ઊંડી સમજ માગે છે. માત્ર તરંગ અને જમાનાની દેટ કર્મસત્તાના કારમાં પંજામાંથી નહિ બચાવી શકે, સર્વજ્ઞ ભગવંત જિનેશ્વર દેવેને સર્વ શ્રેષ્ઠ વિશ્વતારક માર્ગ ઉંડી બુદ્ધિ પૂર્વક શુદ્ધ અન્વેષણ

Page #257

હૈધાનું માંગે છે. હૈયું નહિ ફરે તે આત્મા ઘવાશે. દુર્ગ તિના દ્વાર ખુલ્લા થશે. શાણાઓ તેને ખુલ્લા ન જ થવા દે. છેવટે ધર્મ અને શાસનની બાબતમાં તે શુદ્ધ પ્રરૂપક પૂને પૂછો અને અનુસરો.
૫. ભારત વર્ષની ભવ્ય પ્રજા જોગ. આર્યાવર્તના પવિત્ર આર્ય સંસ્કારના લેહીમાં જન્મેલ જનતા કેમ મોટા ભાગે ઉધે માર્ગે દેરવાઈ રહી છે? આટઆટલી હાલાકી અને કપરા અનુભવ પછી પણ? ઈચ્છાતું સુખ-કપેલું સુખ પણ મળતું નથી, નરી આંધી વ્યાપી રહી છે. જાહેર ક્ષેત્રે કે ખાનગી વર્તુળમાં પણ! ન શાન્તિ ન સુખ, ન સમાધિ. ભયંકર વાતાવરણ પેદા થઈ ગયું છે છેલ્લા ત્રીસ વર્ષમાં જ. વેપારીને ચેન નહિ. નોકરીયાતને ઉંઘ નહિ- શ્રીમંતને શાંતિ નહિઅને મધ્યમને ? દેખા દેખી કરવાને ચાળ લાગે. વગર પૈસે અને વગર પુણ્ય. આ ચાળે કેણે લગાડ? આવું અપલક્ષણ પેદા કરનારે ભારતનું ભલું કર્યું કે દુઃખનો દરિયે વિસ્તાર્યો ? શાંત જળમાં વમળ પેદા કર્યા?
સૌ પિતાના પુણ્યને–ભાગ્યને, પૂર્વજન્મની અને સાથે આ જન્મની કાર્યવાહીને વિચારે, પરલેક-આત્મા સન્મુખ રાખે... ચંચળ લહમી અને ક્ષણ વિનાશી દેહને સતત ખ્યાલ રાખે. બેટી જરૂરિયાત પર કાપ મુકે. બેફામ ઇન્દ્રિયો પર કાબું! રાખે.આજે પણ ભારતવર્ષમાં સ્વર્ગ ઉતરે. ઉતારવું છે ને? . દયા અને દાની શક્તિ અનુસાર બે છે પાયાઆત્મકલ્યાણના અને આબાદીના

Page #258

' 8 શ્રી સંઘ અને સમાજ *
અનાદિકાલીન પ્રવાહને અનંત કાળ પસાર થઈ ગયે આપણે “પતન અને ઉત્થાનના પ્રવાહમાં ચકરી ખાયા કરીએ છીએ. અનેક કુસંસ્કારે અને પ્રાય: નહિ જેવા સુસંસ્કારોની વાસનાથી વાસિત જીવાત્મા અનેક પ્રકારના જીવનમાંથી પસાર થઇ જાય છે, પશુ જીવનની પામરતા પણ અનુભવી, દેવલેકના દિવ્ય આનંદમાં પણ રસ તરબોળ બન્યા. નારકી જીવનની તે જાણે મોટા ભાગમથી શ્રધ્ધા જ જતી રહી છે, અને માનવજીવન મેંઘેરું' એ કહાણું પણ રહેણમાં દેખાતી નથી.
પણ પેલી કમસત્તા ભલભલાના છક્કા છેડા નાખે છે. માંધતાઓના માન મૂકવે છે. માલદારેની મન મલીનતા અને અકડાઈને ઓગાળી નાખે છે. સત્તાધીશેની સરમુખત્યારીને ધૂળમાં રોળી નાખે છે. આની અકળામણ જે અનુભવે છે, પાયામાં જ કાંઈક ખોટું છે એમ જેને સમજાય છે, કેઈક ઉંચું શરણું શોધે છે, તે આત્માને “ધર્મન જેવી વસ્તુ ગમે છે, તેને શોધે છે.
અનંતજ્ઞાની વીતરાગ પમાત્માઓએ “ધર્મનું શુબ સ્વરૂપ આત્માની સાચી ઓળખ અને તેના મૂળ સ્વરૂપને પ્રગટ કરવામાં ચીંધ્યું. એ ચીંધેલા માર્ગે જે ચાલ્યા તે સાધુ બન્યા. સાધ્વી થયા ઉંચા માર્ગને આચરવા અશક્ત પણ

Page #259

૨૦૮ તે માટે તરફડતા ગૃહીધર્મને આરાધવા લાગ્યા. શાસ્ત્ર શ્રવણ ગુરૂમુખે, હેય ઉપાદેયને વિવેક, અને શુધ્ધ તારક ક્રિયાને શકય અમલ. આ ત્રણ ગુણને પ્રધાન બનાવ્યા, એટલે શ્રાવક શ્રાવિકા બન્યા.
આમ પરમાતમ શાસનના ચાર અંગને શ્રી સંઘ બને. તે જ શ્રમણ પ્રધાન શ્રી સંઘ. બાકી રહ્યા અને સત્ય અને નીતિના પંથને ધ્યેયમાં રાખે, શક્ય એટલે પૂરે અમલ કરવા લાગ્યા તે માનવ સમૂહ “સમાજ' તરીકે ઓળખાયે. આનાથી હેઠની કક્ષાના વ્યવહાર શુન્ય, ભેગેપગ પાછળ પાગલ અને માનપાનમાં અંધ, તેવાઓની સમાજમાં બીલકુલ કિંમત નહિ સમાજ સેવાઓથી ખૂબ જ સાવચેત રહે.
આ સર્વ સામાન્ય ધેરણ આંખ સામે રાખી આજના કેટલાક પ્રશ્નોને વિચાર વિનિમય કરવામાં આવે. માનસિક તુલા સાચવવામાં આવે. તે આજની “ટક પરિસ્થિતિને હૂબહુ ખ્યાલ આવ્યા વગર રહે નહિ. ક્યા કુતએ ક્યા સુતને કયાં, કેટલી અને કેવી રીતે ધક્કે ચડાવી દીધા છે, તે તુર્ત સમજાય. તે સમજાતાં પાપી પ્રત્યે તિરસ્કાર નહિ અને અજ્ઞ પ્રત્યે કરૂણું, એમ વિશદ મન પૂર્વક “સમાજના ઉત્કર્ષને સાચો રાહ મલે જ મલે. અન્યાય કેઈને નહિ અને ન્યાય સર્વ પ્રશંસે તે.
આજે શ્રી સંઘના અને સમાજના કાર્યોને “ભેળ” બનાવાય છે. તેમાંથી અનેક સંઘર્ષો જન્મે છે. કક્ષા–સ્ટેજ જુદા છે. એકના કાર્યમાં-એકની લીમીટમાં, જરાએ સમજ વિના બલ્ક સમજ વિનાના અજ્ઞાનને સારી જાણકારી માની લઈને બીજે ઘૂસવા જાય છે, એટલે અનેક દૂષણે જન્મ

Page #260

૨૦e છે. જે દૂષણે મેટા થતાં શ્રી સંઘ અને સમાજને કેશ ખાય છે.
શ્રી સંઘ-, શ્રીમદ્દ તીર્થકરદેવે, જેઓ સર્વજ્ઞ અને વીતરાગ છે તે મહાકાણિક વિશ્વોપકારી પરમાત્માના મહા શાસનને સંપૂર્ણ શ્રદ્ધાથી માનનાર છે. તે મહા શાસનની આજ્ઞાઓ જગતના મહા ઉપકાર માટે વિશ્વભરના આત્માઓની શ્રી (દ્રવ્ય અને ભાવ) સુખાકારીના રક્ષણાર્થે પંચાંગી સારામાં સ્વચ્છ અને સ્પષ્ટ રૂપમાં ગુંથાએલ છે. એટલે શ્રી સંઘની સઘળીએ કાર્યવાહી આમ-કલ્યાણલક્ષી જ બની રહે એ સ્વાભાવિક અને તદુન સુસંગત છે. બલકે એ બીજા “સામાજીક કાર્યોમાં હસ્તક્ષેપ કરવા જાય તે માર્ગ ચૂકે છે અને નાથની આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘે છે. શ્રી સંઘમાં રહેલી વ્યક્તિ સમાજ સાથે તે સંકળાએલી છે. એટલે કક્ષાભેદે વ્યક્તિની કાર્યવાહીને પણ સમાજગત ભેદાનભેદ ઉભા રહેશે જ. પૂ. સાધુ સાધ્વી ગણની ઉચ્ચ કક્ષાની કાર્યવાહી તદ્દન જુદા જ ઉંચા પ્રકારની બની રહે એ જ ન્યાય છે. જ્યારે આજ્ઞામર્યાદામાં રહી ગૃહી ધમને પાળતા શ્રાવક-શ્રાવિકાએની શ્રી સંઘ પ્રત્યેની, સમાજ પ્રત્યેની, કુટુંબ પ્રત્યેની કાર્ય વાહી વિવિધ પ્રકારની, વિવિધભા, અને મનના પરિણમેથી યુક્ત ઔચિત્યાદિથી સભર બની રહેશે.
ઉપરોક્ત પરિસ્થિતિને સુસ્પષ્ટ અને સુવાચ્ય બનાવે, તેને યથાશય અમલ કરે. ઘણું ઘણું પ્રશ્નોના વમળમાંથી બહાર અવાશે. પરસ્પરમાં ઘસાતી લાગણી કેમળ બનશે. એકમેક પ્રત્યે વિશ્વાસની અને સહાયની લાગણી જન્મશે અને હુંફ મળશે. હુંફમાંથી તાજગી જન્મતા હૈયાં પાસે આવશે. પાસે આવેલા, હૈયાની પોતાની ભૂલ અને સામાની ઉપગિતા સમજશે. પિતામાં રહેલી ખામી અને બીજામાં રહેલી

Page #261

૨૧૦ કેઈક સ્વાભાવિક વિશિષ્ટતા આંખે ચઢશે. પછી તે આંખ અને હૈયું નિર્મળ બનતાં ટીકારને બદલે ઉપયોગી અને નિર્મળ મનને ટીકાકાર કપ્રિય આત્મા બનશે. શ્રી સંઘમાં હશે તે શ્રી સંઘને અને સમાજને બન્નેને, નહિ તે સમજને તે છેવટે ઉપકારક બનશે.
સ્વસ્થ સમાજમાંથી જ શ્રી સંઘ વૃદ્ધિ પામવા ને છે. “સમાજ માર્ગાનુસારી બન્યા રહે છે. જેવાની શ્રી સંઘની ફરજ છે. પછીના ઉંચા સ્ટેજેકક્ષાઓ સૌથી પ્રથમ અમલી–આદર્શ તરીકે, તેથી કરીને જ, શ્રી શ્રમણ સંઘ. સમાજ સમક્ષ મૂક્યા જ કરે છે. આજે પણ સમ્યગદર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રના શુદ્ધ માર્ગે આત્માઓ ચઢે, તેનું પાલન કરે તે માટેની હરકેઈ તકેદારી ચતુર્વિધ શ્રી સંઘ રાખે જ રાખે. એમાં સુશ્રધ્યાવાન પંચાંગીને પૂર્ણ વફાદાર ક્રિયાકારક, બારવ્રતધારી, શાસનાનુસારી આજ્ઞાપૂર્વકના શાસનના મહાન કાર્યોને નિરશંસપણે પાર પમાડનાર–સ્વલમીને સાતે ક્ષેત્રે ઉલ્લાસ પૂર્વક વહન કરનાર શુદ્ધ-આત્મ માર્ગ તરફ અનેક સુષ્ય જેનું આકર્ષણ થાય તેવા વિશિષ્ટ પ્રસંગેને ઉભા કરી, સ્વલકમીની મૂછ ઉતારી, શાસનના આત્મકલ્યાણકર માર્ગ તરફ અનેકાનેક જીવાત્માઓનું આકર્ષણ કરનાર, મહાભાગની ઉપબૃહણ-અનુમોદના કરે જ કરે.
સમાજ તની કાર્યવાહી માટે સૌથી પ્રથમ “શ્રાવકના સુસ્થિત ધર્મને સવિશદ્ રીતે સમજે અતિ જરૂરી છે ! શ્રાવક એટલે સંસારમાં રહેલ મહેમાન. શરીર સંસારમાં અને મને મોક્ષ માટે. મેક્ષ, સાધક ધર્મ, શ્રમણ-સાધુપણું, સર્વ ત્યાગની ભાવના એ હૈયામાં સદા

Page #262

૨૧
જીવી. લક્ષ્મીને અસાર અને અધર્મ માને દાન એને સુધ તે પણ માનકીર્તિની લાલસા રહિત. ભેગે પગને તથાપ્રકારના કર્મોદયે ભેગવવા છતાં વિશ્વ માને. શીલ એને શણગાર. ખાનપાનમાં રસ નહિ. તપ એનું વ્રત. સંસાર એને શું લાગે. સાધુપણાને સારો ચાહક. કુટુંબને પાળે શક્ય ન્યાય નીતિથી. અંતર એનું સગા વહાલાથી અલગું. સંસારની હરકોઈ કાર્યવાહીમાં પાપને ઝપાટો માને. જે કંઈ કરવું પડે તે ઔચિત્યની દષ્ટિથી મનની મમતા નહિ. ધર્મના દરેક પ્રસંગમાં ઉલ્લાસ પૂરે. તન-મનધન એમાં ખર્ચાય એટલાં લેખે માને.
આ આત્મા પિતાના વર્તનથી જ સમાજને સહાયક બની જાય છે. સ્વભાવસિદ્ધિ ઉદારતા એની સમાજને સુવ્યવસ્થિત બનાવે છે. દયા ગુણ એને માનવતાનો પડઈદ પાડે છે. અગ્યમાં ઉભે રહે નહિ. ચોગ્યમાં શકય ઔચિત્ય બતાવ્યા વિના રહે નહિ. સમાજ માટે આશિર્વાદ રૂપ અને મેઢીભૂત. પણ તે માર્ગાનુસારી સમાજ માટે. માર્ગાનુસારીતા એ ખૂબ જ ચેકસ અને માનવતાને ખીલવનાર ગુણ છે. પણ એની સ્પષ્ટતા કરવા માટે “આજના સમાજનું સ્પષ્ટ ચિત્ર દેરવું પડે. પણ તે અવસરે. સમાજ આજે કયાં જઈ રહ્યો છે એનું દિગ્ગદર્શન કરાવવા માટે પણ સારી એવી એક લેખમાળા આલેખવી પડે. અત્યારે તે આ માત્ર અંગુલી નિર્દેશ છે. - હવે જે શ્રી સંઘના ઓજસ અને તેજસ્ પર સમાજની સ્વસ્થતાને આધાર છે. તે શ્રી ચતુર્વિધ સંઘની અત્યારની પરિસ્થિતિ પર શેડીક વિચારણા કરી લેવી ઘટે. પ્રથમ પ્રશ્ન થશે કે શ્રી સંઘ એટલે જેને અને તેમના પૂજ્ય જ ને

Page #263

२१२ હા. એમ જ. અને શ્રી સંઘની સ્વસ્થતા ઉપર સારાએ સમાજની સ્વસ્થતા ? હ. એ પણ એમ જ. કેઈએ અકળાવાની જરૂર નથી. આ ઉત્તરમાં આજને કેઈપણ “સર્વ હિતકારી સત્ય એ મારું અને સવનું એવી ઉમદા ભાવનાથી સભર છે આ વિધાન. જેમાં છૂપાએલી છે આર્યાવર્તની સર્વજન સુખકારી ઉનત ભાવના, જેમાં રહેલ છે. સર્વોચ્ચ સંસ્કૃતિને વિશ્વસંદેશ.
સર્વોચ્ચ સંસ્કૃતિમાં નમસ્કાર પણ “આમને નહિ પણ આવાને કરવામાં આવે છે. અમુક જ વ્યક્તિને નહિ, નહિ પણ આવા આવા “શ્રેષ્ઠ ગુણધારીને જ આદર્શ તરીકે સ્થાપવામાં આવેલ છે. એટલે એ સ્ટાન્ડર્ડ–ધેરણ અફરઅભંગ બની રહે છે. એ સંસ્કૃતિના જીવન ધોરણ પણ સ્વપર રક્ષક અને સ્વપર હિતકાંક્ષી રચાએલ છે. વિશ્વજીવન ઘડનાર એ પવિત્ર માને કેઈ મામકે પારકે નથી. કમસત્તાની કાતિલ ચૂડમાંથી કેઈ પણ સુગ્ય આત્મા બચે. છૂટો થાય, અને અનંત મુક્તિના પંથે વહ્યો જાય, આ છે એની કુલગુથણ, સદા સુરભિભરી. કદીએ ન કરમાય તેવી શાશ્વત.
આ મહાસંસ્કૃતિમાં એટ એટલે શ્રી સંઘમાં અને સમાજમાં એટ અને અસ્ત વ્યસ્તતા. પાયે હાલે કે મકાન દેદરૂ બને આદર્શોને ઢીલા કરાય એટલે મન માંડુ કુદાકુદ કરે. સિદ્ધાંત એટલે પરમેશ્વરી આજ્ઞા. એની પ્રરૂપણામાં કચાશ-ઓછાશ કે ઉલટાપણું એટલે આર્ય સંસ્કૃતિ પર મહા ઘા. ઘાની કે બેઠા મારની અસર અવસરે “સમાજ શરીર પર જણાયા વિના રહે નહિ. જે આજે આજે તે હવે હાથમાં

Page #264

રહેલા આમળાની માફક સ્પષ્ટ દેખાય છે. અનુભવાય છે. અને એના ભયંકર પરિણામે અનેકવિધ ગડગુમડના જેવા સમાજ શરીરને પીડા કરતા દેખાઈ આવે છે. ઉંધી પ્રવૃત્તિના ઉંધા પરિણામના આ તે હજુ ગણેશ માત્ર છે. ફળ તે આવશે. અને દેખાશે ત્યારે પ્રાણલેણ ચકરી આવશે.
કાવે ઉત્તમ શ્રી સંઘ એમાં જ્યારે સૈદ્ધાંતિક અસ્તવ્યસ્થતા જન્મે છે ત્યારે તે તેની ગજબનાક અસર વિશ્વ પર થાય છે. અને તેમાંએ આચારની ઢીલાશ વધુ ને વધુ તે અસરને ઘેરી બનાવે છે. અનેક ઉલ્કાપાત, શારીરિક, માનસિક આર્થિક સામાજીક પેદા થાય છે. અને આ બધાની પીડામાં “આત્મા’ જેવું મૂળ તત્વ ભૂલાતું જાય છે. તેની સાથે જ અનીતિ, અન્યાય, ત્રાસ, લુંટ, વ્યભિચાર વધતા જાય છે. માઝા મૂકે છે. પરિણામે મોટા ભાગે માનવી મહા હિંસક, પશુ કરતાં પણ વધુ પાશવી બને છે. માનવ દાનવ બને છે. દાનવતા સમાજને ભરખી ખાય છે. સમાજની પીડાને પાર રહેતા નથી.
માટે જ ભલે ઓછી સંખ્યામાં પણ શ્રી સંઘ એ જ સબળ નકકર ભૂમિકા છે. ટેચ આદર્શ શીખરને દર્શકપાલક અને રક્ષક છે. એમાં આજે અરાજક્તા વ્યાપક બનતી જાય છે એ હકીકત છે. ઘણાને એમ થશે કે, આવું જાહેરમાં શા માટે આલેખવું? એથી શો લાભ? પણ જે હકીક્ત છે, મોટા ભાગ સમક્ષ સાકાર રૂપે છે, એ હંકાય પણ કેવી રીતે? એ ટાળવા પ્રયત્ન જરૂર થવા જોઈએ એકવાકયતા ધર્મની બાબતમાં, સૈદ્ધાંતિક પદ્ધતિએ, એ જ એને રામબાણ ઉપાય છે. તે જન્માવવા માટે ભગવદુ શાસનની સાચી ઉડી સમજ અને હૈયાને રાગ એ જ નિદાન છે.

Page #265

૪
અન્ન તા ભગવદ્ભાષિત ક્રિયા-અનુષ્ઠાનામાં રંગ પૂરાએ જ જાય છે, અને તે જરૂરી છે જ. ગુ તેમાં છુપાએલ, અંતર્ધાન થએલ, પ્રાણ તત્વને જાગૃત કરવામાં આવે તા. આવા ભવ્ય અને સુંદર અનુષ્કાના લગભગ એના સાચા ફળને આપ્યા વિના જ પસાર થઈ જાય એ કેમ જાલવે શ્રી સઘળળ છિન્નભિન્ન દશામાં મૂકાએલ છે. કારણ કે સૈદ્ધાંતિક એકવાકયતા તરફ દુર્લક્ષ્ય નહિ, તે ઉપેક્ષા તે પ્રાયઃ સેવાએ જાય છે, શ્રી સદ્ય અને સમાજના અભ્યુદય ઈચ્છિકાનુ લક્ષ્ય જરૂરી ને?
ઉકળતા ચરૂ જેવા શ્રી સંઘ અને સમાજના અનેક પ્રશ્નોની ભૂમિકા રૂપે આ તે એક અતિ સામાન્ય પ્રસ્તાવના જેવુ આલેખન છે. વડેરા ચિંતા વિશેષ પ્રકાશ ફેંકે એમ ઈચ્છીએ. અવસરે આ પ્રસ્તાવના વિશેષ સુઘડ ચિંતનની ભાવના તે રાખવી જ ને?
* શ્રી સંઘ સંઘ અને અને સમાજ
(હપ્તા બીજો )
*
કલ્યાણના વર્ષ ૨૭ અંક ૯ માં પ્રસ્તાવના રૂપમાં સ્પષ્ટ કરી આવ્યા કે શ્રી સ ́ઘ એ સમાજ ક્લ્યાણુનુ ઉદ્ભવ સ્થાન છે. કારણ કે વીતરાગ ધર્મના શુધ્ધ સ્વ

Page #266

રૂપને વરેલ શ્રી સંઘની હરકેઈ પ્રવૃત્તિ અને વૃતિ સમાજના ઉત્થાન માટે જ બને છે. સમાજને “શિષ્ટ સમાજ આજના વાતાવરણમાં કહેવું પડશે. “સત્ય અને નીતિ એ બે તત્વમાં ન જ માનનાર વર્ગને તો સમાજ શબ્દ લાગુ પડે જ કેમ?
શ્રી સંઘ અને સમાજની ભૂમિકા અલગ અલગ હઈ તેને ભેળ, કેવી વિચિત્ર પરિસ્થિતિ પેદા કરી રહેલ છે, એ સૌને પ્રત્યક્ષ છે. છતાં તેની છણાવટ કરી, તેનું હુબહુ ચિત્ર દેર્યા વિના “ભેળની ભયંકરતા સમજાશે નહિ. પ્રથમના હપ્તામાં એક વાત સ્પષ્ટ થઈ ગઈ કે અમુક બાબતમાં અમુક અપેક્ષાએ શ્રી સંઘ અને સમાજ પરસ્પર ઠીક ઠીક સંકળાએલ છે. સાદી ભાષામાં કહેવું હોય તે શ્રી સંઘ એક ઉત્તમ વસ્તુ છે તે સમાજ એક સુષ્ઠ ભાજન છે. ભાજનનું પરિવર્તન વસ્તુ રૂપમાં બનવાને આ એક રાસાચણિક પ્રયેાગ છે. પ્રવેગની સફળતા માટે વિશિષ્ટ પ્રક્રિયા તે જરૂરી ખરી જ ને?
સમાજ’ આત્માઓને બનેલ છે. માત્ર જડ–અચેતન શરીરનો નહિ. શરીર તો આત્માનું અમુક કાલ પુરતું આશ્રય સ્થાન છે. આ એક સામાન્ય વાત જ્યારથી ભૂલાઈ, ત્યારથી સમાજમાં ભયંકર બિગાડ પેઠે. શ્રી સંઘ આ વાત જાગૃત રાખવા મથે છે. તે માટે સતત પ્રયત્નશીલ રહે. છે. આવી દિવા જેવી વાત “સમાજબાહ્ય તને ખર્ચ છે. અનેક ઓથા અને બહાના નીચે તે તત સંઘર્ષ પેદા કરે છે. અને શ્રી સંઘમાં પણ સડે પેદા કરવાના પ્રયત્ન છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી શરૂ થઈ ગયા છે.
સમાજ માનુસારી બન્યા રહે એની તકેદારી એ શ્રી સંઘની ખાસ ફરજ છે કારણ કે માનુસારી

Page #267

સમાજ જ સુખ અને શાંતિ અનુભવી શકે છે. બીજાઓને સુખ અને શાંતિ આપી શકે છે. સુખ શાંતિમાં રહેલ સમાજ સારાસારનો-હેયે પાદેયને તસ્વાતવને વિચાર કરવા સમર્થ બને છે. સારાએ વિશ્વને કલ્યાણને માર્ગ ચિંધી શકે છે, અને વિશ્વ-કલ્યાણને સર્વોત્તમ માર્ગ શ્રી સંઘે સર્વજ્ઞના શાસન દ્વારા ઝીલેલ છે. માટે જ શ્રી સંઘ અને સમાજ સુંદર રીતે સંકળાએલ છે.
શ્રી સંઘ-લક્ષ્મી અને તેના દ્વારા મળત્ય સુખ અસાર-તુચ્છ-હેય-ત્યાજ્ય માને છે. મનુસારી સમાજ તે જ સુખ અને લક્ષ્મીને અન્યાય અને અનીતિથી આવતા હેય તે ‘ત્યાજ્ય માને છે. આ છે સમાજની પાયાની સુંદરતા. સમાજ શરીર આ અલંકારથી સુશોભિત બની રહે છે. એને બદસીકલ બનાવવાની હિલચાલ છેલ્લા પચાસ વર્ષમાં જોરદાર બની ગઈ અને ત્યારથી શ્રી સંઘ અને સમાજની એકતા પર, સુસંગતતા પર, ફટકા પડવા માંડયા. ધીમે ધીમે ઉગ્ર સ્વરૂપમાં ઉકળાટ દેખાવા માંડે. શબ્દની વળ બહાર નીકળવા લાગી. અને સમાજબાહ્ય તને ઉજાણી થવા લાગી.
માગનુસારી સમાજમાં પ્રાપ્ત થતું સંઘબલ અટકી પડે એવી આંતર-બાહ્ય યોજનાઓ ઘડવા માંડી. સમાજ અને શ્રી સંઘનું એજન્મ તેજસ ઓસરવા માંડ્યું. પણ શ્રી સંઘને વિશિષ્ટ શ્રમણ વર્ગ સાવધાન હતું. તે પુણ્ય પુરૂષોએ પુરી હિંમ્મતથી “રેડ સીગ્નલ” લાલબત્તી ધરવા માંડી એટલે આર્યાવર્તની એ મહા તારક સંસ્થાને મૂળથી જ ઉખેડવા પુરતા પ્રયત્ન થયા. પણ આયત્વ અને મુગટમણિસમ જૈનત્વ જીવતું જાગતું હતું. અને વિજયમાળા ભારતવર્ષના આ બે પ્રાણને વરતી જ રહી.

Page #268

૨૧૭
પરંતુ વેરાએલા વિષના કણીયા સમાજ શરીરને કારી ખાવા લાગી ગયા અને તેની આછી આછી અસર શ્રી સંઘના પવિત્ર શરીર પર છૂપી છૂપ થવા લાગી. આ તે માત્ર હકીકત પ્રત્યે અંગુલિ નિર્દેશ છે. પ્રસ્તુતમાં તા શ્રી સંઘ અને સમાજની કબ્યભૂમિ અને તેની સકલના તેમાં જન્મલી અસ્તવ્યસ્તતા તેના આંતર કારણેા અને ભવિષ્યની સવા-ચેાગ્ય સુંદર ભૂમિકા-અને તેની સુયેાગ્ય વિશિષ્ટ નેતાગીરી એ પ્રધાન પ્રસ્તાવ છે.
જડચેતન, સત્ અસત્, શિષ્ટ અશિષ્ટનું દ્ર તે અનાદિકાલીન છે જ. જ્યારે ચેતન તૂ-શિષ્ટ તત્ત્વની ટકાવારી જોરદાર ત્યારે વિશ્વમાં સુખ-શાંતિ વ્યાપક,અસત્–જડ–અશિષ્ટના વેગમાં પાયમલી અને પાગલતા વધે જ વધે. અત્યારે શુ છે? કાનથી અજાણ્યું છે ?જડસાયન્સની શાધને નામે સુખની માત્રા ઘટી. અશાંતિ કુદકે ભૂસકે વધી. પાગલતાનેા પાર નહિ. આંધળુ અનુકરણ એ નરી પાગલતા જ છે ને? લાગે જવુ નથી. ૪૦-૫૦ વર્ષ પહેલાની શાંતિને કેણ ભરખી ગયું ? પર સ્પરના પ્રેમને કેણે પીસી નાખ્યું? હમદર્દીને કણે હણી નાખી? વિશ્વમ’ધુત્વની પોકળ વાતાએ સમાજનું શુ કલ્યાણ કર્યું ? અનીતિ-અન્યાય, અમંગળ, પ્રેમ, અસદ્ભાવના પ્રદુર્ભાવ થયા. લુટ, લાંચવત, ખુનામરકી અને ભ્રષ્ટા ચારના ભડકાએ મળતા નથી દેખાતા? સમાજ પ્રગતિમાં કે અધોગતિમાં ઉત્કૃષ કે ભયંકર અપક` ? દીનહીનની દયા નામશેષ. દુઃખીની અનુકંપા કેટલી? ખેર આ સઘળું છેજ. હવે શુ'? કયા મા` ? પુનરૂત્થાન સંમત્રિત કે નહિ ? હજી વધુ પતન આ કૈયડા ઉકેલવા માટે જ પ્રસન્નચિત્તે શ્રી સ ંધ અને સમાજ અને તેની શિષ્ટ નેતાગિરિને પ્રશ્ન ઉકેલ્યે જ છૂટકે

Page #269

૨૧૮ શ્રી સંઘ પાસે સંજીવની છે. સંજીવની સર્વ ભગવતેએ સ્વયં આપેલી છે. પૂર્વધર ભગવંતે અને સૂરિપૂર રંદરે તેની અપૂર્વ રક્ષા કરી આ કાળ સુધી લાવેલ છે. એ સંજીવનીના સિધ્ધ બળે શ્રી સંઘ સમાજને પિષવાપાળવા અને રક્ષવા હંમેશા કટીબદ્ધ રહે છે. અને આજે પણ ઉદ્યમવંત છે. જીવાદેરી સુવિહિત શ્રમણ-શ્રમણવંદના હાથમાં છે. શાસ્ત્રીય દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવને અનુસરી પંચાચારનું પાલન અને પ્રચાર એ જ સમગ્ર વિશ્વનું કલ્યાણુકર મહૌષધ છે. એ પૂ. શ્રમણાચાર્યોના હૈયે લખાએલ છે. આત્મપ્રદેશ સાથે પણ વણાએલ છે.માટે જ શ્રી સંઘ સબળ અને સઘન છે. એ સઘન-નક્કરતાને તેડવાની તેમાં પિલાણ પાડવાની હિલચાલ એ જ સમાજને ઘાતક બની છે. છેલ્લા ૪૦-૫૦ વર્ષથી અનેક સંસ્થાઓને નામે, અનેક મંડળની પ્રવૃત્તિને નામે ભયંકર ઉત્પાત મચી રહ્યો છે. અને તે સંસ્થાએ અને મંડળે પાછા ધર્મનાં ઓથા અને બહાના નીચે ચાલે છે. આ બધા પાછળ કેઈ અકળ ગુપ્ત હાથે કામ કરે છે. કે કેમ? કઈ બેઠો ન સમજાય તેવો દોરી સંચાર છે કે નહિ? કેઈ વિચિત્ર ભયંકર સ્વાર્થ કામીયાબ બની રહ્યો છે કે નહિ? આ બધાની અત્યારે ઉપેક્ષા કરીએ તે પણ મહાભયંકર પરિણામ આવી ગયું છે એ એકી અવાજે કબૂલ કરે જ છૂટકે.
માત્ર શ્રી સંઘમાં જ નહિ માત્ર સમાજમાં જ નહિ ફક્ત ભારતવર્ષમાં જ નહિ પણ અત્યારની નાની દેખાતી અને ગણાતી નાનીસરખી દુનિયામાં પણ અશાંતિ–અસંતોષ અને વેરઝેરની જવાળાઓ વ્યાપક બની ગઇ છે. માનવીને

Page #270

૨૧૯ માનવી પર વિશ્વાસ નથી. મોટે ભાગે એક બીજાને ઠગવાલુંટવા અને સત્તાધીશ બની અહમને પિષવા મથી રહેલ છે.
આટલે સુધીના ભયંકર વાતાવરણની આછી અસર શ્રી સંઘમાં ગણાતી કેટલીક વ્યકિતઓને પણ સ્પશી જાય એમાં આશ્ચર્ય નહિ. તેમાં વળી પૂર્વ પુણ્યના ભેગે સમૃધ્ધ બનેલ તેમાંની વ્યકિતઓ અગ્રેસર પણ બની જાય. પાયાના સિધ્ધાંત અને સુગ્ય પ્રવૃત્તિના અજાણ આત્માઓ તેવાઓ પ્રત્યે આકર્ષાય અને તેમને જ સ સ માને ત્યારે સંઘર્ષ અને સમાજનું પતન પરિણમે છે. આગેવાનમાં સમૃદ્ધિ સાથે જ્યારે અહમ અને સ્થાનનું અભિમાન ભળે છે ત્યારે સત્યને સમજવા માટેની બુદ્ધિ બુઠ્ઠી બની જાય છે. “પૂ. સાધુ મહાત્માએ શું સમજે?” આ એકે મેનીયા તેમના મગજમાં રમત થઈ જાય છે. પણ ભીંત ભૂલે છે. સમાજ અને શ્રી સંઘના ઉત્કર્ષના સાચા પ્રણેતા અને પ્રચારક પૂ. સાધુ મહાત્મા જ છે. સ્ત્રની આચાર મર્યાદામાં રહી તેઓ જે ઉત્કર્ષ ખડો કરી શકે છે, તેવી તાકાત કદી ગૃહસ્થોમાં જન્મી નથી અને જન્મવાની નથી. અને ઉંધા માર્ગની દેરવણી ઉત્કર્ષને બદલે અપક–પતન અને અસહ્ય વેદના જન્માવે. જે એકલું અજ્ઞાન જ કામ કરતું હતું તે તે જદી ઉકેલ આવત. પણ તેમ નથી જ. ઉપરાંત ભગવંત વીરના ગણવેષને ધારણ કરનાર શાસ્ત્ર-સિદ્ધાંત અને સામાચારીને વફાદાર નહિ એવા આત્માઓને તેઓ ટેકે મેળવવામાં કુશળ રીતે યત્નશીલ રહે છે. અને તેમાં સફળ પણ બને છે.
બસ પછી તે પૂછવું જ શું ગતાનુગતિક વર્ગ તેમની પાછળ ખેંચાય જાય છે. અને ધીમે ધીમે શુદ્ધ તારકકલ્યાણકારક ઉત્કર્ષ સાધક માગને વીસરતા જાય છે. પરિ

Page #271

૨૨૦ ણામે સમૂહનું બળ વધતા, સાચી પ્રગતિના માર્ગે રહેલ વર્ગના સાચા વેગને ધકકે પહોંચે છે. સમાજ અને શ્રી સંઘને સત્યામૃતનું પાન દુઃખે પ્રાપ્ત થાય છે. તે અમૃતપાન વિના રેગ, શેક, ભય, મેહ, તૃષ્ણાનું તાંડવ જોરદાર બને છે. ભેગપભોગ, તે માટે ધન પ્રાપ્તિ, તે પણ યેનકેન પ્રકારેણ. તેમાંથી અનેક પ્રકારના દૂષણે સમાજમાં વ્યાપક બનતા જાય છે.
આધાર સ્તંભ શ્રી સંઘની હાલમઝેલમ પરિસ્થિતિ સમાજને જોઈતું, પુરતું સંરક્ષણ ન આપી શકે એ સ્વાભાવિક છે, સમાજ દુખની ગર્તામાં ફેંકાતા અત્યારે ફેંકાયે જ છે. ગામ, નગર, દેશમાં દુઃખને દાવાનળ પ્રગટે જ પ્રગટે. ભારતભરની, દેશવાસીઓની, આંતરિક પરિસ્થિતિ જીવતે જાગતે અને સ્પષ્ટ આંખ સામે દેખાતે દાખલ મેજુદ જ છે. માત્ર આ પરિસ્થિતિમાંથી શ્રી સંઘને બહાર કાઢી, તેનું ઓજસ-વધારી, તે દ્વારા સમાજોત્કર્ષનું પરિબળ કેવી રીતે વધારવું એ જ હિતાવહ માર્ગ છે. - આ માર્ગને અંકિત કરવા, શાણું આત્માઓમાં તેની શ્રધ્ધા પેદા કરવા, ભૂતકાળનું–છેલા પચીસેક વર્ષનું સિંહવકન ઉપયોગી થઈ પડશે. તે અવેલેકનમાં બનેલા બનાવેને પરામર્શ કરતાં, કેઈક વ્યક્તિઓને પણ ઉલ્લેખ આવે. તેવે ટાણે સમભાવમાં રહી, કેઈપણ વ્યક્તિ પ્રત્યે દુર્ભાવ તે નહિ જ પણ અભાવ પણ નહિ એ રીતે સ્પષ્ટ-સ્વચ્છ અને સત્ય પ્રતિપાદન થવું જ જોઈએ. જેમ અન્યાય નહિ તેમ ન્યાય તે તરી આવ જ જોઈએ. તે જ સમાજનું સાચું પ્રતિબિંબ ઉપસી આવે. તેમાંથી સાચો માર્ગ મળે. સાચે ઉપાય વેજી શકાય. શક્ય સફળતા નીપજી શકે.

Page #272

૧૩ આલેખન યા વક્તવ્યથી સમાજમાં અને શ્રી સ`ઘમાં ખાલી ખળભળાટ ઉત્પન્ન કરવામાં ફળ પ્રાપ્તિનથી. તેવી જ રીતે સત્ય તરફ આંખમીચામણા કરી ‘હાર્ક, સુલેમાન ગાલ્લી' કરવામાં પણ પ્રગતિ નથી. નરી અવગતિ જ છે. બધા જ આગેવાના ઇરાદાપૂર્વક અઘટતું જ કરવા ઇચ્છે છે એમ પણ નથી. પણ પ્રાપ્ત મજેની સમજદારીને સેાટીએ ચઢાવતા નથી એ પણ હકીકત છે.' બાકી બુધ્ધિમળ તેઓની પાસે છેજ. માત્ર સુર્યગ્ય માગે વાળે તે પ્રભાતાદય સુંદર અને શાનદાર છે. પરિબળે વચ્ચેનું આંતરૂ વધે જાય છે. નજદીક લાવી શક્તિના સુમેળ સાધવાની સુયુતિ-પ્રયાસની આવશ્યકતા વિચારણીય છે.
આ પ્રયાસમાં સુવિશદ-સિદ્ધાંતાની વફાદારી, હૃદયની નિર્માળતા અને ઉદારતા સાથે સરલતા અને અને સહિષ્ણુતાની જરૂરીયાત મુખ્ય રહેશે. આટલી પૂર્તિ સાથે આગળ વધીએ, હૈયામાં વેગ રાખીએ, પરિણામ સુંદર–સફળ અને સુઘટિત છે જ.
હવેના હપ્તામાં, આ પ્રસ્તાવને વિસ્તરી, તેના વિશેષ ભાવ ખડા કરવાની ભાવના સાથે સૌ કાઈ સુચાગ્ય મા -- કલ્પ ણુ’દ્વારા ચિંધે અને કલ્યાણ માર્ગમાં ભાગીદાર અને
એમ ઈચ્છીએ.
____
શ્રી સંઘ અને સમાજ (હપ્તા : ૩)
વીતરાગશાસનના સુવિશુધ્ધ સિધ્ધાંતાને આંખ સામે રાખી આપણે એક વાત એ હપ્તામાં નક્કી કરી આવ્યા કે

Page #273

૨૨૨ શાસ્ત્રીય દ્રવ્ય ક્ષેત્રકાળભાવને અનુસરી પંચાચારના પાલન દ્વારા પ્રચાર એજ સમગ્ર વિશ્વનું કલ્યાશુકર મહૌષધ છે. એ પૂ. શ્રમણાચાર્યોને હૈયે લખાએલ છે. આત્મપ્રદેશ સાથે વણાએલ છે. માટે જ શ્રી સંઘ સબળ અને સઘન છે. તેમાં પિલાણ પાડવાની હિલચાલ એજ સમાજને ઘાતક બની છે.”
વીસમી સદીના પરમ શાસન પ્રભાવક પૂ. આ. મ. શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરીશ્વરજી મહારાજા (પૂ. આત્મારામજી મહારાજશ્રી) સ્થાનકવાસીપણાને છેડી, શાસ્ત્ર અને સિદ્ધાંતેના પરમસત્યને આલંબી સંપૂર્ણ વફાદારીથી, શ્રી જૈન વેતાંબર તપાગચ્છીય સમાચારને વર્યા. પૂ. બુટેરાયજી દાદાશ્રીના અંતેવાસી બન્યા. તે વખતે તેઓશ્રીની સાથે આવેલ ૩૨ (૨૦) સાધુમહાત્માઓ સિવાય પ્રાયઃ ૨૫ થી ૩૦ સુવિહિત મહાત્માઓ વિદ્યમાન હતા. અનેક ઉસૂત્ર પ્રરૂપણાઓ જોરશોરથી ચાલતી હતી. ઉન્માર્ગ સ્થાપકનું જોર વ્યાપક હતું, તે બધાને એકલે હાથે જેર કરી સન્માર્ગ રક્ષણનું અદ્ભુત કાર્ય અદા કરી, શ્રી સંઘ અને સમાજને સન્માર્ગમાં સ્થીર કરવામાં તેઓશ્રીને કેટ-કેટલું સહન કરવું પડ્યું છે તેનું વર્ણન ક્યાં કરીએ ?
પણ કોડની સંખ્યા ધરાવતે શ્રી સંઘ-૨૦-૨૫ લાખની સંખ્યામાં આવી ગયું અને હજારે આચાર્યોની જવલંત તારક સંખ્યા ૫૦-૬૦ ના આંકે કેમ આવી ગઈ? અતિ ટુંકાણમાં કહીએ તે આચારની શીથીલતાના પાપે. જતિયુગની છેલ્લી પરિસ્થિતિનું આ પરિણામ હતું. પણ પૂ. મૂળચંદજી મહારાજશ્રી પૂ. શ્રી વૃદ્ધિચંદજી મ.શ્રી પૂ. આત્મારામજી મહારાજશ્રી આદિ તે વખતના સુવિહિત મુનિ

Page #274

૨૨૩ વરે ચોંકી ઉઠયા, સાબદા બન્યા. પુરૂષાર્થ ફેરવે તેઓશ્રીના પગલે પગલે તેઓશ્રીના શિષ્યવેગે પણ સંગીન પગલીઓ ભરવા માંડી. પૂ. સાધુવર્ગ-જ્ઞાન-કીયા-તપસંયમસહ વધવા લાગે અને છેલ્લે છેલ્લે સ્વ કર્મસાહિત્ય પ્રકાષ્ઠ નિષ્ણાત પૂ. આ. શ્રીમદ્ વિજય પ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજાના અદભૂત વૈરાગ્યરસે અને તેઓશ્રીના જ પરમ વિનેય પૂ. આ. ભ. શ્રીમદ્ વિજય રામચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજાની અદ્દભૂત દેશના શક્તિએ ત્રણસે વેતકમળોનું સર્જન કરી, જૈન શાસનની શાનમાં અલબેલી ચેત પ્રગટાવી. બીજા પણ પૂજ્યએ સાધુસમુદાયમાં વૃદ્ધિ કરી છે જ.
પણ આ વૃધિકાળમાં અનેક સંઘર્ષે જન્મા-જન્માવ્યા. અનેક સમાજ ઘાતક પ્રવૃત્તિઓ શ્રી સંઘમાં ગણાતા એના હાથે જ શરૂ થઈ. વિદ્યાના વ્યાહમાં-એજ્યુકેશનની ઉંધી ગણત્રીમાં “પ્રગતિ અને ઉત્થાન” શબ્દોના સુંવાળા ફાંસામાં આપણા ગણાતા પણ ફસાયા. એટલું જ નહિ પણ વર્ષોથી અન્ડરકરન્ટ ચાલતી દોરી સંચારના પ્રતાપે ભગવંત વીરના ગણવેષધારી કેઈક આત્માઓ પણ એમાં મુંઝાયાખેંચાયા. સર્વજ્ઞ માર્ગથી વિપરીત પ્રરૂપણ શરૂ થઈ. પરિણામમાં શ્રી સંઘ અને સમાજ આત્મઘાતક સર્વતોમુખી હાનિકર-માગે ખેંચાવા લાગ્યા. એમાં આજના આર્ટીફીશીયેલ જમાનાના આકર્ષણે પૂરે ભાગ ભજવ્યો. ધન-મે અને સત્તાની લાલસાએ ધર્મ અને ધર્મકાર્યોનું મુલ્યાંકન તદન અવળી રીતે સમાજમાં થવા લાગ્યું. મળમાર્ગ પર ઘા થવામાં–કરવામાં કાંઈ બાકી રહી નહિ. શાણ-ડાહ્યા અને મેભાદાર ગણાતા પણ કહેરીમાં ભળ્યા. જાણે માન

Page #275

સન્માન અને બેટી કીર્તિ જ સ્વર્ગમાં સ્થાન અપાવનાર હોય. દુર્ગતિને ભય તે ભાગી જ ગયે. નરી નાસ્તિતા જન્મી ગઈ એમ તે આપણાથી નજ કહેવાય ને? - સૌ પ્રથમ ઘા આવે. પરમ પવિત્ર સંવેગશાલાસમી પૂ. સાધુ-સાધ્વી સંસ્થા પર અને તે આપણુઓના જ હાથે, કારણ કે ભારતવર્ષની આર્યસંસ્કૃતિના વિનાશન પ્લાનીંગમાં ધરખમ આડે આવનાર આ એક ચમત્કારિક જડીબુટ્ટી છે. આપણુ ગણાતા “લોડ મેકોલેની સુંવાળી જાળમાં તો આવી જ ગયા હતા. અને તે જાળનું વિસ્તરણ કેન્ફરન્સ-યુવકસંઘ સેવા સમાજાદિ અનેક વિકૃત રૂપમાં પરિણમી ગયું હતું જ. આથી રખે કેઈ એમ માની લેતા કે આપણા ગણતા મૂર્ખ હતા કે છે. અગર તેઓ હુમલાની બુદ્ધિથી હુમલે કરવા તૈયાર થયા હતા કે છે, પરંતુ
ધ મૂળ વસ્તુના અજ્ઞાનના પ્રતાપે અને જમાનાના ઝેરી આકર્ષણે તેઓને હૈયા ઘેરાયા અને કંઈક સારું કરી નાખવાની ધુનમાં તેમના હાથે શ્રી સંઘનું અને સારાએ સમાજનું ભયંકર ભૂંડું થઈ ગયું અને થઈ રહ્યું છે. છતાં તેઓ આપણા જ ભાઈઓ છે અને જૈન કુળનું લેહી તેમને વારસામાં મળેલ છે. એ વાત લેખકની આંખ સામે સદા રમતી રહે છે જ. એ વખતે ક્યાં ન આવે કે સદ્દબુદ્ધિની સીડી મળતા એમાંના ઘણા માર્ગે આવી જાય.
આ ભાવના સાથે જ આ લેખમાળા લખાઈ રહી છે અને એને એક એક મુદો હરકેઈ આત્મા પ્રત્યે સદ્ભાવ અને ધમપ્રેમની લાગણીથી વિચારાય છે. આમાં કોઈપણ આત્માની કે સંસ્થાની બીન જરૂરી ટીકા કરવાની ભાવના નથી જ. તેવી જ રીતે સુગ્ય હકિકત સ્પષ્ટપણે રજુ

Page #276

પ કરવામાં જરાએ આંચકા નથી કે અંશે પણ લેાકહેરીને ભય નથી જ, એકધારી ચાલીશ વર્ષની શ્રી સધ સમાજ અને યુવાન બંધુએ સાથેની અનેક ધર્મપ્રસંગાની એતપ્રેાતતાએ સારીએ આંતરિક પરિસ્થિતિનું ભાન કરાવ્યું છે. એમાં એક એ પણ વાત જડી છે કે યુવાને ખમીરથાળા છે. ધર્મ ભાવનાહીન જ છે એમ પણ નથી. ધમ માટે કાંઇક કરી છૂટવાની તમન્ના છે. પણ.... પણ સુચાગ્ય પધ્ધતિએ ધર્મોપુષ્ટિ ધખારાષ્ટ્ર પ્રાપ્તિના અભાવે હૈયાનું વહેણ અવળે માર્ગે વહી રહ્યું છે.
પરમ પવિત્ર-જગતભરમાં અજોડ પૂ. સાધુ સાધ્વી સંસ્થા આજે પણ આ વિનાશયુગના ભયંકર કાળમાં પણ આલ્હાદકર તારક અને ધ્યેયલક્ષી જ છે. જન્મ-મરણના અંધનથી મુકિત એનુ ધ્યેય છે. સ્વપર કલ્યાણુ સાધક મા પર ધીરતાથી પ્રયાણ એના ધ છે. એક વાત અનુભવગત સ્પષ્ટ કરી દઉં. ૮૦ ટકા પૂ. સાધુ સાધ્વી વર્ગ સંયમ સ્વાધ્યાય અને તપમાં ખૂબ ખૂબ રક્ત છે ૧૦ ટકા પ્રેરણા અને ઉત્સાહ જનક વાતાવરણ પામવાથી ૮૦માં ભળે છે. બાકીના ૧૦ માંથી ૫ મોટા પૂજ્યેાની અને શ્રી સંઘની કડક કાળજી માંગે છે. બાકી રહ્યા ૫ ટકા જ્ઞાનીના જ્ઞાનમાં કળાય, બીજો ઘેરા પ્રશ્ન ઉચા સવત્સરી અને તિથિના જે માટે ભાગે અણુ ઉકલ્યે જ રહ્યો. છતાં વાતાવરણ પૂજ્યેાની કુનેહુથી શાંત અને માટે અંશે નિર્માળ બન્યું. પણ આ પ્રકરણમાં કોઈ તટસ્થ સગૃહસ્થાએ શાંત ચિત્તે, પ્રશ્નના શાસ્ત્રીય અભ્યાસ કરવા ડુંટીથી પ્રયાસ કર્યો હાય, એવું પ્રાયઃ જાણુવામાં નથી. ખરેખર શ્રી સ'ઘ અને સમાજમાં આ એક દુઃખકર પધ્ધતિ થઈ ગઈ છે. શાસ્ત્રના પ્રશ્નાના સુચાચ્ય રીતે

Page #277

૨૨૬
અભ્યાસ કેમ નહિ? પિતાને પૂ. સાધુ સંસ્થાના અભ્યાપિયરે ગણનારા, આમ ગાફેલ અને ઉપેક્ષાવૃત્તિવાળા બન્યા રહે એ કેવું?
ત્રીજો પ્રસંગ ૨૦૧૪ મા “સાધુ સંમેલનને પૂરી અરાજક્તા અને ભારે વિચિત્રતાને, શ્રી સંઘ અને સારાએ શિષ્ટસમાજને આંચકો આપી ગયે. ખૂબી તે એ કે શ્રાવક સંઘમાં નેતા ગણાતા કસ્તુરભાઈ ઇગ્લેંડ જઈને બેઠા અને બીજા ભક્ત ગણાતા અગ્રણીઓ બે ત્રણ કલાક માટે કારમાં આવે અને છૂમંતર ! વાહ શાસનની દાઝ અને ઉગમતાપસી!
નંબર ચેથામાં ગણ પડે એ “શ્રાવક સંમેલન ને અખતરે વળી ઓર ભારે થઈ પડશે. સૌજન્યનિધિ કસ્તુરભાઈએ, આજુબાજુનાની કાંઈક શુભ પ્રેરણાથી અને કાંઈક સારૂ કરવાના મનના ઉત્સાહથી, કાર્ય તે આરંભ્ય. પણું...પણ શાસનની–મહાશાસનની અનાદિકાલીન શુધ્ધ વિશુદ્ધ સર્વજન હિતકારી શ્રી સંઘ કલ્યાણકારી પ્રણાલીકાના અજ્ઞાને, પૂ. આચાર્યાદિ સુવિહિત મુનિવરેના અતિ જરૂરી સંસર્ગ અને સલાહના અભાવે, હાજીહા કરનારની કાંઈક વિશ્વાસ ભરી દેરવણના દેરે, સુસાધુ–સુશ્રાવક–આત્માઓની ઉત્સાહજનક પ્રેમભરી લેખી પણ સલાહ સૂચનાઓ પ્રત્યેની ઉપેક્ષાએ, એક મહાન ઐતિહાસિક પુણ્યકાર્ય ન જ થઈ શક્યું. અને ન જ થઈ શકે તેમાં ઉંધી કાર્ય પધ્ધતિ-કાર્ય કરેને સક્રિય પ્રયાસ અભાવ-તન મામુલી અને રમત માત્રમાં બની જશે એમ માની લેવાની ગંભીર ભૂલ વિ. વિ. મુદાઓ સમજાય તેવા જ છે. લેખક તે વખતે ગૃહસ્થ પણુમાં હાઈ કાર્યકરને મળેલ. ઠીક ઠીક વાતચીત કરેલ

Page #278

અને ત્યાર પછી સાધુપણામાં પણ તે જારી રાખેલ–પણું પ્રાયઃ ૯ ટકા કાર્યકરો ઘડીઆલને કાંટે અને જરીએ ફરજને બેજ હેયે ધારણ કર્યા સિવાય, માત્ર જાદુઈ લાકડીથી થઈ જતું હોય તે જશ લેવા તૈયાર દેખાતા. જરૂર કસ્તુરભાઇના હૈયે પરિણામ સારૂ ન આવ્યાનું દુઃખ હતું. પણ તદ્દન ઉંધી કાર્ય પધ્ધતિનું બીજુ પરિણામ આવે પણ શું?
આ ચારેક પ્રસંગ તદ્દન સાદી સ્પષ્ટ ભાષામાં ટીકા કરી પણ વિના માત્ર હકિકત દ્વારા એટલા માટે સૂચવેલ છે કે ભગવંતના માર્ગને પ્રેમ, નાને કે મેટે, તેની વિગતમાં ઉતરી સહજ ભાવે સમજવા માગે તે સમ© શકે. અને હવે પછી આલેખાતી નામસહની કેટલીક વિગતે કરડા કે ઉંધા ભાવમાં ન પરિણમે.
પ્રથમના હુમલામાં મહાશાસનની જ્યોત જ્વલંત બની, સુવિહિત મુનિવરે અને સુશ્રદ્ધાળુ શ્રાવક ગણના અથાગ અને અડેલ પ્રયાસે “સંયમને મહા સિદ્ધાંત રક્ષા. પણ શ્રી સંઘમાં સુધારક અને શાસ્ત્ર શ્રધ્ધાળુ બે વર્ગ જુદા પડયા શ્રધ્ધાળુ વર્ગમાં પણ “તિથિના અને બે વિભાગ પાડયા એને વિપરીત પડશે “સાધુ સંમેલનની અકાર્યવાહીમાં પરિણમે અને શ્રાવક સંમેલનનું વિપરીત અને વિચિત્ર પરિણામ છેટી હાનીકારક સ્વપરઘાતક સ્વતત્રતા અને કંઈક અંશે સ્વછંદતાના વધારામાં દેખાયું.
આ રીતે હાસ પર હાસ આવવા લાગ્યું. સાફ કરવાની ધૂનમાં અજ્ઞાન અને અણસમજે ઘણું નુકશાન કર્યું. ધર્મ પ્રત્યે સૂગવાળાઓને તક મલી ગઈ.જૈન જેવા ભગવંત મહાવીરદેવના શાસનને એકાંતે નુકશાનકર પત્રોએ અનેકાને

Page #279

આત્માઓને શ્રદ્વાહિન બનાવવામાં પૂરે ફાળો નેંધાવ્યું. પણ એને એમની ઉત્પત્તિકાળની રીતરસમ ચાલી આવે છે. ખૂબ જ હિત બુદ્ધિથી પૂરી વિચારણા પૂર્વક આ સઘળું લખાઈ રહ્યું છે એ કદી કોઈ ભૂલે નહિ. આમાં મહાશાસનના ગણવેશધારી અને વેષને પણ વફાદાર નહિ એવા આત્માઓએ એ છો ભાગ નથી જ ભજવ્યું. રે કાળ!
જ્યાં સાધુના સ્વાંગમાં રહેલા જ ભગવંત મહાવીરદેવની આજ્ઞાથી વિપરિત પ્રરૂપણા આચરણ અને પ્રેરણા કરતા બની જાય ત્યાં અર્ધદગ્ધ બનાવતી કેળવણીના કારમાં ભોગ બનેલા, અમારા શ્રી સંઘના અને સમાજના આત્માઓ, અવળ માગે ચઢી જાય તેમાં શું આશ્ચર્ય ? સુવિહિત મુનિવરેની માર્ગસ્થ પ્રરૂપણ આચરણ અને પ્રેરણાના પ્રભાવે બચી જઈ, શુધ્ધ માર્ગની શ્રદ્ધામાં ટકી રહ્યા, તે પુણ્યાત્માઓને ધન્યવાદ ?
બાકી તે જડવાદને યુગ છે. જ્ઞાનની પરબને નામે મહા અજ્ઞાનનો પ્રચાર છે. સાયન્સને નામે ધર્મને ઘાત કરાઈ રહ્યો છે. પરોપકારને નામે કર્યો અપકાર અને સ્વાર્થોધતા સધાઈ રહેલ છે. સ્વતંત્રતાને નામે નરી સ્વછંદતાને વેગ મળી રહ્યો છે. ત્યાં શ્રી સંઘ અને સમાજમાં શાંતિ અને સુવ્યસ્થા અને પરસ્પરની પ્રેમભરી સાંકળના દર્શન ક્યાંથી થાય? સત્ય શોધવું નથી, જાણવું નથી, કેઈ જણાવે તે સાંભળવું નથી, બલકે થેકડી કરવી છે. આંધળી દેટે જ દેડવું છે. “અંધશ્રદ્ધા, જમાનાને અંધાપ” જરાએ ખૂંચતું નથી. સમજણ પૂર્વકની શ્રદ્ધાની સડક પર ચાલવું જ નથી. અને અને સમાજકલ્યાણ શ્રી સંઘ ઉન્નતિની વાહિયાત વાતે, જરાએ સાચે ભેગ–તનમન-ધનકે સમ

Page #280

ચને આપ્યા સિવાય કરવાથી શું વળવાનું છે?
છેલ્લે છેલ્લે હમણા “કસ્તુરભાઈ સન્માન ચિત્રભાનુ વિદેશ ગમન “સાધુ સંસ્થા સમીક્ષા વિ. કેટલાક પેજના પૂર્વકના સહેતુક પ્રસંગે ઘણું ઘણું શીખવી જાય છે. સજાગ નહિ બને તે મૂળધન ગુમાવશે એમ પાઠ આપી જાય છે, એની છણાવટ પૂર્વક, આ બધું હોવા છતાં શ્રી સંઘ અને સમાજ માટે સાચો રાહ શે? અને તે માટે હવે કરવું શું ? નાયકો ક્યાં ભીંત ભૂલ્યા છે અને સાથી, એ ઉદાહરણ રૂપે બનેલા પ્રસંગે અને ઉચ્ચારાએલા શબ્દો ટાંકીને જ સ્પષ્ટીકરણ કરવું રહ્યું ને? મોટે કે ના ભાઈ, બહેન કે માતા માર્ગ ભૂલા પડે યા ગંભીર નાની મોટી ભૂલ કરે તે અમીભર્યા હૈયે પણ જરૂર પડે બે કડવા કડક શબ્દ કહેવામાં ફરજના ભાન સાથે અમૃતપાન કરાવ્યું જ કહેવાયને?
ભગવંત મહાવીરની સ્વપર તારક આજ્ઞા-આજ્ઞાન અમૃતને સમજાવનાર સુવિહિત પંચ મહાવ્રતધારી મુનિવરે પ્રત્યે, શ્રી શ્રાવક-શ્રાવિકા સંઘની સમજ પૂર્વકની વિવેક ભરી ફરજ, પડતાને સ્થિર કરવાની સંભાવના અને પ્રાણ માત્ર પ્રત્યેને કરૂણા ભાવ આદિ અમૃત છાંટણ–ચોથા હપ્તામાં જ ને?

Page #281

3
શ્રી સંઘ અને સ મા જ
| લેખાંક : ૪ ]
DIR
સર્વકલ્યાણકર પરમાત્મમાર્ગને ચીંધનાર વીતરાગ શાસનમાં શ્રી શ્રમણપ્રધાન ચતુર્વિધ સંઘનું સ્થાન સર્વશ્રેષ્ઠ છે કારણ કે સારાએ શિષ્ટ સમાજનું નેતૃત્વ અને સાચું હિત તેમાં જ સમાએલ છે. આ સત્યની સ્પષ્ટતા પ્રથમના ત્રણ હપ્તામાં અનેક રીતે વિચારી આવ્યા. સાથે જ ઉત્કર્ષ-અપકર્ષ–ઘર્ષણના પીરીયડ અને તેના બાહ્ય આંતર કારણનું અવલોકન કર્યું. હવે ત્રીજા હપ્તામાં કરેલ સ્પષ્ટતાનુસારે પ્રસંગેનું પારાયણ કરીએ.
લગભગ સં. ૧૯૮૦ પછી “તમસ્તરણ” લેખમાં ચૌદપૂર્વધર પરમારા ધ્યપાદ શ્રી ભદ્રબાહસ્વામી પછીના પૂ. પૂર્વધર-સુવિહિત આચાર્યો આદિને ભયંકર રીતે હલકા પાડવા પ્રયત્ન થયે. ધુમસને દરિયે માની સડક પર ત નાર-તરાવનાર ધેની ઉપમા આપવામાં આવી. પૂ. વિજય લબ્ધિસૂરીશ્વરજીએ બેચરકે હિત શિક્ષા ગ્રંથ હિંદીમાં અને પૂ. રામવિજયજી (પૂ. વિજય રામચંદ્રસૂરીશ્વરજી)એ સત્યનું સમર્થન ગ્રંથ ગુજરાતીમાં આલેખી, સુયુક્તિયુક્ત સટ જવાબ આપી, શુધ્ધ શ્રધ્ધાધનનું રક્ષણ કર્યું. શાસનની સાન બઢાવી. તે જ ટાઈમે ભગવંત વીરના ગણવેષધા

Page #282

રીમાંથી આવા ભયંકર દુષ્કતત્યકારીને પણ પક્ષ લેવા. અને...અને શ્રી સંઘમાં કલેશના બીજ રેખાયા.
એક શબ્દપંડિતે કુદરતના ગણિતને પણ અવગણી ૧-૯–૭૧ ના “પ્રબુદ્ધ જૈનમાં, સારાએ જૈનશાસનની-જૈન ધર્મની–મહાપવિત્ર આગમની–શ્રીમદ્દ તીર્થકર દેવેની, પર. મારાધ્યમહોપકારી મહા પુરૂષની, પેટભરીને ભયંકર ઠેકડી ઉડાવી છે. શુદ્ધવિશુદ્ધ શ્રધ્ધાના પવિત્ર ક્યારામાં આગ ચાંપવા પૂરેપૂરે પ્રયત્ન કર્યો છે. પણ તે દયાપાત્ર આત્માને જૈફ ઉંમરે પણ ન જ સૂઝયું કે સ્વયમ સ્વના આત્મામાં અનંતકાળ માટેની ચીનગારી ચાંપી રહેલ છે. કેઈ ને કઈ કાળે સદ્દબુધિ જાગે અને માર્ગે વળે એ જ અભિલાષા. પણ કેણ જાણે છે અંધારપટ પથરાઈ ગયો છે કે ઉપેક્ષા કરવામાં હિત દેખાતું હશે કે પ્રાયઃ એક શબ્દ તેના પરિ માર્જન માટે વાંચવામાં કે સાંભળવામાં આવ્યું નથી. આવતું નથી. કદાચ કઈ મેટી તૈયારી ચાલતી હોય તે જ્ઞાની જાણે. આ તે એક વચ્ચે પ્રાસંગિક ઉલ્લેખ આવી. ગયા,
સં. ૧૯૮૦ પછી દેવદ્રવ્ય-દીક્ષા અને બાળ દીક્ષા તિથિ ચર્ચા વિ. વિ પ્રકરણમાં ધીમે-ધીમે વિભાજન એટલી હદે વધતું ગયું કે મોટે ભાગ “ભગવંત મહાવીર” અને ભગવંત મહાવીરના દ્વાદશાંગ પ્રણીત શુદ્ધ સત્યથી ભરેલા સિદ્ધાંતને જ ભુલતે ગયે. એટલું જ નહિ. મંડળ–સમાજે–સંઘના નવનિર્માણ નામે, આર્ય સંસ્કૃતિને પણ લજે, તેવી પરિસ્થિતિ ઉભી થઈ ગઈ. અને અદ્યતન એજ્યુકેશનને પાયાને દયેય, ખૂબીપૂર્વક ખીલવા લાગે. તેમાં આગેવાન ગણાતા મુડીપતિઓ પણ માર્ગ ભૂલ્યા જરૂર

Page #283

૨૩૨ કંઈક સારું કરી નાંખવાની ધુનમાં. મેટાએની પાછળ નાના પણ ખેંચાયા.
એક ફેરા ખોટે પ્રવાહ વહેતે થયે. પછી તે પૂછવું જ શું? “કલ્યાણક મહાપર્વોને પણ જયંતિ રૂપમાં ફેરવવાને રયે ચાલ્યા. ફળશ્રુતિ રૂપે સડક પર ચાલતાનીજેણે જે ગમી તેવી જયંતિ ઉજવાવા લાગી. રૌમ્ય, સુવર્ણ હારકને રાફડો ફાટ. અને કુળ જેને આમાં બાકી કેમ રહી જાય. હૈસે ભાઈ-હિં. તેમાં ઝીલાયા સૌજન્યનિધિ કસ્તુરભાઈ અને એમને અમૃતમહત્સવ.
એ બાબતમાં મુંબઇથી નીકળતા એક હિત-મિતપશ્ચમ-સત્યમ નામના માસિકમાં ખૂબ ખૂબ સ્પષ્ટ વિચાર વિનિમય પૂર્વક એક સૂક્ષ્મચિંતક સાક્ષરે “રેડ સિગ્નલ ધર્યો હતે. પણ કરવું તે કરવું જ. ભલે શાસનને ઘર્મને અરે સારા સમાજને માટે ઘાતક ભવિષ્ય સર્જાય. ખેર આવું તે હવે દિ ઉગે બને છે. આપણે તે “ઉપબંને હણીના પવિત્ર નામે સમાજ છેતરાય છે અને શ્રી સંઘમાં ગણાતા આડે માગે દેરવાય છે, એ જ હકીક્ત રજુ કરવી રહી. અને તે પણ “નાયક અને દાયક ના શબ્દો દ્વારા. - ચંદ્રકાંતભાઈ, કસ્તુરભાઈ ને વસ્તુપાળ તેજપાળ તથા મહારાજા કુમારપાળ સાથે “જીર્ણોધ્ધાર બાબતમાં સરખાવે છે, છતાં કસ્તુરભાઈના ભાષણમાં એક શબ્દ પણ વાંચવા નથી મળતું કે- જેના આત્મપ્રદેશ પ્રદેશે શ્રદ્ધાની ત જાગતી હતી અને સ્વસમૃદ્ધિ પરને મેહ ઘટાડી, અનર્ગલ સ્વકીયલક્ષ્મીને શુભ વ્યય કરી લાખના હૈયામાં ધર્મશ્રદ્ધાનું બીજ રેપનાર, તે મહાનુભાવ આત્માઓ ક્યાં અને માત્ર દેખરેખ પૂરતે ભેગ આપનાર મારે ક્ષુલ્લક આત્મા ક્યાં?

Page #284

બીજા આત્માઓ પણ જેણે જે ઉગ્યું તે પ્રવાહના આકર્ષણે બેલ્યા છે. પણ બધાની કયાં નેંધ લેવી. પણ સૌજન્યનિધિ કસ્તુરભાઈ પિતે જે બેલ્યા છે તે તે શાસન અને ધર્મની દૃષ્ટિએ ભારે આંચકો આપી જાય છે. રે, માન! ભલભલા સંતને તે ભૂલાવ્યા ત્યાં કસ્તુરભાઈનું શું ગજું ? તેઓ વદે છે. હું મારા વ્યક્તિગત સિદ્ધાંતના ભેગે પેઢીમાં કામ કરવા તૈયાર નથી. આ ઉક્તિ પર શાંતિચિત્તે–શમભાવથી વિચારણા કરીએ. પેઢી કેની? જૈન શાસનની ખરી કે નહિ? તેનું બંધારણવહિ વટ-વ્યવસ્થા–ઠરા શાસનને અનુસરતા હોય કે મને ઘડંત ? શાસનની–ધમની-સર્વજ્ઞ ભગવંતેની–મહાવીરદેવની આજ્ઞા–વિધાન-નિષેધ, એજ પ્રમાણને? આ જ્ઞાન, શુદ્ધ સત્ય ઉકેલ, આગમ નિર્યુકિત ભાષ્ય ગુણિ અને ટીકા ગ્રંથમાંથી જ પ્રાપ્ત થાય ને ? શ્રીમદ્ તીર્થકર દે પ્રણીત ત્રિપદીને અતિસૂક્ષ્મ શુધ્ધ પાયા પર રચાએલ દ્વાદશાંગી જ આ સર્વનું મૂળ ખરૂને? આને વફાદાર એ જ “જૈન” ને? ચાર જ્ઞાનના ધણી ગણધર ભગવંત શ્રી ગૌતમસ્વામીજી ચૌદપૂર્વધર શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામીજી, શ્રી શીલાંકસૂરિજી શ્રી અભયદેવસૂરિજી, મલધારી શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજી, ૧૪૪૪ ગ્રંથના રચયિતા શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી, શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકર સૂરિજી, કલિકાળ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજી અને ૧૭મી સદીના મહામહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજ્યજી આદિ પ્રકાણ્ડ વિદ્વાન, દર્શનજ્ઞાતા સુવિહિતનામધેય મહા પુરૂષના સર્વહિતકર સ્વર સર્વજ્ઞ વચનાનુસારી સિદ્ધાંત અભિપ્રાય પ્રમાણે પેઢીનું સંચાલન થાય કે વ્યકિતગત મનસ્વી વિચારે પ્રમાણે?

Page #285

૨૩૪
અને વળી જે પ્રસંગને અનુલક્ષી આ શબ્દો જાહેરમાં ખેલાયા છે તે પ્રસંગની જાહેરાત પ્રમાણે પેઢીએ કે પોતે તે ઠરાવની નાબુદી કરી છે ખરી ? કોઈક અપવાદ સિવાય સામુખી અભિપ્રાય મળવા છતાં પણ? પેઢી અને પેઢીની કાર્ય વાહીની ચર્ચામાં ઉતરવાના આ મેખ નથી. બાકી તે ખાખતમાં પણ...સંઘને ખૂબ ખૂબ સજાગ રાખવા જ જોઈશે.
એક વાત વધુ સ્પષ્ટ કરી દઉં. તથા પ્રકારના રાજકીય સ જોગામાં, કસ્તુરભાઈની પણ્ આગેવાની યા સલાહ સૂચના તરફ નજર જાય, તેનેા એ અર્થ નથીજ કે તેઓની શાસન અને ધર્માંની બાબતમાં જાણકારી છે, કુલસ'સ્કારોના પ્રભાવે કાંઇક સારૂં કરવાની મનમાં હાંશ એટલું જ, તેમાં સમાજમાં ગણાતા માÈા, પુણ્ય પ્રાપ્ત લક્ષ્મી, આગળ લાવે એ સ્વાભાવિક છે. એક વાત સાચી કે શાસનની સૂક્ષ્મતા સમજી પૂર્ણ શ્રદ્ધાપૂર્વક માર્ગીસ્થ રહી ધમ કાર્યો કરવાની એકાંત તેમ આ જૈફ ઉંમરે રાખે; તેા જરૂર કલ્યાણ સાધી શકે; એટલી બુધ્ધિ અને વિચારશકિત છે. એમને માટે આવું અને તે એમનુ અહેા ભાગ્ય !
ખીજે નંબરે આવે છે હમણા બહુ ગવાએલ ‘ચિત્રભાનુ વિદેશ ગમન.' પણ હવે આ પ્રકરણની ઝાઝી કિંમત જ નથી રહી, કારણ કે ભયંકર જુઠાણા અને તદ્દન અવળા વિધાના સ્વમુખે જ આફ્રિકાદિ દેશમાં ઉચ્ચારાયા અને છેલ્લી જે વાત રેડીયેા આદિમાં આવી તે સત્ય જ હાય તા શ્રી સઘ અને સમાજ શાણા છે. વધારે ધ્યાન ખેંચવાની જરૂરિયાત જ નથી. પણ હુંાં ! આ પ્રશ્ન પરત્વે અમારા શ્રી શ્રમણ સંઘની પ્રાયઃ સતામુખી ઉપેક્ષાએ શ્રી સંઘની એક ખતરનાક નબળી કડી છે એ હકીકત છે. બાકી

Page #286

૩૫
દરિયે છેવટે તે મુડ બહાર જ ફેકે છે, કહો ને કે ફેકાઈ જાય છે. પણ આ બધાના મૂળમાં સાધુ વેષમાં રહી સ્વછંદતા અને શ્રદ્ધાને, સત્ય પ્રત્યેને, સંપૂર્ણ અભાવ કામ કરી રહ્યા છે, એ ખૂબ સૂચક છે. પરદેશ ગમન પહેલા (જે પ્રસંગ ધાર્યા કરતા ત્રણ વર્ષ મેડો અમલમાં આવ્ય) એ ભૂલા પડેલા અને પિતાને બહાની માનનાર આત્માએ “અંધ શ્રદ્ધાને અંધાપ પ્રદીપમાં લખી, શ્રીમદ્ તીર્થકર દેવોથી માંડી સઘળાને, અજ્ઞ ઠરાવવા બાલિશ પ્રયત્ન કર્યો હતો. તેના જવાબમાં આ લઘુ કલમે “અંધશ્રધ્ધા અંધાપો' એજ શિર્ષકથી, તે માર્ગ ચૂકેલા આત્માને અંધાપે કેટલી હદે વ્યાપક બન્યું છે, તે સૌમ્ય ભાષામાં સૂચવ્યું હતું. પણ વિનિપાત શતમુખી બન્યું. જેવું ભાવિ અને રખડપટ્ટો !
બાકી રહી જતુ તું તે બળતણ–લાકડાને પણ વેપાર ન કરી જાણનાર ઝવેરાતની કિંમત આંકવા બેઠા. જે ચળકે વધારે ને વધુ કિંમતી આવું ઢંગધડા વિનાનું એમનું વિજ્ઞાન. અને બની બેઠા ઝવેરી. મહાપવિત્ર સાધુ સંસ્થાના અનાદિકાલીન મહા કલ્યાણકર સિદ્ધાંત તે દૂર રહ્યા. એમની આંખે જ ન ચઢે તે બુધિમાં તે બેસે જ કયાંથી ! પણ પવિત્રતમ સમાચારીનું પણ ડીંટ ન જાણનાર “સાધુ સંસ્થા પરિસંવાદ ગોઠવી બેઠા. જમાનાના ઝેરી પવન વડે તેલ કરવા બેઠા. આત્મા જેવી તાત્વિક વસ્તુને પણ પ્રાયઃ નહિ માનનાર, ભેગવિલાસની ભયંકર તુલાએ ભૂલ પડ્યા. જેવી દષ્ટિ તેવી સૃષ્ટિ અને જેવું મનમાં તેવું ઘટમાં કે બ્રહ્માંડમાં માની બેઠા. રે અજ્ઞાન? જન્મ મરણની મહાવેદનાઓ, અનેક ગર્ભોમાં ભટકામણ,

Page #287

આધિ-વ્યાધિ ઉપાધિને વિવિધ દાવાનળ, તે અજ્ઞ આત્માઓને ન દેખાય, પણ ભયંકર આજના સીવીલાઈઝડ યુગની યાતનાઓ, બેકારીને રાક્ષસ, ભુખમરાની ભડભડતી જવાળાઓ, ખૂન, લુંટરેગચાળો, ધરતીક છે, જળપ્રલય, સુકાદુકાળ વિ. વિ. દુઃખના દરિયા પણ નહિ જ દેખાતા હોય કે આંખ મીચીને કુદરતના કાનુન થી દુર જઈ ગમે તેવા લઝે ઉચ્ચારી મહાપાપને પુષ્ટ કરી ઉન્માર્ગે અનેકને દોરવાનું સમાજઘાતક કાર્ય કરી રહ્યા હશે? | ગમે તેમ પણ માત્ર તીર્થો નહિ, ધર્મસ્થાપત્ય જ નહિ, પણ ધર્મના પ્રાણ ખતરામાં છે. એ સ્પષ્ટ હકીકત છે. યુવાનેમાં ધગશ છે. ખમીર છે. પણ ગૌરવ ભર્યા ઈતિ હાસને બીલકુલ ખ્યાલ નથી. અટલ અણનમ અકાટય મહા વિજ્ઞાન સર્વજ્ઞ સિધાંતમાં અફર પધ્ધતિમાં સમાયેલ છે એ તે ખબર જ કયાંથી હોય ? એકેક આચરણામાં સ્વાથ્ય શધ્ધિ; આત્મન્નતિ અને સમાજ શાંતિ પથરાએલ છે. એ એમને કોણ સમજાવે ! અને વૃધવર્ગ એ પણ એક કેયડે છે. ધન ખર્ચાય છે. ધર્મને માર્ગોમાં પણ, પણ રીત રસમ અને ધ્યેય જુદા. અજ્ઞાન જ્ઞાન ગણાય છે. અશાંતિને માર્ગ સુખ માગ ગણાઈ રહ્યો છે. પામરતા અને આજીજી રેજીંદા બનતા જાય છે, છતાં ફાંકો અભિમાન અકડાઈનો પાર નથી, આ સારાએ સમાજની વર્તમાન પરિસ્થિતિ.
આવા કાતીલ વાતાવરણમાં, સર્વને સુખ શાંતિ માટે ધર્મને પ્રધાન બનાવી, ફરીથી શ્રી સંઘને સુસ્થિર બનાવી, તેના દ્વારા સમાજના અભ્યદયને સાધવે છે. બીજો માર્ગ જ નથી. તે માટે ગંભીરતાથી શાંતિથી જરાએ અકળાયા વિના પૂર્ણ ભાઈચારાથી દુર્ભાવને દેશવટે આપી કયા માગે ક્યી
જનાથી સ્વપર કલ્યાણ સાધવું એ હવે છેલલા અને પાંચમાં હતામાં સંસ્કૃતિ સઘન છે. ઘટકે શેધવા રહ્યા.

Page #288

શ્રી સંઘ અને સમાજ . (હસ્તો પાંચમો)
અનાદિકાલીન સુવ્યવસ્થા એટલે જૈન શાસન અને ધર્મ. તેને શ્રધ્ધાપૂર્વક અનુસરતા વિશિષ્ટ કેટિના શિષ્ટ સમાજના સભ્યોને બનેલે શ્રી સંઘ, સત્ય અને નીતિના માર્ગને અનુસરતા માર્ગાનુસારી વર્ગ તે સમાજ. ધર્મ–અર્થ-કામ-મક્ષ ચારે પુરૂષાર્થને સ્વીકારતે સમાજ, દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવને ભૂલી, જમાનાને અનુસરે, ત્યારે કેવી આંધી વિશેષ કરીને ધર્મક્ષેત્રમાં) ઉભી થાય છે, તે ખૂબ છણાવટથી ચાર હપ્તામાં વિચારી આવ્યા. શ્રી સંઘ-ધર્મ અને મેક્ષ પુરૂષાર્થને સાધન અને સાધ્ય તરીકે માનનાર જ્યારે હેયકેટિના અર્થ-કામ તરફ આકર્ષાય, ત્યારે તે વિશ્વનો આધાર સ્તંભ હાલી ઉઠ–એમ જ માનવું. ૨૫૦૦ મી જયંતિનું આંદોલન આવું જ એક મહાસત્યને આવરવાનું-પશ્ચિમાત્ય દેશને હાથ વિચારતા, ઇરાદા પૂર્વકનું કૌભાંડ છે.
ત્રણ જગતના તારક વિશ્વવત્સલ પરમકારૂણિક વીતરાગ ભગવંત મહાવીરદેવના પરમાત્મભાવને ઝાંખે પાડી, તે વાત્સલ્યમૂર્તિને સર્વજ્ઞપણને આવરવાની અને સામાન્ય જ્ઞાનથી અને લોકવ્યવહારથી મહાન ગણાએલ આત્માઓની સમકક્ષામાં મૂકવાની ભયંકર યેજના છે. આટલી સાદી

Page #289

૨૩૮
સીધી વાત પણ શ્રી સંઘને મોટો ભાગ અને કેટલાક ગણવેશધારી નથી સમજી શકતા કારણમાં કીર્તિની મારક લાલસા અને લેકહેરીની આકર્ષકતા. આ પેજના પાછળનું ઘાતક રહસ્ય, શાસનપ્રેમી ને શાસનની દાઝવાળા સાધુ મહાત્માઓએ તથા સુશ્રાવકોએ, પોતાની લેખિની દ્વારા સ્પષ્ટ રૂપમાં રજુ કર્યું છે. અહિં તે સંસ્કૃતિના ઘાતક પ્રસંગ પ્રત્યે આ માત્ર અંગુલિનિર્દેશ છે. - આ સઘળી પરિસ્થિતિ વધતી જાય છે એ હકીકત છે. આંખમીંચામણ અને ઉપેક્ષા સીમાતીત બનતા જાય છે. સુકાળમાં સહુ આમંત્રણ આપે. દુકાળમાં આમંત્રે તે બડભાગી. રહાણ નીતિના પ્રસંગે રૂડી રીતે ગાય વાળે તે ગોપાલ. જૈન શાસનની સુવિશદ રહાણ નીતિ પ્રાય: ભૂલાઈ ગઈ છે. શાસનની-ધર્મની-શ્રી સંઘની અને સારાએ શિષ્ટ સમાજની જવાબદારી પૂ. આચાર્યદેવદિને વરેલી છે પ્રધાનપણે. પણ...પણ કમનસીબીની વાત છે કે અતિ અલ્પ સંખ્યા બાદ કરતા મોટા ભાગની તે તરફ દષ્ટિ જ નથી. એટલું જ નહિ પણ કેઈક તે વંસક માર્ગ તરફ વળી રહ્યા છે એ સ્પષ્ટ દીવા જેવી હકીકત છે. એટલે ખરેખર તે અલ્પ સંખ્યાની જવાબદારી ઘેરી બનતી જાય છે. અને માર્ગ કાઢવાની કઠીનાઈ અતિ આકરી છે. કારણ કે ઉપસક વર્ગને મોટો ભાગ જાગૃત નથી અને ગીલેટથી આકર્ષોએલ વર્ગને સત્યના તેજની ઝાંખી કરાવવાનું કામ પૂરું
છે જ.
છતાં શાસન જ્યવંતુ છે. બાકીના ૧૮ હજાર વર્ષની મર્યાદા પ્રેરક અને ઉત્સાહજનક છે. તેમાંથી જ રક્ષણનીતિનું બળ છે, તે વેગવંત બનવાનું છે. વર્ષો પહેલાને એક

Page #290

૨૩૯
શાસ્ત્રો
પ્રસંગ યાદ આવી જાય છે. ગૃહસ્થપણામાં અને કાલેજ લાઇફ જૈન ધર્મ જવલંત મનવા જોઈએ’ની ધૂન. મહાન જૈનાચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયરામચ'દ્રસૂરીશ્વરજી સમક્ષ પ્રશ્ન ઉપસ્થિત કર્યાં. તે પરમાપકારી મહાપુરૂષે રક્ષણનીતિની વધકતા સમજાવી, હૈયુ` આનંદવિભોર બની ગયુ, જૈન ધર્મીમાં રહેલી આત્મ-મસ્તીને અનુભવ થયા. આગમ પ્રત્યેનું બહુમાન એર વધી ગયું, આ તે સહજ, પણ આમાંથી એક વાત તરી આવી કે, ‘રક્ષણનીતિ’ની જાણકારી માટે મૌલિક સિધ્ધાંતાનું ઉંડુ અવગાહન અતિ જરૂરી છે. કારણ જૈન ધર્મ એટલે વિશ્વ ધર્મ યાને કુદરતનું ક્ર મેથેમેટીકસ, ધમ પ્રાપ્તિની ઇચ્છાવાળા હરકેાઈ એ સ્વરૂપ સમજાતાં એને સ્વીકાર કર્યે જ છુટકા, માટે જ જૈનધમ એટલે આત્મધમ-મુક્તિપ્રદાયક મેાક્ષધમ, સંસાર એટલે જ જાળ. ભટકવુ એજ વિધ. ક અને તેના સારા-નરસા ફળ એ જે જ જીર. જંજીરા ફગાવા એટલે સાચી આઝાદી આત્માની. અસ આ સમજાય એટલે ઉદારતા જન્મે હરકેાઇ ક્ષેત્રે. અથી આત્મ્ય સાચા દાતા બને. શરીર સુચંગ રાય બને. વિદ્યા વિશાળ સુવિચારક અને. વાણીના સ્વામી સુધર્મ પ્રચારક યાને પ્રભાવક અને, સહનશીલતા એને વરે જ વર્ષે. શબ્દસહિષ્ણુતા આત્મવણાટમાં વણાઈ જાય. પછી પ્રશાંત વિચારધારા સત્ય, પ્રગતિ અને ઉત્થાનમાં વેગ આપે જ આપે. અનેકાને ઉન્માથી બચાવી સન્મામાં સ્થાપી શકે. એ ક્યા સત્યને ન પ્રગટાવી શકે એજ પ્રશ્ન.
પણ આ સકળ માટે ફુટડી યેાજના ? ચેાજના શાસનમાં સુખધ છે. આ સંસ્કૃતિમાં તે છુટા છુટા કણીયારૂપે

Page #291

૨૪૦ વેરાએલી છે. પણ આચાર પાલન અભરાઈએ મૂકાયું છે. ઉપરથી તેની ઠેકડી ઉડાવાય છે. સારા એવા જુના સંસ્કાર પણ “જુનવાણીને નામે લુપ્તપ્રાય થતા જાય છે. ઉંધુ બધું જ શીખવાય છે. વેગ પામતું જાય છે. “એજ્યુકેશનને સીવીલાઈઝેશનના સુંવાળા શબ્દોથી આવકારાય છે. પોષાય છે. આવી તદ્દન વિષમ વિકટ પરિસ્થિતિમાં બધા જ અને ખાસ કરીને યુવાન વર્ગ વ્યાખ્યાન આદિમાં આવે, સાંભળે અને ગ્રહણ કરે, એ પહેલા તે મોટે ભાગે અસંભવિત. આવનારને સુહુ શુધ્ધ માલ જ મળી જાય તેથી પણ વધુ અસંભવિત. કારણ કે ચૌદ કેરેટ અને ઇમીટેશન વધતું જાય છે.
માટે જ સંસ્કૃતિના સુવિહિત રક્ષક પૂ. મુનિવરે સુશ્રધ્ધાળુ ભક્તજનેએ સાબદા બની અનેકવિધ પણ એક લક્ષી જનાઓ દ્વારા ધ્યેયને પહોંચવા કટિબધ્ધ બનવું જાઈશે. આ માટે સમર્થ ગીતાર્થ પૂ. આચાર્યો આદિ પાસે પછી ભલે તે અલ્પ સંખ્યા હોય, વિનીત ભાવે પહોંચી જવું જોઈએ. તેઓશ્રીની રાહબરી નીચે, માર્ગનું તેના રક્ષણનું ને બાળ યુવાન વૃધ, આત્મામાં તેનું ખામેશથી સિંચન કરવાનું, પ્રશાંત શૈલીનું જ્ઞાન, ગ્રહણ કરવું જ પડશે. અને સાચા પૂ. ગીતાર્થો આ કાર્ય માટે હંમેશા તનમનથી અપ્રમત્ત તત્પર હોય છે. હા જરૂર પડે ચકાસણી કરે પણ ખરા. ઉંચી મિલકતના વિતરણમાં, , એગ્યતાની ચકાસણી એ પણ એમની અનિવાર્ય ફરજ કેમ નકારી શકાય?
આ જ્ઞાનને પ્રકાશ શ્રાધવર્ગમાં અનેક રીતે સાધુ મર્યાદામાં રહી પાથરી શકે છે. અને તે માટે વિહારકાળના

Page #292

૨૪૧
આઠ માસ ગામે ગામ-શહેર શહેર, સંયમની છાયા ફેલાવતા, સુજ્ઞાનની લ્હાણ અવિરતપણે કરવી જોઇશે. મા ભૂલેલાને હૈયુ આપી માગે લાવવા જોઈશે. આગમ પ્રધાન દેશના સાથે શકય રીતે આજની સાયન્ટિફીક પધ્ધતિથી પ્રશ્નના ઉકેલ આપવા પડશે. શુ કહ્યું? ચારિત્રખળ ? ભલાભાઈ, પાયા વિના તો ઇમારત ચણાય જ કેમ ? પંચાચારનું પાલન એ તેા પાયેા છે. ટોચ છે શિખર છે. સત્તર પ્રકારના સયમ બ્રહ્મચર્ય પ્રધાન છે. શાસ્ત્રાનુસારી સંયમ પ્રધાન દેશના એ રક્ષણ નીતિના પાા છે. એ વાત જ્યારથી ભૂલાઈ ત્યારથી જ આ અવદશાના મૂલ નંખાયા છે.
૧૪૪૪ ગ્રંથના રચિયતા સુવિહિત શિરામણ, ત– ન્યાય—ષદ્રદર્શન સમ વેત્તા-સ્વપર શાસ્ત્ર રહસ્ય પ્રગટ કરનાર, શ્રીમદ્ હરિભદ્રસૂરીશ્વરજીના ગ્રંથા લબ્ધ ન હોત, તા માની સ્પષ્ટ જાણ અને ગીતા'તા પ્રાપ્ત કરવી મુશ્કેલ ખની જાત. કારણ કે આ ગ્રંથા ચાવીરૂપ અને સાર સંગ્રહ છે. અને એ પણ ‘રક્ષણનીતિ'નું મહાપ્રધાન અંગ હતુ અને ખની ગયું. એના આધાર લઈને તે મિથ્યાશબ્દપડિતાને આજે ચૂપ કરી દેતા વાર લાગતી નથી. શ્રધ્ધાધનનું રક્ષણ કરી અનેક આત્માઓને મા સ્થ રાખી શકાય છે. આ આદિ અનેક પુષ્ટિકારક પુષ્ટસાહિત્યમાં અર્કામૃત સંગ્રહ કરી, સુચારૂ ભાષામાં મૂકવાની જરૂરિયાત ખરી જ ને ? ગમે તેવા ઢંગધડા વિનાના, કાંકરા વીણી અનાવેલા, સાહિત્ય સામે સિધ્ધાંતયુક્તિયુક્ત સાહિત્ય, જુદી જુદી સરળભાષામાં પ્રકાશન પામવાના કાળ નથી પાકયે શું! ભલે તે સુચાગ્ય ચકાસણી પછી પ્રકાશ પામે.

Page #293

૨૪૨
સાથે સાથે ભક્તિયોગ પણ વેગ સાથે સુધારણા નથી માગતા ? અનેકવિધ પેસી ગયેલા દૂષણેાનુ પ્રમાન અને સુચારૂ આત્મ-આલ્હાદક સમ્યગ્ ગતિની જરૂર નથી શું ? લય-તાન અને ગુણ ભક્તિના ભાન વિનાનું ગાન, ગુલ્તાન કે મસ્તાન પરમાત્મામાં કયાંથી બનાવે ? ભકિત ખરેખર મુકિતની કૃતિ કયારે બને? આજ્ઞા હૈયામાં જામ થઇ હાય
ત્યારે જ ને?
બધા જ સાધુ બની જાય એ ત્રિકાળમાં શકય છે? ત્યારે હૈયામાં સાધુતાના નિ`ળ ભાવ સિવાય જૈન પણું જન્મી શકે ! અને જૈનત્ત્વની આછી છાયા વિના સજ્જનતા કે સગૃહસ્થાઈના ઉદ્દભવ શકય છે? અને તે માટે ઉદારતા ગુણુ અતિ આવશ્યક? તે સકળ વિશ્વની કલ્યાણ ભાવનાથી સભર શુધ્ધ સનાતન જૈનધર્મ –શાસનની રક્ષા માટે ઉદાર સદ્દગૃહસ્થાની કેટલી ઉચ્ચી કક્ષાએ જરૂરીઆત ? શ્રી શ્રમણ સંઘની રક્ષક–પ્ર‰ત્તિના સહાયક તે સુશ્રાવકે જ ને ? અને તે પણ પુણ્યપ્રકર્ષ ધનાઢ્ય અને સાચી ઉદારતાને વરેલા જ ને ? આથી વધારે વિવરણ આ વ્યવહારૂ વાતમાં જરૂરી ખરૂં ?
આ રીતે માર્ગસ્થ પૂ. શ્રમણ વર્ગ શ્રધ્ધાવાન ઉદાર ઉપાસકા—શાસ્ત્ર વફાદાર સાહિત્ય-નિમ ળ-ભકિત-એની પરસ્પરની સંકલના અતિ જરૂરી છે જ. સાથે જ સાત્વિક શ્રમણી વ અને સુશીલ શ્રાવિકગણ, વિશેષે કરીને રક્ષણ નીતિમાં સહાયક બને જ ને. એ પણ પાયાના સેન્ટર છે. શ્રી ચતુર્વિધ સંઘના એ અંગ છે. શાસન મહાલયના એ પાયા છે. સાધ્વીગણમાં સંયમની ફારમ-સ્વાધ્યાય-તપ-જપ ઉપાસના વિકસિત છે. મેટા ભાગમાં. જરૂર છે. સંઘના

Page #294

२४३ સુવ્યવસ્થિત દરવણની. વૈરાગ્યરંગ વધતે રહે-આત્મવિકાસના પરિણામ ઉન્નત બનતા રહે તેવા રાહ દર્શનની. આગમ શાસ્ત્રોમાં છે જ. પ્રેકટીલ રૂપે પરિણમાવવાની જ ઓછપ.
અમારો પવિત્ર સાધ્વીગણ-વિશેષે કરીને આજના સમયમાં-વિશ્વનું એક આશ્ચર્ય છે. રંગરાગ અને ભેગવિલાસના ઘેરા વાતાવરણમાં ભરયૌવને અને કુલ સંસ્કારના અને સાદવીગણને સુસમાગમના પ્રતાપે, વૈરાગ્યરસમાં ઝીલી, ભેગેપભેગને ફગાવી દે છે. અનેક કષ્ટ સહન કરીને સંયમધનનું પાલન રક્ષણ કરે છે. વિદુષી બની વિદ્વતાને પચાવી, પ્રભુકથિત સન્માર્ગે આજ્ઞાપાલનમાં સુસ્થિત બની રહે છે. અપવાદો બાદ કરતાં, નથી આગળ આવવાની હોંશ કે કીર્તિકામના. આગળ આવવામાં માનનારની અગતિ અને આત્મ બરબાદી તેઓ પ્રત્યક્ષ દેખે છે.
તેઓનું ધર્મક્ષેત્ર ઘણું જ ઉમદા છે. શ્રાવિકાગણમાંયુવાન શિક્ષિત બાળાઓમાં પાયાની સંસ્કૃતિનું સિંચન તેઓ અજબ રીતે કરી શકે છે. એમાંથી જ પિતાની સહચરી સાધ્વી સુશ્રાવિકા-અને શ્રદ્ધાધનની સ્વામિની એવી ભવિષ્યની માતૃપદને પામનારી નારીવૃંદમાં, સંસારની અસારતા-અને શાંતિમય ગૃહ જીવનની વ્યવસ્થા જન્માવી શકે છે. શાંતિમય ગૃહજીવન-કલહ-ક્રોધથી પર બનતા, શાંત આરાધનાના માર્ગે પિતાના ભાવિ સંતાનોને સ્કૂર્તિથી ચઢાવી શકે. પ્રિન્સિપલ એફ બ્લડ-આનુવંશિક તત્વના રહસ્ય પર તે જ્ઞાતિભેદ ઘડાએલા, પણ તેમાં પડેલી વિકૃતિ દૂર કરવાને બદલે સ્વાથી તરએ તે મૂળમાંથી ઉખેડી, સમાજની ચારૂ વ્યવસ્થાને છિન્નભિન્ન કરી નાંખી.
શકે છે. આની સંસ્કૃતિ શિકાગણૂમ
સાધી શ્રાવિ

Page #295

૪૪
એટલું જ નહિં પણ પ્રગતિને નામે આર્થિક ભીસ એવી ઘેરી બનવા દીધી કે તેમાંથી ભારતનેા માનવી ઉંચા જ આવે નહિ. મંગલેા માંધ્યા. બધીઓનું દેવુ કર્યુ સરકારી કે સહકારી લેાન લીધી. દેવાના હપ્તા, લેનના હપ્તા, કુટુંબના નિર્વો, માંદગીની ખરદાસ્ત-ચારેને પૂરા પડવું, સવારના છ થી રાતના દશ સુધી કમ્મર તેાડ મહેનત કરવી, માનસિક સંતાપના પાર નહિ. કલેશ ક્રોધ તા જન્મી જ જાય. અસ્થમા કે ટીબી ખબર ન લેતે ભાગ્યશાળી ! અને આમાં પાપભીરૂ જૈને પણ ઝડપાયા. સૌને ઘેલું લાગ્યુ ટેકસી-રેડીયા ને બંગલાનું. આત્મા ભુલાયા, પુણ્ય-પાપ–વિસરાયા. ભાગ અને તે માટે અર્થપ્રધાન બન્યા. એકારી ને રેગચાળાના પાર નહિ !
આર્થિક ઘટના જૈના માટેની વિચારવી તેા રહી જ પણ શ્રીમંતેમાંથી ઉદારતા ગઇ. સાધર્મિક પ્રત્યેનું વાત્સલ્ય લુપ્ત થયું. કારણ કે હૈયામાં વીતરાગ ધર્મ જન્મ્યા જ નથી. કુળાચાર પણ જવા જ ઐઠા છે ને? અને મધ્યમ વના જૈનાએ પણ બીન જરૂરીયાત વધારી મૂકી. ખાટા દેખાવના અને દ.ભીં ખર્ચો પણ વધવા લાગ્યા અને માંઘવારીએ માઝા મૂકી. છીએ તેવા દેખાવું ” સૂત્ર ભુલાયું, આખરે અવનતિની ખીણમાં ધકેલી દીધા. છતાં એ પ્રશ્ન ન જ ઉકેલી શકે એવા નથી જ, પુણ્ય-પાપના તત્ત્વા સચાટ રીતે હૈયામાં બેસી જાય તા.
9
આપણે તે અત્યારે ઘટકે વિચારી રહ્યા છીએ. તેનું વિસ્તૃત વિશ્લેષણ તે પાંચસો પાનાના નિષધ કે ગ્રંથ બની જાય. આ તા કલ્યાણમાગ” કલ્યાણુમાં અતિ ટુંકમાં સૂચિત થઇ રહ્યો છે. અને તે પણ અપક્ષયે પશમે અને લઘુ કલમે. દેવગુરુની પરમ કૃપાથી.

Page #296

૨૪૫
શ્રીમદ્દ તીર્થકર દેવોની વીતરાગ વાણી એ જ સર્વતોમુખી ઉન્નતિનું પ્રગતિનું મૂળ છે. વાણી જેમ ઉદાર છે તેમ ગહન પણ છે જ. પાર પામે તે મહાભાગ. તે જેટલી વિશાળ છે તેટલી જ સૂક્ષમ છે. અતિ સૂમ-શ્રધેય પદાર્થોની-મહા-વિજ્ઞાનની છટાથી વિશિષ્ટ વ્યાખ્યાઓ ત્યાં આજે પણ છે જ. જે છે તે એટલું બધું છે કે સગરને તાગ પણ મપાય પણ એને નહિ. છતાં તે સુય છે. સુગ્રાહ્ય છે. પથ્ય હિતદાયક છે. પરમપદને પમાડનાર છે.
માટે જ આગમ શાસ્ત્રસાહિત્ય એ સુરક્ષણીય મહા ઘટક છે. એના પર જ આજે સારાએ ધર્મ શાસનને અને શ્રી સંઘ-સમાજને આધાર છે. જેમ તેમ વેરવાથી જાણે ઉગતું નથી. જેમ તેમ છપાવવાથી કે ભાષણે ભરડી નાંખવાથી શ્રી સંઘ કે સમાજની ઉન્નતિ નથી જ થતી તેને પ્રત્યક્ષ પુર આજની શ્રી સંઘ–પરિસ્થિતિ અને સારાએ ભારતવર્ષની વિષમ દશા ખુલ્લંખુલ્લા આંખ સામે તરવરે છે. સામાન્ય-અભ્યાસ માટે ૧૬ થી ૩૦ વર્ષોને ભેગ આપનાર–અપાવનાર આત્માઓ આવા મહાન ગંભીર સર્વકલ્યાણુકર અભ્યાસ માટે પાંચ નહિ તે ત્રણ વર્ષને પણ ભેગ આપવા તૈયાર ખરા? ખાલી જ્ઞાનની પરબ ને નામે નર્યું અજ્ઞાન જ ફેલાવવામાં સઘળી આવડત અને હોશિયારી ખર્ચવાની છે? અને પછી તેવા સમાજ પાસે ઉદારતા અને પરને માટે ભેગ આપવાની આશા વાંઝણી ન નીવડે તે શું બને?

Page #297

આખી ગાડી જ અવળી દિશામાં સવળી દિશામાં ફેરવ્યા સિવાય અસલ લ પહોંચાશે? માગનુસારી સમાજ માટે ધર્મ-અર્થકામ મેક્ષ ભલે ઉભા રહ્યા. પણ અર્થ-કામ પાછળ ન્યાય નીતિ અને પ્રમાણિક્તા ન જ મરી જવા જોઈને? જેનું મન બગડે તેનું મોટે ભાગે તન બગડે. એ બે બગ ડતા અથું કામ પણ બિચારા પાંગળા જ રહે ને? અને જેને માટે તે અર્થકામ પ્રમાણિકતાથી મેળવેલા પણ હેયકેટિના જ ને? જરુર પડે પેદા કરે, લેભેગવે કે સંગ્રહે પણ ઉપાદેય તે ન જ માને ને? જેને પિતે ઉપાધિ જ માને તેને છોડવાની પેરવીમાં જ હોય ને? જેને પિતાનું શરીર પણ ઉપાધિરૂપ લાગે, અજન્મા બનવાના ધ્યેયમાં હોય, તેને ભૌતિક સઘળી આબાદી હેયકોટિની લાગે તેમાં નવાઈ પણ શી ? આવી સાચી માન્યતા જયારથી જૈન આલમમાંથી છૂટી ગઈ ત્યારથી દાન, અને દયા ઉદારતા અવશેષ માત્ર રહી ગઈ. અવશેષ રહેલા આ ત પણ આજે આશ્ચર્યજનક સુંદર કૃતિઓ સજે જ છે. દયા અને અનુકંપાના વિષયમાં પણ વસ્તીની ટકાવારી અને શ્રીમંતાઈની ટકાવારીની અપેક્ષાએ જેને જ્યારે આટલા સરસ રીતે આગળ પડતા છે તે સાચું જૈનત્વ કેવું અને કેટલું ઉંચુ પરિણામ લાવે? ભૂકંપ કે ભયંકર આગ, અવૃષ્ટિ કે અતિવૃષ્ટિ નદીના પૂર કે મેટહેનારત, હરકોઈ સંકટકાળમાં જૈનેની માનવતા ખીલી જ ઉઠે છે. કારણ કે લેહમાં સંસ્કાર વણાએલ છે. પૂર્વ જેને સંસ્કૃતિ વારસે છે. એટલે બાહ્ય આચારે અનુકપ્પા અને ભક્તિયેગના સારી રીતે જીવંત છે.

Page #298

૨૪૭ પણ ધ્યેય-લક્ષ્ય-હાઈ ને સમજી સઘળી શુભક્રિયાઓ અને આચરે પાછળ રહેલ આદર્શને આંબવા થતે પ્રય 7 અતિ જુજ પ્રમાણમાં છે એ હકીકત છે. તેમાં અજ્ઞાન અને વિકૃતજ્ઞાન જેમ મુખ્ય કારણ છે, તેમ બહુલતયા પૂજ્ય સ્થાનેથી રૂપે અને જેવા પરિબળથી સમગ્ર પ્રેરણા-જ્ઞાન અને શ્રધ્ધાના રૂપમાં શ્રી સંઘ અને સમાજને મળવી જોઈએ તેને પણ લગભગ અભાવ છે. પાપાનૂ દૂખમ એ સૂત્રે જ્યારથી આવતમાં અત પામ્યું ત્યારથી બધા ઉપદ્રો ઉભા થયા. સમાજ તદ્ન વિષમ પરિસ્થિતિમાં મૂકાઈ ગયે. ગરીબ ને શ્રીમંત પ્રત્યે દ્વેષ-ડેર અને ધિક્કારની લાગણી પેદા થઈ ગઈ. અને શ્રીમંતેમાંથી અમીદયા–દાન અને કેઈને પણ સહાયક થવાની સુંદર ભાવના લગભગ ખલાસ થઈ ગઈ હકકવાદના ભૂતે સમાજને સઘળા થરાને ભરખી ખાધો. ભાવિ ભયંકર ભલે દેખાય. પણ આ તે આર્યાવર્ત છે.
પરમાત્મમાર્ગને શુદ્ધ ઉપાસકે, તે ઉપાસકેના ઉપાસકે, ભલે જુજ સંખ્યામાં પણ હજુ જીવંત છે. શ્રી શ્રમણ પ્રધાન ચતુર્વિધ સંઘ વિશ્વમાં હયાત છે. પરમાત્મ વાણને ધધ નહી તે ઝરણું અખલિત હજુ વહેતાં છે. મુનિવર મહાત્માઓના તપ તેજ હજુ પ્રકાશ આપી રહ્યા છે, દાન-શીલ-તપ-સદ્ગૃહસ્થમાં અને સુશીલ સ્ત્રી વર્ગમાં ઠીક ઠીક દેખાય છે. માત્ર ભાવનાના ઉંડાણને સૌ પામવા મથે તે શ્રી સંઘ અને સમાજ સર્વ રીતે સમતુલાને વરે જ વરે.
શ્રી સંઘ અને સમાજ વચ્ચે પુલ ધર્મ છે, ધર્મના પાયામાં સરળતા–સત્ય અને પ્રમાણિકતા રહેલા

Page #299

૪૮ છે. આ ગુણે સુસત્યને શેધી કાઢે છે. સુસત્ય ત્યાગની ઉચ્ચકક્ષામાં રહેલ છે. એ ઉચ્ચકક્ષાને પામેલા શતકોટિ ધન્યવાદને પાત્ર છે. તે કક્ષાને પામવા મથતા અનુમોદના માગી લે છે. આર્યાવતને ઉજળું રાખવાની નેમ આદરણય છે. સર્વ સુભગ આત્મા સર્વોચ્ચ ત્યાગ, અલ્પત્યાગ, ત્યાગ પ્રત્યેની ઉજજવળ શ્રધ્ધા પામી, પારમેશ્વરીય માર્ગને પામી સ્વપરનું કલ્યાણ સાધે એજ અભિલાષા. (સંપૂર્ણ)
1 શ્રી પર્યુષણું મહાપર્વ અને શુદ્ધિ છે
પર્યુષણા મહાપર્વ. આવે અને જાય. સૌ એના ગુણ ગાય. હૈયે હર્ષ ન માય. તપ પ્રાયઃ સૌ કરે, દાન કેઈક દે. શીલ પણ પાલે. ભાવ કેણ સમજે?
ક્ષમાપના બોલાય. પત્રિકાઓ લખાય, મનની ગાંઠ તે કેકની જ ઉકલે ને? પ્રતિક્રમણ સંવત્સરી. પાપ સૌને ધોવા વર્ષભરના. વગર મહેનતે અને હૈયાદિલી વિના.
ભગવત મહાવીર દેવને જન્મ વંચાય. સી ખુશી થાય. નાળીએરની પવિત્ર શેષ આપે અને લે. સાધર્મિક ભાવનું નાનું શું પ્રતિક પણ સાધર્મિક ભાવની જાગૃતિ? સાધમિકેની સાર સંભાળ? દ્રવ્ય અને ભાવથી? બેમાંથી એક પણ?

Page #300

૨૪૯
કપસૂત્ર મહાન આચારગ્રંથ. મુખ્યતયા પંચમહાવ્રતધારી સાધુઓ માટે. આસને પકારી ચરમતીર્થપતિ ભગવંત મહાવીરદેવનું સુવિશદ સાંગોપાંગ જીવનચરિત્ર. કેણ સાંભળે અને કણ અવગાહે દેવાધિદેવને ઓળખવાની તે વાત જ કયાં?
શુધ્ધિ એનું, મહાપર્વનું સર્વોત્કૃષ્ટ ધ્યેય, મનની શુદ્ધિ, આત્માની શુધ્ધિ, મનમેલ મૂકી ઝેરવેર વિસારવાના. મુક્તિને અચળ ધ્યેય ખીલવી, સુશ્રદ્ધાના અફાટ ધંધથી આતમકર્મ દેવાના. શ્રદ્ધા સંગરંગ વિના આવે ક્યાંથી? સંવેગરંગ
ભવનિર્વેદ વિના જન્મ? | સંવેગ અને નિર્વેદની વાતે કયાં સંભળાય છે? હોંસા. તુંસીના હુલામણા ગીતે તે સંભળાય છે. સત્યની આલબેલ વગાડવી નથી. કેઈ વગાડે તે સાંભળવી નથી. સાંભળવી છે અલમલકની વાતે. દેશ કથા અને રાજકથાની વિકથા. સિનેમાની તજે.
શુદ્ધિ પ્રાયઃ જાણે ભૂતકાળનું તત્ત્વ, હૈયા વિના શુદ્ધિ હોય? સત્યના સ્વીકાર વિના શુદ્ધિ થાય? ઊંઘતાને જગાડાય કે ઢેગીને? શાસ્ત્રો અને સિદ્ધાંત માનવા હોય તે જ કલ્યાણ કરી શકે ને? સમજવા છતાં જાણવા છતાં ઉત્થા પવા હોય ત્યાં શું થાય? અન્ન લેકેને ઉંધે માર્ગે દોરવા હોય ત્યાં શધ્ધિ કયાં ઉભી રહે? ઉસૂત્ર પ્રરૂપણા અને પ્રવૃત્તિ સાથે શુદ્ધિને મેળ શું મળે?
પૂ. મહામહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી મહારાજા સત્તરમી સદીના અજોડ પ્રભાવક ન્યાય તર્ક-આગમ પ્રકાર્ડ વેત્તા. સવાસે ગાથાન સ્તવનમાં શ્રી સિમંધરસ્વામીને વિનંતિ કરતા હૈયા ઉદ્ગાર ઠીક જ કાઢે છે કે –

Page #301

૨૫૦
કંઇ નિજદ્વેષને ગોપવા,
રોપવા કેઈ નિજમતક દરે, ધર્મની દેશના પાર્ટ, સત્ય ભાષે નહિ મદરે. સ્વામી સીમંધરા....
શુદ્ધિ અને જૈનશાસનની ? આત્માન્નતિનું શુધ્ધ રસાયણ, પથ્યપાલન ત્રિના ફુટી જ નિકળે. આજ્ઞાપાલન સમજપૂર્વકનું એજ પથ્ય. અજાણતા પણ અનાદર મારે. સમજી બુઝીને અનાદર એટલે આત્માનું નિકંદન. અજાણતા પેટમાં ગએલું ઝેર કયા કયા ઉપદ્રવેા પેદા ન કરે? પણ આત્મા જેવી વસ્તુ જ ન માનતા હોય તે? એમ કેમ કહેવાય ? પણ સરાકર મઝપૂર્વક આજ્ઞાની- શાસ્રવચનેાની થેકડી થતી હાય તે છૂપી નાસ્તિકતા જ ઘર ઘાલી રહી છે ને ? શાન્તમ્
પાપમ
આપણે તે। મનશુદ્ધિ-વચનશુધ્ધિ-કવ્યશુદ્ધિ ત્રણે જોઇએ. મનમાં સત્ય પ્રત્યે પૂર્ણ આદર. વાણીમાં વીતરાગ માર્ગોની શુધ્ધપ્રરૂપણા, કજ્યમાં વિધિમા અને શુધ્ધપરપરાનું આદરપૂર્વકનું પાલન.
પર્યુષણા એટલે સતામુખી આત્મ-નિવાસ, આત્માને ઢઢાળવા, સસાર અસદ્ લાગવા. મેક્ષ એક જ સદ્ભુત લાગવેા. સંસાર અસદ એટલે અસાર-મારક ઘાતક અને મેહની માયાજાળ. મેાક્ષ એટલે માયાજાળમાંથી, અન તકોની એડીમાંથી સદાની મુક્તિ.
પથ એના સરળ પણ પૂર્ણ શુધ્ધિ ભર્યાં. આંટીઘુંટીનું નામ નહિ, છેતરપી’ડીના છાંયે નહિ. ભણેલ સમજે અભણ પણ સમજે. સમજવા હાય તે, હૈયુ સરળ અને મન નિર્માળ હોય તો. પૂ. માષાતુષ મુનિવર તરી ગયા. કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી લીધું. કાના મળે? આત્મશુધ્ધિના જ એક

Page #302

૫૧
મળે ને? એ શુધ્ધિ જન્મી કયાંથી ? શ્રધ્ધા, સરળતા અને આજ્ઞાપાલનમાંથી જ ને?
વ્યવહાર શુધ્ધિ પણ પર્યુષણા ટાણે કેમ જ ભૂલાય? લીધું તેનુ આપવુ. અન્યાય-અનીતિ ખટક્યા જ કરે. જે નાથની સેવા કરવી, આત્મકલ્યાણ કાજે, તેનુ' દ્રવ્ય વપરાય જ કેમ? ઘેર મહેમાન આવે, મહેમાનગીરી કરવા તેનુ' પૈસા પાકીટ કેમ જ મંગાય ? ભકિત કરવી અને પારકે પૈસે? આ બધા ભાવ-વિના આત્માની શુધ્ધિ સંભવે ?
શુધ્ધિ શિવપદનું સેાપાન છે. શુભ ભાવની જનની છે. ચીકણ કર્માં માટે કુઠાર છે. ખાલી શબ્દાડ'બરથી શુધ્ધિ શકય નથી. પવિત્ર આચરણ એના ટકાવ છે. ક્રૂન્યવી માનપાન અને કીર્તિની લાપરવા શુધ્ધિનુ ઉદ્દગમ સ્થાન છે. લેાકહેરી અને વાહવાહુના સંભાર શુધ્ધિની સન્મુખ પણ ન થવા દે.
શાસ્ત્ર પરાંમુખતાં જન્મી કયાંથી ? લેકહેરીમાંથી જ ને ? કીર્તિની લાલસાએ અમારી પવિત્ર સાધુસંસ્થામાં પણ ઉન્માગતા જન્માવીને ? છડેચેાક ઉત્સૂત્ર પ્રરૂપણા. જરાએ પાપની ભીતિ નહિં. સાથે જ ઉસૂત્ર પ્રવૃત્તિ ! પછી પચાસ પર્યુષણા પણ આત્મામાં શુધ્ધિ કયાંથી લાવે ? અને ભાવિક ભકતજનેા! બધા ઉંડી સમજણ અને આજ્ઞાના જાણુ કયાંથી હાય? માટ ભાગા સાધુજનને ઢોર્યાં જ ઢોરેવાય ને ! મહાપુણ્યશાળી આત્માઓને જ આણાપાલક સદ્ગુરૂના યાગ પ્રાપ્ત થાય ને ? બાકીના આત્માઓની શુધ્ધિનું શું ! પર્યુષણા પુણ્યપ એમના પુણ્યાયમાં નિમિત્ત કેવી રીતે અને ! આવા આત્માઓમાં પણ નિળભાવે એઘ શ્રધ્ધાની શુધ્ધિની અનુમેદના જરૂર કરશું? પણ એમના ભાવ પ્રાણાની ભાવ

Page #303

ઉપર શુદ્ધિનું શું?
જૈન ધર્મ પાળતા-મહવીરપ્રભુના પૂજારીઓથી બનેલા સમાજને શ્રી ચતુર્વિધ સંઘને પ્રાણપ્રશ્ન છે. શુદ્ધિવિના આત્મ-નિર્માતા કેવી? નિર્માતા વિના ઉત્થાન અને પ્રગતિ કેવા? ઉત્થાન અને પ્રગતિ એ તો માનવભવની ઉચ્ચપેદાશ. માટે જ શુધ્ધિ વિના માનવભવ વિફળ. વિશેષ કરીને જૈન જાતિ કુળમાં જન્મેલા માટે ખાસ. દૂન્યવિ સંપત્તિ વિના ચાલે, પણ વિશ્વાધાર શુધિ વિના ? અને તે પણ અણમેલ પર્યુષણ પામીને?
દ્રવ્ય-વિતશુધિ–વિભૂષાશુદ્ધિ અને આહારશુધિ. આ ત્રણે માગનુસારી શુદ્ધિ છે. તે તે પ્રાયઃ આજે શોધી જડે એમ નથી ને ? આત્મશુદ્ધિને સહાયક આ શુધિઓ કેમ ખવાઈ ગઈ? આત્મશુદ્ધિનું લક્ષ્ય ખસી ગયું માટે ને? સત્કૃષ્ટ વિશ્વકલ્યાણકર, શ્રીમદુ તીર્થ કરવાનું મહાશાસન તેમાં વાત્સલ્ય-ઝરણું પર્યુષણા મહાપર્વ તેમાં પ્રધાનપણે વર્તતી આત્મશુધિ, કષાયથી વિષયવાસનાઓથી નિવૃત્તિ ગત પાપને કૃત અપરાધને પસ્તાવે; ગુરૂ સમક્ષ આલેચના. ગુદરૂત્ત તપાદિનું ઉલ્લાસ પૂર્વક આચરણ વિષમવિષકિયાને મારી અમૃતપાન માટેની વેલડીનો આશ્રય. અમૃત પણ શાણ અને ભાન સહિતનું સમ્યગજ્ઞાન. તે પ્રગટાવે શ્રદ્ધાની ઉષા. પછી સમ્યગચારિત્રના કિરણે ફેલાય. શુદ્ધિવાંછુ આત્મામાં કેવળજ્ઞાનની સ્વ પર પ્રકાશક જ્યોતિ પ્રગટે જ પ્રગટે. આ છે શુધ્ધિનું અપૂર્વ મહાસ્ય !
કલ્યાણપ્રદ પર્યુષણ મહાપર્વના બહુમાનાર્થે, શુધિને મહામંડપ અત્યારથી જ ભવ્યાત્માઓ રચવા માંડે, અને સરળતાનું તેરણ બાંધી, આત્માના કર્મબંધને તોડી નાખવા તત્પર બને એજ એક અભિલાષા.

Page #304

0 અંધ શ્રદ્ધાને અંધાપે ૭
દિવ્ય દીપ' માસિકમાં અંધ શ્રદ્ધાને અંધાપો નામને, શ્રી ચિત્રભાનુનો લેખ પ્રસિદ્ધ થયેલ છે, જેમાં મહાપુરૂષોએ આપણા સુધી પહોંચાડેલા શાસ્ત્રને અભિન્ન ભિન્ન વ્યક્તિઓએ તે તે કાલમાં સાંભળેલી વાતનો સંગ્રહ કહીને, તેને માનનાર વર્ગ પર અંધ શ્રદ્ધાનો અંધાપો જણાવી, તેની હાંસી કરવામાં આવી છે. એ લેખ શાસનના સારાયે આચાર્યો પર આક્ષેપ કરતે અને શાસ્ત્રોને કિંમત વિનાને ગણાવતે છે. તેને અંગે ટૂંકમાં વાસ્તવિક અંધશ્રદ્ધાને અંધાપો કોને કહેવાય, તે વિષે જણાવી, મેં મારી પિતાની શૈલીયે આ લેખમાં પ્રતિકાર કરેલ છે, તેમના, લેખક પ્રત્યેની હિતકામના પૂર્વક લખાયેલ આ લેખ દ્વારા, તેઓને સદ્બુદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય એ શુભ કામના.
જીવનમાં વ્યક્તિને આંખ સામે રાખી લખવાને આ પહેલે પ્રસંગ. સમગ્ર વિશ્વ કલ્યાણકારી વીતરાગ ભગવંત મહાવીરદેવના ગણવેશધારી એક આત્માને લખાણ ‘પરત્વે એક મહાત્માએ મારૂં ધ્યાન ખેંચ્યું. “ચિત્રભાનું ઉપનામધારી એ આત્માને સર્વજ્ઞ ભાષિત શુદ્ધ સત્યમાં વફાદારી રાખવામાં અને શ્રધ્ધા કરવામ અંધ શ્રધ્ધાને અંધાપ લાગે છે જ્યારે રોજબરોજ ફરતી રહેતી અને અનેકના વિધ્વંસના સાધન પિદા કરતી સાયન્સ થીયરીમાં

Page #305

૫૪ “અંધશ્રધ્ધાર કરવામાં આનંદ આવે છે. જેને પાય નથી, જેમાં ગુલબાંગોને પાર નથી, એવી દુનિયાભરને બનાવતી બાબતમાં વગર જેએ, જાત અનુભવ કર્યા સિવાય માત્ર છાપા કે માસિકની બેલબાલાથી, પુરેપુરી શ્રધ્ધા ધરાવવી અને ત્રિકાળ જ્ઞાનીઓએ કથેલા, નિઃસ્વાર્થ મહાત્માઓએ સ્વક્ષપશમ પ્રતાપે સંગ્રહીત કરી આપણા સુધી પહોંચાડેલ, તેના માર્ગને સ્પષ્ટ કરતા અનેકવિધ સુવિશ્વસનીય સાહિત્યથી ભરેલા શાસ્ત્રોને, “ભિન્ન ભિન્ન વ્યકિતઓ (એ) તે તે કાળમાં સાંભળેલી વાતોનો જ સંગ્રહ કહ્યો, તે કઈ કેટિની અંધશ્રધ્ધાને અંધાપર
કહેવાતા “પ્રત્યક્ષ સત્ય સત્ય છે કે નર્યા જુઠાણું અને તરકીબ છે એ અવસરે વિચારવું જ જોઇશે, પણ ભગવંત મહાવીરદેવ સર્વજ્ઞ-સર્વદર્શી હતા એમ તે “
દિવ્ય દીપ” માસિક, અંક ૮ વર્ષ ૬ ના લેખક માને છે કે નહિ? પંચાંગી પ્રમાણિત સત્યને સત્ય તરીકે ઓળખે છે કે નહિ? જે મહાશાસનને “ગણવેશ ધારીને ફરે છે તે મહાશાસનને પે તે વફાદારી પૂર્વક માને છે કે નહિં? સર્વજ્ઞા શાસનમાં એ કે હિતસાધક વિષય બાકી રહે છે કે જેની ઉંડી–સ્પષ્ટ અને સુવિસ્તૃત છણાવટ પૂર્વ પુરુષોએ ન કરી હોય ?
કે પછી વર્ષો પૂર્વે તમસ્તરણના લેખ દ્વારા ચૌદ પૂર્વધારી આરાધ્ધપાદ શ્રીમદ્ ભદ્રબાહુ સ્વામી પછીના સઘળા આચાર્યોને બેહુદા ચિત્રી, પિતાનું પાંડિત્ય એક આત્માએ પ્રકાણ્યું હતું, તેનું આ પુનરાવર્તન તે નથી થઈ રહ્યું ને! તે જ વખતે જૈન શાસનના બે મહા પુરૂ
એ “સત્યના સમર્પણ” માટે પિતાની પવિત્ર કલમદ્વારા

Page #306

૫૫
ગ્રંથ પ્રકાશન કર્યુ હતુ. જેમાંના એક મહા સમર્થ શાસન રક્ષક તે આજે પણ જીવંત છે અને અદ્ભુત પ્રકાશ, સમાજ માટે પાથરી રહ્યા છે.
સંપ્રદાયા' આજે કાઇ નવા નથી સર્જાયા. અજ્ઞાનતા તથા કદાગ્રહના કારણે જેઓ આડાઅવળા થઈ પેાતાની માની લીધેલી વાતને જ પ્રચારમાં મુકી, નવા સંપ્રદાયા સર્જ્ય જાય, તેમને કેણુ અટકાવી શકયું છે? જનતાને તેવી શાસ્ત્રવિરૂધ્ધ વાતેાથી બચાવવા અને શ્રધ્ધા ધનનુ રક્ષણ કરવા પ્રયત્ના જરૂર થયા છે. અને એવા સ્વપર હિતકર પ્રયત્નાને જ ઉતારી પાડવાનું કાર્ય અગર (જ્ઞાનના દ્વારા અંધકર વાનુ” ગણવા જે તૈયાર હાય તેના તે ખરેખર અધશ્રધ્ધાના અંધાપા' હદ વટાવી ગયા જ ગણાય ને ?
અધ નેતા' પણ વ્યવહારમાં હિતકાંક્ષી હાય તા ઘણા માટે કા` સાધક અને છે. એની સૂચના સલાહ અને માદનથી અનેકાને ઉપકારક બને છે, તેમજ જૈન શાસન અને સિધ્ધાંતાના હૃદયસ્પર્શી મને પામેલા આજના પણ શાસનનિષ્ઠ મહાપુરૂષા અનુયાયીઓને હિત સાધક માગે જ દોરી રહ્યા છે. અને તે મહાપુરૂષો દ્રવ્યથી પણ દૃષ્ટા અને ભાવથી પણ જ્ઞાનચક્ષુઓને ધારણ કરનારા જ છે. એવા કાઇ પણ મહા પુરૂષને ‘અંધ નેતા' કહેવા એ જાણી બુઝીને અંધત્વ આપનાર કર્મીને આમંત્રણ છે.
કોઈ શેાધ કે થીયરી શેાધાતી હાય; તેના પર દરેકે વિશ્વાસ જ મૂકવા એ ક્યાંનો સિદ્ધાંત ? વર્ષોંથી પ્રચાર પામેલી થીયરી પણ ફરી ગઇ, ઘવાઈ ગઈ, અને સમૂળ

Page #307

૨૫૬
પણ નાશ પામી, કારણ કે તેનો પાયે-ઉદ્દભવ સ્થાન અને ગણત્રી ખરાખર ન્હાતા. જ્યારે જે ત્રિકાળ અખાધ્ય સિદ્ધાંતા છે, તે તેા તેવાને તેવા જ અટલ અને અક્ર જ રહ્યા છે અને રહેશે.
ય
મિત્રભાવે, જરાએ હૈયામાં અભાવને પણ સ્થાન આપ્યા વગર, તે ભાષા લાલિત્યના ઉપાસક લેખકને કહેવાનું જરૂર મન થાય છે. પૂર્વીના પુણ્યે અમુક શકિતએ પ્રાપ્ત થઇ છે. તે દ્વારા જૈન શાસનના અને જૈન શાસ્ત્રાના
મને અવગાહવા કૃત પ્રયત્ની અનેા. તમને નક્કર સત્યા જોવા મળશે. એ નક્કર સત્યે સમજાતા એજ ભાષા લાલિ ત્ય સ્વપર ઉપકારક બનશે. મળેલી શક્તિઓનો સદુપયેગ થતાં આત્મા અનેરા સાધક બનશે.
પરમ સત્ય'ના સ’રક્ષણ માટે લખાએલ આ તદ્દન નાના લેખને, કાઈ પણ અવળા અમાં કે પ્રત્યાઘાતી તરીકે લેખવાની ભૂલ ન કરતાં, જે કાઈ સરળ ભાવે સત્યને સમજવા પ્રયત્નશીલ ખનશે, તેજ વસ્તુના મને પામી શકશે અને સત્યજ્ઞાનની પ્રભાને પણ પામી શકશે.

Page #308

॥ श्री उपमित्यंतर्गत - निर्मल केवलिदेशना ॥
भो भव्याः शरण धर्मो, नास्त्यन्यत्सततभ्रमे ॥ लसदुद्दामदुःखौघस-ङकुले भवचक्रके
मरणाय भवेज्जन्म, कायो रोग निबन्धनम् । तारुण्य ज़रसो हेतु वियोगाय समागमः ॥२॥ निमित्त विपदांलोके, देहिनां सर्वसम्पदः । तन्नास्ति यन्न दुःखाय, वस्तु सांसारिकं जनाः ||३|| अमूर्ता: सर्व भावज्ञास्त्रं लोक्योपरिवर्तिनः । त्र क्षीणसङ्गा महात्मानः, केवल सुखमासते ||४|| सर्व द्वन्द्व – विनिर्मुक्ताः, सर्वसिद्ध सत्कार्याः, सुख तेषां किमुच्यते ॥ ५ ॥ जन्माभावे जरामृत्योरभावो हेत्वभावतः । तदभावे च निःशेष दुखाभावः सदैव हि
सर्ववाधाविवर्जिताः ।
11911
परमानन्द-भावश्च तदभावे हि शाश्वतः । व्याबाधाभावस ंसिद्ध ं, सिद्धानां सुखमिष्यते
निःस्पृहा भवचारके ।
11211
॥७॥
त्यक्तवाह्येतरग्रन्थाः, संतुष्टा ध्यानयोगेन प्रशमामृतपायिनः निःसङ्गाः निरहङ्कारा, निर्मलीभूतचेतसः । सुखिनः केवल लोके, देहिनोऽपि सुसाधवः
सुखमेव च वाञ्छन्ति, सर्वे जगति जन्तवः । तच्चनास्त्येव सौंसारे, विहायैकां सुसाधुताम् ||१०||
,
||८||
11811
तदिद भो महासत्वा ! विनिश्चित्य विधियताम् विमुच्यासार-संसार भवद्भिः सा सुसाधुता ॥ ११ ॥

Page #309

*
*
*
શ્રી રૂપતિ રથ એ છે કે શ્રી નિર્મલ કેવલી દીએ દેશના કારણ એક્સપર્ટ કરો, અવર ન કઈ ભવભ્રમણે મળે; હિં અભિર્યો, સંસાર ભવચક અનંત કે. ૧ જન્મ સાથે મરણ નિર્માણ છે, કાયા વળી રેગ સહચરી યૌવન જરા આમંત્રણ કરે, છે મિલન વિગકારી. ૨ સંપદા દેહધારી સર્વની, છે નિમિત્ત લોકે દુઃખતણી; દુઃખનિમિત્ત છે સઘળું ખરે, સંસાર સઘળો જાણે દુ અખાણી.૩ અશરીરી સિદ્ધ અનંતા, સર્વ ભાવને જાણ ત્રિલેક ટોચે સંગ રહિત મુનિવર કહ્યા, તેહિ જ કરે સુખ નિવાસ. ૪ રાગદ્વેષાદિ બંધ રહિત મુનિવર, પીડા ન કેઈ પ્રકાર સર્વ સત્કાર્ય સિદ્ધ વર્યા, સુખવર્ણન તેહના કેમ જ થાય.૫ જન્મ અભાવે વૃદ્ધત્વ મૃત્યુ ન હય, સંભવે નહિ હેતુ તાસ; કારણ વિના કાર્ય હવે નહિ, સદા સર્વથા દુઃખ અભાવ. ૬ કર્મ કારણ કે રહ્યો નહિ, વિલસે પરમાનન્દ ભાવ; બાધારહિત સુખ સિદ્ધનું, ઈચ્છે સુખ તેહવું સૌ ભવ્ય. ૭ બાહ્ય અત્યંતર ગ્રંથી છેડીને, બન્યા નિસ્પૃહ સંસારભાવે; ધરી સંતેષ ધ્યાન યે, કરાવે પાન અમૃતના પ્રશમભાવે,૮ સંગરહિત બની અહંકાર ટાળે, બન્યું મન અતિ નિર્મળું; તેમાં સાધુ સુખીયા દેહધારી, લેક અચરિજ જાણવું. ૯ સુખ ઈ છે સર્વજન્તુ ગણ, વિશ્વ નિયમ એ જાણીએ, સુખ સંસાર મળે ન જરા, “સુખ સાધુતાએ માનીએ.૧૦ કરી નિશ્ચય મન થકી; ભવ્ય આદરે એક જ તમે. સુ સાધુતા સુસાધુતા ખરી, સંસાર અસાર એક વિછોડીને. ૧૧

Page #310
& સર્વકલ્યાણ પ્રકાશન વિરાટ વિશ્વને, બહુ મોટા ભાગને ખ્યાલ નથી. વીતરાગ પરમાત્મા કથિત જૈનધમ તે ખ્યાલ આપે છે. યુવાનવ જિજ્ઞાસુ-ઉત્સાહી-ધગશવાળા છે શુદ્ધ ધર્મગુરૂઓના પરિચયમાં પ્રાયઃ તે વર્ગ આવતો નથી. યુવાનવની ધર્મજિજ્ઞાસા સાયન્ટિફિક રીતે ઉકલવી જોઈએ, હરકેઈ જૈનમાં પ્રાયઃ આનુવંશિક ધમ તત્વ હોય છે. તે ધમ તવને પ્રગટાવવા-ખીલવવા પ્રબળ સાધનની જરૂર. સાધન સાચું સાત્વિક–સન્માગ પ્રેરક હોવું જરૂરી. ઉત્તમકેટિની પ્રેરણા પૂ. શ્રી વિજયરામચંદ્રસૂરીશ્વરાદિ આપે છે. પણ તે ઝીલવા યુવાનવગની તત્પરતા કેટલી ? તે ધર્માભિમુખતા કેળવવા સુબદ્ધ ધર્મ સાહિત્ય એક સાધન તે સાહિત્યની પ્રેરણા કરી. પૂ. રત્નભૂષણ વિ. એ. પૂ. ભુવનચંદ્ર વિ. ને ઉદ્ભવ થયે “શાસનૈકલક્ષી વિવિધ વિષયક ગ્રંથમાળાનો. ‘જૈનધર્મનું વિજ્ઞાન’ ધીમું મીઠું ઝેર અને | ‘વાત્સલ્યમૂતિ રૂપે. શાસન-ધમ-સમાજ, સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાનચારિન્ન એજ મેક્ષમાગી. આની સમજથી પ્રગતિ–ઉત્થાન-સમાધિ-શાંતિ સધાય. મુકિતસાધક રીતે ચા૨પુરૂષાર્થની યોજના એટલે આર્ય સંસ્કૃતિ. આર્ય સંસ્કૃતિ-મહાસંસ્કૃતિ જૈનસંસ્કૃતિ સમજવી છે? આર્યાવતના સર્વજ્ઞ-તીથ"કર-પરમાત્માને ઓળ | Mવા છે ? ભરતક્ષેત્રના ભારતની ભવ્ય વિભૂતિઓને ઓળખવી છે? રાષ્ટ્રના ધર્મદીપક મહાનુભાવ પૂર્વજોને પીછાનવા છે ? અદમ્યધર્મોત્સાહથી મહાસંસકૃતિની રક્ષા કરવી છે ? તે વાંચે-વંચા-વિચારો. સવથાણ પ્રકાશનો પત્રવ્યવહાર : ગજપાલ એસ. કાપડીઆ ઠે. ઘડીયાળી પિળ : કેલાખાડી : વડોદરા, મુદ્રક : કીરચંદ જગજીવન શેઠ પ્રીટ લેન્ડ મુદ્રણાલય વઢવાણ શહેર