Book Title: Kanjiswami Abhinandan Granth
Author(s): Fulchandra Jain Shastri, Himmatlal Jethalal Shah, Khimchand Jethalal Shah, Harilal Jain
Publisher: Digambar Jain Mumukshu Mandal
Catalog link: https://jainqq.org/explore/011511/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra sevA mandira dillI krama saMkhyA 400 02.7 sAlaya kAla naM0 khaNDa Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Her finde] of E. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kAnajIsvAmI - hIrakajayantI abhinaMdana-graMtha E - sampAdaka samitti - paM. phulacanda siddhAnta nAtrI hiMmatalAla jeThAlAla zAha khImacaMda jaMDAlAla zeTha hu rilA la jaina 18 May 1964 kha. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -: pra...phA...za...pha - zrI di. jena mumukSu maMDaLa 173--17pa, mumbAdevI rADa, muM baI : .. zrI kAnajIsvAmI hIrakayatI mahotsava, muMbi vIra saM. 890 vazAkha suda 4 4 MAY 1004: vrata H 25 9 1 -- ...... ~ gu Nu va ta su bhA ya kA hA rI, prinTa phI, Do, Ta kArIyA ga, amadAvAda. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A bhi naida na jemanA jIvanane kAra pahelethI ja Atmazodha tarapha che, janmathI ja jeA AtmAne sAdhavAnA saMskAra ne bhaNakAra sAthe lAvyA che, AtmArtha mATe puruSArtha e jemanA jIvana maMtra che. A mA' sAdhavA mATe jemanuM jIvana eka uttama AdarzarUpa che. A jIvana che te AtmAne sAdhavA mATe ja che ane uttama prathA jemanA jIvanamAMthI mumukSuone maLe che, e rIta jenA avanAra mumukSuone mATe eka hIrA mAna che, evA hindustAnanA A hIrAne' hIraka jayaMtI prasaMge bhAratabharanA mumukSuo hArdika zraddhAMjalithI AnaMdapUrvaka abhinaMde che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhinaMdana Wan jemanA jIvananA jhukAva pahelethI ja AtmazeAdha tarapha che, janmathI ja jemA AtmAne sAdhavAnA saMskAra ne bhaNakAra sAthe lAvyA che, AtmA mATenA puruSArtha e jemanA jIvana maMtra che. Ama sAdhavA mATe jemanuM jIvana eka uttama zarUpa che. * A jIvana che te AtmAne sAdhavA mATe ja che e uttama preraNA jemanA jIvanamAMthI mumukSune maLa che e rIta nA avatAra mumukSuone mATe eka hIrA nAnuM che, avA ke hindustAnanA A hIrAne DIkajayaMtI prasaMga mAtAnA mumuktaA hArdika zraddhAMjalithI AnaMdapUrvaka abhinaM che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I di<Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = = = = 'ta ka , 1 f* * * * * * * * - prakAza kI ca shi zrI jinendrazAsananA mahAna prabhAvaka ane pracAraka parama upakArI Atma saMta pUjya zrI kAnajIsvAmInI hIraka jayaMtInA mahAna utsava prasaMge A abhinaMdana graMtha pragaTa karatAM amane atyaMta harSollAsa thAya che. pU. svAmIjInI 75mI janmajayaMtIne hIrakamahotsava bhAratanI A mahAna nagarI (muMbaI)mAM ujavAI rahyo che ane bhAratabharanA bhakto temAM sAnaMda bhAga laI rahyA che, e dekhIne dhanyatA anubhavAya che. pU. gurudeva e kaI amuka gAmanA ke amuka saMsthAnA nahi paraMtu samasta bhAratanA jaina samAjanA amUlya nidhAna che, eTale teo "bhArata-abhinaMdanIya che. kharekhara Aje zrI vItarAgI jana mArgane prakAzita karIne teo bhAratamAM adhyAtma yuganuM navasarjana karI rahyA che. AvA gurudevanI haraka jayaMtI UjavavAne suavasara prApta thatAM amArAM hRdaye AnaMdathI nAcI UDyAM che...e prasaMge zuM zuM karIe! kaI rIte e dhanya avasara UjavIe? enI saune Urmio jAgI. tene mUrta svarUpa ApavA mATe bra. zrI haribhAI taraphathI sUcana AvyuM ke e pAvana prasaMge eka abhinaMdana graMtha taiyAra karIe. ame ghaNA harSa saha e sUcana vadhAvI lIdhuM. vArANasInA paM. zrI phUlacaMdrajI siddhAMtazAstrIe paNa A vicArane ulAsathI anumodana ApyuM; eTaluM ja nahi paraMtu hiMdI vibhAganuM saMpUrNa saMkalana karI ApavAnuM paNa temaNe svIkAryuM. A uparAMta mAnanIya paM. bhAIzrI hiMmatalAlabhAI je. zAha tathA bhAI zrI khImacaMdabhAI je. zeTha-e baMnee paNa saMpAdakapaNe rahIne A abhinaMdana graMthamAM khUba kiMmatI phALa ApIne A kAryane zobhAvyuM che. AvuM suMdara saMpAdana karI ApavA badala muMbaI mumukSu maMDaLa saMpAdaka-samitine jeTalo AbhAra mAne teTale e che. atyaMta TUMka samayamAM A graMtha chApIne taiyAra karavAnuM hatuM. te mATe 5. zrI phUlacaMdra siddhAMtazAstrI temaja bra. jI haribhAI ane zrI manasukhabhAIe Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajI svAmi-abhinandana graMtha jaIne dinarAta satata prayatna karIne A kAya vakhatasara pUruM' karAvI ApyuM che tathA suzAlana vaDe mA maMthanuM pAnepAnu' zAbhAvavA mATe prayatna karIne bhAratanA sAhityamAM sarvocca sthAna prApta karI zake evA suMdara A graMtha taiyAra karyo che. te badala te saune dhanyavAda ghaTe che. e dekhIne amane khUba AnaMda thAya che ke A abhinadana graMthamAM bhAratabharanA jijJAsuoe asAdhAraNu sahakAra ApIne pU. gurudevazrI upara cAre bAjuethI abhinaMdanane varasAda varasAvyeA che. kharekhara gurudeva bhAratanA khUNe khUNe rahetA mumukSu jIvAnA hradaye hRdaye birAjI rahyA che te A graMtha dvArA dekhAI Ave che. doDha mAsa jevA atyaMta alpa samayamAM 800 pAnAM jevaDA A mahAna graMtha suMdara rIte taiyAra karI ApavA badala amadAvAdanI subhASa prinTarIne tathA tenA save' sTAphane dhanyavAda ghaTe che. maMgalamUrti gurudevanuM prazaMsanIya ane anukaraNIya jIvana, emanA aitihAsika mahimA, sanmArga darzAvIne ApaNA upara karelA emanA mahAna upakArA, temanA punita pratApe samasta jainazAsanamAM AvelI mahAna jAgRti ane krAMti, emanA suhaste thayelAM jinendra-pratiSThA, tIrthayAtrA vagere dha prabhAvanAnAM ajoDa kAryo, emanA aMtaraga jIvananI AdhyAtmika sAdhanA-e badhAMyanuM A graMthamAM te mAtra sakSipta digdarzana ja thaI zake, chatAM e dvArA paNa emanA apAra mahimAbharapUra abhinaMdanIya jIvananI jhAMkhI thAya che. pU zrI gurudevane abhinaMdIne ApaNe paNa emanA jIvanaAdate apanAvIe ane guruzaraNamAM Atmahita sAdhIne sadAya emanI sAthe ja rahIe-e ja maMgalabhAvanA. vIra sa'. 2490 caitra suda 13 muMbaI maNilAla jeThAlAla zeTha pramukha, zrI di. jaina mumukSu ma`DaLa, muMbaI'tagata abhinana samiti Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM pA 6 kI ya A graMtha parama pUjya zrI kAnajIsvAmInI 75mI janmajayaMtInA hIraka maheAtsava prasaMge A abhinaMdna graMtha prakAzita thaI rahyo che tethI amene ghaNA ja hapa thAya che. pragaTa karavAnA nirNaya thayA tyAre amArI pAse tenI sAmagrI ekatra karavA mATe ghaNA eche samaya hateA ane bhAvanA teA evI hatI ke jyAre abhinadana graMtha taiyAra thaI rahyo che tyAre te graMtha sarvAMga suMdara bane ane pU. svAmIjIneA prabhAva jevA ajoDa che teveA ja A graMtha paNa bhAratamAM ajoDa bane. samaya ghaNA e hAvA chatAM bhAratabharamAMthI mumukSuoe bhAvabhInI zraddhAMjalie-lekhA-kAvyA-citro vagere meAkalIne pU. gurudevanA abhinaMdana mATe asAdhAraNa ullAsa darzAvyeA che ane e rIte umaMgabharyAM sahakAra ApIne A graMthane zeAbhAvavAmAM mahatvanA phALA ApyA che. bhAratanA mumukSuo upara gurudevane keTalA mahAna upakAra che. ane gurudeva pratye temane keTaluM bahumAna che- te ApaNane A graMtha dvArA khyAlamAM AvI zakaze. bahArathI ghaNA lekhA AvelA te badhAyane A gaMthamAM yAgya sthAna ApavA prayatna karyo che. maryAdita pAnAMmAM badhA lekheAneA samAveza karavA mATe aneka lekhAne saMkSepavA paDayA che. mumukSuonA AvA sahakAra badala ame saunA AbhAra mAnIe chIe. eka rIte joIe tA, gurudeve Atmatine mahA maMgaLa mAga darzAvIne ApaNA jevA hajAro jijJAsuo upara je atmya upakAra karyo che te jijJAsuonAM hRdayamAM pravezelI gurudevanI vANI ja, bhakti dvArA A abhinaMdanarUpe pariNamIne pragaTa thaI che. O Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajI svAmi-abhinandana graMtha "ALIFAHA bhAratabharanA gauravasvarUpa evA A abhinadanagraMthanuM prakAzana karavAnuM sadbhAgya muMbaInA mumukSu maMDaLane prApta thayuM te kharekhara temanu dhanabhAgya che. gurudevanI hIrakajayaMtI ujavavA mATe te A seAnerI kAryane zAbhAvavA mATe muMbai mumukSu maDaLe je utsAha khatAnyA che te kharekhara atyaMta praza'sanIya che. A graMtha dvArA bhAratanA jIve| zrI kAnajIsvAmI jevA eka mahAna AdhyAtmika saMtanA mahimA samaje, jainadhama nuM gaurava samaje ane dhama prabhAvanAmAM nira Mtara vRddhi thatI rahe e ja abhyarthanA. A graMtha dvArA je mahAtmAne ApaNe abhinaMdI rahyA chIe te mahAtmAnA jIvanane ApaNe oLakhIe, emanA jIvananI mahattAne samajIe, emanA jIvanaAdarzane ApaNA jIvanamAM utArIe ane emaNe darzAvelA caitanyatattvanI sAdhanA vaDe abhinadanIya evA levijJAnanA bhAvA ApaNe pragaTa karIe-evI ucca bhAvanA bhAvIe chIe. vIra saM. 2490 caitra suda 13 amadAvAda --sapAdaka samiti. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArI bhAvanA saphaLa thaI atyAre ApaNA jevA jijJAsu jIvAne mATe samyaka dhamanA prakAzanAra keAI hAya tA te che pU. gurudeva zrI kAnajIsvAmI. huM aneka abhinadanagraMthA jotA ne mAruM hRdaya elI UThatuM ke bhAratanA jainasamAjanI mahAna vibhUti pU. najIsvAmI che, jainasamAja upara temanA mahAna upakAra che, jainasamAjanA teo mahAna netA che, ne temanu adhyA tmajIvana kharekhara abhinaMdanIya che; AvA gurudeva pratye bhAratanA mumukSue taraphathI abhinaMdananA eka sarvocca abhinadanagraMtha taiyAra thAya eve avasara kayAre Ave ? daseka varSathI mArA manamAM A bhAvanA ghUMTAtI hatI.... evAmAM pAMceka varSa pahelAM IndoranA jainasamAje paNa evA ja prastAva karyAM, ne mArI bhAvanA vadhu puSTa banI. e kArya jeTaluM mahAna hatuM.... bhAvanA paNa eTalI ja tIvra hatI. bIjI tarapha zrI muMbainuM mumukSu ma`DaLa dine dine pragatI sAdhI rahyuM hatuM, ne prabhAvanAnA avanavA kAryo karI rahyu hatuM. mane lAgyuM ke abhinadanagraMthanA prakAzananuM mahAna kAae o keAIthI thaI zakze te te muMbaI mumukSu mAMDaLathI ja thaI zakaze. gatasAla lAThI nagaramAM gurudevanA 74 mA janmeAtsava prasaMge svAgata julUsamAM muMbaInA pramukhazrI vagere ne te sa MbaMdhI vAta karI, temaNe prasannatApUrvaka e vAtane vadhAvI lIdhI, ne muMbaimAM gurudevanA je hIrakajya'tI maheAtsava ujavAya tenA anusaMdhAnamAM abhinadanagraMthanu` prakAzana karavAnuM' nakkI thayuM. e abhinaMdanagraMthanA lekhana-sapAdana vagere saMbhALavAnuM mane kahevAmAM AvyuM; paraMtu tIvra bhAvanA hAvA chatAM, zakti ane samaya baMnenI ghaNI alpatAne kAraNe A mahAna kAryanI javAbadArI ekalA mAthe levAnI mArI hiMmata jarA paNa cAlatI na hatI. A paristhitimAM zuM karavuM-tenI khUba gaDamathala thatI hatI. e vakhate paramakRpALu pU. enazrI-ene mane A kAya mATe preraNA, mA`dana ane hiMmata ApI....teozrInA vacanathI mane prAtsAhana maLyuM; ane teozrInA vacanane lIdhe ja A kAya karavAnI hiMmata AvI. A rIte ATalA TUMka samayamAM A suMdara kArya thaI zakayuM te teozrInA pratApe ja thayuM che. teozrInA jeTaleA upakAra mAnIe teTaleA ochA che. A ALakanA jIvanamAM teozrInA anahada upakAra che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandata graMtha / A uparAMta mAnanIya vaDIla 5. zrI phUlacaMdajI sAhebe A graMthanA hindI vibhAganuM badhuM ja kArya saMbhALI lIdhuM tethI mAre aDadho bhAra e thaI gaye temaNe vayevRddha uMmare paNa ekale hAthe AkhA hiMdI vibhAganuM khUba ja parizrama pUrvaka saMkalana karyuM che. sAthe sAthe mAnanIya vidvAna bhAIzrI khImacaMdabhAI tathA bhAIzrI hiMmatalAlabhAI e baMne vaDIlabaMdhuoe paNa saMpAdakapaNe sAthe rahIne A pustakamAM ghaNI kiMmatI salAha sUcanAo ane doravaNI ApI, ne aneka muzkelIomAMthI mAga kADhI Ape, e rIte snehapUrvaka khUba ja kiMmatI sAtha ApIne A mahAna kAryane sugama banAvI dIdhuM.A sau vaDIlonA sahakAra ne premabharyA pratsAhananA pratApe ja A graMtha taiyAra thaI zake che. ahIM bhAvabhInI lAgaNIthI AdarapUrvaka te sauno AbhAra mAnuM chuM. muMbaI samakSa maMDaLanA mAnanIya pramukhazrI tathA baMne maMtrI baMdhuo, ane samasta makakSa maMDaLe A kAryamAM je u9lAsa batAvyuM che te kharekhara dhanyavAdane pAtra che. hadayamAM ema thAya che ke abhinaMdanagraMthanuM A bhagIratha kArya muMbaInA mumukSu maMDaLa dvArA ja thaI zake. gurudeva pratyenA abhinada maMtha saMbaMdhInI mArI aneka varSonI bhAvanA A graMtha dvArA Aje phaLibhUta thAya che, eTaluM ja nahi- hIraka jayaMtI jevA mahAna avasare A abhinaMdanagraMtha prasiddha thAya che. ane te paNa bhAratanA sAhityamAM sarvocca sthAna bhegavI zake tevA svarUpamAM prasiddha thAya che, tethI mAruM hRdaya atyaMta harSathI ne bhaktithI prasannatA anubhavI rahyuM che. bhAratabharanA mumukSuo A graMthane dekhIne jarUra AnaMdita thaze ne haiyAnI UrmithI gurudevane vadhAvaze. A bALakanA jIvanamAM gurudevanA je upakAra che tenuM varNana thaI zake tema nathI. A pustakanA pahelethI chelle sudhInA badhA ja kAryomAM sahakArI dharmabaMdhu zrI manasukhalAlabhAI desAIno je anekavidha sahakAra che tene lIdhe A kArya vadhu zobhI UThayuM che, A sivAya bIjA aneka sAdharmIoe-jemanI jemanI sAthe A pustaka aMge prasaMga paDaye te saue-khUba ja premathI ne bhAvanAthI A kAryamAM sahakAra tathA protsAhana ApyuM che, te saune snehapUrvaka AbhAra mAnuM chuM. bhAratabharanA jijJAsuoe je zraddhAMjalie, lekha, kAvya, citro mekalIne gurudeva pratye pitAne bhaktibhAva vyakta karyo che ne A abhinaMdanagraMthane zebhAge che... te saune paNa dhanyavAda. A graMthamAM je koI prakAranI kSati rahI gaI hoya, ke A graMthanA anekavidha kArya prasaMge mArA taraphathI koIne manaduHkha thayuM hoya te te badala A bALakane kSamA " karavA vinaMti karuM chuM. - + / ;+ Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' ' \ che . . je gurudevane A graMthadvArA ApaNe abhinayA che te gurudevanA caraNanI nIkaTa-chAyAmAM nizadina rahIne, teozrInI kRpAdRSTimAM Atmahita sAdhIe, ne gurudeva ApaNA jIvanamAgane TheTha sudhI - jyAM sudhI ApaNe temanA jevA banIe tyAMsudhI saMbhALIne ApaNane mukti sudhI pahoMcADe jema A abhinaMdanagraMthanI bhAvanA saphaLa thaI tema AtmikasiddhinI -bhAvanA paNa zIgha saphaLa thAya evI prArthanApUrvaka gurudevane abhinaMduM chuM-abhivaMdu chuM. -vIra saM. 2490 caitra suda 13 (senagaDha) vIra saM. citra suda 13 sonagaDha - ba. harilAla jaina : Ly I .. RE . janajayatuzAsanamA dhamakALa ahe va pharIne A bhAratamAM kuMdaziSya " jahAM gaje gherI dharma pravartakSa. . I 1 = + + ' ke te Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va kAnajI svAmi- abhinandana graMtha .................cI gujarAtI-vibhAga * gurudevane jIvanaparicaya tathA jinama diza * zraddhAMjali, vividha lekhA, abhinadane, citro. * pravacana-vibhAga (gurudevanA pravacananuM dAhana) *75 citronuM AnadyakArI pradarzana. * citrakathA-vibhAga (seAnagaDhanA citronI kathAo) * tI yAtrA (tIno mahimA tathA tInA citrA) * pariziSTa (pratiSThAprasa MgeA, bAkI rahelA lekhA vagere) hindI - vibhAga 1. abhinandana 2. lekhajali 3. zrutadhara AcArya va vidvAna 4. samyakazrutaparicaya -08 109-216 217 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrakayaMtI WlPidedale gu ja rA tI-vi bhA ga [saMkalana : mra, hariztAla jaina ] Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajI svAmi- abhinandana graMtha ash ma. ga.....lA.....2 .zu Namo arihaMtANaM / Namo siddhANaM 1 Namo AiriyANaM / Namo uvajjhAyANaM / Namo loo savvasAhUNaM / hIrakajayaMtInA A ma'galamaheAtsavamAM atizaya bhaktipUrvaka bhagavata pacaparameSThIne Ama trIe chIe....huM paMcaparameSThI bhagava tA! padhAro....padhAro! amArA guru kahAna atyaMta bhaktipUrvaka ApanuM sanmAna karIne pAtAnA aMtaramAM Apane padharAve che....ahe, emanA jJAnamAM ApanI divya stuti kAtarAyelI che, ane laganI lAgI che ApanA mAnI. te kahe che ke mekSapurImAM jatAM paMcaparameSThI bhagavaMtA ja amArA sAthIdAra che.... temane sAthe ne sAthe ja rAkhIne apratihatapaNe meAkSadazAne sAdhazuM. {{{{v} } ${**** * ********* Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * paMca parameSThI - stavana (gItA inda) manuja nAga surendra jAke upari chatraya dhare, kalyAnapaMcaka madamAlA pAya bhavabhramatamahare; darzana ananta ananta jJAna anaH sukha vIraja bhare, jayavana te arahanta zivatiyakata mA ura saMcare 51 jina paramadhyAna-kRzAnubAna sutAna turaMta jalAdaye, yuta mAna janma jarA maraNa bhavatripura phera nahIM bhaye, avicala zivAlaya dhAma pAye svaguNarti na caleM kadA, te siddhaprabhu aviruddha mere zuddha jJAna karo sadA mArA je paMcavidha AcAra nirmala paMca agni susAdhate, pUnI dvAdazAMga samudra avagAhana sakala brama bAdhate ; vera sUri sana mahaMta vidhigaNa haraNa ke ati dakSa huM, te mikSa lakSmI deha hamako jahAM nAhiM vipakSA hai- htvA je ghora saba kAnana kuaTavI pApa paMcAnana jahAM, tIkSaNa sakalajana duHkhakArA jAsa kau nakhagaNamahA ; tahuM mata bhUle chavaka zivamaga batAve je sadA, tina upAdhyAya munIMdrake caraNAraviMda namuM sadA sAkA vina sa uma abha tapanaeN ame ati kSIna hai, nahiM hIna jJAnAnaMda dhyAvata dharma zukala pravIna che ! ati tapa kamalAkalita bhAsura siddhapada sAdhana kare, te sAdhu jayavanta sadA je jagata ke pAtaka hare pApA (amitagati-zrAvakAcAra) I SL AT : - ' 'je ! ' Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *** A. kAnajI svAmi- abhinandana graMtha lahArAyagA......'DA......zrI....mahAvIrakA.... laharAyegA laharAyegA jhaDA zrI mahAvIra kI..... 'DA zrI mahAvIrakA....jhaMDA zrI mahAvIrakA.....'DA zrI mahAvIrakA... tIthakarane jo krakAyA, ratnatrayakA mArga dikhAyA, anekAntakA cihna lagAyA, jhaMDA zrI mahAvIrakA....laharAyegA. saba jaineAMkA jo hai pyArA, Atmadhama kA camakita tArA, saba sAdhakakA pUrNa sahArA, jhaMDA zrI mahAvIrakA....laharAyegA. sAre jagakA ne huM nAyaka, meAkSamA kA hai o dAyaka, bhaktajanAMkA sadA sahAyaka, jhaMDA zrI mahAvIrakA....laharAyegA. zAsanakA saubhAgya baDhAtA, sakha jIvAMke AnaMdadAtA, svAla'banakA pATha paDhAtA, jhaMDA zrI mahAvIrakA....laherAyegA. vIra-kuMdane ise laharAyA, guru kahAnane phIra karAyA, bhAratabharame nAda gUMjAyA, jhaMDA zrI mahAvIrakA....laharAyegA. { ftv garama thah { jinaM jayatu zAsanama Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavA . A nadat Ra; rasika S [' - mAM [ kahAnagurunA suharta janadharmadhvajanA ArahaNanuM eka maMgala dazya]. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se na ga nuM bhavya jina maMdira R che. kadama . * * , para* : nAkA ane kAlika sonAmAmAnA avAjana. * * * / Ama * * * * * * ke , .. .. - re chetI 1 che ma nokarInI najIka AvelA dhatus. TrN} fu14mAM pa haMma nanly; testy *** jinavara pUjArI prabhu meM jinavara jI... Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane * * * 4 * * * * --S:'ma - f*" * * * * * * * - 1 -- jema ke, che - - - - zrI jinendra bhagavaMta : sonagaDha Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' ' , ' ' + +hit * adhyAtma saMta zrI kAnajIsvAmI ke [saMkSipta jIvana paricaya) [vi. saM. 1969: vaizAkha suda 2 hiMmatalAla jeThAlAla zAha B. %.. jemane A hIraka jayaMtI-abhinaMdana graMtha prasiddha thaI rahyo che evA parama pUjya gurudeva zrI kAnajIsvAmInuM prabhAvazALI jIvana vidvAna valabaMdhuzrI hiMmatalAla je. zAhe pitAnI khAsa bhAvabhInI zailithI lakhela che. AjathI vIseka varSa pahelAM lakhAyelA e jIvanaparicayamAM saM. 19 sudhInI gurudevanA jIvananI mukhya mukhya ghaTanAone ullekha che. bhAIzrI hiMmatalAlabhAInI saMmati anusAra e jIvanaparicaya ahIM ApavAmAM AvyuM che. A jIvana paricaya mumukSu jene sat ane saMta baMne pratye parama bahumAna jagADIne AmAthatAnuM poSaNa kare che. -saMkalanakAra janma ane bAlyakALa parama pUjaya adhyAmasaMta zrI kAnajIsvAmIne zubha janma vi. saM. 1949 nA vaizAkha suda bIja ne ravivAranA divase kAThiyAvADanA umarALA gAmamAM sthAnakavAsI jaina saMpradAyamAM thayela hatuM. teozrInAM mAtuzrInuM nAma ujamabAI ane pitAzrInuM nAma mitIcaMdabhAI hatuM. sAtie teo dazA zrImALI vaNika hatA. bALavayamAM teozrIne viSe kaI joSIe kahyuM hatuM ke A keI mahApuruSa thaze. bALapaNathI ja teozrInA mukha para vairAgyanI saumyatA ane netromAM buddhi ne vIryanuM teja dekhAtuM. teozrIe umarAnAnI ja nizALamAM abhyAsa karyo hato. joke nizALamAM tema ja jainazALAmAM teozrI prAyaH prathama naMbara rAkhatA te paNa nizALamAM apAtA vyAvahArika jJAnathI temanA cittane saMtoSa thato nahi ane temane lAge che ema rahyA karatuM ke "huM jenI zodhamAM chuM te A nathI" kaI keuM vAra A dukha tIvratA dhAraNa karatuM, ane eka vAra te, mAtAthI vikhUTA paDelA bALakanI jema, te bALa-mahAtmA satanA viyege khUba raDyA hatA. ara " ke, A Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandana gratha dhaMdhAmAM joDANa chatAM vairAgyano jAgRti nAnI vayamAM ja mAtApitA kALadharma pAmavAthI teozrI AjIvikA athe temanA meTA bhAI khuzAlabhAI sAthe pAlejamAM cAla dukAnamAM joDAyA. dhIme dhIme dukAna sArI jAmI. vepAramAM temanuM vartana pramANika hatuM. eka vAra (lagabhaga 16 varSanI vaye) temane koI kAraNe vaDodarAnI korTamAM javuM paDayuM hatuM. tyAM teozrIe amaladAra samakSa satya hakIkata spaSTatAthI jaNAvI dIdhI hatI; temanA mukha para taravaratI nikhAlasatA, nirdoSatA ne nIDaratAnI amaladAra para chApa paDI ane temaNe kahelI sava hakIkata kharI che ema vizvAsa AvavAthI bIjA AdhAra vinA te sarva hakIkata saMpUrNa paNe mAnya rAkhI. pAlejamAM teozrI kaI kaI vakhata nATaka jovA jatAparaMtu atizaya AzcaryanI vAta to e che ke nATakamAMthI gaMgArika asara thavAne badale koI vairAgyapreraka dazyanI UMDI asara te mahAtmAne thatI ane te keTalAya divasa sudhI rahetI. kaI kaI vakhata to nATaka joIne AvyA pachI AkhI rAta vairAgyanI vRna rahetI. ekavAra nATaka joyA pachI zivaramaNI ramanAra tuM, te hI devane deva" e lITIthI zarU thatuM kAvya temaNe banAvyuM hatuM. sAMsArika rasanAM prabaLa nimittone paNa mahAna AtmAo vairAgyanAM nimitta banAve che ! vairAgya ane dIkSA A rIte pAlejanI dukAnamAM vepAranuM kAmakAja karatAM hatAM te mahAtmAnuM mana vepAramaya ke saMsAramaya thayuM nahotuM. temane aMtavyapAra te judo ja hato. temanA aMtarane svAbhAvika cheka hamezAM dharma ane satyanI zodha prati ja raheto. upAzraye kaI sAdhu Ave ke teo te sAdhunI sevA tema ja temanI sAthe dhArmika vArtAlApa mATe doDI jatA ane ghaNo samaya upAzraye gALatA. dhArmika abhyAsa paNa cAlu hato. temanuM dhArmika jIvana ane saraLa aMtaHkaraNa joIne temanA saMbaMdhIo temane "bhagata" kahetA. temaNe temanA moTA bhAI khuzAlabhAIne spaSTa jaNAvI dIdhuM hatuM ke mAruM vevizALa karavAnuM nathI; mArA bhAva dIkSA levAnA che." khuzAlabhAI e temane ghaNuM samajAvyA ke-"bhAI, tuM na paraNe te bhale tArI IcchA, paraMtu tuM tikSA na le. tAre dukAne na besavuM hoya to bhale tuM Akho divasa dhArmika vAMcanamAM ne sAdhuonA saMgamAM gALa paNa dIkSAnI vAta na kara." Ama ghaNuM samajAvavA chatAM te mahAmAnA varAgI cittane saMsAramAM rahevAnuM pasaMda paDayuM nahi. dIkSA lIdhA pahelAM teozrI keTalAya mahinAo sudhI AmAthI gurunI zodha mATe kAThiyAvADa, gujarAta ne mAravADamAM aneka gAma pharyA, ghaNA sAdhuone maLyA paNa kyAMya mana karyuM nahi. kharI vAta te e hatI ke pUrva bhavanI adhurI mUkelI sAdhanAe avatarelA te mahAtmA pite ja guru thavAne gyA hatA. Akhare beTAda saMpradAyanA hIrAcaMdajI s , N 5 che " A 2 ? , che - , " T , Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | ne, - - mahArAjanA hAthe dIkSA levAnuM nakkI thayuM ane saM. 1970 nA mAgazara suda 8 ne ravi vArane divase umarALAmAM moTI dhAmadhUmathI dIkSA mahotsava thaye. zAstrAbhyAsa, ane puruSArtha-jIvanamaMtra dIkSA laIne turata ja mahArAjazrIe tAMbara zAone sakhata abhyAsa karavAmAM mAMDayo; te eTale sudhI ke AhArAdi zArIrika AvazyakatAomAM vakhata jatA te paNa temane khaTakato. lagabhaga Akho divasa upAzrayanA keI ekAMta bhAgamAM abhyAsa karatA teo jovAmAM AvatA. cAreka varSamAM lagabhaga badhA vetAMbara zAstro teo vicArapUrvaka vAMcI gayA. teo saMpradAyanI rIta pramANe cAritra paNa kaDaka pALatA. thoDAja vakhatamAM temanI AtmAtinI, jJAnapipAsAnI ane uba cAritranI suvAsa kAThiyAvADamAM phelAI temanA gurunI mamhArAjazrI para bahu kRpA hatI mahArAjazrI prathamathI ja tIvra puruSArthI hatA. keTalIka vakhata temane koI bhavitavyatA pratye valaNavALI vyakti taraphathI evuM sAMbhaLavAno prasaMga banate ke game tevuM AkaruM cAritra pALIe paNa kevaLI bhagavAne je anaMta bhava dIDA haze to temAMthI eka paNa bhAva ghaTavAne nathI." mahArAjazrI AvA puruSArthahInatAnA mithyA vacane sAMkhI zakatA nahi ane bolI UThatA ke "je puruSArthI che tenA anana bhave kevaLI bhagavAne dIThA ja nathI. jene puruSArtha bhAryo che tene anaMta bava hAya ja nahi. purunAthane bhavasthiti Adi kAMI naDatuM nathI, tene pAMce samavAya AvI maLyAM che." "purudArtha, puruSArthane puruSArtha' e mahArAjazrIne jIvanamaMtra che. dIkSAnA varSo daramyAna mahArAja zrIe vetAMbara zAstrono khUba mananapUrvaka abhyAsa karyo. bhagavatI sUtra teozrIe 17 vAra vAMcyuM che. dareka kArya karatAM temanuM lakSaya satyanA zAdhana prati ja rahetuM. zAsana-uddhArane eka pavitra prasaMga samayasAranI prApti saM. 178mAM zrI vIrazAsananA uddhArane, aneka mumukSuonA mahAna puNyodayane sUcavatA eka pavitra prasaMga banI gayo. vidhinI keAI dhanya paLe zrImadabhagavakuMdakuMdAcArya. viracita zrI samayasAra nAmane mahAna graMtha mahArAjazrInA hastakamaLamAM AvyuM. samaya-- sAra vAMcatAM ja temanA haLane pAra na rahyo. jenI zodhamAM teo hatA te temane maLI gayuM. zrI samayasArachamAM amRtanA sarovara chalakAtAM mahArAjazrInA aMtaranayane joyAM. eka pachI eka gAthA vAMcatAM mahArAja zrIe ghuMTaDA bharI bharIne te amRta pIdhuM. graMthAdhirAja samayasArajIe mahArAja zrI para apUrva, alaukika, anupama upakAra karyo ane temanA AtmA 1 * * * * Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7) kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha lina - naMdana pAra na rahyo. mahArAjazrInA aMtajIvanamAM parama pavitra parivartana thayuM. bhUlI paDelI pariNatie nija ghara dekhyuM. upagajharaNAnAM vaheNa amRtamaya thayAM. jinezvara devanA sunaMdana gurudevanI jJAnakaLA have apUrva rIte khIlavA lAgI. addabhuta vyAkhyAnazailI ane samyagdarzanane mahimA saM. 191 sudhI mahArAjazrIe sthAnakavAsI saMpradAyamAM rahI beTAda, vaDhavANa, amarelI, porabaMdara, jAmanagara, rAjakoTa vagere gAmamAM cAturmAsa karyA ane zeSa kALamAM seMkaDo nAnAMmoTAM gAmone pAvana karyA. kAThiyAvADanA hajAre mANasone mahArAjazrInA upadeza pratye bahumAna pragaTayuM. aMtarAtmadharmano udyota ghaNo thayo. je gAmamAM mahArAjazrInuM cAturmAsa hoya tyAM bahAragAmanAM hajAro bhAI beno darzanArthe jatAM ane temanI amRtavANIno lAbha letAM mahArAjazrI vetAMbara saMpradAyamAM rahyA hovAthI vyAkhyAnamAM mukhyatve zvetAMbara zAstro vAMcatA (je ke chellA varSomAM samayasArAdi paNa sabhA vacce vAMcatA hatA.) paraMtu te zAmAMthI, potAnuM hRdaya apUrva hovAthI, anya vyAkhyAtAo karatAM judI ja jAtanA apUrva siddhAMte tAravatA. vivAdanA sthAne cheDatA ja nahi. game te adhikAra teozrI vAMce paNa temAM kahelI hakIkatone aMtaranA bhAva sAthe mIMDhavIne temAMthI evA alaukika AdhyAmika nyAye kADhatA ke je kayAMya sAMbhaLavA na maLyA heya. je bhAve tItha karanAmakarma baMdhAya te bhAva paNa heya che....zarIramAM rame rome tIvra roga thavA te duHkha ja nathI, duHkhanuM svarUpa juduM che......vyAkhyAna sAMbhaLI ghaNuM ja bUjhe te mane ghaNo lAbha thAya ema mAnanAra vyAkhyAtA mithyASTi che........ A duHkhamAM samatA nahi rAkhuM te karma baMdhAze-evA bhAve samatA rAkhavI te paNa kSamA nathI....pAMca mahAvata paNa mAtra puNyabaMdhanAM kAraNa che." AvA hajAre apUrva nyAya mahArAjazrI vyAkhyAnamAM atyaMta spaSTa rIte lokone samajAvatA. dareka vyAkhyAnamAM mahArAjazrI samyagdarzana para atyaMta atyaMta bhAra mUkatA. teozrI aneka vAra kahetA ke " zarIranAM cAmaDAM utaraDIne khAra chAMTanAra upara paNa kAdha na karyo evAM vyavahAra cAritro A jIve anaMta vAra pALyAM che, paNa samyagdarzana eka vAra paNa prApta karyuM nathI. lAkha chanI hiMsAnA pApa karatAM mithyAdarzananuM pApa anaMtagaNuM che. samakti saheluM nathI. lAkho karoDamAM keika virala jIvane ja te hoya che. samakitI jIva pitAne nirNaya pote ja karI zake che. samakitI AkhA brahmAMDanA bhAvene pI gayo hoya che. AjakAla to sau potapotAnA gharanuM samakti mAnI beThA che. samaktiIne te mokSanA anaMta sukhanI vAnagI prApta thaI hoya che. samakitInuM te sukha, mekSanA sukhanA anaMtamA bhAge hovA chatAM anaMta che." aneka rIte, aneka dalIthI, aneka pramANethI, aneka daSTAMtathI samaktinuM manana, Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ addabhuta mAhA... teozrI kene ThasAvatA. mahArAjazrInI jenadharma 5gnI ananya zraddhA, AkhuM jagata na mAne te paNa potAnI mAnyatAmAM pate ekalA TakI rahevAnI temanI ajaba daDhatA ane anubhavanA jerapUrvaka nIkaLatI temanI nyAyabharelI vANI bhalabhalA nAstikane vicAramAM nAkhI detI ane keTalAkane Astika banAvI detI. e kesarIsiMhane siMhanAda pAtra jIvonA hRdayanA UMDANane sparzI temanA Atmika vIryane uchALato. satyanA jore AkhA jagatanA abhiprAya sAme jhajhatA e adhyAtmagInI gajanA jemaNe sAMbhaLI haze temanA kAnamAM haju teno raNakAra guMjato haze. AvI adabhuta prabhAvazALI ane kalyANakAriNI vANI aneka jIvone AkarSe e svAbhAvika che. sAdhAraNa rIte upAzrayamAM kAmadhaMdhAthI nivRtta thayelA vRddha mANase mukhyatve Ave che, paraMta kAnajI mahArAja jyAM padhAre tyAM to yuvAne, keLavAyelA mANasa, vakIle, dAktare, zAstranA abhyAsIo vagerethI upAzraya UbharAI jate. meTAM gAmomAM mahArAja. zrInuM vyAkhyAna mAya : upAzrayamAM nahi paNa koI vizALa jagyAmAM rAkhavuM paDatuM. divase divase temanI khyAti vadhatI ja gaI vyAkhyAnamAM hajAre mANase AvatAM. AsapAsanAM gAmomAMthI paNa mANasa AvatAM. AgaLa jagyA maLe e hetuthI seMkaDo loka kalAkadoDhaDha kalAka vahelA AvIne besI jatAM. keIka jijJAsuo vyAkhyAnonI TUMkI noMdha karI letA. je gAmamAM mahArAjazrI padhAre te gAmamAM zrAvakonA ghare ghare dharmanI carcA cAlatI ane sarvatra dharmanuM ja vAtAvaraNa jAmI rahetuM. zerIomAM zrAvakanAM TeLAM dharmanI vAto karatAM najare paDatAM savAra, bapora ne sAMja upAzrayanA raste janasamudAyanI bhAre avarajavara rahyA karatI. upAzrayamAM lagabhaga Akho divasa taravajJAnacarcAnI zItaLa laharIo chUTatI. keTalAka mumukSuonuM to vepAradhaMdhAmAM citta coMTatuM nahi ne mahArAjazrInI zItaLa chAMyamAM ghaNAkharA vakhata gALatA. A rIte gAmegAma aneka supAtra jIvonA hRdayamAM mahArAjazrIe satanI rucinAM bIja ropyAM. mahArAjazrInA viyogamAM paNa te mumukSuo mahArAjazrIno bAdha vicAratA, bhavabhramaNa kema TaLe, samyakatva kema prApta thAya tenI jhaMkhanA karatA, koI vAra bhegA maLIne tatvacarcA karatA, mahArAjazrIe kahelAM pustaka vAMcatA-vicAratA. sthAnakavAsI sAdhuomAM mahArAjazrInuM sthAna aneDa hatuM. "kAnajI mahArAja zuM kahe che"--e jANavA sAdhu-sAdhavIo utsuka rahetAM. keTalAka sAdhu-sAdhvI mahArAjazrInA vyAkhyAnanI nedha mumukSu bhAI bena pAsethI meLavI vAMcI letAM. mahArAjazrIe ghaNAM varSo sudhI sthAnakavAsI saMpradAyamAM rahI Atmadharmano khUba pracAra karyo ane sAdhu tathA zrAvakane vicAratA karI mUkayA. I ' ' dIkA * * * * * Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A vAtanIsvAmi-mamatAgraMtha nika parivartana : saMpradAyatyAga mahArAjazrI saM. 1991 sudhI sthAnakavAsI saMpradAyamAM rahyA. paraMtu aMtaraMga AtmAmAM vAstavika vastu svabhAva ane vAstavika niMthamAga ghaNA vakhatathI satya lAgato hovAthI teozrIe regya samaye kAThiyAvADanA sAnagaDha nAmanA nAnA gAmamAM tyAMnA eka gRhasthanA khAlI makAnamAM saM. 1991 nA caitra suda 13 ne maMgaLavArane dine "parivartana karyuM - sthAnakavAsI saMpradAyanuM cihna je muhapatti teno tyAga karyo. saMpradAya tyAganArAone kevI kevI aneka mahAvipattio paDe che, bALa va taraphathI ajJAnane lIdhe temanA para kevI aghaTita niMdAnI jhaDIo vase che, teno temane saMpUrNa khyAla hato, paNa te nIDara ne nispRha mahAtmAe tenI kAMI paravA karI nahi. saMpradAyanA hajAro zrAvakonA hRdayamAM mahArAjazrI agrasthAne birAjatA hatA tethI ghaNu zrAvakoe mahArAjazrIne parivartana nahi karavA aneka prakAre premabhAve vinavyA hatA. paraMtu jenA rome romamAM vItarAgaTragIta yathArtha samA pratye bakti UchaLatI hatI te mahAtmA e premabharI vinavANInI asara hadayamAM jhIlI, pagamAM taNAI satane kema gauNa thavA de? satu pratyenI parama bhaktimAM sarva prakAranI pratikaLatAne bhaya ne anukULatAne rAga atyaMta gauNa thaI gayA. jagatathI taddana nirapekSapaNe hajAronI mAnava medanImAM gaja siMha ane khAtara sAnagaDhanA ekAMta sthaLamAM jaine beThe. mahArAjazrIe jemAM parivartana karyuM na makAna vasatithI alaga hovAthI bahu zAna hatuM. dUrathI AvatA mANasane paNa kyAMyathI saMbhaLAto. thoDA mahinAo adho AvA nijana sthaLamAM mAtra (mahArAjazrInA paramabhakta) jIvanmulAlajI mahArAja che ane keI darzanArthe AvelA be cAra mumue sAthe svAdhyAya, jJAna-dhyAna vagamAM lIna thayelA mahArAjazrIne jotAM hajAronI mAnavamedanI Rnigocara thatI ane te jAhojalAlIne sarpa kaMcukavat cheDanAra mahAtmAnI siMhatti ni hatA ane nirmAtA AgaLa hRdaya namI paDatuM. saMpradAya upara parivartananI asara ' je sthAnakavAsI saMpradAya kAnajIsvAmInA nAmathI gaurava letA te saMpradAyamAM mahArAjazrInA parivartanathI bhAre khaLabhaLATa thAya e svAbhAvika che. paraMtu mahArAjazrI 1991 nI sAla sudhImAM kAThiyAvADamAM lagabhaga dareka sthAnakavAsInA hRdayamAM pesI gayA hatA. mahArAjazrI pAchaLa kAThiyAvADa gheluM banyuM hatuM. tethI "mahArAjazrIe je karyuM haze te samajIne ja karyuM haze? ema vicArIne dhIme dhIme ghaNuM leke taTastha thaI gayA. keTalAka loko senagaDhamAM zuM cAle che te jovA AvatA, paNa mahArAjazrInuM parama pavitra Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' ' jIvana ane apUrva upadeza sAMbhaLI teo TharI jatAM, tUTele bhaktine pravAha pharIne vahevA lAgata. kaI kaI prazcAttApa karatA ke "mahArAja, ApanA viSe taddana kadvipa vAte sAMbhaLI ame ApanI ghaNI AzAtanA karI che, ghaNAM kama bAMdhyAM che, amane kSamA Apaje.' A rIte jema jema mahArAjazrInA pavitra ujajavaLa jIvana tema ja AdhyAtmika upadeza vize lokomAM vAta phelAtI gaI tema tema vadhAre ne vadhAre lokone mahArAjazrI pratye madhyasthatA thatI gaI ane ghaNAne sAMpradAyika mehane kAraNe dabAI gayelI bhakti punaH pragaTatI gaI. mumukSu ane buddhizALI varganI te mahArAjazrI pratye pahelAMnA jevI ja parama bhakti rahI hatI. aneka mumukSuonA jIvanAdhAra kAnajIsvAmI sonagaDhamAM jaIne rahyA, te mumukSu enAM citta senagaDha tarapha kheMcAyAM. dhIme dhIme mumukSu enAM pUra sAna gaDha tarapha vahevA lAgyAM. sAMpradAyika moha atyaMta durnivAra hovA chatAM, sanA arthI vonI saMkhyA traNe kALe atyaMta a5 hovA chatAM, sAMpradAyika meha tema ja laukika bhayane choDIne sonagaDha tarapha vahetAM sasaMgAthI jananAM pUra dina pratidina vegapUrvaka vadhatAM ja jAya che. parivartana karyA pachI pU. mahArAjazrIno mukhya nivAsa sonagaDhamAM ja che. mahA rAjazrInI hAjarIne lIdhe nagaDha eka tIrthadhAma jevuM banI gayuM che. bahAragAmathI aneka mumukSu bhAI beno mahArAjazrInA upadezano lAbha levA sonagaDha Ave che. dUra dezothI ghaNA digaMbara jaina, paMDine, brahmacArIo vagere paNa Ave che. bahAragAmanA mANasane jamavA tathA UtaravA mATe tyAM eka jaina ativaDa che. keTalAka bhAI e tathA beno tyAM ghara karIne kAyama rahyAM che. keTalAka saMgAthI thoDA vAhinAo mATe paNa tyAM ghara karIne avAranavAra rahe che. bahAragAmanA mumukSuonAM hAla (saM. 196mAM) tyAM cALIsaka ghara che. (a-vAre hiraka jayaMtI vakhate A saMkhyA lagabhaga 150 jeTalI che ) zrI jaina svAdhyAya maMdira ane dharmacaryA pU. mahArAjazrIe je makAnamAM parivartana karyuM te makAna nAnuM hatuM, tethI tyAre ghaNu mANu thaI jatAM tyAre vyAkhyAna vAMcavAnI agavaDa paDatI. paryuSaNamAM te bIje sthaLe vyAkhyAna vAMcavA javuM paDatuM. A rIta makAnamAM mANasone samAsa nahi thato hovAthI bhaktoe saM. 194 mAM eka makAna baMdhAvyuM ane tenuM nAma "zrI jaina svAdhyAya maMdira" rAkhyuM. mahArAjazrI hAlamAM tyAM rahe che. tyAM lagabhaga Akho divasa svAdhyAya ja cAlyA kare che. savAre tathA bapore dharmopadeza apAya che. baporanA dharmopadeza pachI bhakti thAya che. rAtre dharmacarcA cAle che. dharmopadezamAM tathA te sivAyanA vAMcanamAM tyAM bhagavAna kuMdakuMdAcAryanAM zAstro, tatvArthasAra, gomaTasAra, khaMDAlama, che . gaIka " '. mAM Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. vananIcANa-praminantagraMtha : paMcAdhyAyI, padmanaMdapaMcaviMzatikA, dravyasaMgraha, me kSamArga prakAzaka, zrImad rAjacaMdra vagere pustako vaMcAya che. tyAM AvanAra mumukSane Akhe divasa dhArmika AnaMdamAM pasAra thaI jAya che. samayasAra ane kuMdakuMdAcArya bhagavAna tathA zrI sImaMdhara bhagavAna pratyenI bhakita parama pUjya adhyAtmayogI gurudevane samayasArajI pratye atizaya bhakti che tethI je divase svAdhyAya maMdiranuM uddaghATana thayuM te ja divase eTale saM. 1994 nA vaizAkha vada 8 ne ravivAranA roja svAdhyAya maMdiramAM zrI samayasArajInI pratiSThA karavAmAM AvI che. zrI samayasArajIpratiSThAnA che. zrI samayasArajIpratiSThAnA mahotsava para bahAragAmathI lagabhaga 700 mANase AvyAM hatAM. mahArAjazrI samayasArajIne uttamottama zAstra gaNe che. samayasArajInI vAta karatAM paNa temane ati ullAsa AvI jAya che. samayasArajInI pratyeka gAthA mokSa Ape evI che ema teozrI kahe che. bhagavAna kRdakadAcAryanAM badhAM zAstro para temane atyaMta prema che. bhagavAna kuMdaku dAcAryadevane amArA para ghaNo upakAra che, ane temanA dAsAnudAsa chIe" ema teozrI ghaNI va 2 bhaktibhInA aMtarathI kahe che. zrImadbhAgavatakuMdakuMdAcArya mahAvideha kSetramAM sarvajJa vItarAga zrI sImaMdharabhagavAnanA samavasaraNamAM gayA hatA ane tyAM teozrI ATha divasa rahyA hatA e viSe mahArAjazrIne amAtra zaMkA nathI. teozrI ghaNI vAra pakAra karIne kahe cheH * ka95nA karaze nahi, nA kaheze nahi, e vAta ema ja che; mAne te paNa ema ja che, na mAne te paNa ema ja che. yathAtathya vAta che, akSarazaH satya che, pramANusiddha che." zrI sImaMdharaprabhu pratye gurudevane apAra bhakti che. keI keI vakhata sImaMdharanAthanA virahe parama bhaktivata gurudevanAM netromAMthI azrunI dhArA vahe che janadharmanI zraddhA ane pracAra vItarAganA parama bhakta gurudeva kahe che ke- jena dharma e kaI vADo nathI. e to vizvadharma che. jaina dharmano meLa anya koI dharma sAthe che ja nahi. jena dharmane ne anya dharmono samanvaya karavAno prayatna rezamana ne kaMtAnane samanvaya karavAnA prayatna je vRthA che. digaMbara jaina dharma te ja vAstavika jaina dharma che ane AMtarika tema ja bAhya digaMbaratA vinA keI jIva mekSa pAmI zake nahi ema temanI daDha mAnyatA che. teozrInI mAraphata samayasAra, pravacanasAra, paMcAdhyAyI, mokSamArga prakAzaka vagere aneka digaMbara pustakene ghaNuM ghaNuM pracAra kAThiyAvADamAM thaI rahyo che. sonagaDhanA prakAzana khAtAmAMthI gujarAtI samayasAranI 2000 nakale chapaIne turata ja khapI gaI. te sivAya, samayasAra - - - Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ umarALAmAM dIkSAprasaMganA varadhoDAnu eka dRzya (saM. 1970 mAgasara suda 9 ) hAthI upara besavA jatAM vastra phATayuM' te dvArA jANe ke kudarata ema sUcavatI hatI ke A vajrasahita munidazAne mA-te tamAro mAga nathI, tamArA kharA mArga tA jemAM vArahita munidazA che evI digabaravRttine mAga che...eja mAge tamAre javAnu che. R B. 1 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ',', javAba : *', * : , kA pari ...va .na.(saM. 1991 caitra suda 13) DAM nI ' ' "digaMbara jainadharma e ja parama satya che." B. 2. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . Si ER sonagaDhanuM jinamaMdira (saM. 1997) ja nA ++ws = L * makAnana sadA, kana, , s (+aa hatA #s**** * - 1 : kama jinamidaranA uparanA bhAgamAM eka dikaramuni nemaprabhunA darzana karI rahyA che B. 3 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIMchIyAnA vaDalA nIce ! ! che. "aa bA, jAja - 1+ gatasAla (73 mA varSe ) gurudeva vIMchIyA padhAryA te vakhatanI vIMchIyAnA vaDalA nIcenI A tasvIra che. A vaDalA nIcenA akAMta vAtAvaraNamAM gurudeve nivRttibhAve ghaNuM svAdhyAya-manana-maMthana kareluM che. B, 4 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * - - - - - - - - - gUTake, samayasAra-harigIta, samayasAra uparanAM pravacane, anubhavaprakAza vagere ghaNA pustako tyAM chapAyAM ane kAThiyAvADamAM phelAyAM. te uparAMta AtmasiddhizAstranI hajAre prate tyAMthI prakAzita thaI pracAra pAmI che. gujarAta-kAThiyAvADanA adhyAtmapremI mumukSuone gujarAtI bhASAmAM AdhyAtmika sAhitya sulabha thayuM che. kAThiyAvADamAM hajAro mumukSuo tene abhyAsa karatA thayA che. keTalAka gAmomAM pAMca daza paMdara mumukSuo bhegA thaIne gadeva pAsethI grahaNa karelA rahasya anusAra samayasArAdi uttama zAstronuM niyamita vAMcana-manana kare che. A rIte parama pUjya gurudevanI kRpAthI parama pavitra zrutAmRtanA dhAriyA kAThiyAvADanA gAmegAmamAM vahevA lAgyA che. aneka supAtra cha e jIvAdakanuM pAna karI kRtArtha thAya che. upadezane pradhAna sUra parama pUjya mahArAjazrInuM mukhya vajana samajaNa para che. "tame samaje, samajyA vinA badhuM nakAmuM che" ema teozrI vAraMvAra kahe che. "keI AtmA-jJAnI ke ajJAnIeka paramANumAtrane halAvavAnuM sAmarthya dharAvatA nathI, to pachI hAdinI kriyA AtmAnA hAthamAM kayAMthI hoya? jJAnI ne ajJAnImAM AkAza-pAtALanA aMtara jevaDe mahAna taphAvata che, ane te e che ke ajJAnI padravyano tathA rAgadveSane kartA thAya che ane jJAnI pitAne zuddha anubhavato thako temane kartA thatuM nathI. te katRtvabuddhi cheDavAne mahA puruSArtha dareka ja karavAno che. te ka buddhi jJAna vinA chUTaze nahi. mATe tame jJAna kare." -A teozrInA upadezano pradhAna sUra che. jyAre kaI mAtAo kahe ke "prabhu! Apa to meTikanI ne ema. e. nI vAta kare che; ame hajI ekaDiyAmAM chIe, amane ekaDiyAnI vAta saMbhaLAve tyAre gurudeva kahe cheH "A jaina dharmano eka ja che. samajaNa karavI te ja zarUAta che. meTrikanI ne ema. e. nI eTale ke nigraMthadazAnI ne vItarAgatAnI vAto to AdhI che. A samajaNa kaye ja chUTako che. eka bhave, be bhave, pAMca bhave ke anaMta bhave A samaye ja mokSamArganI zarUAta thavAnI che. aMtara vikAsa ane mumukSuo uparane parama upakAra parama pUjya mahArAjazrInA jJAnane samyakrapaNAnI mahora te ghaNuM vakhatathI paDI hatI. te samyajJAna sonagaDhanA vizeSa nivRttivALA sthaLamAM adbhuta sUkSmatAne pAmyuM; navI navI jJAnazelI senagaDhamAM khUba khIlI. amRtakaLazamAM jema amRta ghoLAtAM hoya tema gurudevanA parama pavitra amRtakaLaza svarUpa AtmAmAM tIrthaMkaradevanAM vacanAmRta khUba ghoLAyAM-pUMTAyAM. e cUMTAyelAM amRta kRpALudeva aneka mumukSuone pIrase che ne nyAla kare che. samayasAra, Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandana gratha pravacanasAra vagere graMtho para pravacana karatAM gurudevanA zabda zabda eTalI gahanatA, sUkSmatA ane navInatA nIkaLe che ke te zretAjananA upagane paNa sUkSama banAve che ane vidvAnene Azcaryacakti kare che. je anaMta AnaMdamaya caitanyadhana dazA prApta karIne tIrthaMkaradeve zAstro prarUpyAM, te parama pavitra dazAne sudhAryAdI svAnubhUtisvarUpa pavitra aMza potAnA AtmAmAM pragaTa karIne sadagadeva vikasita jJAnaparyAya dvArA zAstramAM rahelA gahana rahasyo ukelI, mumukSune samajAvI apAra upakAra karI rahyA che. seMkaDo zAstranA abhyAsI vidvAno paNu gurudevanI vANI sAMbhaLI u9lAsa AvI jatAM kahe cheH "gurudeva! ayva ApanAM vacanAmRta che; tenuM zravaNa karatAM amane tRpti ja thatI nathI. Apa game te vAta samajAvo temAMthI amane navuM navuM ja jANavAnuM maLe che. nava tatvanuM svarUpa ke utpAda-vyaya dhrauvyanuM svarUpa, svAduvAdanuM svarUpa ke samyaktvanuM svarUpa, nizcayavyavahAranuM svarUpa ke vataniyamatapanuM svarUpa, upAdAna-nimittanuM svarUpa ke sAdhya-sAdhananuM svarUpa, dravyAnuyeganuM svarUpa ke caraNAnuveganuM svarUpa, guNasthAnanuM svarUpa ke bAdhaka-sAdhakabhAvanuM svarUpa, munidazAnuM svarUpa ke kevaLajJAnanuM svarUpa-je je viSayanuM svarUpa ApanA mukhe ame sAMbhaLIe chIe temAM amane apUrva bhAve daSTigocara thAya che. ame zAmAMthI kADhelA artho taddana DhIlA, jaDa-cetananA bheLaseLavALA, zubhane zuddhamAM khatavanArA, saMsArabhAvane poSanArA, viparIta ane nyAyaviruddha hatA; ApanA anubhavamudrita apUrva artho TaMkaNakhAra jevA-zuddha suvarNa jevA, jaDa-cetananA phaDacA karanArA, zubha ne zuddhano spaSTa vibhAga karanAra, mokSabhAvane ja piSanArA, samyapha ane nyAyayukta che. ApanA zabda zabda vItarAgadevanuM hRdaya pragaTa thAya che? ame vAkaye vAkaye vItarAgadevanI virAdhanA karatA hatA. amAruM eka vAkaya paNa sAcuM nahotuM. zAstramAM jJAna nathI, jJAnaparyAyamAM jJAna che--e vAtano amane have sAkSAtkAra thAya che. zAstroe gAyeluM je sadUgurunuM mAhAsya te have amane samajAya che. zAstrAnAM tALAM ughADavAnI cAvI vItarAgadeve sadagurune pI che. saddagurune upadeza pAmyA vinA zAstrono ukela ke atyaMta atyaMta kaThina che, adhyAtma-mastIthI bharapUra, camatkArI vyAkhyAna-zailI parama kRpALu gurudevanuM jJAna jevuM agAdha ne gaMbhIra che tevI ja temanI vyAkhyAnazailI camatkArabharelI che. teozrI kahevAnI vAtanuM evI spaSTatAthI, aneka sAdA dAkhalAo ApIne, zAstrIya zabdane ochAmAM ocho prayoga karIne samajAve che ke sAmAnya manuSya pazu te sahelAIthI samajI jAya che. atyaMta gahana viSayane paNa atyaMta sugama rIta pratipAdita karavAnI gurudevamAM viziSTa zakti che. vaLI mahArAjazrInI vyAkhyAnazailI eTalI samaya che ke jema sa5 meralI pAchaLa mugdha bane che tema chetAo maMtramugdha banI : - - - Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 . ' jAya che. samaya kayAM pasAra thaI jAya che tenuM bhAna paNa rahetuM nathI. spaSTa ane rasamaya hovA uparAMta mahArAjazrInuM pravacana chetAomAM adhyAtmane prema utpanna kare che. mahArAjazrI pravacana karatAM adhyAtmamAM evA tanmaya thaI jAya che, paramAtmadazA pratyenI evI bhakti temanA mukha para dekhAya che ke zrotAone tenI asara thayA vinA rahetI nathI. adhyAtmanI jIvaMtamUti gurudevanA dehanA aNue aNumAMthI jANe adhyAtmarasa nItare che, e adhyAtmamUrtinI mukhamudrA, ne, vANI, hRdaya badhAM ekatAra thaI adhyAtmanI relachela kare che ane mumukSuonAM hRdaya e adhyAtmarasathI bhiMjAI jAya che. A kALe mumukSuonAM mahAbhAgya gurudevanuM vyAkhyAna sAMbhaLavuM e eka jIvanano lhAvo che. temanuM vyAkhyAna sAMbhaLyA pachI anya vyAkhyAtAonA vyAkhyAnamAM rasa paDatuM nathI. temanuM vyAkhyAna sAMbhaLanArane eTaluM te spaSTa lAge che ke "A puruSa koI judI jAtane che, jagatathI e kAMIka juduM kahe che, apUrva kahe che enA kathana pAchaLa koI ajaba daDhatA ne jora che. AvuM kayAMya sAMbhaLyuM nathI." mahArAjazrInA vyAkhyAnamAMthI aneka jIva papetAnI pAtratA anusAra lAbha meLavI jAya che, keTalAkane sat pratye ruci jAge che, kaI kaIne satsamajaNanA aMkura phUTe che ane koI virala jenI to dazA ja palaTAI jAya che. aho ! AvuM alaukika pavitra aMtariNamana-kevaLajJAnane aMza, ane A prabaLa prabhAvanAudaya-tIrthakaratvano aMza, e beno suyoga A kaLikALamAM joIne romAMca thAya che. mumukSuonAM mahApuNya haju tape che. kAThiyAvADanA AMgaNe kalpavRkSa aho ! e parama prabhAvaka adhyAtmamatinI vANInI te zI vAta, tenAM darzana paNa mahApuNyanA cheka UchaLe tyAre mAsa thAya che. e adhyAtma gInI samIpamAM saMsAranAM Adhi-vyAdhi-upAdhi pharI zakatAM nathI. saMsArata prANIo tyAM parama vizrAMti pAme che ane saMsAranAM duHkhe mAtra kalpanAthI ja UbhAM karelAM temane bhAsavA mAMDe che. je vRttio mahA prayatna paNa dabAtI nathI te gurudevanA sAnidhyamAM vinA prayatna zamI jAya che, e ghaNu ghaNu mumukSuone anubhava che. AtmAnuM nivRttimaya svarUpa, mokSanuM sukha vagere bhavAnI je adA aneka dalIlothI thatI nathI te gurudevanAM darzana mAtrathI thaI jAya che. gurudevanAM jJAna ne cAritra mumukSu para mahA kalyANakArI asara kare che. kharekhara kAThiyAvADane AMgaNe zItaLa chAMyavALuM, vAMchita phaLa denAra kalpavRkSa phaLyuM che. kAThiyAvADanAM mahAbhAgya khIlyA che. 10. yAkhavAmAM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandana grathama have, senagaDhamAM parivartana karyA pachInA, mahArAjazrInA jIvanavRttAMta sAthe saMbaMdha rAkhatA keTalAka prasaMge kALAnukrame saMkSepamAM jaI jaIe. zatruMjaya yAtrA sonagaDhathI 14 mAIla dUra AvelA zrI zatruMjaya tIrthanI yAtrA karavAnI ghaNA vakhatathI mahArAjazrInI bhAvanA hatI. te saM. 1995nA piSa vada teraze pUrNa thaI. lagabhaga 200 bhakta sahita mahArAjazrIe te tItharAjanI yAtrA ati utsAha ne bhaktipUrvaka karI. rAjakoTa cAturmAsa rAjakoTanA zrAvakanA baha Amahane lIdhe saM. 1995 mAM mahArAjazrInuM rAjakeTa padhAravuM' thayuM. tyAM dazeka mAsanI sthiti daramyAna mahArAjazrIe samayasAra, Atmasiddhi ane panaMdipaMcaviMzatikA para apUrva pravacana karyA. gurudevanA AgaLa vadhelA jJAnaparyAyomAMthI nIkaLelA jaDacetananI vaheMcaNInA, nizcaya-vyavahAranI saMdhinA tema ja bIjA aneka apUrva nyAye sAMbhaLI rAjakeTanA hajAro loko pAvana thayA ane aneka supAtra jIe pAtratA anusAra AtmalAbha meLavyA. daza mAsa sudhI "AnaMdakuMja'mAM (mahArAjazrI UtaryA hatA te sthAnamAM) nizadina AdhyAmika AnaMdanuM vAtAvaraNa guMjI rahyuM. giranAra yAtrA rAjakoTathI sonagaDha pAchA pharatAM mahArAjazrI girirAja giranAratIrthanI yAtrA karavA padhAryA ane e pavitra nemagiri upara lagabhaga 300 bhakto sAthe traNa divasa rahyA. tyAM e samavasaraNanA derAsarajImAM tathA digaMbara derAsarajImAM UchaLelI bhakti, e sahastrApravanamAM jAmI gayelI stavanabhaktinI dhUna ane e samazreNInI pAMcamI ke pU. gurudevazrI eka, zuddha, sadA arUpI, jJAnadarzanamaya khare!" vagere pado parama adhyAtmarasamAM tarabaLa banI gavarAvatA hatA te vakhate prasarI gayeluM zAMta AdhyAtmika vAtAvaraNa-e badhAMnAM dhanya smaraNo tA jIvanabhara bhaktonA smaraNapaTa para ketarAI raheze. rAjakoTa jatAM tathA tyAMthI pAchA pharatAM parama pUjya gurudeva rastAmAM AvatAM aneka gAmomAM vItarAgapraNIta saddharmane DaMko vagADatA gayA ane aneka satpAtronA karNapaTa kholatA gayA. gAme gAma lekenI bhakti gurudeva pratye UchaLI paDatI hatI ane lAThI, amarelI vagere maTA gAmomAM atyaMta bhavya svAgata thatuM hatuM. gurudevane prabhAvanA udaya joI, je kALe tI karadeva vicaratA haze te dharmakALamAM dharmanuM, bhaktinuM, adhyAtyanuM kevuM vAtAraNa phelAI rahetuM haze tene tAdaza citAra kalpanAcakSu samakSa khaDo thato. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---- - - -- -- - e s - 4 *** - **** - - - zrI sImaMdhara prabhunI pratiSThA ane apUrva bhakti saM. 1996nA vaizAkha mAsamAM gurudevanAM punita pagalAM pharI sonagaDhamAM thayAM. tyArapachI tarata ja zeTha kALidAsa rAdhavajI jasANInA bhakitavaMta suputroe zrI svAdhyAya maMdira pAse zrI sImaMdharabhagavAnanuM jinamaMdira baMdhAvavA mAMDayuM, jemAM zrI sImaMdhara bhagavAnanA ati bhAvavAhI pratimAjI uparAMta zrI zAntinAtha Adi anya bhAgavaMtanAM bhAvavAhI pratimAjInI pratiSThA paMcakalyANakavidhipUrvaka saM. 1997 nA phAgaNa suda bIjanA mAMgalika dine thaI, pratiSThA mahotsavamAM bahAragAmanA lagabhaga 1500 mANasoe bhAga lIdho hato. pratiSThAnA AThe divasa parama pUjya gudevanA mukhamAMthI bhaktirasabhInI alaukika vANI chUTatI hatI. kene paNa ghaNo usAha hatuM. pratidina pahelAM thoDA divase zrI sImaMdhara bhagavAnanA prathama darzane parama pUjya gurudevanI AMkhomAMthI AMsa vahyAM hatAM. sImaMdhara bhagavAna maMdiramAM prathama padhAryA tyAre gurudevane bhaktirasanI khumArI caDI gaI ane Akhe deha bhaktirasanA mUrta svarUpa jevA zAMta zAMta nizreSTa bhAsavA lAgyuM. gurudevathI sASTAMga praNamana thaI gayuM ane bhaktirasamAM atyaMta ekAgratAne lIdhe deha ema ne ema be traNa miniTa sudhI nizceSTapaNe paDI rahyo. A bhaktinuM adbhuta dRzya, pAse UbhelA mumukSuothI jIravI zakAtuM nahotuM; temanAM netrAmAM azru UbharAyAM ane cittamAM bhakti UbharAI. gurudeve pitAnA pavitra hAthe pratiSThA paNa bhaktibhAvamAM jANe dehanuM bhAna bhUlI gayA hoya evA apUrva bhAve karI hatI. A jinamaMdiramAM baporanA vyAkhyAna pachI dara ja piNe kalAka bhakti thAya che. bhaktimAM parama pUjya gurudeva paNa hAjara rahe che. baporanuM pravacana sAMbhaLatAM AtmAnA sUma svarUpanA praNetA vItarAga bhagavaMtanuM mAhAo hadayamAM pharyuM hoya che tethI pravacanamAMthI UThI turata ja jinamaMdiramAM bhakti karatAM vItarAgadeva pratye pAtra jIvone adbhuta bhAva u9lase che. A rIte jinamaMdira jJAna ne bhaktinA suMdara sumeLanuM nimitta banyuM che. zrI sImaMdhara prabhunA samavasaraNanuM dazya zrI jinamaMdira baMdhAyA pachI eka varSe thoDA mumukSu bhAIo dvArA jinamaMdiranI pAse ja zrI samavasaraNa maMdira baMdhAyuM. temAM zrI sImaMdhara bhagavAnanAM ati bhAvavAhI caturmukha pratimAjI birAje che. suMdara ATha bhUmi, koTa, (munio, ajiMkAo, de, manuSya, tiryA vagerenI sabhAo sahita) zrImaMDapa, traNa pIThikA, kamaLa, cAmara, chatra, azekavRkSa, vimAna vagerenI zAstrokta vidhithI temAM ati AkarSaka racanA che. munionI sabhAmAM zrI sImaMdhara bhagavAna sAme atyaMta bhAvapUrvaka hAtha joDIne UbhelA zrImadbhagavat kuMdakuMdAcAryanAM ati saumya mudrAvata pratimA che. pratiSThA mahotsava saM. 18 nA * * ** * * , - ke che Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Lal kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha ni vaizAkha vada 6 nA mAMgalika divase thayo hato ane te prasaMge bahAragAmathI lagabhaga 2000 mANase AvyAM hatAM. zrI samavasaraNanA darzana karatAM, zrImad bhagavatkaMdakuMdAcArya sarvajJa vItarAga zrI sImaMdhara bhagavAnanA samavasaraNamAM gayA hatA te prasaMga mumukSunAM netro samakSa khaDe thAya che ane tenI sAthe saMkaLAyelA aneka pavitra bhAve hRdayamAM pharatAM samakSanuM hadaya bhakti ne ullAsathI UchaLI paDe che. zrI samavasaraNu-maMdira thatAM mumukSaane temanA aMtarano eka priyatama prasaMga daSTigocara karavAnuM nimitta prApta thayuM che. pravacanasAranA vAMcana vakhate nIkaLelA aciMtya bhAve saM. 1998 nA aSADa vada ekamanA roja zrI sonagaDhamAM zrI gururAje sabhA samakSa zrI pravacanasAranuM vAMcana zarU karyuM hatuM. temAMthI ya- adhikAra upaDatA aneka varSomAM jeela tenAthI paNa koI aciMtya ne AzcaryakAraka gurudevanA aMtara AtmAmAMthI nirmaLa bhAvaAtajJAnanI paryAyamAMthI sUkSama ne gahana e zratane dhodha vahevA lAgyuM. te dhodha jeNe jADyo haze ne barAbara zravaNa karyo haze tene khyAla haze. bAkI te zuM kahI zakAya? zravaNa karatAM ema thatuM hatuM ke A te koI AzcaryakArI AtmavibhUti jovAnuM subhAgya prApta thayuM ! ke koI aciMtya zratanI nirmaLa zreNI jovAnuM subhAgya prApta thayuM ? kharekhara svAmasvarUpa vRddhi rUpa te dhanya prasaMga sadAyane mATe hadayanA jJAnapaTa para kotarAI raheze ne pharI pharI AvA aneka tarehanA suprasaMge saMprApta thaze. brahmacaryAzrama sa. 1998 nA bhAdaravA suda pAMcamanA reja senagaDhamAM zrI sanAtana jaina brahmacaryAzrama sthApavAmAM AvyuM che. temAM traNa varSano abhyAsakrama rAkhavAmAM AvyA che. dazeka brahmacArIo temAM joDAyA che. temAM joDAnAra brahmacArI tyAM traNa varSa sudhI rahI dararoja traNeka kalAka niyata karelA dhArmika pustakedga zikSaNa prApta kare che, te prApta thayelA zikSaNane ekAMtamAM svAdhyAya dvArA dRDha kare che ane mahArAjazrInAM pravacane, bhakti vageremAM bhAga le che; ema AkhA divasa dhArmika pravRttimAM gALe che. rAjakoTa tarapha vihAra parama pUjya gurudeve karIne pAchA rAjakeTanA zrAvakenA Agrahane lIdhe ane prabhAvanA udayane lIdhe saM. 19 nA phAgaNa suTha pAMcamanA roja senagaDhathI vaDhavANa rasta rAjakoTa javA mATe vihAra karyo che. amRta varasatA mahAmeghanI jema rastAmAM AvatA dareka gAmamAM gurudeva paramArtha--amRta ghedhamAra varasAda varasAvatA jAya che Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : ka - 16 , , , , , , . . . . . . 'jarA na kara . ane aneka tRSAvaMta jIvonI tRSA chipAvatA jAya che. hajAro bhAgyavaMta cha-jene ne jetaroe amRtavarSIne jhIlI saMtuSTa thAya che. jenero paNa gurudevane AdhyAtmika upadeza sAMbhaLI diMga thaI jAya che. jainadarzanamAM mAtra bAhya kriyAnuM ja pratipAdana nathI paNa temAM sUkSma tattvajJAna bharapUra bhareluM che ema samajatAM temane jenadarzana pratye bahamAna pragaTe che. gAmegAma bALake, yuvAno ne vRddhomAM, jene ne jainetaramAM mahArAjazrI AtmavicAranAM prabaLa AMdolano phelAvatA jAya che ane "A meghA manuSyabhavamAM je jIve deha, vANI ane manathI para evA parama tatvanuM bhAna na karyuM, tenI ruci paNa na karI, te A manuSyabhava niSphaLa che" ema dAMDI pITIne jAhera karatA jAya che. e amRtasiMcaka girAja kAThiyAvADanI bahAra vicaryo nathI. je teozrI hiMdu stAnamAM vicare te AkhA bhAratavarSamAM dharmanI prabhAvanA karI hajAro vRSAvaMta jAnI tRSA chipAvI zake evI adabhuta zakti temanAmAM dekhAya che. kAyiAvADanuM gaurava AvI addabhuta zaktinA dharanAra pavitrAtmA kAnajIsvAmI kAThiyAvADanI mahA pratibhAzALI vibhUti che, temanA paricayamAM AvanAra para temanA pratibhAyukata vyaktitvane prabhAva paDyA vinA raheto nathI. teozrI aneka saguNethI alaMkRta che. temanI kuzAgabuddhi dareka vastunA hArdamAM UtarI jAya che. temanI smaraNazakti varSonI vAtane tithi-vAra sahita yAda rAkhI zake che. temanuM hRdaya vajathIye kaThaNa ne kusumathIye komaLa che. teozrI avaguNa pAse aNanama hovA chatAM saheja guNa dekhAtAM namI paDe che. bALabrahmacArI kAnajIsvAmI eka adhyAmamasta AmAnubhavI puruSa che. adhyAtmamastI temanI rageragamAM vyApI gaI che. AtmAnabhava temanA zabde zabdamAM jhaLake che. temanA zvAse zvAse vItarAga ! vItarAga! " no raNakAra UThe che. kAnajIsvAmI kAThiyAvAnuM advitIya rane che, kAThiyAvADa kAnajIsvAmIthI gauravavaMta che. che. ahIM vikramanI vIsamI sadI sudhI gurudevane jIvanaparicaya huM che Ape vAMcyo. tyAra pachI ekavIsamI sadInA keTalAka mukhya 8 prasaMgenuM Alekhana have pachInA paTTamAM Apa joze. huM Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahA, dhanabhAgya-dhanya ghaDI... amAre AMgaNe gurunA hIraka utsava ujavAya.... mana karanArthI praveze ne temaNe maMnsa dUdha na nAmano patra che. ne koNa mUkta samyagdana namaskara *** Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU. dha mAtAonI zItala chAyAmAM bra. bahenA pU. gurudevanA caitanyasanmukhI adhyAtma upadezanA prabhAvathI ane pU.benazrI-enanI zItala chAyAnA pratApathI jijJAsu bahenonuM jIvana kevA sanmArge vaLe che tenuM udAharaNa Wan Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' * ' ', ' *ta che '' ' ke jana. ", , , , , , ke ** .1 * * che tIrthonuM ane tIrthamAM jAgelI uttama bhAvanAonuM madhura saMbhAraNuM jIvanamAM maLyuM. phatteparamAM gurudevane 70mo janmotsava atIva utsAhathI saurASTra-gujarAtanI janatAe ujamo. bhAratanA mahAna tIrthonI AvI ullAsabharI maMgalayAtrA thaI te badala paramapUnya gurudevane ApaNuM upara mahAna upakAra che. saMsArathI taravA mATenuM tIrtha teo ja ApaNane darzAvI rahyA che. samyaka tIrthanI apUrva yAtrA karAvIne siddhidhAma tarapha laI janAra gurudevanA caraNemAM bhaktonuM hadaya bhaktithI namI jAya che. gurudevano prabhAva have madhya bhAratamAM pahoMcI gayele; jyAre gurudeva kherAgaDha padhAryA tyAre tyAMnA nUtana di. jinamaMdiramAM veDhIpratiSThA mahotsava thaye ne be bahenoe brahmacaryapratijJA lIdhI. pahelAM ahIM di. jenAnA eka paNa ghara na hovA chatAM navuM di. jainamaMdira thayuM, ne vedI pratiSThA mahotsava paNa tha. adhyAtmadhAma senagaDhanI zItalachAyAmAM yAtrA karIne gurudeva sonagaDha padhAryA ne gurudevanI chAyAmAM, sonagaDhanA zAMtaadhyAtmavAtAvaraNamAM mumukSu bhaktajano AnaMdathI AtmikabhAvanAmAM rata banyA....jAtrAmAMthI maLelI saMtanA Adarza--jIvananI preraNuM aMtaramAM vAgeLavA mAMDyA. gurudevanuM aMtara paNa adhyAtmaciMtanamAM vizeSa parevAyuM. yAtrAnA madhura saMbhAraNu gurudeva pharIpharIne yAda karatA ne temanuM hadaya tIrtha pratyenI bhaktibhAvanAthI dravI jatuM. dakSiNayAtrAnI khuzAlImAM 24 tarthaMkarapUjanavidhAna thayuM hatuM. gurudeva sAthe bhAratanA dezadezane pravAsa kheDIne sonagaDha AvyA pachI tyAMnA zAMtaadhyAtmavAtAvaraNamAM mumukSane je mIThAza vedAya che, je citanyanI nIkaTatAnA bhaNukAra saMbhaLAya che-te adabhUta che. gurudevane zItaLa vaDalo dineDhine vadhu vistaratA jAya che. AvA zItaLadhAmamAM, pU. benazrIbenanI madhurI chAyAmAM vasatA kumArIkA bra. baheno pratye dhArmika vAtsalyane pramoda AvatAM, AphrikAthI eka jijJAsu bhAI e dareka bahenone rUA. 101- (27 baheno mATe rUA. ra727-) bheTa mokalyA hatA. sAthe saMdeza hato ke dhanya che te bahenanA jIvanane... dareka AtmAthI jIve te jIvanano dhaDo levA jevuM che.' AphrikAnA utsAhI bhAI o taraphathI saM. 2016nA kA. suda 8 nA roja be patro AvyA; ekamAM jAmanagaramAM jinamaMdira baMdhAvavA mATe rUA. 65000] mokalavAnuM jaNAvyuM hatuM, ne bIjAmAM rUA. 51000- mekalavAnuM jaNAvyuM hatuM. jAmanagaranA jinamaMdira mATe atyaMta alpa samayamAM doDha lAkha uparAMta phaMDa thaI gayuM hatuM. - 2016nA piSamAsamAM pharIne gurudevano vihAra saurASTramAM vaDIyA, jetapura ne goMDalanA di. jinamaMdiramAM pratiSThA nimitte thaze. traNe gAmamAM di. jinamaMdiramAM bhavya pratiSThA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajI svAmi- abhinandana graMtha mahAtsava UjavAyA. phrA. suda 12 nA rAja rAjakoTa-jinamadiranA dasavarSIya utsava ujavAye. umarALAmAM janmeAtsava (sa. 2016) gurudevanA 71me janmotsava janmanagarImAM-ne jyAM janma thayA te janmadhAmamAM ja UjavAyA hatA.... 70 varSa pahelAM jyAM mAtA ujamakhAe kuMvara kahAnane lADa laDAvyA -jamADayA-ramADayA, e ja sthAnamAM Aje bhAratabharanAM bhakto ujamabAne yAda karI karIne, bhaktithI guru kahAnane abhina datA hatA. ahA, adbhuta hatA e bhaktinAM dhyeA! ne anerA hatA e dhama mAtAenAM vAtsalya !! mAtA AzIrvAda Ape che' evuM dRzya jyAre bhakti dvArA vAtsalyabhAvathI darzAvyuM-te sarvottama dRzya, e pavitra vAtsalyanuM jharaNuMsumukSujane jIvanabhara nahi bhUle. mAtA AzIrvAda Ape che-eTA, tuM dharmAMne raMgI thaze ne AtmAnA prabhAvI thaje. vaizAkha suda bIje janmavadhAI laine bhAratanA bhakto AvyA ne ujamabAnA AMgaNe 500 zrIphaLanA ne rUpiyAnA DhagalA thaI gayA. Aje gurudeva paNa khuzakhuzAla hatA.... gAma-paragAmanA jeTalA bALakeA darzana karavA Ave te darekane premathI svahaste jainamALapeAthI tathA Atmasiddhi tee ApatA, ne gurudeva pAsethI emanA * besatA varSanI beNI 'maLatAM sau mAna Mdita thatA. janmadhAmamAM bhakti paNa adbhuta AnadakArI thai hatI. kharekhara umarALA Aje pharIne dhanya banyuM hatuM. videhanAM saMbhAraNAM tyArabAda vaizAkhamAsanA utsava daramiyAna samavasaraNamAM bhakti vakhate, sImaMdharanAtha ane kuMdakuMdAcAya deva pratye parama ullAsa-bhakti-bahumAna AvatAM gurudeve samavasaraNamAM beThA beThA pustakamAM lakhyuM ke-bharatathI mahAvidehanI mULadehe jAtrA karanAra zrI kuMdakuMda AcAryanA jaya hA, vijaya hA. " tIrthayAtrAnA kevA bhAvA, ne videhanAM kevAM smaraNA emanA aMtaramAM ullase che te A hastAkSara dvArA dekhAI Ave che. navIna meghavarSA sa. 2016nA jeTha vada trIje gurudevanI DAkhI AMkhane mAtiyA saphaLa rIte utAravAmAM AvyA hatA. ane eka aThavADiye pATe chUTatAM gurudeva pahelavahelA jyAre sabhAmAM pATa upara AvIne birAjyA te vakhatanA AnaMdadAyI vAtAvaraNanI zI vAta !! ane pachI zrAvaNa mAsamAM gurudeve pravacana zarU karIne zrutanI meghavarSA pharI zarU karI tyAre teA zrutatarasyAM jijJAsu jIveAnA haiyAM e navIna amRtavarSA jhIlIne AnaMdavabheAra banIne khIlI UThayA hatA. pU. benazrIbene navIna bhakti karAvI hatI; AkhA maMDaLamAM Ana MdollAsanuM vAtAvaraNa hatu. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Cald adhyAtmanI dhUna ne munidarzananI urmi [ 2016 mAM] zrAvaNa suda pAMcame ekavAra gurudeva bahAra pharavA gayela, te tyAM khullA medAnamAM beThAbeThA ekAMtamAM ekalA dhUna jamAvI. [ pAse kAIka bhakta e dhUna sAMbhaLatuM hatu. enI gurudevane khakhara na hatI, e te enI dhUnamAM masta hatA.] mukhamAMthI zabdo nIkaLatA hatA-- jyAM cetana tyAM saguNa kevaLI khele ema pragaTa anubhava AtamA nirdeLa karI saprema........ caitanyaprabhu ! prabhutA tamArI caitanyadhAmamAM.... jinavaraprabhu ! padhAryAM sameAsaraNadhAmamAM.... --e raTaNamAM ne raTaNamAM gurudevane munidarzananI evI Urmi skrUrI ke are, atyAre ahIM koIka munirAjanA darzana thAya te kevuM sAruM! kAika cAraNaRddhidhAraka parama digaMbara munirAjanA atyAre darzana thAya, kuMdakuMdasvAmI jevA keAI munirAja kayAMkathI AkAzamArge ahIM AvI caDe ne nIce padhArIne dana Ape-te kevuM dhanabhAgya !! --A prakAre ghaNIvAra gurudeva ekAMtamAM kheDAbeTA, keAIvAra svAdhyAyamaMdiranA cAkamAM jhADanI chAyAmAM adhyAtma-ciMtanamAM mazagula banI jatA heAya che....e vakhatanu emanI mudrAnuM dRzya khUba ja adhyAtmapreraka hoya che. "suvaNuM sandeza'"-sAptAhika 2016nA AsA vada amAse A sAptAhika zaru thayuM, tenA dvArA jijJAsuene seAnagaDhanA tAjA samAcAra niyamita maLyA karatA; ne sarva jijJAsuomAM te khUba priya hatuM. saM. 2018 nA caitra mAsa sudhI tenuM prakAzana cAlyuM. 2017 nA pASamAM keoNMgresa mahAsabhAnuM adhivezana bhAvanagara mukAme thayela, tyAM AvelA aneka netAo, kAkarA ne prekSakA meATI saMkhyAmAM sAnagaDha paNa AvyA hatA. adhivezananA bharacaka kAryakramamAMthI paNa samaya meLavIne DhebarabhAI jevA AgevAna (bhUtapUrva keMgresapramukha) paNa sAnagaDha AvIne gurudeva sAthe eka kalAka tattvacarcA karI hatI. DhekharabhAI gurudeva pratye khAsa prema dharAve che ne avAranavAra seAnagaDha AvIne ( temaja bIje jyAM avakAza maLe tyAM) tee gurudevanA satsaMganA lAbha lye che. 2017 mAM yAtrA ne pratiSThA sa. 2017 mAM pharI pAchA vihAra AvyeA...jo ke vAravAra vihAra sAnagaDhavAsI bhakatAne virahadAtA lAge....paraMtu bhAratamAM prasaratA gurudevanA prabhAvanAnA vegane kANu Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A) kAnajIsvAmi-abhinandana grathama laga. *** - ke. **** * - * * ..* au ka pha mA che ; &#l' , , , - - -&. * * * * * rekI zake? jAmanagaramAM paMcakalyANaka pratiSThA, sAvarakuMDalAmAM vedI pratiSThA ane giranAra sidvidhAmanI yAtrA-AvA maMgaLaprasaMge nimitte poSa mAsamAM gurudeve vihAra karyo. jAmanagaramAM lagabhaga be lAkhanA kharce taiyAra thayela bhavya jinamaMdiramAM paMcakalyANakapratiSThAno mahotsava mAhamAsamAM ghaNuM ja ulAsathI UjavAya. saurASTrane A mahotsava atIva prabhAvazALI hato. dihI, jayapura, kalakattA vagere aneka sthaLo uparAMta AphrikA vasatA keTalAya jijJAsuo paNa khAsa A utsavamAM bhAga levA AvyA hatA; eTaluM ja nahi, A maMdira mAMdhanAra konTrAkaTara bhAIzrI agarasiMhajI darabAre bhakitapUrvaka rUA. 5000-nI uchAmaNI laIne maMdira upara kaLaza caDAvyo hato. bI.e. bhaNelA eka kumArikAbahene A prasaMge brahmacaryapratijJA lIdhI hatI. jAmanagaranA pratiSThAmahotsava pachI gurudeva giranAranI yAtrAe padhAryA. gurudeva sAthe yAtrAsaMdhamAM 1200 jeTalA yAtrike hatA, ne adabhuta utsAhapUrvaka yAtrA thaI hatI. gurudeve saMghasahita giranAranI A trIjI yAtrA karI. gurudeva sAthe pharIpharIne e vairAgyadhAmo-e nema-rAjulanI sAdhanAnA sthaLo, e mokSanAM dhAma ne saMtonAM raheThANuM jotAM bhakatane ghaNo ja AnaMda thatA, ne hadayamAM saMtonA citanyajIvananI anerI preraNA maLatI. ahA, caitanyasAdhanAnuM e jIvana!! ne e sAdhanAnI A bhUmi !-AtmasAdhaka saMtA sAthe enI yAtrAe jIvanane kiMmatI avasara che. saurASTranI dharAmAM AvuM mahAna-mahimAvata tIrtha che enuM kharuM gaurava to gurudeva sAthenI yAtrA vakhate ja samajAyuM. giranAranA dhAma upara beThAbeThA gurudevanA mukhathI vairAgyanI vANI sAMbhaLatA hoIe ke keI adhyAtmanI carcA cAlatI hoya, ke koI TUkanI Tece beThAbeThA bhakitapUjana karatA hoIe-ke mauna beThA hoIe, agara AnaMdathI gAtAM gAtAM saMte sAthe parvata caDatA ke UtaratA hoIe -e badhAya prasaMge mumukSu jIvanamAM jJAna-vairAgya ne bhakitanuM amIbharyuM sIMcana karatA hoya che.-kharekhara e jIvananI sonerI ghaDI che. -ane e siddhidhAmanI yAtrA pachI tarata bIje ja mahine sAvarakuMDalAmAM nUtana di. jinamaMdiramAM jinendradevanI vedI pratiSThAne bhavya mahotsava ujavAye. ne pachI gurudeva senagaDha padhAryA...... prabhAvanA, pracAra, bhakti ne saMtanI chAyAmAM jIvanaghaDatara gurudevanA sAkSAt samAgamane te daravarSe hajAra jijJAsuo lAbha le che, te uparAMta sAhityadvAra ne TeparekeDiga-pravacana dvArA gAmegAmanA aneka jijJAsuo lAbha laIne potAnI jijJAsA poSe che ne sonagaDha pratye AkarSAya che. dUradUranA jijJAsuonuM Agamana dinedine vadhatu jAya che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sonagaDhamAM sthiratAnA kALa daramiyAna nita navAnavA bhaktinA utsavaprasaMgo UjavAtA hoya che. gurudeva paNa evA prasaMgomAM upasthita rahe che. koI vAra covIsa tIrthaMkara vi to kaIvAra sahastramaMDala vidhAna, kaI vAra vIsaviharamAna tIrthaMkara vidhAna, koIvAra aDhIdipavidhAna ke trilokamaMDala vidhAna, te kaI vAra siddhacakavidhAna ke paMcaparameSThI vidhAna, kaIvAra jinendraprabhanA mahAabhiSeka to kaI vAra rathayAtrA, keIvAra munivarenI avanavI bhakti te keIvAra jinavANImAtAnI sevAnA vividha prasaMge-Ama deva-guru-zAstranI sevanAmAM anurakta mumukSunuM citta saMsAranI anekavidha aTapaTI mAyAjALane bhUlI jAya che; saMtacaraNamAM catanyane sAdhavAnI dhUnamAM anukULatA ke pratikULatAnA prasaMge pratye tenuM vizeSa lakSa jatuM nathI, mumukSunuM AvuM suMdara jIvanaghaDatara gurudevanI chAyAmAM thAya che. kharekhara, gurudevanI chAyAmAM jIvana e eka aneruM jIvana che. Ajana- Akramaka kI TakakAjAmAjA jA . vi koma (9 saM. 2018 mAgazara mAsamAM gurudevanI jamaNI AMkhane metiye saphaLatApUrvaka Utaryo, pUratA ArAma bAda aDhI mahine jyAre pharIne gurudevanA pravacanamAM zarU thayA tyAre bhAratabharanA jijJAsuoe AnaMdita thaIne sandazA dvArA khuzAlI vyakta karI hatI; ane A prasaMge dIpacaMdajI zeThiyA vagere mumukSuo taraphathI khuzAlI sAthe jJAnapracAra vagere mATe kula rUA. 25,000-- jeTalI rakama jAhera karavAmAM AvI hatI. bhakti vagere prasaMgothI Ajano divasa meTA harSotsavarUpe UjavAye hate. mAnastaMbhane mahAabhiSeka saM. 2019 nA caitra mAsamAM mAnastaMbhanA mahAna pratiSThA mahotsavanI dasamI varSa gAMTha hatI, te nimitte maMca bAMdhIne mAnastaMbhanA dasavarSIya mahAabhiSekanuM bhavya Ayojana karavAmAM AvyuM hatuM. utsavanA e divase yAdagAra banI rahyA che. bAra varSe thatA bAhubalInAthanA mahAmastakAbhiSeka je A abhiSeka zubhato hato, ne A rIte dareka dasavarSe (ke pAMca varSa) Avo abhiSeka thAya-ema bhakto bhAvanA bhAvatA hatA. gurudeve bhaktibhAvathI sImaMdharanAthanA abhiSekane maMgala prAraMbha karyo hato.... mAnasta bha mahotsavanAM madhura saMbhAraNuM e vakhate tAjA thatAM hatAM. hajAro yAtrike hohose maMcadvArA upara jaIne mAnastaMbhanI AnaMdakArI yAtrA karatA, ne bhaktibhAvathI pUjana karatA. gurudeva paNa ghaNIvAra maMca upara jaIne sImaMdharanAtha pAse besatA. ne vidhavidha bhAvanA sAthe bhakti gavaDAvatA. kaI kaIvAra pU. benazrIbena upara jaIne adbhuta bhakti tathA pUjana karAvatA. caitra suda 13 no pavitra divasa paNa vizeSa AnaMdelAsathI ujavAyo hato. mAnavastAbhanA pratiSThA mahotsavanI philamadvArA e vakhatanA pAvana prasaMgo pharIpharIne nIhALatAM saune ghaNe harSa thato hato. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma: *, *,**' + "." ,mAnarrrrry Arthik * * * * * *1.14 + + + +-++++ 5' 5 -. kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha **-.. 1, * 1 kapa = , " - * . . #t ; < "= tyArabAda turata muMbaI-dAdaramAM zeTha zrI navanItalAlabhAI jhaverInA haste jinamaMdiranuM (jemAM samavasaraNanI paNa racanA che tenuM) zilAnyAsa thayuM. A prasaMge. muMbaInA mumukSuone ghaNo ja AnaMda hato. A ja arasAmAM jorAvaranagara tathA dehagAmamAM paNa di. jinamaMdiranA zilAnyAsa thayA. A varSe gurudevane vaizAkha suda bIjane (73) janmotsava rAjakoTa zaheramAM utsAhathI ujavAze hate. aneka zaheranA janasamAja have senagaDhanI -gurudevanI-upadezalIne anusaravA lAgyA che, gurudevanI adhyAtmarasajharatI upadezaulI pAse bIjA upadeza temane nIrasa jevA lAge che. eTale paryuSaNa jevA vizeSa tahevAromAM sonagaDhathI koI bhAIne vAMcana mATe bolAve che. A prakAranI mAgaNI aneka gAmethI. AvatI jAya che. sonagaDhanI adhyAtma zilIthI sau prabhAvita thAya che. saurASTra-gujarAta ne madhyapradezamAM vihAra lAThI zaheramAM janmotsava bhepAla zaheramAM pratiSThA mahotsava saM. 2019 mAM phAgaNa mAsamAM pharIne guruvano maMgalavihAra saurASTra-gujarAta ane madhyapradezamAM thaye. te daramiyAna lAThI zaheramAM gurudevane 74 me janmotsava ati utsAhapUrvaka UjavAye lADImAM A janmotsava vakhate gurudevanA svAgata julusamAM cAlatAM cAlatAM muMbaInA pramukhazrI ane maMtrI vagere sAthe AgAmI janmotsava (hIraka mahotsava) muMbaImAM ujavAya te vakhatanA ullAsanI vAtacIta thaI tathA te prasaMge abhinaMdanagraMtha bahAra pADavAnI A lekhakanI bhAvanA temanI pAse raju karI...e mahAna kAryo muMbaInA utsAhI maMDaLathI ja thaI zake tema hatuM, A badhI vAtacItathI te jamensavanA saraghasamAM ja A hIraka jayaMtI-abhinaMdanagraMthanA pAyA ropAyA. lAThImAM e janmotsava baha utsAhathI ujavAyo hato, jinamaMdiranA navA zikharanI pratiSThAne utsava paNa sAtheja hate. tyArabAda vaizAkhamAM jorAvaranagAramAM ( rUA65,000-nA kharce taiyAra thayelA ) navA di. jinamaMdiramAM paMcakalyANaka pratiSThAno bhavya mahotsava thayA. jorAvaranagara jevA nAnA gAmamAM paNa A mATe mahotsava gurudevanA pratApathI UjavAye, e mahotsava AnaMdakArI hato. dehagAma (gujarAta)mAM paNa rU. 25,000 nA kharce suMdara jinamaMdira baMdhAyuM ane vaizAkha vadamAM vedI pratiSThA mahotsava gurudevanI chAyAmAM UjavAyo gujarAtanI janatAe A utsavamAM khUba utsAhathI bhAga lIdho. A utsavane gujarAtanI janatAno utsava kahI zakAya. AsapAsanA gAmothI pAMca hajAra bhAI-baheno AvyA hatA ne meTA dhArmika meLA jevuM vAtAvaraNa hatuM. nAnI-meTI uchAmaNI dvArA rUA. 85000 jeTalI Avaka thaI hatI. dehagAmanA itihAsamAM A mahotsava A pahelavahele ja hato. ahIMdhI gurudeva amadAvAda padhArelA tyAre tyAM paNa di. jinamaMdiranuM zilAnyAsa thayuM hatuM... mumukSuone A prasaMge ghaNo AnaMda hato. hari nI tAkAta Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( kariyaranI * dareka * **'t h ya + 1 = mA ja sa , ke. - ' ja * * * * 31 * *- amadAvAdathI dAhoda thaIne gurudeva bhopAlazahera padhAryA....tyAM adhyAtma-saMmelana thayuM jemAM dasahajAra mANasa hatA. natana svAdhyAya bhavana tathA jinabhavanamAM vedI pratichAne mahatsava bhavya hate. madhyapradezanI janatA gurudevane adhyAtmasadeza khUba utsukatAthI sAMbhaLatI hatI. jeTha suda pAMcame zAMtinAtha bhagavAnanI bhavya rathayAtrAmAM bhagavAnanA sArathi tarIke gurudeva rathamAM beThA hatA. ahIMthI gurudeva bhelasA (vidarbha) padhArelA tyAM paNa temanA haste svAdhyAya bhavananuM zilAnyAsa thayuM. pachI InTara padhAryA. indorane jaina samAja pahelethI ja gurudeva pratye khAsa prema dharAve che; hajAronI saMkhyAmAM jijJAsuoe lAbha lIdhe ne tilakanagara sosAyaTImAM gurudevanI upasthitimAM janamaMdiranuM zilAnyAsa thayuM. tyAMthI gurudeva ujajaina padhAratAM mumukSu maMDaLanA svAdhyAya maMdiranuM udghATana tema ja tenA uparanA bhAgamAM jinAlayanuM zilAnyAsa thayuM. Ama 2020 mAM madhya pradezane bhAvazALI pravAsa karIne tema ja prasiddhavaraphaTa vagere tIrthonI pharIne yAtrA karIne gurudeva senagaDha padhAryA.... ATha kumArikA bahene 2019 nA bhAdaravA mAsamAM 22 varSanI AsapAsanA ATha kumArikA bahenenI brahmacarya. pratijJAne bhavya prasaMga banyo hato. Avo sAmUhika brahmacarya pratijJAne A trIjo avasara hate. ATha bahenomAMthI traNa bahena to bI. e. sudhI bhaNela hatI. nAnAM nAnAM bALakane paNuM gurudevano upadeza ke priya lAge che ne saMtonA caraNamAM adhyAtmajIvana kevuM game che tenAM A udAharaNa che. bhAdaravA vada pAMcame gogadevI Azrama aMtargata zrI manaphUlA-svAdhyAya bhavananA uddaghATana prasaMga paNa ghaNA harSollAsathI ujavAyo hato. gurudeve karelI amedazikhara vagere maMgalatIrthonI mahAna yAtrAnA AnaMdakArI smaraNethI ne tIrthamahimAthI bhareluM pustaka dIvALI prasaMge prakAzita thayuM. tIrthayAtrA saMbaMdhI sAhityamAM A pustaka anerI bhAta pADe che. pharI pharIne yAtrA punaH punaH pratiSThA madhya pradezanA pravAsethI pAchA pharyAne cha mAsa thayA tyAM to pharIne moTo prabhAva zALI pravAsa AvyA-emAM saurASTra ne gujarAta tathA dakSiNa dezanA mahAnatIrtho-bAhualI, mUDabidrI, kundAdri ane pannara vagerenI yAtrA thaI. A yAtrA dvArA gurudeva pinUranA asAdhAraNa mahimAne bhAratabharamAM prasiddha karyo. A yAtrAmAM gurudevano AnaMda(lAsa apUrva hato. kuMdakuMdasvAmI pratyenI bhaktine pAra na hato. hajAra jeTalA yAtrikoe ghaNAM utsAhathI yAtrA karI hatI. ne dakSiNadezano janasamAja te atIva prabhAvita thaye to. pinnara yAtrAmAM AsapAsanA lagabhaga pAMca hajAra mANasa AvyA hatA, ne pinnara . . . . : ka Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandana grathama pAse te mATe meLe bharAyA hatA. kuMdakuMdasvAmInA ajoDa mahimAne gurudeva bhaktipUrvaka prasiddha karI rahyA che. pinUranI yAtrA bAda gurudeva rAjakeTa padhAryA tyAM samavasaraNamaMdira ane mAnastaMbhamaMdiranuM zilAnyAsa ghaNuM umaMgabharyA vAtAvaraNamAM thayuM. pachI rakhiyAlamAM jinamaMdirane vedI pratiSThA mahotsava paNa kaI anerA utsAhathI ujavAye. gurudevathI gujarAtanI janatA khUba prabhAvita thaI. boTAdamAM paNa pratiSThA mahotsava ujavAyo. Ama pagale pagale jinendrazAsananI prabhAvanA karatA karatA, TheraThera bhagavatene sthApatA sthApatA ne jinendrone. adhyAtmasaMdeza gAmegAma pahoMcADatA pahoMcADatA gurudeva muMbaI padhAryA che, muMbaImAM gurudevanA hIrakamahotsavanI ne jinendradevanA paMcakalyANakapratiSThA mahotsavanI AnaMdakArI bhavya taiyArIo cAlI rahI che.... bhAratanA hajAro bhaktonA haiyAM harika jayaMtI prasa ge garadevane abhinaMdI rahyA che. ApaNe paNa e abhinaMdanamAM sAtha pUrAvIne gurudevane abhivaMdanA karIe... ekavIsamI sadInA 2010 thI 2020 sudhInA dasakAne ApaNe yAtrAnA ane pratiSThAnA dasakA" tarIke gaNAvI zakIe. jemAM gurudevanI hIraka jayaMtI ujavAI rahI che evA A dasakA daramiyAna nava vakhata vihAra, be vakhata bAhubalI- penUra vagere dakSimunA tIrtho tathA madhyabhAratanA tIrthonI yAtrA, ekavAra medazikhara ane uttara bhAratanA tIrthanI yAtrA, be vAra giranArayAtrA, ekavAra bhopAla tarapha, traNavAra muMbaI sAta (ATha) vAra paMcakalyANaka pratiSThA ane 17 vAra vadIpratiSThAnA mahotsava tathA keTalAya ThekANe di. jinamaMdiranA zilAnyAsa thayA. lAkho jIvae bhAratanI A mahAna vibhUtinA darzana karyA tathA adhyAtmasandaza sAMbhaLe. gurudevanuM jIvana dharmaprabhAvanAnA prasaMgothI kevuM bharapUra che-tene ApaNane A uparathI khyAla Avaze. jo ke saMtAnA aMtaraMga adhyAtma jIvanano khyAla mAtra bAhya prasaMge uparathI te na ja AvI zake.... chatAM vicAraka eTaluM te spaSTa jANI zake ke emanI badhI pravRttiomAM adhyAtmanI pradhAnatA satata jaLavAyelI hoya che. badhI pravRttiomAM-te te pravRtti karatAM caitanyanI mahattA sadAya varyA ja kare che. catanya taraphanuM eka viziSTa prakAranuM jora emanA jIvanamAM satata vatI rahyuM che.-emane jIvanaparicaya dvArA e citanyanI mahattA ja ApaNe samajavAnI che, e caitanya taraphanA jaranI preraNuM ApaNe emanA jIvanamAMthI meLavavAnI che. citanyapreraka jemanuM jIvana che evA gurudevane atyaMta bhaktipUrvaka cetanyaprApti arthe namaskAra che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Qox hIro daravA vAha svA nu bhU ti thI dekhADe che sata, ( rAga : eka adabhuta vANIyA ) jhaLake che, nija caitanya teje camake che, e che hIrA hiMdustAnanA . che, 'sutra 'mAM e jaDIyeA che, jina mA ga ne prakAzaka jyAM sImabara - saMskAra che, jyAM kuMdaprabhunA teja che, * sama ' tattvanA jANu che, ja ga ta dhI udAsa che, nA Atamateja apAra che, mAha aMdhArA bhAge che, zrutanA dariyA mathI mathI, amRta karAve che, zeza bha tA, pAna dI 5 teA, zraddhAnAM hIrA ' hI ra ka utsa va mu mu hai De jyAM kahe nara che, jayava'ta che, A bhAnu bhAratadezanA.... bhAratamAM e jhaLakayA che, e hIraaA hindustAnane.... jyAM vIra prabhunI hAka che, e hIraleA hindustAnane.... e paMca ' parameSThInA dAsa che, hIrale hindustAnane.... ke hI tU 2 jhaMkhavAya che, A hIrA hindustAnane ... je samyak ratnA kADhe che, AhIraleA hindustAnane.... tyAM vAge maMgala nAkhatA, A hIrA hindustAnanA.... zrutatara ga bharapUra A hIrale! hindustAnane.... A bhAnu bhAratadezane.... che, Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajI svAmi- abhinandana graMtha dharmamAtA pa. benathI bena [ saMkSipta pazrciya ] parama pU. gurudevanA prabhAvathI jinazAsananI je mahAna prabhAvanA thaI che tene paricaya ApaNane A abhinaMdana-graMthamAM maLaze. pU. gurudeva dvArA thaI rahelI A mahAna zAsanaprabhAvanAmAM pU, benazrI-benane ( pU caMpAbena ane pU. zAntAbena-e ane pavitra aheneAne) paNa sauthI mahAna phALA che, peAtAnA pavitra jJAna-vairAgyasapanna jIvana dvArA teozrIe jinazAsananI ane gurudevanI zAbhA vadhArI che, aneka mumukSu jIvA upara temane paNa arcitya upakAra che. temanA jIvanane ati sakSipta paricaya ahIM ApyA che. ( a. harilAla jaina) vaDhavANu pUjya menazrI capAbenane janma saM. 1970nA zrAvaNa vaddI bIje zaheramAM thaya....pitAzrInuM nAma jeThAlAlabhAI ne mAtuzrInuM nAma tejakhA. te vakhate e bALakInA tejanI tejamAne khabara na hatI ke 'A bALakI mAtra mArI putrI tarIke ja nahi paraMtu bhAratanA hajAre bhakta-bALakAnI dhamamAtA thavA mATe avatarelI che. ' keTaleAka vakhata teo karAMcImAM rahyA....tyArabAda 1986nI sAlamAM mAtra 16 varSanI vaye teo pU. gurudevanA pahelavahelA paricayamAM (vaDhavANu tathA bhAvanagara mukAme) AvyA.... ne pUjya gurudevanI AtmaspazI vANI sAMbhaLatAM ja e vairAgI AtmAnA saMskAro jhaNa jhaNI UThayA. pU. gurudevanI vANImAM AtmAnA AnaMda svamAvanI adbhuta mahimAbharelI vAta sAMbhaLatAM temane ema thatuM ke aheA ! AvA svabhAva mAre prApta karavA ja che.... ane...........e daDhanizcayI AtmAe, AtmamaMthananI satata dhUna jagAvIne alpakALamAM ja peAtAnA aneAratha pUrA karyAM. mAtra 19 varSanI vayamAM apUrvAM AtmadazA prApta karI.... pUjya ena zAMtAbenanA janma sa. 1967nA phAgaNa sudR agIArase DhasA-DholaravA gAme thayA. pitAjI maNIlAlabhAI ne mAtAjI dIvALIbA. sa. 1983thI tee pU. guru devanA paricayamAM (lAThI mukAme) AvyA. AtmAnI prApti mATe e vairAgI AtmA rAtidana jhaMkhatA hatA....... sa. 1989mAM paramapUjya gurudevanA cAturmAsa vakhate rAjakaiTamAM jyAre benazrI caMpAbena AvyA ne amuka vAtacIta thaI. tyAre AdhyAtmika jhaverI gurudeve e caitanya-ratnanA teja pArakhI lIdhAM....ne zAMtAbenane bhalAmaNa karI ke tamAre A benane paricaya karavA jevA che. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | * * * #T basa, eka to saMskArI AtmAnI taiyArI ne vaLI gurudevanI AjJA !-pachI zuM kahevAnuM hoya !! zAMtAbene mahAna Atma-apazutApUrvaka pU. caMpAbenane paricaya karyo.... 5. caMpAbene hRdayanA jaDA UMDA bhAva khelyA ne Atmika ullAsa ApI ApIne chevaTe temane "Apa samAna banAvyA.....e rIte AtmaprApti mATe guratA e AtmAe paNa AtmaprApti karI lIdhI. tamAma je . che basa! baMne sAdhaka sakhIonuM milana thayuM...pU. gurudevanI chAyAmAM baMne bahene ekabIjAnA jIvanamAM evA guMthAI gayAjANe ke zraddhA ane zAMtinuM milana thayuM !.... jANe ke vairAgya ane bhaktinuM milana thayuM... jANe ke AnaMda ane jJAnanuM milana thayuM ! mokSamArga saMcaravA mATe ekabIjAnA sAthIdAra manyA. e 89nI sAlathI AjasudhI ane ene bhegAM ja che....emanI ekarasatA dekhIne jyAre kaI pUche che ke " Apa baMne sagI bahene che!"--tyAre gaMbhIratAthI moDhuM malakAvIne teo kahe che ke " nA....sagI bahena karatAMya vizeSa chIe........... ane kharekhara ema ja che. emanA deha bhale be dekhAya che paNa be deha vacce AtmA te jANe eka ja hoya !-evI emanA hRdayanI ekatA che. parama pUjya gurudevane A baMne beno pratye putrIvat apAra vAtsalya che....ane A baMne bahenonA romeromamAM pU. gurudeva pratye apAra upakAranI bhakti bharelI che. pU. gurudevanA Atmasparza adhyAtmopadezane yathArthapaNe AtmAmAM jhIlIne, pavitra jJAnathI ane vairAgyathI, vinayathI ane arpaNutAthI, bhakitathI ane prabhAvanAthI, sarva prakAre teoe pU. gurudevanI ane jinazAsananI zobhA vadhArI che. pU. gurudeva kahe che ke A kALa AvA beno pAkayA che te maMDaLanI benanA mahAbhAgya che. jenAM bhAgya haze te temane lAbha leze. emanuM pavitra jJAna, emane vairAgya, emane anubhava, emanI arpaNutA, emanA saMskAro,badhuM lokone samajavuM kaThaNa paDe tema che. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * ** **, **,* * * * * * kAma karatA pakaDAyA # $#+ 10x + ' + Firs kAma kema path 1, * * kAnajIsvAmi-abhitandata graMtha saM. 1991mAM pU. gurudeve pragaTarUpe jyAre saMpradAyanuM parivartana karyuM ane saurASTramAM cArekora khaLabhaLATa macI gaye tyAre A baMne bahenAe je ajoDa hiMmata, zAMti ne arpaNatA batAvI che tenI kathanI Ajeya bhaktonA haiyAmAM bhaktinA, arpaNatAnA ne AtmArthanA romAMca jagADe che. tyAra pachI saM. 1993 thI mAMDIne Aja sudhI te ghaNuya addabhuta pAvana prasaMge banyA che, paraMtu enuM varNana ahIM thaI zake tema nathI. dharma, raMgathI raMgAyeluM A baMne bahenanuM jIvana to pratyakSa jonAra mumukSune ja khyAlamAM AvI zake. have te, pU. gurudevanA mahAna prabhAvathI hajAre ja bhaktipUrvaka gurudevanA pAvana upadezane anusarI rahyA che, gAme gAma jinamaMdiro ne mumukSu maMDaLe sthapAI cukayA che. dhArmika pravRttio paNa dine dine vRddhigata thatI jAya che. gAme gAmanA mumukSu maMDaLe pitAnuM saMcAlana pU.benazrI-benanI salAha-sUcanAnusAra karI rahyA che, teozrInI AjJA badhA bhaktajano pramAdapUrvaka zirodhArya kare che. pratiSThA-mahotsava ke yAtrA-mahotsava jevA vizeSa prabhAvanAnA kAryo teo kevI kuzaLatAthI ne bhaktithI zobhAve che-te to e prasaMgo najare jonArane khyAlamAM Ave che. deva-guru-dharmanI bhaktimAM te vartamAnayugamAM temanI atRtIyatA" che. sonagaDhanA zrAvikA-brahmacaryAzramamAM pUjya baMne mAtAo rahe che, teo ja AzramanAM adhyakSa che; ane pU. gurudevanA upadezathI prabhAvita thayelA aneka mumukSu bahena, pitAnA nAma ane karu bane choDIne, AtmahitanI bhAvanAthI teozrInI zItaLa huMphamAM pitAnuM jIvana vItAve che, ne teozrI atyaMta vAtsalyapUrvaka jJAna-vairAgyanA sIMcana dvArA temanuM jIvanaghaDatara kare che. enA pratApe 40 jeTalA kumArikA bahenoe te AjIvana-brahmacarya... pratijJA laI lIdhI che. pavitra jIvanadvArA ane ajoDa vAtsalya dvArA aneka mumukSae upara teo mahAna upakAra karI rahyA che. kharekhara, emanuM jIvana paNa abhinaMdanIya che. jayavaMta varte.... A kALanA zrAvikA-ziromaNi bane dhamamAtAe. A tmA mAM ga mA Da he jIva! tane kyAMya na gamatuM hoya te tAre upaga palaTAvI ? nAMkha... ne AtmAmAM gamADa! AtmAmAM game tevuM che..... amAmAM AnaMda bharyo che eTale tyAM jarUra gamaze. mATe AtmAmAM gamADa. jagatamAM kayAMya game tevuM nathI, paNa eka AtmAmAM jarUra game tevuM che. mATe tuM AtmAmAM gamADa. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che . * WITTER para zraddhAMjali abhinaMdana ' ane vividha le che ' -- w 1111 kA I Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. 3 thar *** te IS. , mATe ke nA kAkA 16 * *ma/maja phUTana : ': ' ,!!* che. jo R tenI mAtA sAthe A, che * * * * * : :* - naka ' . . . . . . - --" "kano nAnA kaDaka vAra ja ri, 2, mar nA sImaMdhara bhagavAna (umarALA-jinamaMdira) kiDI, : kA ja * A che " # , ' , ' ' che 'mane S *.* * * * : . E" , +, * J : Re, Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E janmanagarInI janatA gurudevane abhina de che pU. gurudevazrI kAnajIsvAmIe umarALAmAM janmIne amArI A nAnakaDI nagarIne mahAna banAvI che....Aje kAnajIsvAmInI sAthe sAthe amArA umarALAnuM nAma paNa bhAratabharamAM prasiddhine pAmI rahyuM che; gurudeva amArA gAmanA che, teoe ahIMnI kALubhAra nadInuM pANI pIdhuM che ne ahIMnI dhULa emanI bALalIlAthI pAvana thaI che...e badhuM jANIne umarALAnI janatA gaurava anubhave che. ane vaLI temanA janmanA hIrakajayaMtI-maheAsava muMbaImAM UjavAI rahyo che te jANIne amane ghaNe! ha thAya che. AvA mahApuruSa pratye ame grAmyajanatA kaI rIte lAgaNI vyakta karIe? --prathama umarALAnA ne pachI samasta bhAratanA evA A saMtane umarALAnI janatA peAtAnA kAlAghelA bhAveAthI abhinadana Ape che. u ma rA LA nI janatA vatI duprasAda vAsudeva zelata (nyAyAdhIza) praphUla nAnubhAI majamudAra (khetIvADI adhikArI) DaoN. sureza paDecA (D.A.S.F. meDIkala ephIsara) ca'dulAla la. bAvIzI (tA.vi.adhikArI, umarALA) gagAbena (khuzAladAsa meAtIcaMda) paTela jIvAbhAI prAgajI (pramukha : grAma paMcAyata) zA. kuMvarajI jA617 zA. ANuMdajI nAgaradAsa zA. dhIrajalAla harajIvana nAnajIbhAI mAstara. VT Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1) kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha pAleja abhinaMde che-pAlejanA bhagatane che kema che ? kaneka amAruM pAleja parama pUjya gurudevanI vepArabhUmi che. teozrI DuM tera varSanI umare pAlejamAM AvelA ane kuMvarajIbhAI sAthe bhAgIdArI mAM dukAna karelI hatI. dukAnamAM sADA ATha varSa rahyA. dukAne besIne paNa teo ghaNIvAra verAgyanuM ne adhyAtmanuM vAMcana karyA karatA. tethI teo bhagata kahevAtA hatA. teo aMdaramAM AtmAnI jAgRtI kema thAya ane muktino paMtha kema pamAya, e mATe kaMIka navuM karavuM cheema jhaMkhatA hatA. umara thatA jyAre temanA vaDIla baMdhu khuzAlabhAInA lagna vakhate temanA vezavALa saMbaMdhI carcA cAlI tyAre temaNe kahyuM ke, meM te AjIvana brahmacaryanI pratijJA laI lIdhI che, ane mAre dIkSA levAnA bhAva che. vivAhane badale vairAgyanI A vAta sAMbhaLI badhA AzcaryamAM paDI gayA hatA. pachI to temanA jIvananA eka eka prasaMgo AzcaryakArI ane AnaMdakArI banyA che.... temanuM jIvana dhaNaya mumukSuene kalyANakArI banyuM....amArA pAlejanA e bhagata Aje to AkhA bhAratanA sItArA banIne hajAro mumukSuone pitAnA bhagata banAvI rahyA che. gurudeva bhale pAlejanA maTIne bhAratanA banI gayA, paraMtu ame te emanA ja chIe. je bhUmi emanAthI pAvana thaI, te bhUmimAM emanA pratApe Aje bhagavAna padhAryA che....bhagavAnane bheTo karAvanAra e kahAnagurune lAkha lAkha abhinaMdana. --pAlejanA mumukSuo vatI manasukhalAla kuMvarajI zAha { IST Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAirobI mumukSumaDaLa gurudevane abhinaMdana pAThave che he dhama prakAzaka, bhavinAzaka, caitanyabhAnu gurudeva ! mahAvideha kSetramAM zrI sIma'dhara paramAtmA pAse jAte jaI parama pUjya zrI kuMdakuMdAcArya deve temanA divya dha`sadezA bharate lAvIne sabhyajIvAne dIdhA, te sadezAnuM Ape aMtaranA bhAvapUrvaka avagAhana karI, temAM dharmAmRtanA sarAvara nihALI, Atmaanubhava karIne ghUMTaDA bharI amRta pIdhAM ane Aje e amRtarasanI lahANu Apa bhAratanA bhavya jIvAne ApI amRtapAna karAvI rahyA che. bhAratathI dUra vasanArA amane-AphrikAvAsIone paNa kAI bhAgyodaye ApanAM e amRtadhanI prasAdI prApta thaI, ane satyadharmanA mAga sUjhayeA. ApanI zrutagagAthI ame paNa pAvana thayA. Apa te kharekhara moMgala AtmasvabhAve pariNamI gayA che. ApanA darzana paNa magala che, ApanI pavitra vANI paNa maMgala che, ApanI vANInu vAcya paNa maMgala zuddhAtmA che, ane tene bhalI rIte bahuNu karanAra paNa ma galamaya banI jAya che. AvA ApanA pavitra guNA dekhI amAru mastaka ApanA pavitra caraNeAmAM jhUkI jAya che. ApanA asIma upakArane badale ame zu vALIe ? ApanA paceAteramA janmadina prasaMge ApanA caraNe zuM dharIe? ApanA pavitra caraNakamaLamAM draSye-bhAve namaskAra karI A bhAva- ajali arpaNa karIe chIe. nAirA mumukSu maDaLa (AphrikA) Xin L Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha ra AtmajIvanazilpI saMtane muMbaI abhinaMde che he AtmajIvanazipI gurUdeva ! bhAratabharanA mumukSuo dvArA Apano haraka jayaMtImahotsava amArI nagarInA AMgaNe UjavAya che tene ame amAro mahAna puNyodaya samajIe chIe. AjanA AnaMdamaMgaLa prasaMge amArAM uraaMbajane vikasAvavA mATe Apane jJAnabhAnu niraMtara ugrapaNe prakAzato rahe evI AMtarika Urmio ane zubha bhAvanAnAM sumana atyaMta bhaktibhAve ApanAM pAvana caraNemAM arpaNa karIe chIe. Apa bAlabrahmacArI chatAM muktiramaNa varavAnA kAmI che, kSamAsAgara hovA chatAM krodhAdi zatru upara vijaya prApta karanAra che, nirmAnI hovA chatAM tribhuvananuM mAna jemane maLe evA apUrva padanA ArAdhaka che, nirlobhI chatAM cetanyasaMpadAnA saMgrAhaka che, ahiMsaka hovA chatAM vikAsanA nAzaka che, komaLa svabhAvanA dhAraka chatAM kaSAya pratye kaThora che, parapadArthanA ane nizcaye vikAranA akartA hovA chatAM zuddhAtmaka pariNatinA kartA che, paugalika saMpattinA tyAgI hovA chatAM Amika saMpattinA bhegI che, nivRttimaya jIvananA dhAraka hovA chatAM svasamayamAM pravRtti karanAra che, laukika vastunuM dAna nahi ApanAra hovA chatAM alaukika jJAnanA dAtAra che. akhaMDa pratApavaMta svAtaMtryathI zobhAyamAna evA caitanyasvarUpanI upAsanA vaDe nistaraMga caitanyasaMgamAM abhaMga chalaMga mAranAra che saMta ! Apa amArA upara evI kRpA karo ke jethI amArA bhavane aMta Ave. he AtmajIvanazipI saMta ! amArAM jIvananuM evuM AzcaryakArI ghaDatara Apa kare che ke jethI amAruM jIvana zarIra vagaranuM hoya, vikAra vagaranuM hoya, ne Atmika AnaMdathI bharapUra hoya. AvA atyuttama AtmajIvananI amane zIdhra prApti thaI jAya evI hAdika prArthanApUrvaka Apane zraddhAMjali arpaNa karIe chIe. he gurudeva ! kSemakuzaLadvArA caitanyaciMtAmaNimAM ramatApUrvaka Apa zivapadanA sAdhaka bane, A rIte AtmasAdhanAnI pUrNatAdvArA Apa mAtra amArA ja nahi, A lokanA ja nahi paNa traNa lokanA sarve nA abhinaMdanane pAtra bane; ane surendro, narendro ne munIndro ApazrIne abhinaMdana karatA hoya tyAre ame seve paNa ApazrInuM abhinadana karavAmAM ulasina bhAve sAmela hoIe evI bhAvanA bhAvIe chIe, ne e pAvana avasaranI AnaMdakArI smRtipUrvaka ApazrIne hAdika bhaktibhInI UmiethI abhinaMdIe chIe. - maNilAla jeThAlAla zeTha (pramukha, zrI di. jaina mumukSumaMDaLaH muMbaI) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAmRtapAna karAvanAra gurudevane zraddhAMjali parama pUjya gurudeva! Ape A paMcamakALamAM aneka bhavya vAnA AtmAnnattinA prayAsamAM nimittabhUta thaI teo para anahada upakAra karyuM che. Ape apUrva saraLa ane rasapUrNa zailIthI adhyAtmanI prarupAvaDe saMteAnA hRdayanu" hA kheAlIne di. jainadharmane pharI jAjavalyamAna karyAM che. bhAratabharamAM je je sthaLe ApanAM punita pagalAM thayA che tyAMnA jaino temaja ajainoe paNa ApanA pravacanAnA lAbha lIdhA che, ne aneka jijJAsuoe potAnA jIvanamAM AtmadharmAMnA siddhAMtA lakSagata karIne hitanA mAge` prayANa karyu` che. Ape spaSTa karela siddhAMtanA pracAra aneka vidvAneA dvArA pUvege cAlI rahyo che. zomAM kahelI samyagdarzanAdinI vyAkhyAne Ape jIvanamAM utArIne aneka bhavyAtmAone paNa hRdayaMgama karAvI che. ApanA pratApe hajArA jijJAsujIvAe parama satya digaMbara jainadhama nA svIkAra karI tene javalaMta kIrti ApI che.... enA eka pratIka tarIke saurASTramAM Thera Thera temaja anya aneka sthaLeAe navA navA di. jinamaMdiranI tathA samavasaraNa vagerenI racanA thatI jAya che. traNa traNa vakhata ApanI chatrachAyAmAM ajoDa yAtrAsA nIkaLyA, tethI have te saurASTra-gujarAta uparAMta uttara ane madhyapradeza, temaja pUrva ane dakSiNa bhArata,-ema hindustAnanA cAre khUNethI navA navA jijJAsuo AkarSAI rahyA che ne prabhAvanA pUra saMvegathI vadhI rahI che. ane~~ 46 jJAna samAna na Ana jagatameM sukhako kArana, caMdramAmRta nanma - garA - mRtopanivArana ka e uktimAM darzAvyAanusAra sabhyajJAnano mahimA samajAvIne Apa e parama jJAnAmRtanuM pAna karAvI rahyA che. padArthonI svataMtratAne bedha karAvIne jIvAnu ahaMtAmamatArUpa viSa Apa dUra karAve che. A rIte ApanA upadezaprabhAvathI jainasamAjamAM adhyAtmanI mahAna jAgRtI AvI che. ApanI maMgalachAyAmAM sudIrdhakALa sudhI jainadharmInA hajI paNa vadhu ne vadhu utkarSa thAya ne ApanA jJAnAmRtanuM pAna karIne vadhu ne vadhu jIvA Atmika unnatti pAme evI uttama bhAvanA sAthe ApazrInI hIrakajayaMtInA A mahAna avasare atyaMtabhaktipUrvaka abhina Mdana ApuM chuM. navanItalAla cu. jhaverI (J. P.) subaI [ pramukha, zrI di. je. svA. maMdira TrasTa, seAnagaDha 3 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha amadAvAda mumuka maMDaLa gurudevane abhinaMdana pAThave che satapathapradarzaka AdhyAtmika saMta pU. gurudevazrI kAnajIsvAmInI 75mI janmajayaMtIno hIraka mahotsava UjavatAM ulAsa anubhavIe chIe ane ati namrabhAve AnaMdasaha abhinaMdana ApIe chIe. pU. gurudeva jena zAsananA punita gaganamAM caitanyabhAnu samA zobhI rahyA che, ane teozrInI pavitra mudrA cAnyatejathI jhaLakI rahI che; ane teozrInI pAvanavANI AtmikazauryanA jhaNajhaNATathI bharelI che. bhavyajIne sanmArga dekhADIne teozrIe mahAna upakAra karyo che. teozrInAM pravacano sAMbhaLatAM ane paricaya karatAM mumukSuone niHzaMka lAge che ke AtmakalyANa karavA mATe ne saMsAra samudrathI pAra thavA mATe pU. gurudevazrI batAve che te ja eka bhAga che, ne ApaNe te ja mAge javAno puruSArtha karavAno che. teo kahe che ke-he bhavya! tAro AtmA namAle nathI paNa siddhaparamAtmA jevA saMpUrNa sAmarthyavALA prabhu che, enA laoNM tArA A navIya upADa. Aje pU. gurudevazrI dvArA janasamAjane mahAna utkarSa thaI rahyo che. ane hIra jayaMtI prasaMge ApaNe sau bhAvanA bhAvIe ke,jainazAsanane A sonerI sUraja soLa kaLAe sadA mukti mAgane prakAzyA kare. gurudeva ApaNuM aMtaramAM jJAnaprakAza pragaTA-evI namra prArthanApUrvaka temane jhADakDa abhinaMdana! -zrI di. jaina mumukSumaMDaLa (amadAvAda) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ boTAda mumukSamaMDaLa gurudevane abhinaMdana pAThave che parama kRpALu gurudeva jevA mahAna saMtapuruSane ega che te mumukSuvAnA mahAbhAgya che. teozrIno prabhAvanA udaya e alaukika che ke saurASTrabharamAM jyAM digambara dharmanuM nAmanizAna na hatuM tyAM haiDA kALamAM ghaNu sthaLe bhavya digambara jinamaMdire tathA svAdhyAya maMdire thayA ane digambara jainadharmanA jayanAdathI saurASTra gAjI UThayuM. ane saurASTra bahAra ranama bhAratamAM tyAM rUDhigata digambara jainadharma cAlyA Ave che tyAM paNa zAstranuM rahasya samajavIna, digambara saMtAnuM hArda batAvIne ane di. janadhamano kharo mahimA samajavIne hajAro bhavya jIvAne sAcA abhiprAya tarapha vaLyA che. teozrInA pratApe samagra bhAratamAM sanAtana di. jaina dharmanI dina pratidina unnati thaI rahI che. atyAre samagra bhAratamAM temano prabhAva ajoDa che. boTAda--e gurudevano vizeSa lAbha meLavavAmAM pahelethI bhAgyazALI banyuM che. "gurudevanI pravacanazailI pahelethI ja anokhI che. siddhAMtanA UMDA rahasya kholavAnI temanI zakti alaukika che. teozrIe sAnagaDhamAM saMvata 11 nA caitra suda terase saMpradAyaparivartana karyA pachI lagabhaga traNa mAsa mu. zrI rAyacaMdabhAI gAMdhInA agresarapaNuM nIce 60 jeTalA bhAI-bahenonA saMdha teozrInA darzanArthe gayA hatA. A rIte sonagaDha javAmAM pahelI pahela boTAda saMghe karI hatI. have te senagaDha mahAna tIrthadhAma thayuM che. hiraka jayaMtI prasaMge beTAdasaMdha bhaktipUrvaka zraddhAMjali arpaNa kare che. -di. jaina saMgha, boTAda. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rAkhatA na ka ka ka " ka , ADa, kAnajIsvAmi-abhinandana grathama de che . 5 1 - 4 -1.15**** mazI mumukSumaMDaLa gurudevane abhinaMdana pAThave che dharmaprabhAvaka parama upakArI gurUdeva zrI kAnajIsvAmI ! ajJAna aMdhakAramAM bhamatA moTA bhAganA loko jyAre bahArathI dharma manAvI rahyA hatA ne vitarAganuM sAcuM svarUpa lagabhaga bhUlAtuM jatuM hatuM-evA A duSamakALamAM bhavya jInA keI puNyayoge sadharma batAvanArA Apa sapurUSanA bheTA thayA, kalpavRkSanAM nidhAna maLyAM, asatyane paDade cIrI Ape satyadharmano prakAza karyo, tatvajJAnanA madhura sura saMbhaLAvyA. AkhA bhAratamAM ApanA punita ge mahAna dharma prabhAvanA thaI ane enAM sonerI-kiraNe bhAratanI bahAra AphrikA jevA dezamAM paNa amane prApta thayA. ajJAnadazAmAM sutelAne prabhutAnA maMtra saMbhaLAvI Ape jAgRta karyA ne A paMcamakALane dharmane sukALa banAvI dIdho. A rIte Apane dhamaprabhAvanA udaya mAtra bhAratamAM ja nahi paraMtu AphrikAmAM vartI rahyo che. ame AphrikAvAsIo paNa ApanA pavitra dharma-maMtrothI mugdha thaI prabhAvita banI satyapaMthe vaLyA. AvA dUradezamAM ApanI dharmaprasAdI amane prApta thaI te amArA parama ahobhAgya che. are, jinendrapratimAnA paNa darzana jyAM durlabha evA A dezamAM mRtavatane amRtasaMjIvanI maLI. ApanAthI A parama satya ne maLyuM hota to amAruM zuM thAta! Apa puruSanA bheTA thayA e amArA mahAna kalyANunuM sUcaka che. he parama pavitra garadeva ! ApazrIne A rIte ama dIna bALako upara anahada. upakAra vatI rahyA che. Ape che ane AtmA Ape, e upakAranA bhAra taLe dabAelA ame Aje ApanA 75mAM pavitra hIrakamahotsavajanmajayaMtIdina prasaMge ApanA. pavitra caraNamAM zuM dharIe ! hadayanI bhaktibhAvanAthI ApanA pavitra caraNomAM bhAvaaMjali apIe chIe. mumukSu maMDaLaH methI (AphrikA), | | tArA nAmanA ? "? $: : * R SE Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMbaInA nagarapati abhinaMdana pAThave che Corporation Hall, BOMBAY o 31st December 1963. FB BAY I am glad to know that Pujya Shri Kanji Swami Hirak Jayanti Mahotsav Samiti, Proposes to celebrate the Diamond Jubilee of Rev. Shri Kanji Swamiji on 13th of May 1964, and to mark this occassion proposes to bring out a Souvenir containing messages, etc. Shri Swamiji was born on the 2nd day of Vaisakh in the year 1946 ( Vikram Samvat), in Umrala in Saurashtra. Right from his childhood he was most religious minded and ceaselessly worked in search of self righteousness and advocated spiritualism. At the age of 24 he accepted ascetism and joined the Sthanakvasi Cult of Jainism and later on he embrased the Digambar Cult of Jainism. He kept before him the motto the self realisation which most of his followers strived to pursue. As the Mayor of Bombay and on behalf of the citizens of this premier City in India, I take this opportunity to send my greetings and good wishes on this occassion and wish Rev. Shri Kanji Swami a long life to continue his spiritual pilgrimage for the good of mankind. Eshakbhai A. Bandookwala Mayor of Bombay 45A Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hindustAnanA hIrAne AnaMdathI abhinaMdIe........ne hIrakayaMtI ullAsathI UjavIe." * bAkI che IT : ;, (pU. gurudevanI chAyAmAM mumula maMDaLInA bhAI e : sonagaDha tA. 1-1-1994) 45 B Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "ameya bhAratanA bhAnune bhakitathI abhinaMdaNu ane hIrakajyaMtInA magala gIta gAzuM' Dong Song pU. benazrIbenanI chAyAmAM mumukSu maMDaLanA baheno H seAnagaDha tA. 1-1-1964 45 C Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjakoTa mumamaMDaLa gurudevane harakayaMtInA hArdika abhinaMdana pAThave che.... 1 ' . ' ke . , che. . 45 D Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjAnAra jAtakanA * * : - huM kAma ja rAjA , hatA. dAdA. . # ra / che.: *: '' i s vaDhavANuzahera-mumukSamaMDaLa gurudevane abhinaMdana pAThave che karavA : dhanya te vaizAkha suda bIja je divase umarALAmAM ajJAna-aMdhakArane TALanAra bhAnu Ugye, e bhAnue vIranAtha bhagavAnanI virahAka suNAvIne jagatane puruSArthano apUrva maMtra Ape, unmAge gamana karatA jIvone sanmArge vaLavAnI hAkala karI; sarvajJadevanuM alaukika svarUpa samajAvI sarvajJasvabhAvI AtmAne oLakhavAne apUrva rAha batAvyuM. nitha munimArganuM nirUpaNa karI, nimatha saMtanI aMtaraArAdhanA pratye parama bhakti pragaTAvI, jinazAstromAM nirUpelA anekAntamaya amRtasaritAnuM pAna karAvIne bhavya jIvone jaina mArganuM rahasya ApyuM ane tIrthakarone amara rAha batAvyo. he gurudeva ! Apa amane AvA satya tattvajJAnano pratibodha na karyo hato te ame sAcA mArgane kayAMthI jANata! he navayugapravartaka, dharmaprabhAvaka, zuddhAtmasvarUpa rasika gururAja ! AjanA 75mAM maMgalamaya haraka jayaMtI mahotsavadine zuddhAtmatattvaprAptinI bhAvanApUrvaka ananya bhaktibhAve pharI pharI namaskAra karIe chIe. "aho ! upakAra jinavarano, kaMda, vani divyane, jina-kuMda-dhvani ApyAM, ahe! te guru kahAnane." -kAnajI jeThAlAla zAha (vaDhavANa siTI) sa Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ J) kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha - - - Ash ALPA mA ii naM : -* * vaima | # 8. At : * saMto pharamAve che - Real Saints preach that from time immemorial, the soul has never even looked to his own welfare, but on the contrary, he has cared to please others only. So, saints are trying to make him to decide that to know oneself is the main duty of each and every soul. Right understanding is the only way for being really happy, Every soul is completely independent. For his own good he has no need to look to other souls as well as other inmate things. Every soul himself is the store of bliss, but not caring to look to one's own real happiness, he has been miserable, and on looking to it, he can be really happy. To attain one's own real bliss, by right knowledge of one's own soul, is quite natural and it is the most urgent work. Merrily congratulating the most revered KAHAN GURU who has shown the way of real bliss, on 'Hirak-Jayanti' occasion. Shivlal K. Mehta, (Shri G.D.J.S.B. Ashram, Songad ) Taki (jApAna)thI abhinandanasandaza TekimAM " Atmika utkarSanI keprasa" nAmanI eka saMsthA che, tenA sthAyI membara bhAIzrI vanecaMda bhagavAnajI zeTha hIraka jayaMtIne abhinaMdana sarjeza pAThavatAM lakhe che ke: A kALe Atmika utkarSanA mahAna praNetA ane bhAratanA saMta pU. zrI kAnajIsvAmIne huM mArA taraphathI temaja amArI saMsthAnA bIjA membara taraphathI abhinaMdana pAThavuM chuM. teozrI jainadharmanA ane samAjanA Atmika utkarSa mATe lAMbuM AyuSya bhegaevI amArI saunI bhAvanA che. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo , ka ta kare che bhAvanagara-mumukSamaMDaLa gurudevane abhinaMdana pAThave che ka hA na ma hi mA tArA jJAna mahIMthI kiraNo khare, ene sUraja kiraNa zuM re kare ! ? tArA mukha ahIMthI amI varase, jemAM nAhIne bhajo mana vikase. tArA pAda paDe prakAza khIle, jayAM jAya jagala maMgala bane tyAM bhavya badhA doDIne Ave, zratajharaNAmAM snAna kare. vahe vANI mIThI kevaLa vegavaMtI ! emAM Atama jJAnane paDa paDe jhIle amUlya rahasya jeha te, Tana maTI bhagavaMta bane. kaLa kAdavamAM kahAna kamaLa, ahA! acAnaka khIlI UThayuM; aNavikasita ama jIvanamAM, eNe AtmavikAsanuM teja bharyuM. zA guNa gAuM guru ! tArA are ! bhava sAga 2 thI tAre mane, tuja nAva bharatakSetra mahIM, khare ajoDa ane apUrva ja che. janama maraNathI thAkela jIvane, tuM ja sAco vizrAma dIse; dhIraja dharI Azraya kare, enA bharAmaNane aMta khare. -desAi dhIrajalAla parazetama-bhAvanagara ka kAka che !' potAnA A navI Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajI svAmi-abhinandana graMtha * * * ?? vAMkAnera mumukSuma`DaLa gurudevane abhinaMdana pAThave che jeozrInA prabhAvanAudaye vAMkAneramAM zrI jinama MdiranuM nirmANa thayuM, aneka mumukSuone jinadarzana, prabhubhakti ane satzAstra-svAdhyAyanAM sanimitto maLyAM, tathA svadravyabhUta AtmAlakhana karavAnA satpaMtha prApta thayA evA parama pUjya zrI kAna gurudevane temanA cha6mA zubha janmadine ame sau mumukSue hRdayapUrvaka bhAvabhaktibharI devasenasvAmIe kahela che ke zraddhAMjali apIe chIe ane zrI danasAramAM jema zrI "zrI padmanaDhInAthe videhakSetramAM zrI sIma dharasvAmI pAse jaIne prApta karela jJAnavaDe je medha na ApyA heta te munie sAcA mAne kema pAmata ?" tema ame paNa aMtarathI A zubha avasare jAhera karIe chIe ke zrI kuMdakuMdakeDAyata zrI kahAnagurudeve kuMdakuMdaprabhuthI vArasAmAM maLelA AtmajJAna vaDe jo beya ApTe na heAta te ama pAma ranuM zuM thAta ? satya mArga kANu batAvata? vadhu zuM kahIe ? jagatamAM sauthI uttama AtmA che, AtmAthI teA UMcuM bIjuM kAMI che nahi. upakArI gurudevanA caraNeAmAM A bhaktibharI zraddhAMjali jeNe AtmA darzAbhyo evA sivAya bIjuM zuM dharIe ? te ~zrI di. jaina saMgha, vAMkAnera Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ morabI mumukSumaMDaLa gurudevane abhinaMde che ka . zAMtipriya ApaNe bhAratadeza, temAM thayelA aneka AdhyAtmika santo haMmezAM zItalachAyA pasArIne jagatanAM saMtapta jene zAMtarasanuM amRtapAna karAvatA AvyA che. atyAre paNa evA ja eka mahAna AdhyAtmika santa kilaTa vizvane Amika zAntine sadeza ApI rahyA che....e santa che pU. zrI kAnajIsvAmI... muMbaImAM ujavAtA emanA hIraka jayaMtI mahotsava prasaMge AnaMdapUrvaka amArI hArdika zraddhA aMjali. -di. jana saMgha, morabI ame ri kA mAM thI zraddhAM ja li amArA bhArata dezanA alaukika sapuruSa zrI kAnajIsvAmI ke jemanuM maraNa hajAra mAIla dUra videzamAM paNa amane Atmika jijJAsA jagADe che, temane hIraka jayaMtI prasaMge amerikAmAMthI amArI hArdika zraddhAMjali ! makulla a. mahetA zI Dhala (U. s. A) * rAuna Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa . pU . 6 '4' 8 ' da i, KK : kenA - kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha + * * * * # # ma ma ma ma ma -1, ht # surendranagara-mumukSamaMDaLa gurudevane abhinaMde che.... pUjya gurudevazrIne ApaNA sau upara mahAna upakAra che; ApaNuM bhAgyodaye A puruSano A kSetre janma thayela che. teozrIe parama satya Atmadharma jANyuM che, AtmAnI zaktine anubhava karela che. AvabhAva upAdhi bhAva che, ane saMvara-ni jarA parama zAMtinuM kAraNa che-ema teozrI jaNAve che. mane teozrIne prathama samAgama saM. 1988mAM jAmanagaramAM thaye, ane temanA tarapha bhakti thaI, tathA A ja parama satya che ema lAgyuM. tyAra pachI te temaNe saMpradAya choDo, ane di. santonI AsnAya anasAra nirmatha jainamArga prakAzavA mAM, je atyAre samasta bhAratamAM mumukSaonA ghera ghera guMjI rahyo che. zAsananI prabhAvanAne mahAna udyotakALa vate che, khyAlamAM na Ave teTalI zAsananI prabhAvanA Thera Thera thayA kare che. teozrInA mahAna pratApe sonagaDha tIrthadhAma samAna banI rahyuM che. zAsananI prabhAvanAmAM pU. benazrI-benano paNa amUlya phALe che. pU. gurudevazrI haMmezA pharamAve che ke, tAro trikALI svabhAva lakSamAM le ane temAM ja Thara, te tane parama hitanuM ane zAMtinuM kAraNa che. A puruSa A kALe maLa durlabha che. ApaNe sau te mahAna puruSanuM dIrdhAyu IcchIe ane teozrIne amUlya bodha vizvane maLyA kare tevI bhAvanA sAthe hIrakayaMtI prasaMge temane abhinaMdIe. -maganalAla talakazI zAha (surendranagara) - e ja ke, jo , tenAM kAma hatI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madrAsa-mumukSamaMDaLa gurUdevane abhinaMdana pAThave che. , , , , , , * pU. gurudevanI 75mI janma jayaMtInA hIraka jayaMtI mahotsava prasaMge teone zraddhAMjali arpaNa karatAM madrAsanA mumukSuo pitAnuM ahobhAgya mAne che. pU. gurudevane A kALamAM khUba ja upakAra che. teozrIe sAcA dharmanI pite jANa karI ane tenI prarUpaNA karI jethI lAkho lokone satya dharmanI jANa thaI, sat zAstranI oLakha paDI. sat zAstranA racanAra zrI kuMdakuMda AcArya madrAsa prAMtamAM pinna ragiri birAjatA, hatA ne gurudeve be vAra moTA saMdhasahita tenI yAtrA karIne e tIrthano mahimA khUba prasiddha karyo. madrAsa prAMtanA baM vAsa tAlukAmAM Aje zrI sImaMdhara bhagavAnane, zrI kuMda kuMdAcAryano ane zrI samayasArazAstrano nAda ghara ghara guMje che, ane te pU. gurudevane AbhArI che. Aje madrAsanA ghera ghera ane khUNe khUNe sahu koI pU. gurudevane upakAra mAne che, kAraNake madrAsanA digaMbarone jeTaluM mahimA pinUrane hato tethI anekagaNa vizeSa mahimA pU. gurudevanI ponUragirinI yAtrAne lIdhe thaye che. pU. gurudeva lAMbu AyuSya bhego ane bhAratabharanA lokone tathA anya lokone dharmane sAco mArga batAvavAmAM kAraNabhUta bane e ja prArthanA. -madrAsa mumukSu maDI Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UN kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha bagalora gurudevane abhinaMdana pAThave che parama upakArI parama pUjya adhyAtmavettA saddagurudeva! ApazrIne avatAra dhanya che. ApanI 75mI janmajayaMtIne hIrakamahotsava UjavatAM bhAratanA bhaktone khUba harSa thAya che. samartha pUrvAcAryonA vItarAgI vaibhavathI bharapUra graMtharatnane vAraso maLavA chatAM tenA rahasyavettAnA abhAve, ame ajJAna-aMdhakAranI gherI chAyAmAM aTavAyelA hatA, te huM ane ApanA panita janma thayo. Ape vItarAgane vAra saMbhALe, ane sakSamadaSTivaDe e pratasAgaranAM rahasyanuM maMthana karI amRta kADhayAM ane bhavya bhAvikone pIrasyAM. ApanuM zaraNa grahI mumukSujane sanAtha thayA. ApanA parama upakArane saMbhAratAM Apane janmajayaMtIdine Apane amArA bhaktipUrvaka zata zata vaMdana....zata zata abhinaMdana. -zrI digaMbara jaina mahAvIra saMgha-beMgalera. he sadudhamaprarUpaka Ama sata! Apa amArA jebA mumukSuena jIvana AdhAra che, anaMtakALanI bhUlAyelI nijavastune eLakhAvIne A5 bhavabhramaNa TALavAne amodha upAya darzAvI rahyA che. Ape khAveluM svarUpa samajatAM saheje ja bhAkatathI ApanA caraNemAM zira namI paDe che. A5nI chatrachAyA sudIrdhakALa maLe ne A5nI chatrachAyAmAM amAruM Atmahita sAdhIe evI prArthanApUrvaka zraddhApuSpa samarpaNa karuM chuM. -ramaNikalAla lAlacaMda dozI, ghATakezvara, = =0 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthayAma la satagara Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jai na zA sa na nI rA ja dhA nI...... Ape sAmenuM citra oyuM? -e che adhyAtmadhAma sAnagaDha....kevu' zAMta ! kevu bhajya ! ne kevu' ramaNIya ! jene dekhatAM ja dunyavI vAtAvaraNa ghaDIbhara bhUlAI jAya-evuM A adhyAtmadhAma gurukahAnanA pratApe zeAlI rahyuM che. ahIMthI pU. gurudevanA pratApe bhAratabharamAM jainadharmanA AdhyAtmika tattvajJAnanA je pracAra thaI rahyo che. tene lIdhe sAnagaDha Aje jagaprasiddha banyuM che, ane tattvajJAnarasika mumukSuonI mITa tenA upara maMDAyelI che. Aje seAnagaDha banyuM che-jainazAsananI rAjadhAnI. tIdhAma seAnagaDhamAM ujavAtA dhArmikamahAtsaveA najare nIoNLanArane ema lAge che ke ahIM te dhamanA ceAthe kALa varte che. ati unnata jinamaMdiramAM birAjamAna mULanAyaka bhagavAna sImaMdharanAthanI upazAMtarasabharapUra vItarAgamudrA jotAM ja mumukSunu citta tha'bhI jAya che.... emAM jyAre vItarAgIjinabhaktinI dhUna pU. menazrIbena gavaDAvatA hAya e vakhate te jANe dehAtItabhAvAna ne samavasaraNaneA tAddaza citAra khaDA thAya che. bAjumAM ja sIma dharanAthanu samavasaraNa che--jyAM kuMdakuMdAcAya deva prabhunA kAranAdane jhIlI rahyA che,-e pavitra dRzya najare paDe che. bIjI bAju che...jaina svAdhyAya ma Mdira,-e che pU. kahAnagurunI sAdhanAbhUmi.tyAMthI aharniza tee jainazAsananA vItarAgIsandeza vizvane saMbhaLAvI rahyA che. temAM samayasAranI pratiSThA thayelI che. e pratiSThA-maMdira' jotAM ja ema khyAlamAM AvI jAya che ke AkhA bhAratamAM zrI samayasAraparamAgamanI sarvotkRSTa bhakti ne bahumAna jo kacAMya hAya to te ahI ja che. ane jyAre samayasAra upara gurudevanA pravacanA sAMbhaLIe tyAre ema khyAla Ave che ke samayasAramAM bharelA UMDA UMDA adhyAtmajJAnane sarvotkRSTapaNe vamAnamAM samajavAnuM sthAna seAnagaDha ja che. bIjI tarapha dekheA-pAMcahajAra cArasa phUTanA "kuMdakuMda pravacana maMDapa !" e ku da dasvAmInA dhama dhvajane pharakAvatA thakA kudasandeza sAMbhaLavA mATe jagatane nimaMtrI rahyo che. -enI aMdara jinavANInA sarasvatIbha'DAra paNa bharyo che. ane dUradUrathI jenu dana mumukSuene AnaMda pamADI rahyuM che-evA A UMcA UMcA mAnastaMbha tA jue! vAha! jainazAsananI rAjadhAnInA e dharmadhvaja che, suvaNuM.... dhAmanI e zeAbhA che. najIkamAM ja, e dharmadhvajanI chAyAmAM, e deva-gurunI moMgala chAyAmAM brahmacaryAzrama zobhI rahyo che, jemAM pU, benazrI-mena jevA zAMta-vairAgI dharmAtmAenI chAyAmAM aneka pra, bahene AtmikasAdhanAnA prayatnamAM jIvananI saphaLatA karI rahyA che. AvI A rAjadhAnImAM vahelI savArathI meADI rAta sudhI tattvajJAnanI uttama dhArmika pravRtti cAlatI hAya che....adhyAtmapremI mumukSuonuM e tItha dhAma che. e tItha dhAmavAsI santAne namaskAra hA. e Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ +-- RE E F G F G H R kAnajI svAmi-abhinandana graMtha AnaMda-UminA sAthiyA pUrIe chIe [caMpAbena jeThAlAla zAha ; seAnagaDha] * - pUjya benazrI 'evA TUMkA bahumAnasUcaka nAmathI jee samasta sumukSuma'DaLamAM ALakhAya che, te pUjya benazrI ca'pAbenanA hRdaye gAro A lekhamAM vahe che. temaNe bhakitabhInA Anadita hRdaye pUrelA A mAMgalika sAthiyA pUjya gurudevanA pavitra AtmAnuM ane temanA anekavidha mahimAnuM barAbara yathAsthita digdarzona karAve che. nijana kalyANArthIe A lekhanA bhAvA hradayamAM kotaravA yogya che. he paramakRpALu gurudeva ! ApanA guNeAnA zuM mahimA karuM! ApanA upakAranuM zuM varNana karuM! asalI svarUpanuM jJAna ApanAra apUrva mahimAnA dhAraka zrI gurudevanA caraNakamaLanI sevA-bhakti niraMtara hRdayamAM vasI rahe. parama-parama-upakArI zrI gurudevanAM caraNakamaLamAM A sevakanA vAravAra bhAva bhInI bhaktithI keATikeTa vaMdana ho, namaskAra hai. he gurudeva! A bharatakhaMDamAM Apa vartamAna kALe ajoDa dibya mahAna vibhUti che, divya AtmA che. Ape A bharatakha'DamAM avatAra laIne aneka jIvAne ugAryA che, samyakSathe doryAM che. Apanu` adbhuta zrutajJAna caitanyane camatkAra khatAve che, caitanyanI vibhUti batAve che, caitanyamaya jIvana banAve che. ApanA AtmadravyamAM zrutasAgaranI lahera UchaLI rahI che, AtmaparyAyAmAM jhagamagatA jJAnadIvaDA pragaTI rahyA che-je Atmadravyane prakAzI rahyA che. ApanuM Atmadravya Azcaya upajAve che. he gurudeva! ApanA mukhakamaLamAMthI jharatI vANInI zI vAta ! te evI anupama-rasabharI che ke te divya amRtanuM pAna karatAM tRpti thatI nathI. ApanI sUkSma vANI, camatkAra bharelI vANI bhavane aMta lAvanArI che, caitanyane caitanyanA jJAnamahimAmAM DubADanArI che. sUkSma arthothI bharapUra, apUrva rahasyavALI, anekavidha mahimAthI bharelI gurudevanI vANI che. suvarNa samAna nima LatAthI zaiAbhAyamAna, siMhasamAna parAkramadhArI evA gurudeve aneka-aneka zAstronuM madhana karI, ekAkI puruSArtha karI, AtmamAga ne 5555555555555555 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zeAdhI, Atmaratnane ArAdhI, cAre paDakhethI muktimArgane spaSTa karI paramA na gamanA sUkSma hAIne pragaTa karI, pUNekhAMcarethI mArganI cokhavaTa karI, (F| aMtaradaSTi batAvI, muktino mArga prakAro che. niHspRha ane nIDara evA gurudeve muktimArgane sarva prakAre spaSTatApUrvaka saraLa karI apAra upakAra karyo che, bhedavijJAnane, svAnubhUtine mArga batAvyuM che, ratnatrayane sAco paMtha gra prakAzya che, jinezvarabhagavAnanAM kahelAM ane AcAryadevanAM gUMthelAM agaNita ! zAstronAM rahasya prakAzyAM che. zrI gurudeve zubhAzubha pariNAmathI bhinna zuddha-AtmAnuM svarUpa, nizcaya | vyavahAranuM svarUpa, nimitta-naimittika bhAvenuM svarUpa, jJAtAnuM svarUpa, kartAnuM svarUpa, vastunA sUmabhAnuM svarUpa, aneka-anekavidha vastunuM svarUpa batAvI apAra upakAra karyo che, aneka sUma nyAye prakAzI amApa upakAra karyo che. bAra aMga ane cauda pUrvanA savarUpa bhAve gurudevanA jJAnamAM bharyA che. bahu zratadhArI, samyakajJAnI, sAtizaya vANI ane sAtizaya jJAnanA dharanArA parama kA upakArI gurudevanAM caraNakamaLamAM atyaMta atyaMta bhaktithI vaMdana-namasakAra he. gurudeve saMghasahita uttara ane dakSiNanI mahAna tIrthayAtrA karIne nagara-nagaramAM zuddhAtmatatvanI dAMDI pITIne sadharmanI mahAna prabhAvanA karI na che. teozrInA jJAnacake AkhA hiMdane DolAvyuM che, gurudeve bhAratabharamAM dharmanA AMbA rAkhyA che. Le Le Le Le Le $ $$ $$ $$ $$$ $ Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le 5555555555555555555555555555555 gurudeve gAme-nagare Thera Thera jinAlayo ane jinendrabhagavaMtonI pratiSThA karI che, saurASTrabharamAM digaMbara mAganI sthApanA karI che, vItarAga zAsanane udyota karyo che. evA zAsanasta bha he gurudeva! ApanAM kAryo aDa che, A kALe advitIya che. paMca parameSThI bhagavaMtane oLakhAvanAra evA he gurudeva ! Apa jinaMdradevanA parama bhakta che, paMca parameSTInA parama bhakta che. mRtadevImAtA ApanA hRdayamAM kotarAI gayAM che, jinendra bhagavaMte ane munivarabhagavaMtanAM darzana ane smaraNuthI ApanuM aMtaHkaraNa bhaktithI ubharAI jAya che. -AvA anekavidha adUbhuta guNamahimAthI dIpatA, ratnatrayanA ArASaka he gurudeva! Ape umarALAmAM janma laI umarALAnI bhUmine pAvana karI che. Ape bALavayathI ja saMsArathI virakta thaI saMsArano tyAga karyo, jagatamAM Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting $$ $ $$ $$ $$ $ 55 ET satya svarUpano daDhatApUrvaka prakAza karyo, vIrane mArga pote svayaM ArAdhI, ja bhAratanA jIvone samajAvI upakAra karyo. tethI he gurudeva! Apa bhAratanA bhAnu cho. Apa jevA divya puruSane A bhAratamAM avatAra thayo tethI A bharatakSetra bhAgyazALI che. jemane tyAM Apano janma thaye te mAtA-pitAne dhanya che. Apa jyAM vasyA te bhUmine dhanya che. gurudeva jyAM vase che te bhUminAM rajakaNa-rajakaNane dhanya che. gurudeva jyAM vase che te kSetranuM vAtAvaraNa aneruM che. paramapratApI guruve A pAmara sevaka upara anaMta anaMta upakAra karyo che. aho! aho ! zrI sazu, karuNasiMdhu apAra; A pAmara para prabhu! karyo, ahA! aho! upakAra." gurudevanA upakAranuM zuM varNana thAya? gurudevanA guNonuM bahumAna * hRdayamAM ho! gurudevanAM caraNakamaLanI sevA hRdayamAM ho! gurudevanAM caraNakamaLamAM paramabhaktithI vAraMvAra vaMdana-namaskAra karI A vizAkha suda bIjanA mAMgalika janma-mahotsava prasaMge zrI gurudevane bhakti yupathI vadhAvIe chIe, AnaMda-UrminA sAthiyA pUrIe chIe. $$ $$Le Le Le Le Le Le $ $$ Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le $1. nita nita AnaMdamaMgaLanI vRddhinA kAraNabhUta maMgaLamUrti gurudevane punita pratApa jayavaMta che! gurudevanA prabhAva ane caitanyaRddhinIvRddhi ho ! zrI vIrazAsana jayavaMta che ! Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ************* harSAnaMdanA dIvaDA pragaTAvIe chIe [ zAntAbena maNilAla khArAH seAnagaDha ] * 'pUjya ena " evA TUMkA bahumAnasUcaka nAmathI jee samasta sumukSumaMDaLamAM oLakhAya che, te pUjya ena zAntAbenanA hRdayAdugArA A lekhamAM vahe che. temaNe bhatibhInA AnaMdita hRdaye pragaTAvelA A mAMgalika dIvaDA pUjya gurudevanA pavitra AtmAnuM ane temanA anekavidha mahimAnuM yathAsthita digdarzana karAve che. nijakalyANAthI e A lekhanA lAvA hRdayamAM kotaravA yAgya che. he paramakRpALu gurudeva ! upakAra che, ApanAM caraNamAM namaskAra heA. ApanA A sevaka upara anaMta aMnata A dAsanA atyaMta bhakti-ullAsathI hai jJAnI gurudeva ! ApanI jJAnazakti agAdha che, ApanuM samyak zrutajJAna aoDa che, Apanu samyAna bhAratabharamAM phelAyeluM che. he gurudeva ! ApanI caitanyarasa-jharatI vANImAM eTalI bhIDAza che ke sAMbhaLatAM tRpti thatI nathI. ApanI vANImAM madhuratA ne divyatA che. madhyastha jIvA paNa ApanI vANI sAMbhaLatAM thaMbhI jAya che. ApanI vANInuM mUlya AMkI zakAya ema nathI. Apa jyAre samayasAra, pravacanasAra, niyamasAra, paMcAstikAya, padmana dipa'viMzati, svamIkArtikeya-anuprekSA, dhavala, jayadhavala Adi zAstromAMthI sUkSma viSayeA upara sUkSma nyAye prakAze che, tyAre ApanA jJAnaupayAga evA lAge che ke jANe upayoga AtmA sAthe keli karatA hAya,-AtmA sAthe ramatA hAya ane jANe aMdarathI jJAna-bagIcA khIlI UThace hAya !-evI bhAre arcityatA dekhAya che. he gurudeva ! Ape samyak ratnatrayanA mAga svayaM ArAdhIne khIjAne te mAga cAre bAjuthI spaSTa karIne khatAnyA che, Apa nIDara niya parAkramadhArI che, vIramAne peAte svayaM niHzaMkapaNe prakAzyA che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kAnajI svAmi- abhinandana graMtha gurudeva ! nizcaya-vyavahAranuM svarUpa, upAdAna-nimittanuM svarUpa, zubhAzubha bhAvAthI bhinna zuddhAtmAnuM-jJAyakadevanuM svarUpa vagere mULabhUta viSaya yathAtha paNe, spaSTapaNe, sUkSmapaNe prakAzIne Ape. athAga upakAra karyAM che. Atma-anubhava vaDe ja ratnatrayanI prApti thAya ane tenAthI ja muktinI prApti thAya evuM asalI mULabhUta svarUpa samajAvIne, tIthaMkara devanI divya vANInu kharekharu' rahasya samajAvIne, Ape jagata bhAre upakAra karyo che. ApanAM caraNeAmAM parama bhaktithI vAraMvAra namaskAra hA. upara kevaLajJAnInA virahamAM Ape ApanI apUrva zakti vaDe svayaM ja A mAga zeAdhI kADhace che te ApanA AtmAnA apAra mahimA che. Ape samyak puruSAtha vaDe bhavanA aMta karyo che ane ApanI vANInu je ArAdhana kare tene bhavanA aMta thAya che. he gurudeva! ApanA prabhAvanayAga paNa aciMtya che. saurASTrabharamAM jyAM dha'nuM nAmanizAna paNa naheAtuM tyAM ApanA pratApe atyAre ghaNAM gAmAmAM zrIjinedramadirA sthapAyAM ane vItarAga mAga sthapAyA te Apane parama prabhAva che. Apa zrIjinendradevanA parama bhakta che. zrIjinendradevane Ape aMtaramAM vasAvyA che. Apa zrI jine dradevanI kRpAnA mahApAtra che. Ape saMghasahita uttara-dakSiNanI jAtrA karIne jagatamAM deha-vANImanathI bhinna zuddhAtmadravyanA upadeza ApI satkSama nA bhAre prakAza pADayA che. zrI jine dradeva ane mahAmunivaranI bhakti ApanA rAmerAmamAM vasI che. Apa jyAM jyAM birAjatA haiA tyAM tyAM te te gAmamAM AnaMda maMgaLa vartAI rahe che. ApanA pratApe jagalamAM paNa mA~gaLa vartI rahe che, Ape suvaNa purI-dhAmane te sAkSAt jaMgalanu maMgaLa banAvyuM che; suvaNa purI te ApanA pratApe kharekhara atizayayukta khanI che. ApanI zrAntinI chAyA suvaNa purImAM chavANI che. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apane mahApAvana janma umarALA gAmamAM thayo che tethI umarALAnI bhUmi mahApAvana thaI che. eka umarALA ja nahi paraMtu ApanA janmathI sAruM ke bhArata pAvana thayuM che. ApanA mAtA pitAne dhanya che! Apane avatAra te eka devI avatAra che. A sevaka para Apane anaMta anaMta upakAra che. gurusa karyo upakAra, rakhI nahi khAmI re; A pAmara para kaNa ati varasAvI che.' zrI gurudevanI caraNa sevA niraMtara hRdayamAM rahe! A maMgaLakArI janma-mahatsava-prasaMge gurudevane bhaktirUpI phUlaDe vadhAvIe chIe, harSAnaMdanA dIvaDA pragaTAvIe chIe. jya he! vijaya he ! aMtaramAM ane bAhyamAM apUrva prabhAvanA karanAra zrI sadagurudevane jaya ho! para - + 4 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha m hukamI caMda jI zeTha bo le che. ( senagaDhamAM gurudevanA caraNa samIpa hukamIcaMdajI zeTha beThA che. ) jaina samAjano A betAja bAdazAha Aje hIraka jayaMtI vakhate ApaNI ? vacce nathI, paraMtu gurudeva saMbaMdhI temanA uddagAro Aje yAda Ave che. pahelI vakhata saM. 2001 mAM senagaDha AvyA tyAre gurudevanuM pravacana sAMbhaLanAM-sAMbhaLatAM AnaMdita thaIne teo bolI uThayA hatA ke : "kuMdakuMda bhagavAnane to zAstromeM saba kahA hai kintu usakA rahagya samajhAne ke liye ApakA janma hai|" "samyagdRSTike binA koI raha bAta nahIM samajha sakatA / mithyASTi-ajJAnI jIva ApakI bAta nahIM vakAra karatA, samyagdRSTi jaise jIva hI ApakI bAta samajha sakate haiN| hamako bahata Ananda AtA hai|" "aho ! sabhAjanoM ! ApakA bar3A mAnya hai ki Apa satpuruSake adhyAtma upadezakA bar3I rucise nitya lAbha le rahA ho; maiM to tuccha AdamI hU~, Apa to bar3e bhAgyavAn ho / hama to alpa lAbha le sake haiM, to bhI hamAre AnandakA kyA kahU~ ? yadi isa 1 adhyAtmajJAnake liye merA saba kucha arpaNa kiyA jAya to bhI kama hai / " "mahArAjajIkA yaha adbhuta tattvajJAna tamAma duniyAmeM saba bhASAmeM pracAra hove. { aisI hamArI bhAvanA hai|" Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeThazrI nAnAlAlabhAI jasANInA uda gA ro murabbI zeThazrI nAnAlAlabhAI jo ke Aje ApaNI vacce nathI, paraMtu teozrIe ekavAra pitAnA kuTuMba-parivAra samakSa gurudevanI bhakti saMbaMdhI je uddagAro kADhelA ane pitAnA parivArane paNa senagaDha jaIne vizeSa lAbha levAnI je bhalAmaNa karelI te uparathI temanA aMtaranI lAgaNIono khyAla AvI zake che. ahIM temanA e udyAre ja hIraka jayaMtInI kaddhAMjalirUpe ApavAmAM AvyA che. -saMpAdaka. mane zrImad rAjacaMdrajInA muMbaImAM darzana thayA ane teonI sAthe vIseka divasa temanA gharamAM rahyo hate. teonA dharmane UMcAmAM UMco baMdha hato. hamezA rAtre AyAmika ratana apUrva zAMti thI joyA karatA. tyArathI teo tarapha mArI pUba vi zAsA thaI ke tenA para tako vAMcuM ane temAMthI bedha meLavuM. raMgunamAM haMmeza kalAka kalAka vAMcate hatuM ane manamAM thatuM hatuM ke AvA guru kayAre maLe! 1989nI sAlamAM amarelI parama pUjya mahArAja sAheba kAnajI 2vAmIne paricaya thatAM khAtarI thaI ke je kAma kahe che te ja A kahI rahyA che. tyArathI ja meM tene mArA guru thAyA. to badhAe paNa jayAre jayAre vakhata maLe tyAre sonagaDha javuM ane vizeSa vizeSa lAbha levA tema bhalAmaNa che. amarelI zeTha rAmajI haMsarAje mane bolAvyo tyAM parama pUjya gurudeva kAnajI svAmIne sarAga thayo tyAre mane khAtarI thaI ke je gurunI zodhamAM hatA te ja guru maLI gayA. tyArathI temanA satrAMgamAM rahevAne vizeSa vizeSa prayAsa karavA mAMDe. ane saM. 1994mAM teo senagaDha birAjatA hatA tyAre svAdhyAya maMdiranI pratiSTA hatI. te ja vakhate mane thayuM-A te che ke sthAnakavAsIvALA che, mane ahIM derAsara bAMdhavAnI AjJA Ape? paNa 1995mAM pUjaya gurudeva rAjakoTa padhAryA tyAre bene tathA bhAIonI IrachA thaI ke senagaDhamAM derAsara baMdhAvIe. ane meM ja teozrIne vinaMtI karI. saM. 1996mAM tenI zarUAta karAvI ane 1997mAM tenI pratiSThA thaI. mArI tabiyata te vakhate narama hatI paNa utsAha ghaNe eTale derAsaranI pratiSThAmAM pUro bhAga lIdho. tyAra pachI 1999bAM rAjakoTa padhAryA. 95mAM daza mahinA rahyA hatA ane 99mAM lagabhaga naveka mahinA rahyA hatA. ane teone dha sAMbhaLI amane ane AkhA kuTuMbane temanA pratye bahu bahu mAna upajyuM hatuM, tevuM mAna to sahune utpanna thAe tevI mArI bhalAmaNa che. Ex. 3 ; Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha para ApaNA gurudevanI hIraka jayaMtIne prasaMga e mahAna AnaMdane prasaMga che; ApaNA upara teozrInA mahAna upakAra che; kaI rIte temane abhinaMdIne? AtmAnA anubhavane upadeza ApIne teozrI jIvananuM mukhya kartavya samajAve che. saMsAranA game tevA kaveza teozrInI caraNachAyAmAM AvatAM ja adazya thaI jAya che. teomInI sAthe tIrthadhAmanI yAtrA karatAM jIvanamAM je harSollAsa thAya che te kadI bhUlAya tema nathI. sadAya A rIte gurudevanI sAthe ja rahIe ne teozrIe banAvelA AtmAne oLakhIne Atmahata sAdhIe-evI bhAvanApUrvaka gurudevanA caraNomAM zraddhAMjali ApuM chuM. - mohanalAla kALIdAsa jasANa dhikSaNa dezanI yAtrAmAM saMghapati tarIke gurudevanI sAthe zera kI mehanalAlabhAI jasANIe moTaramAM karADathI pUnA tarapha jatAM vacce rastAmAM A zraddhAMjali Apela, paraMtu e prasiddha thAya tyAra pahelAM te (bIje divase ja) temane svargavAsa thaI gaye; tenI ahIM sakheda noMdha laIe chIe-saM.] "ziva(mukti)ramaNI ramanAra tuM, tuMhI devane deva" suMdara rUpavAna ane sudaDha zarIra dharAvata, khAnadAna kaTuMbamAM Uchara, dhIkatI vepArI peDhI calAvatA, vIsa varSanI pUra yuvAvasthAmAM mahAlate ane yuvAna saMsAranI ramaNI sAthe ramavAnI bhAvanA bhAvato heya. tevA kALamAM te sarva aMge je yuvAnane sAMpaDayA hovA chatAM, eka divasa tenA gAmamAM 'rAmalIlA' Ave che te jovuM te jAya che. temAM rAma tathA lakamaNanA pATha bhajavanAra be bALakone suMdara bodhaprada saMvAda ane vairAgyama" hAvabhAva sahitanA vairAgyapreraka kApe te sAMbhaLe che. te uparathI tene vairAgyanI khumArI pragaTe che. mehamaya vAtAvaraNamAM nihitAnA vicAro ra che. laukika pekIne choDIne alaukika paramezvarI peDhI calAvavAne puruSArtha jAge che ane aMtaramAM samasta saMsAra prave udArasInatAnI dhUna lAge che. te dhUnamAM ne dhUnamAM tene kAvya racanAnI preraNA maLe che ane tethI bAra paMkitanuM eka kAvya racI kADhe che. tenI pahelI paMkita che-- ziva mukati) ramaNI ramanAra tuM, tuM hI devane deva." Ama pUra yuvAvasthAmAM mukitarAmaNI sAthe ramavAnA bhaNakAra aMtaramAM UThe, devAdhideva banavAnA keDa jAge e keTaluM vismayakArI lAge che? chatAM tene jIvanamAM saMpUrNapaNe vaNI laI, prazna tevuM alaukika vairAgyama ya anukaraNIya jIvana jIvI batAve te puruSa anya koI nI paNa parama pUjaya AtmajJa saMta zrI kAnajI svAmI ApaNA mahAnupupdave ane sadbhAgye ApaNane teeADhIne pega prApta thaze che e atyaMta gaurava levA jevuM che. tethI ApaNane saune mukitaramanI sAthe ramavAnA ane devAdhideva pada prApta karavAnA divya saMdezAo niraMtara ullAsita bhAve ApI rahyA che te mATe teozrI ApaNA saunA abhinaMdana ane abhinaMdanane pAtra che. tene sarvatra, sarvadA, sarvathA jaya ! teozrI ApaNA jIvananA dhruva tArA banI, tathA saMsArasAgaramAM ApaNuM jIvananAva meharAgaDha pAdi bhAvanA kharAbe na caDI jAya e mATe dIvAdAMDIrUpa banI bopATaNa pahoMcavA mATe sadAya mArgadarzana ApatA rahe evI aMtaranI bhAvanApUrvaka temane atyaMta bhakitabhAve vaMdana ho! : 8 -khImacaMda je. zeTha. sonagaDha Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - - yugasA zrI kAnajI svAmI hiMmatalAla je. zAha B. Sc. senagaDha che vidvAna bhAIzrI hiMmatalAla je. zAhe gurudevanA jIvanano paricaya A graMthamAM karAvyuM che che, te uparAMta ahIM zraddhAMjalirUpe temaNe pUjya gurudeva pratye hRdayanI je bhAve bhie vyakta karI che te mumukSuone AnaMdakArI che. pU. benazrI caMpAbenanA vaDIla che. baMdhu zrI hiMmatabhAIthI te samasta mumukSusamAja paricita che eTale e mumukSu ratnane vizeSa paricaya nathI Apyo. kalyANamUrti samyagdarzananuM apAra mAhAmya che. paropakArI gurUdeva zrI kAnajIsvAmIe ghaNAM varSo pahelAM rAjakoTamAM zrImad rAjacaMdrajInI jayaMtI prasaMge kahyuM hatuM ke "samyagdaSTi baLadanI kharI je viSTA upara paDe te viSTA paNa dhanya che." pratyeka padAthane pitAne sparzamAtrathI dhanya banAvanAra samyagdaSTi-mahApuruSanI 75mI janmajayaMtI ujavavAno Ajano prasaMga ApaNA mATe ati AnaMdollAsane prasaMga che. gurudevanuM" AMtarika jIvana bhedajJAnamaya paramapavitra hovA uparAMta bAhyamAM paNa temane AzcaryakAraka paramopakArI prasAvanAyoga vate che, jene lIdhe bhAratavarSamAM eka Adhyatmika yuga pravarte che. samayasAra pravacano nI prastAvanAmAM pitAne mATe "yugapradhAna' zabda lakhAyele vAMcIne gurudeve nirmAnatAne lIdhe kahyuM hatuM ke, "mAre mATe bahu mATe zabda lakhI nAkhe che." paraMtu tyAra pachI thoDA ja vakhatamAM paMDita lAlanajIe kaMIka vAtathI ullAsa AvI jatAM kahyuM hatuM ke "gurudeva, Apa yugapradhAna nathI paNa yugaRSTa che.' A rIte 5. lAlanajIne gurudevane mATe "yugapradhAna" zabda maTe nahi paNa nAne lAgyuM hatuM; "yugaRSTA" zabda ja yogya lAgyuM hatuM. kharekhara pU. gurudeve A kALamAM jJAnamUrti AtmAne, samyagdarzananA mahimAne, nizvayananI mukhyatAne, dravyanA saMpUrNa svAtaMtryane, upAdAnanimittanA yathArtha tatvajJAnane, AdhyAtmika vastuvijJAna ane samayasArane yuga saryo che. ghaNA kALathI leke karmaprakRtinA jJAnane jJAna samajatA, AtmazraddhA vinAnI vItarAge kahele mAga sAco che evI AMdhaLI zraddhAne samyagdarzana samajatA, upavAsAdi daihika kaSTane cAritra samajatA, jema bhInuM vastra taDake sukavavAthI pANI jharI jAya che tema zarIra taDake tapAvavA vagerenI kasTrakriyAthI karmo nijarI jaze-AvI AvI tattvajJAnazUnya mAnyatAo pravartatI. abAdhita suvijJAna siddhAMtanI kasoTImAMthI pAra utarI zake ' , e vItarAgapraNIta saddharma vaijJAnika bhUmikA uparathI sarI paDIne rUDhicUsta sAMpradAyikatAmAM ane kriyAkAMDamAM aTavAI gayo hato. "vItarAge Ama kahyuM che mATe te kharuM haze, ApaNe - ' ' Trty che. AE TE, - -- - kama che muke , paNa ja ra Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandana gratha ni alpajJa zuM jANIe ?' evI DhIlI vAto karanArA loko ja cAre tarapha dekhAtA. paNa "mero dhanI nahi dUra disaMtara, mohimeM hai mehi sUjhata nIke' e anubhava karIne "huM jJAnamRti bhagavAna che" ema chAtI ThokIne kahenAra koI dekhAtuM nahotuM. evA samayamAM guradeve samayasAra dvArA parama camatkArika AtmapadArthane anubhavyo ane anubhavajanita zraddhAnA vajAkhaDaTa upara UbhA rahIne jagatane ghoSaNA karI ke "aho cho ! parabhAvathI ane vikArathI bhinna jJAnamUrti AmapadArthanA anubhavathI kahIe chIe ke ame je mAge cAlIe chIe ane je mArga darzAvIe chIe te mAge cAlyA Avo ane je mikSa na maLe te e doSa ame amArA zira para laIe chIe. AtmAmAM bhava che ja nahi evo anubhava karyA vinA rAna kevuM ? darzana kevuM ? ane e zuddhAtmabhUmikA prApta karyA vinA tame cAritranAM citrAmaNa zAnA para karaze ? Aje ame kahIe chIe te vAta traNa kALamAM traNa lekamAM phare ema nathI. sarva tIrthakaroe je vAta karI che ane sarva anubhavI puruSo traNe kALe e ja vAta kahevAnA che." anubhavanI vaM-bhUmi upara ubhA rahIne atyaMta niHzaMkapaNe tema ja keAI divasa leza paNa kaMTALA vinA, sadA AnaMdasAgarane uchALanA, atyaMta pradapUrvaka caitanya bhagavAnanAM gANuM gAtA adhyAtma-upadeza varasAvatA gurudeva A kALe eka ajoDa lokottara vyakti che. jagatane bAhya padArtho dekhAya che paNa te badhAne dekhanAra mahApadArtha dekhAtuM nathI. evA jagatane gurudeva paDakAra kare che ke "aho jIva ! je badhAnA upara tarate ne taratA rahe che evA A pratyakSa anubhavagamya pradhAna padArtha--jenI AgaLa bIjuM badhuM zunya jevuM che te ja tamane kema dekhAtuM nathI ? AtmA ja eka parama alaukika satkRSTa mahimAvaMta padArtha che, jenA vinA jagatamAM sarvatra aMdhakAra che... A badhuM ame AgamAdhAre kahIe chIe ema nahi paNa pratyakSa anubhavathI kahIe chIe. ema chatAM te anubhava AgamathI sarvathA aviruddha che." vastuvijJAna samajAvavAnI gurudevanI zakI paNa anekhI che. "sane kadi nAza na thAya, zUnyamAMthI sat kadI utpanna na thAya, kAraNa-kArya bhinna bhinna padArthothAM na hoya" ItyAdi parama vajJAnika satyane gurudeva atyaMta spaSTa ane suMdara rIte samajAve che, tenA upara pitAnA anubhavanI vAmahora mAre che ane AgamanI tathA pUrvAcAryonI sAkha Ape che. e rIte pUjya gurudeva zuddhAtma-anubhavathI, AgamathI ane abAdhya yuktithI jagatamAM eka yuga pravartAvyuM che, ane te paNa eka sAmAjika ke rAjakIya yuga nahi paNa bhavabhramaNane chedanAre, parama kalyANakArI lokettara yuga pravartAvyo che. senagaDhanI aMdara zrI hIrAbhAInA nAnA zA makAnamAM dazavIza dharmapremI jIvothI mAMDIne, krame karIne svAdhyAya maMdiramAM seMkaDe jIvo upara ane pravacanamaMDapamAM hajAre jIvA u52 gurudevanA kalyANakArI upadezanuM mAnuM patharAyuM ane Aje te "Atmadharma dvArA, kuMdakuMdakahAna-graMthamALA taraphathI prakAzita anekAneka graMtha dvArA tema ja tIrthayAtrAdi nimitte thatA gurudevanA bhAratavyApI vihAre Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hard daramyAna gurudevanA mukhethI varasatA bhavanAzaka adhyAtma-upadeza dvArA samasta bhAratavaSa ne AkhA mumukSujagatane e upadezasAgaranA kallole pAvana kare che. AsapAsanA saceAge jotAM ema lAge che ke je keAI jIva A kALe meAkSamArga samajaze te jIva prAyaH gurudevanI ja sIdhI ke ADakatarI asarathI samajaze. jagatamAM AvA leAkeAttara yuganA sraSTA gurudevanA caraNukamaLamAM Aje temanI janma jayaMtInA prasaMge ApaNA keTa kepaTa vadana heA, ApaNe je temanA nira`tara satsaMgamAM rahIe chIe athavA avAranavAra temanA satsa`ganA lAbha letA rahIe chIe temanA para teA gurudevanA akathya upakAra che. ApaNA AkhA jIvanane teozrIe ghaDayuM che. ApaNAmAM je kAMI zubhecchA hoya, je kAMI verAgya heAya, je kAMI jJAnamUrti bhagavAnano Adara hAya, te badhuMya ghaNe aMze gurudevane AbhArIche. ApaNA zubha bhAvAnA, vairAgyajIvananA, mathanajIvananA, zraddhAjInanA--badhAyanA, gurudevaja svAmI ane nirmAtA che. hamezAM pravacanA dvArA ane temanA jIvananI chApa dvArA te ApaNuM jIvana ghaDI rahyA che. jyAM ApaNane AtmAnI zakA thAya tyAM are bhAI! e zakAne karanAra tuM che| kANu e te! je !' ema kahIne ApaNuM zraddhAjIvana gurudeva TakAve che. 'zarIrane huM hulAvuM chuM' ema thaI jAya tyAM 'are bhAI! 'netra jevuM jJAna para padAtha ne halAvI zake che eve bhrama tane kayAMthI peThe ? ' ema kahIne phrI zraddhAmAM sthApita kare che. A rIte parama pUjya gurudeva ApaNA samagra jIvananA ghaDavaiyA che. AvA parameApakArI gurudevane Aje A mAMgalika prasaMge ApaNe kaI vidhithI pUjIe! je gurudeva nira'tara jJAnaprakAza phelAvI rahyA che temanI maNiratnanA dIvAthI AratI utArIe te paNa e upakArabhAnu AgaLa e dIvAo atyaMta jhAMkhA lAge che; je gurudeva hamezAM ApaNane Atmika sudhArasamAM tarakheLa karI rahyA che. temane kSIrasAgaranA nIrathI abhiSeka karIe te paNa e abhiSeka e upakArasAgara AgaLa eka biMdumAtra jeTalA paNa lAgatA nathI; ane je gurudeva muktiphaLadAyaka meAkSamA darzAvI rahyA che temanuM kalpavRkSanAM phaLathI pUjana karIe tA paNa e upakAramerU AgaLa tuccha lAge che. A rIte daivI sAmagrIthI pUjana karatAM paNa bhAvanA tRpta thAya ema nathI. parame pakArI gurudeva pratyenI bhaktibhAvanA tyAre tRpta thaze ke jyAre Atmika sAmagrIthI gurudevanuM pUjana karIe--jyAre AtmAnA asa`khya pradeze kevaLajJAnanA dIvaDA pragaTAvI gurudevanI AratI utArIe, AtmAnA pradeze pradeze sukhasiMdhu uchALI gurudevane abhiSeka karIe, AtmAnA sava pradezAne sathA mukta karInee muktiphaLathI gurudevanuM pUjana karIe. AvuM pUjana karavAnuM sAmarthya ApaNane prApta thAya tyAM sudhI paramakRpALu gurudeva ApaNuM kAMDuMna cheDe ane sadA sarvAMdAemanA paDakhe ja rAkhe evI kRpAsi' gurudeva pAse ApaNI namra ane dIna yAcanA che. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajI svAmi- abhinandana graMtha Pratap Vilas, Lathi (Kalapinagar) bhA vAM ja li kaivalyanI kSitijanA pravAsI samyakdeSTA zrI kAnajI svAmInA hIraka maheAtsava prasaMge bhAvAMjali ApatAM huM AnaMduM chuM. svAmIjI ayAgI-guDANAnA mahA mAragaDAnA pathI che, ane temanA jJAnayukta vyAkhyAneA sAMbhaLavAne mane lAbha maLyeA che. vA mo dharma' e mananabaLAne dhama nathI paNa mana-prabaLAnA dhama che....vIrAnA dhama che. jainadharmInA ItihAsa kahe che ke cAvIsa tItha kara kSatriyasaMtAneA hatAM, jaina dha e kSAtrama che. tyAga mATene tyAga, te tyAga nathI, paNa samaSTi mATenA tyAga e khare parityAga che. svAmIjI temanI 74mI janmajayaMtI prasaMge lAThI padhAryAM hatA, tyAre temanA jJAna, vijJAna ate prajJAnayukta pravacaneAmAMthI gUDha mama samajAtA hatA ke....maneAdhAmA ( AkuLatA) e saMsAra che, ane AtmaprabhutA e saMsArathI para che. tA. 28-1-64 pU. svAmIjInI AdhyAtmika rasikatAnI asmitAnA sApAna jarUra amara raheze. e AtmAthI mahApuruSa dIrghAyu rahI jJAnanA avirata pravAha vahAve ane siddhazIlAnA prajJAna mAragaDe mumukSune dAre e prAthanA. --prahlAdasihajI ThAkeAra sAheba, lADI Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pU. gurudevanA 75mA janmotsavanA hIraka yaMtInA mahAna utsava nimitte pragaTa thanAra abhinaMdana zamAM gurudevanA jIvananuM ane bhavI jIvane tAravA teozrIe ApelA klitI upadezanuM digdarzana thaze te paNI mane ghaNe AnaMda thaye che. huM paNa hRdayamAM UchaLatI bhakitarasabharI UmithI zraddhAMjali tarIke bhajana kiluM --zA talakacaMda amaracaMda gha...NI.....kha....mA...... ghaNI khammA sadaguru mArA kAnane re... enA vAraNe huM vArI vArI jAuM chuM...re...ghaNI khammA.... ' gurunI vANI chUTe ne lIna thAuM chuM..re.... enI dhUnamAM ekAgra thAuM chuMre.... ghaNI khammA... gurunA caramAM AnaMda bahu thAya che...... sa ranA darzana thaye pApa jAya che...re.. ghaNI khammA.... gurunA jJAnanI gaMgA cAlI jAya che...re. jenA bhAgya haze te pIne nyAla thAya che....ghaNI khammA.. jinavANInA athI alaukika thAya che...re... tenA zabda zabda mAmA dekhAya che.... ghaNI khammA.... sevaka tilaka ahe tArA bhAgya che..... guru kAna maLyA ne beDo pAra che...re... ghaNI khammA... A naM da lA sa ne di na ApaNA parama kRpALu parama upakArI pUjaya gurudevanA maMgala jamathI pAvana thayelI vaizAkha suda bIja mumu jagatane ati AnaMda-ullAsane parvadina che, Ama te jagatamAM janma divasa te ghaNAnA ujavAya che; paNa je janmamAM anAdi janmasaMtatine mUlata: ucheda karanAra kalyANamRti samyagdarzana pariNatine jamA thaye te janma ja kharekhara pAvana che ane te ja vAstavikapaNe 'janmajayaMtI' rUpe ujavavAne pAtra che. pAkane mArga aMtaramAMthI pragaTe che, bahArathI nahIM; tuM ekale ja tArI bhUlathI saMsAramAM bhaTake che, ane eka ja bhUla bhAMgIne bhagavatI mukatadazAne pAme che-e rIte AtmakalyANano mArga, ke je A kALamAM luptaprAya: thaI gayuM hatuM tene koI pUrva saMskAranA page tema ja vartamAna Atma-ArAdhanAnA satana puruSArthaa Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajI svAmi-abhinandana graMtha varSI anubhavIne hajAro bhavya jIvone parama anupUrvaka pravRtinA mArge vanAra, ane e rIte bhISaNa bhavATavImAMthI bhalI rIte pAra utAranAra kuzaLa patha-pradarzaka' tathA bhavakalezathI thAkelAne parama zItaLatA ApanAra kalpatara evA he parama kRpALu gurudeva! ApanA acitya tema ja akathya anaMta mahAna upakArone bahumAna sahita 5mAM sthApIne, 'hIraka-jaya'nI'nA A mahAna hoya prasaMge ApanAM pAvana caraNomAM ati dInabA atyaMta bhaktipUrvaka abhina karI Apane amAM chuM ane ApanuM svAnubhavaya ujavaLa AdhyAtmika jIvana amArA jIvanamArgano maMgaLa dIpa Mbha banI amane zIghra mukitapurI pahacADo...eja aMtarathI prArthanA kare che. --zra. cadulAla jaina. sonagaDha DULCIU The palace, Vallabhipur, Kathiawad. 11-2-63 pU karI. kAnajIsvAmI IrAMnImahotsava ujavAya che te ghaNI ja AnaMdanI vAta che ane te pramANe mAro dizA mekalI ApuM chuM. aitihAsika vallabhIpuranI pADozamAM Avela umarALA nagarImAM janmIne umarALA jevA nAnA gAmane bhArataprasiddha banAvanAra pU. zrI kAnajIsvAmIjI mahArAjanI hIraka jayaMtInA sAnerI avasare valabhIpura petAnI grAhAMjalI pAThave che. pU. rAjazrIe anekavAra valabhIpura padhArI potAnI AdhyAtmika carcAnA lAbha Apela che ane temanA umadA sAthI amAne prabhAvita karela che. mahArAjazrI pote zISa bhAgavuM ane dharmakAryaparAyaNatAno lokone vadhAre ane vadhAre lAbha ApI saune AdhyAtmika zAMtino rAha batAve e ja abhyarthanA. lI. zubhecchaka --gaMbhIrasiha (ThAkora sAheba, vallabhIpura) Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kare , " . . ' , - : ' ' i ke , . rAjamahela, jasadaNa (kAThIAvADa) tA. 3-2-1964 pU. zrI kAnajIsvAmI mahArAja vIMchIyA ane jasadaNamAM anekavAra padhAryA che. temanA upadezathI maMdira baMdhAya che. vachIyAmAM maMdirano mahotsava thaze tyAre meM bhAga lIdhela tema ja IndoranA hakamIcaMdra zeTha paNa te vakhate vIMchIyA AvyA hatA. vIMchIyA te amArA kuTuMbanuM khAsa priya gAma te che ja paNa te mahArAjanI paNa khAsa priya bhUmi che. temanA hIraka hasavamAM huM bhakitathI abhinaMdana pAThavuM chuM. - AlA khAcara (jasadaNa darabAra) AphrikAnA abhinaMdana parama pUjaya sadgurudevane koTI koTI vaMdana ho ane temanA 75mI janma jayaMtI maMgaladine bhAvanA bhAvIe chIe ke teo cirAyuM che ane jagatanA sarva jIvonuM kalyANa kare. pUjaya gurudevane pUrvanA saMskAranA kAraNe nAnI vayamAM ja vairAgyabhAvanA hatI. tethI jainadharmane pAmavA mATe ghaNe tIvra puruSArtha karI aneka zAstrone abhyAsa karIne tevA puruSArthathI sandharmanuM rahasya pAmIne, anubhavIne, sasvarUpanuM varNana karIne jagatanA jIvane sane mArge vALyA che. ane saraLa bhASAmAM pUjaya gurudevanI vANInA lAkhe pustako chapAyA. tene lAbha AkhA dezamAM ane dUranA dezomAM AphrikA jevA khaMDamAM, nAIrobI, mAmbAsA, mozI vagere sthaLoe mumukSu jI laI rahyA che. sadharmane samajAvanArA jIvo maLavA bahu durlabha che. evA A kALe pUjaya gurudeve saLaMdharmanI baMsarI bajAvIne paraMparA tIkoe batAvelA mArgane prakAza karyo che ane aneka bhavyonA saMsAranA jhera utAryA che. AvuM apUrNa kArya to AvA saMta puruSathI ja thaI zake ane bhAgyazALI jIvo lAbha laIne potAnuM kalyANa karI rahyA che. anAdi kALathI jainadharmanA vAstavika svarUpanuM bhAna bhUlelA jIvone gurudeve jagADayA che ane saranA jijJAsu banAvyA che. gurudeve sAcA sukhano upAya batAvyo che te upakArano koI rIte badalo vALI zakAya tema nathI. ahA! pUjya gurudevanA jemane darzana thayA che, jemane temanA pratye pUjayabuddhi jagI che, jemaNe temanI vANI sAMbhaLI che. temanA samAgamamAM rahI temanuM aMtara jeNe rahyuM che, temanA pratye jene zraddhA thaI che, te Asanabhavya jIvonuM avazya kalyANa thAya-tevo A yoga che. ane kharekhara bhAgyazALI jIva AvA sapu thane oLakhIne potAnA AtmAnuM kalyANa karIne janma-maraNanA pherA TALaze. evI bhAvanApUrvaka atyaMta bhakitathI teozrInA caraNemAM namaskAra karIne, hIraka yaMtInA maMgaLa prasaMge AphrikAnA muguo vatI hAdika zraddhAMjali ane abhinaMdana pAThavIe chIe. AphrikanA amue vatI -zA. bhagavAnajI kacarAbhAI(AsA' ke " - : GR Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - : , , kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha saMsmaraNe ane zraddhAMjali [vRjalAla je. zAha B. E. vAMkAnera] parama pUjaya sadgurudevazrI kAnajIsvAmIne prathama paricaya karavAnuM darzana karavAnuM-sadbhAgya mane AjathI lagabhaga 48 varSa pahelAM prApta thayuM hatuM. saMvata 1972nI sAlamAM pU. gurudeva vaDhavANa zaheramAM padhArelA ane suMdara vAnA upAzrayamAM utaryA hatA. te vakhate teozrIna (sthAnakavAsI saMpradAyanA) dIkSAguru zrI hIrA mahArAja hayAta hatA. ane pU. gurujIvane hajI tAjI ja dIkSA hatI tethI teo vyAkhyAna vAMcatA nahi paNa upAzrayanA eka ekAMta bhAgamAM besI svAdhyAya karatA. te vakhate mArI vaya phakata bAra varSanI hatI. ane dariyAparI upAzrayanI jainazALAmAM huM abhyAsa karate. te vakhate amArI sarakhe sarakhA vidyArthIonI eka ToLI-maMDaLI hatI. ame badhA sthAnakavAsI saMpradAyanA zrI gulAbacaMdajI nAmanA sAdhunA custa anuyAyIo ane bhakata hatA. zrI.gulAbacaMdajIne ame bhagavAna zrI mahAvIranI AjJA pramANe cAritra pALanAra sAcA sAdhu mAnatA. sAcA sAdhune upAzrayamAM utarAya nahi. pATa pATalA khape nahi, traNa pAtarAM ane traNa kapaDAMthI vizeSa rakhAya nahi. AnAthI viruddha AcaraNa karanAra badhA kusAdhu ane pAsasthA che ema ame zrI gulAbacaMdajInA upadezathI mAnatA thayA hatA. A zI gulAbacaMdajIe amane sAdhunI parIkSA karavA mATe amuka prazna zIkhavADelA, e prazna ame koI navA AvelA sAdhune pUchatA ane jo amAro mAnI lIdhela javAba maLe te ane te sAdhune kAMIka ThIka mAnatA, nahitara tene phasAdhu ke pAsaththA kahetA. ame sAMbhaLyuM ke zrI hIrAjI mahArAjanA koI eka navA zikhya zAstranA bahu ja abhyAsI che, jethI * ame teozrInI parIkSA karavA ane zrI gulAbacaMdajIe zIkhavADelA prazna pUchavA temanI pAse eka vakhata rAte lagabhaga ATheka vAge gayA ane zrI gulAbacaMdajIe zIkhavADela eka prazna amoe teozrIna pUchayo. javAba amArI dhAraNAthI viruddha Avyo eTale amAe kahyuM ke "nahi, mahArAja ApanI vAta barAbara nathI." eTaluM sAMbhaLatAnI sAthe ja teozrI daDhatApUrvaka bolI UThayA ke "tame A zuM bole chA? tamane khyAla che ke anaMta tIrthakaronI anaMta jJAnIonI vANInI tamA virAdhanA karI rahyA che." A zabdo eTalA jArapUrvaka ane eTalA mArapUrvaka nIkaLyA ke ame te DaghAI ja gayA ane vadhu carcA karavAnI amArI hiMmata ja cAlI nahi. sAdhAraNa sAdhune te ame carcAmAM muMjhavI detA. amane ghaNAkharAne eTalI nAnI umaramAM paNa zvetAMbara saMpradAyanuM AkhuM daza vaikAlika sUtra ane uttarAdhyayana sUtranAM keTalAMka adhyayane mukhapATha hatA. chakAyanA bela, nava tane, gatyAgati, karma, prakRti, daMDaka Adi kaDA kaMThA hatA. eTale koIpaNa sAdhu sAthe carcA karatAM ame dabAtA nahi, paNa pU. gurudevanA mukhathI uparanuM eka ja vAkya evI rIte ane evA vIrya pUrvaka nIkaLyuM ke eka zabda paNa sAme uccAravAnI amArI hiMmata ja na rahI. vizeSa parIkSakathakata te te vakhate amArAmAM hatI nahi paNa e TUMka paricayathI paNa e vakhate eTaluM to jarUra lAgyuM ke, "A koI ajaba vyakita che." ane e vAtane Aje 48 varSanAM vahANAM vAI gayAM chatAM hajA jANe gaI kAle ja banI hoya tema smRtipaTa para taravare che. ' te pachI pU. gurudevane vizeSa paricaya karavAno ane temAMthI je vAta kahetA tene hadayagata karavAne aca to saMvata 1982mAM sAMpaDaze. te vakhate teozrInuM vaDhavANa zaheramAM anurmAsa hatuM ane huM bI. I.nI jo ke ' nI A. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ran parIkSA pasAra karI, nokarInI zodhamAM vaDhavANa rokAyA hatA. eTale lagabhaga AkhA cAturmAsa daramyAna pravacanAno lAbha laI zako tema ja ghaNIvAra bapore paNa tacarcA thatI te vakhate paNa jato. e arasAmAM bapora pravacana karavAnA rivAja na hato. ** va te vakhate pU. gurudeva ijA sthAnakavAsI saMpradAyamAM hatA. saMpradAyamAM paNa temanI khUba ja dhAti hatI ane vyAkhyAnamAM hajAro mANaso AvatA. suMdara vorAnA upAyamAM mANasA samAnAM hiMdu nathI mAravAnI poLa bahAra ThAkarazIbhAInA DelAmAM vyAkhyAna thatAM. cAturmAsa darayAna zAtArasUtranuM paheluM adhyayana je zrI meghakumAranuM che tenAthI zarUAta karelI paNa cAlu adhikAra zarU karatAM dararoja lagabhaga aDadho kalAka nA sakita upara ja vacana hatuM. amita zuM che? tenuM svarUpa kevuM ? te tathA teno dubhA, mAmArgamAM tenuM vagere viSayo upara jAvA jAvA dikAthI khUba ja Arthika ane bAkabhAgya rIte samajanA. saMpradAyamAM devA chatAM te sanAtana satyone gopA vinA bahu ja sarasa rIte otAnA pAse mukatA ane ziALI varga maMtramugdha thaIne sAMbhaLatA. te vakhate lakhelI noMdhapAthImAM meM tA. 20-7-26nA roja lakhyuM che ke "samakita upara kamAla kare che." te pachI tA. 22-7-26nA roja pharI lakhyuM che ke "rAja pahelAM thoDI samAlAcanA lagabhaga aDadho kalAka sakita upara ja kahe che. samakita upara ajaba bhAra de che, ane devA ja joIe ema have lAge che,' samyagdarzana viSenA pU. gurudevanA te vakhatanA vicAro ane hAlanA vicAromAM keTaluM sAmya che te darzAthavA te vakhate teozrInAM pravacananI krU' karelI noMdhamAMthI thoDAM avataraNa ApuM to asthAne nahi gaNAya. samakita e koI jAdI ja vastu che. te Avaze eTale mANasanI mAyA pharI jaze, vartana jhurI jaze, tenuM badhuM ja pharaze. samakita vinAnI kriyAo ekaDA vinAnAM mIMDI che. samakitI jIva pAtAnA nirNaya pAte ja karI zake che. sakitIne potAnA mokSa kayAra thaze te koine pUchavA javuM paDatuM nathI. samakita thayuM eTale mAsa ja che. samakitanuM svarUpa ghaNuM ja sUkSma che, hajAro lAkhAmAM koIka ja jIva samakitI hAya che. hIrAnI kiMmata hajArA rUpiyA hoya che, tenA pAsA paDatAM kharelI rajanI kiMmata paNa seMkaDo rUpiyA hAya che; tema samakitanIrAnI kiMmata to amulya che, te maLyA to to kyANa thaI jaze paNa te na maLyuM to paNa '"samakita e kAMika jAdI ja vastu che" ema tenuM mAhAtmya samajAI te meLavavAnI tAlAvelInI varSo paNa ghaNA lAbha Ape che. jANapaNuM te jJAna nathI. samakita sahita jANapaNuM te ja zAna che. agiyAra aMga kaMThAro hoya paNa samakita na hoya to te ajJAna che. AvAM to aneka avataraNo ApI zakAya tema che paNa sthaLasaMkocane kAraNe vadhu ApyAM nathI, paNa ATalAthI spaSTa thAya che ke varSothI pUjaya gurudevanA priya ane mukhya viSaya samyagdarzana che ane saMpradAyamAM hatA tyArathI ja tenuM spaSTa rIte pratipAdana karatA AvyA che. pahelAM sAcI samajaNa karavAnI khAsa jarUra che tema teo bhAra daIne pahelethI ja kahetA ane saMpradAyamAM hatA tyAre vyAkhyAna zarU karatAM pahelAM eka gAthA latA 'iyugayAraso' che ! tame samyaka prakAre mu! eTale ke sama...sa. A muda ja sAcI samajaNa karavAno upadeza detA AvyA che. R Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha liyA saMpradAyamAM pU. gurudevanA aneka bhakate ane prazaMsako hatA, teomIthI saMpradAya gaurava anubhavate ane pitAnA saMpradAyamAM Avo hIro pAme che te khyAle saMpradAyanA ghaNA AgrahI loko patAne ane saMpradAyane bhAgyazALI mAnatA. teozrIe jayAre saMpradAyane tyAga karI senagaDhane ekAMtavAsa svIkAryo tyAre saMpradAyanA eka AgrahI mitre dardabharyA zabdamAM mane kahyuM: "vajAbhAI, ApaNAM kamabhAgya che ke ApaNAmAM koI hIre pAkate nathI ane pAke che te raheto nathI." meM kahyuM: "bhAI, te ApaNe vicAravuM joIe ke ApaNAmAM kayAMka bedu haze." A saMvAda meM akSaraza: utAryo che. A uparathI saMpradAyanA pU. gurudevanA sthAnane thoDeka khyAla AvI zakaze. pU.gurudevanA AjhAyamAM lagabhaga aDadhI sadI vItI gai. te daramyAna pUrvanA koI mahAna puNadave ane pUjya gurudevanI apArakRpA ane karuNAnA kAraNe aneka ullekhanIya prasaMge banyA che, paNa temAMnA ghaNAMkharA aMgata hovAthI te A smaraNAMjaline viSaya banI zake tema nathI. chatA A smaraNajali pUrNa karatA pahelAM mArA jIvanane eka mahAmUle prasaMga ke jenuM smaraNa paNa khUba AnaMdadAyI che te noMdhyA vinA rahI zakAtuM nathI. saM. 1994mAM svAdhyAya maMdiranA uddaghATanane te prasaMga hate. savAranuM pravacana cAlatuM hatuM. temAM eka vAkaya evuM gUDha AvyuM ke tene rahasyasphoTa karavAmAM Ave te ghaNuM ghaNuM jANavAnuM maLe tema mane lAgyuM. ghera AvI zrI hiMmatabhAI sAthe A saMbaMdhI vAta thaI ane temaNe paNa mArI vAtane samarthana ApyuM ane bapore bAra vAgye khare taDake te vakhate vaizAkha mAsa cAlato hato) ame baMne bhAIo svAdhyAya maMdiramAM gayA. pU. gurudevazrI te vakhate mukhya holamAM pATa para birAjela hatA. amee jaIne vaMdanA karI savAranA gUDhavAkaya saMbaMdhI teozrIne pUchayuM. pUchatAM ja teozrIe upekSApUrvaka kahyuM ke, "inI aMgata vAtamAM kema paDo cho?" prathama te ame jarA gabharAI gayA paNa gurudevanA bhAva jotAM ame amArI vinaMti cAlu rAkhI. ahA! e prasaMge gurudeve kRpAne dhadha vahAvIne je vAta karI te A jiMdagImAM kadI paNa bhUlI zakAze nahi. A manuSyabhavanI te mahAmAMthI muDI che. te vakhate AtmAnA asaMkhya pradeze je AlAda anubhavya tenuM vAraMvAra smaraNa rahyA kare che ane te smaraNa vakhate pU. gurudevanA caraNomAM parokapaNe paNa jhUkI jAya che. A rIte gurudevanA A hIraka jayaMti prasaMge saMsmaraNapUrvaka hAdika zraddhAMjali arpaNa karuM chuM. jeonA sansamAgamathI ja ApaNe sAcA vItarAgamArganA mumukSa banyA chIe, jeozrIne ApaNA upara anaMta upakAra che, jeozrIe yathArthapaNe ApaNane saune saMsArarUpI magaramacchanA mukhamAMthI paDatA bacAvI vAstavika makAmArga batAve che ane jeozrInI ekamAtra preraNAne pAmIne Thera Thera digaMbara jaina dharmanA pratIkarUpa digaMbara jinamaMdironI sthApanA thai che evA kRpALu gurudevazrInA caraNakamaLamAM hIrakAMtinA matsava prasaMge abhata utsAhapUrvaka bhakitapUrvaka vaMdanA karIe chIe ane tethI ApaNI vacce sadAyane mATe jayavaMta vartA" evI aMta:karaNathI bhAvanA bhAvIe chIe. -li. dahegAma mumukSu maMDaLa he parama upakArI, zAnAMjanazalAkA vaDe aNAnatimiraaMdhajanenAM cazane bAlanAra, sanmArgadarzI, vItarAgamApadaMSTa, avicalita cetanAvilAsI, sapuruSa zrI kAnajIsvAmI! ApanA bAhya-aMtara pratApa ane prabhAve ama pAmarone uddhAra karyo che ane jinazAsananI dinapratidina prabhAvanA thai rahI che. AjanA sumaMgaLamaya ' prabhAta A5mI prati zraddhAMjalapuSpa samarpaNa karIne, Apa zata zata jIvA ane ApanA prabhAvanA udaya mahaMta { vatI evI bhAvanA bhAvIe chIe. -zrI. digaMbara jaina mumukSu maMDaLa-rakhIyAla sTezana Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TA zrImad rAjacaMdranA hradayamAM zuddha AtmAnI ArAdhanApUrvaka satata eka ja vedanA ane karaNAmaya jhaMkhanA rahyA karatI hatI ke zrI vItarAga-jinezvaradevanA mULabhUta rahasyAtmaka paramArtha prApta karyA sivAya koIpaNa rIte jagatanA jIvo pAramArthika zAzvata sukha pAmI zake tema nathI. teozrInA jIvanakALamAM paNa jIvAne ekalI paramArthanI ja jizAsA udbhave ane jIvo paramArthanuM mahAtmya sevI tenI ja jhaMkhanA letA thAya tevA vicaphaNatAbharyA upadeza teo karI gayA che. paramArtha jemAM prAye lApa pAmela hato evA te viSama kALamAM, satya, prayojanabhUta, kevaLa hitakArI, mULa tAttvika paramArtha pAmavA mATe satcAonA rastAne vyakata kara nevA satpu ruSane gAtA- tevI patre patre teoe bhalAmaNa karI che ana jaNAvyuM che ke "jIvaMta satpuruSa te ja A jIvanA kalyANanA mArga darzAvanAra klyANakArI guccha che, " have atyAre maMgaLamaya sAkSAta jIvaMtamUti satpuruSa zrI kAnajIsvAmI pAtAnI apUrva prabhAvika vANIthI jagatane te ja vAstavika paramArtha saMbodhI rahyA che. e rIte jANe pUrvanA vRddha AcAryanuM peTa kheAlatAM sAthesAtha zrImadnA aMtaranI paramArtha saMbaMdhI bhAvanA paNa te pUrI karI rahyA che. paramakRpALu satpuruSa zrImad rAjacaMdrajI lakhe che ke, "mAtra draSTikI bhUla haiM, bhUla gaye gata adhi.' "nimittAdhIna phrI krarI vRtti cilata thaI jAya che, te na thavA gaMbhIra upayoga rAkha." gurudeva paNa e ve che ke jIvane ATalo ja prathama puruSArtha phoravavA yogya che ke mAtra draSTi pherava, nimiAdhInadRSTi che, ne svabhAvadraSTi kara. paralakSIne badale svalakSI thA. TUMkamAM paryAyadraSTine badale dravyadraSTi kara. "Ama dRSTi aitaramAM pherava, paramArthanI ruci ka" evA jayaMta mULabhUta mArganI ghoSaNA karanAra ane mumunA hradayanAM tArane halAvI kalyANamArge doranAra maMgaLamUti saddagurudeva mI kAnajIsvAmIne amArA kATI koTI vaMdana thA! --zrI. di. jaina mumukSu maMDaLa (mamarelI) A kALe A kSetre ApanI 75mI janmajyaMti mahotsava yogya rIte UjavavA amArA jevA dezavidezanA naro mumukSuo tema ja anya bhavyAtmAo bhAgyazALI thayA che, tethI amane atyaMta pramAda sAthe romAMca khaDA thAya che. Apa jevA gurupratApe amArA puNyo jAgRta ane joradAra che tenI A prasaMgathI vAstavika pratIti thAya che. Apa jevA mahAtmAnA hIrakamahotsava UjavavA te mumukSujIvanano eka anero mahatvapUrNa prasaMga gaNAya. amArA upara ApanA vyakitatvanA ane jIvanapratibhAnA ghaNo ja prabhAva che. Ape ja amone zAnacaka Apela che. kuLamAM janmela hovA chatAM paNa mithyAtvarUpI aMdhakAramAM rakhaDatA amAne Ape samA batAvIne ugAryA. zubhamAvanAne dharmanuM kAraNa mAnI ane kevaLa zArIrika kriyAne kSamArga mAnI, ame kevaLa mithyAtvane pApI pratikSaNe saMsArane vadhArI rahyA hatA. A bhayaMkara azAnamAMthI Ape bacAvyA ane aneka mumukSuonA jIvanane sanmArga tarapha vALyA. ApazrInA AvA mahAna upakAranA smaraNapUrvaka Apane abhinaMdIe chIe. -vakIla kezavalAla DI. zArka, (dhrAMgadhrA) * D Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :01 danaka ae nerves". a8 pATha-12-~*e - 3,14 4-bhAmanA 4) kAnajIsvAmi-Abhanandana grathana eka bALakane umaMga thaze ke haraka jayaMtImAM huM paNa gurudevane kaMika zraddhAMjali ApuM, eTale teNe mahenata karIne kayAMkathI eka kAvya zodhI kADhayuMte ddhAMjali nimitte ahIM ApyuM che madhura vANI chUTe che, Atmadeva jAge che, anaMta guNanA piDa ame, anaMta guNanA paDa tame -madhura mArAmAM che anaMta guNa, tArAmAM che anaMta guNa -madhuraH jIva badhAne jANe che, chatAM badhAthI judo che ....madhura gurudeva samajAve che, samajatAM sukha thAya che ...madhura hIraka jayaMtI zobhe che, muMbaImAM ujavAya che. madhuraH parama pUjaya gurudevanI 75mI janma jayaMtI ratnamahesavanA pAvana prasaMge, temanA upakArAnAM madhurAM gAnathI samRddha abhinaMdana-graMtha pU. gurudevanA punita karakamaLamAM arpaNa thavAne che evo zubharAMdeza sAMbhaLI ka mumukSu AnaMdita na thAya? samAcAra sAMbhaLIne pU. gurudevanA upakAra taLe, AmArtha sAdhavAnA mArgane pAmelA aneka mumukSuo A bhavya prasaMge pUjya gurudevanA adbhuta mahimA temaja upakAra vyakata karavA abhinaMdana-pu tathA zraddhAsumananI aMjali lekhasvarUpe mokalI rahyA che. huM paNa mArI a5 mati anusAra A mahAna saMta pratye zraddhA ane bhakitanA baLathI temanA pAvana caraNakamaLamAM zraddhApupe arpaNa karIne mane dhanyabhAgya mAnuM chuM. jagatanA azAnI javA aneka prasaMge ane aneka prakAre pararapara abhinaMdana de che, paNa kharekhara te jenuM jIvana-kArya abhinaMdanIya thayuM hoya te ja jIva vAratavikapaNe abhinaMdanane pAtra che. kharekhara, Ape ja (mafmAnaMda) svabhAva samukha thaIne aMtaramAMthI zAzvata AnaMdanidhAna pragaTa karyuM che ane amArA jevA hajAro bhavya jIvone svaH5 samukha thavAne tathA AnaMdanidhAna prApta karavAne sanAtana sAce mArga parama anugraha karIne batAvI rahyA che tethI kharekhara Apa ja sAcA abhinaMdanane thayuM che. (1) Ape bALavayamAM ja bhotika lAlasAthI virama AtmArtha sAdhavA tarapha vA vALI. (2) AtmArtha sAdhavA mATe tINa zAnepayoga pUrvaka taravAbhyAsa sudraDha karyo. (3) svAnubhavamUlaka AtmasAkSAtkAra eTale ke samyagdarzana-zAna-mahAna ratnanI prApti karI. (4) Atmaprasiddhi - svAnubhUtinI atadhA bhInI divyavANI vaDe amArA jevA aneka hajAre mumukSu jIvone svAnubhUtine mahAna acinya mahimA batAvI AmaArAdhanAnA mArge caDAvyA. A sarva prakArathI Apa abhinaMdanIya che. -e pramANe he parama AdhAra, parama kalyANakArI, paramadha gurudeva! ama pAmara upara Apane je mahAna upakAra che tenuM varNana azakaya che. te upakArone hadayamAM rApI, ApapratyenI zraddhA ane bhakitanA baLa vaDe ame AtmasAdhanAmAM AgaLa vadhIe ane ApanI ka954sama zItaLa chAyA sadaiva svarUpazItaLatA ApyA, kare evI bhAvanA sahita A hIraka jayaMtInA maMgaLa prAge ApanA pAvana caraNAmAM zraddhAsumana arpane.. hadanI aMtara umiothI Apane abhinaMda chuM. -zAha malakacaMda choTAlAla (amadAvAda) E ile Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAmahAtrA zrI vi 57 he gurudeva! ApanA amArA upara anahada upakAra che. ApazrIe amane nUtana jIvana ApyuM che. ApaNInA bheTo thayo te amAruM ahobhAgya samajIe chIe. vApInI A 75mI hIraka jayaMtInA AnaMda prasaMge zrAddhAMjalirUpe zuM dharIe? zAnInI dazAnA mahimA sUcavatA je suvarNasiddhAMta ApanI vANI dvArA maLelA che temAMthI ja 75 puSponI mALA zAyarAMjalirUpe jA kara chuM, amaracaMda vAlajI DagalI vIMchIyAvALA (bhAvanagara) 13 (4) upazama bhAvamAM phUlanArA zAnIe che. (5) udayabhAvane tADanArA zAnI che. (1) lAka badhA virUddha paDe te paNa nijazrAddhAmAM aDaga rahenAra sAcA zAnIo che. (2) AtmAnI rakSA karanArA hoya to sAcA zAnIo che. (3) rAgAdine jItanArA zAnIo che. (6) sAyaka bhAvane pragaTa karanArA sAcA zAnIo che. (3) mAnA paMthe UpaDato pagale cAlanArA zAnI che. (8) deva-gurunI AjJAmAM rahenArA zAnI che. (9) zAsananI zAmA vadhAranArA zAnIo che. (17) AmAnI anaMna AmAM pravINa sAcA jJAnI che. (11) sana,dharmanA sAdhaka sAcA jJAnI ke (12) svasamayane jANanAra sAcA jJAnIA che. (13) pApa ane puNyathI pAra pariNatine pAmanArA zAnI che. (14) Da menananI bhinnatAnuM bhezAna karanArA jJAnIo che. (15) svamAM svapaNuM ane paramAM paraNuM mAnanArA sAcA zAnIo che. (166 kaSAyAdi pAvAthI AtmAne bacAve te ja zAnI che. (17) jo tane tAruM zAna karatAM AvaDe to tuM sukhI ja che, (18) je prabhune oLakhaze te pAtaM ja prabhu banI jaze. (19) je paranA doSa jue che tene potAnA guNa jovAno avakAza ja kayAM che? (20) pAtAne na jANavuM te azAna. (21) sarvazana na jANe to tenI ArAdhanA kevI rIte kare? (22) AtmAne saMkaleza bhAvothI cheDAvI vItarAgabhAvamAM laI jAya--te jainamArga che. (23) puNya ane saMyogathI pAra AtmalA karAve te jainamArga che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yn pdydh bshd mr bh yd frhy mn bry mdd khy d vAtanIsvAmi-gamatata prayA kinAro (24) zubha-azubha bhAvanA baMdhanathI AtmAne choDAve-te jainamArga che. (25) parathI sukhI-du:khI mAnavA na de-te jainamArga che. (26) anukULatAmAM aTake nahi ne pratikuLatAthI Dare nAhae jenamArga che. (27) pitAnA AtmAne vizvAsa ne temAM sthiratA-ne jainamArga che. (28) svane AkAya te mA. parano Azraya te du:kha. (29) paranA Azraye thatA peha-rAga-draya te svanI ArAdhanA vaDe haNAya che. (30) mukitanuM dvAra samyagadarzana che. (31) jainazAsananuM phaLa vItarAgatA, kevaLajJAna ane mokSa. (32) mokSamArga vItarAgabhAvarUpa che, rAga te mokSamArga nathI. (33) sAcI samajaNa ane vItarAgabhAva tyAM sarva samAdhAna. (34) sAce aMtara anubhava tyAM parama tRti. (35) potAnI ArAdhanA vaDe potAnA dravyamAMthI ja khIlI nIkaLe che, mATe tene apanAve. (36) jema jema svalakSanuM baLa jAmatuM jaya, tema tema bhagavAna AtmA hastagata thatuM jAya che. (37) jo svamAM ja sukha che te sukhanA sAdhananI sthiti paNamAM ja che, anya dravyamAM nathI. (38) AtmA ja dharmakriyAnuM sAdhana che, tethI dharmIne bIjI koI kriyAnI jhaMkhanA rahetI nathI. (39) aMtaramAMthI ja dharma pragaTe che, mATe aMtaramAM ja tene khAja. (40) AtmAnA svakSetramAM ja vasavAthI paramAnaMda maLe che, ema saMta kahe che. (41) svabhAvanI samajaNa vaDe samAdhAna ane samAdhAna thatAM zAMti. (42) AtmA jJAnamAtra che. ema je nathI mAnato te tene anubhava karI zakaze nahi. (43) svabhAvamAM vibhAva nathI; vibhAvamAM svabhAva nathI. (44) AtmA paradravyane pheravI zakatuM nathI, chatAM tenuM mamatva e mahAna aparAdha che. (45) jayAM samatA che tyAM mamatA nathI; jyAM mamatA che tyAM samatA nathI. (46) sukhanI khANa AtmA ane du:khanI khANa AtmAnuM azAna. (47) parane sAdhana mAne tenI vyagratAno aMta AvatuM nathI, kAraNa ke tenI vRtti para meLavavA-TakAvavA-vadhAra vAmAM ja bhame che; paracIja kAMI AtmAne AdhIna nathI. (48) he jIva! suparamAM kAMI karI zakato nathI, chatAM tyAM vaLagya rahIza te tArI zakitane niraka vyaya thaze ne jidagI cAlI jaze. mATe samaja ne te buddhi chADa. (49) tAro svabhAva utkRSTa che, te svabhAvanI rAdhanA vaDe A sAdhyarUpa siddhapadanI paryAye anaMtakALa sudhI pragaTayA ja karaze. (5i caitanyAtane jovA bananuM karI leje. ahA! caitanyanA abhyAsamAM paNa majA paDe che-zAMti thAya che, te tenA sAmAna anubhavamAM te AnaMdanI relamachela thaze. ene ekalo nuM ja vadIza. (51) ahe! parama caitanyanA darzanamAM anaMtA siddhonA ne saMtenAM darzana samAyelA che. (52) traNe kALe puPyabhAvathI paNa bhinna evA nijaravapane ArAdhe che te dharmAtmA zArthI che. ' pa3) AhA! maitanya utkRSTa pariNAmika tava tene kaMI paNa paralakAthI lAbha mAnava te keTalI zarama ! ke vipa! kevuM azAna! | 1 (pajI mukhaNa eTale mAtra mukatabhAvane arthI; ene baMdhabhAva zeThe nahi. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - sakhA ', (55) mukatabhAvamAM kAMdhanabhAvano, ane baMdhanabhAvamAM chakatabhAvano atyaMta abhAva hoya che. (56) prANImAtra kalyANano mArga pAme-evI bhAvanA zAnI hoya che. (57) jagavAsI azajIvo parigrahathI sukha mAne che, paNa niSparigrahI yuni svAnubhavanuM kharuM sukha anubhave che. (pa) moharahita jIvane karyodaya te nirjarA khAte ja che. (59) jayAM vivekanetra nathI tyAM jIva viSayakaSAyamAM phasAI du:khI thAya che. (da) nijavastunuM satata ArAdhanA karavAthI avazya tenI prApti thAya che. (61) jagatavAsI jIva sukhane arthe bAhyasAmagrI Iche che e mehanuM prabaLa mAhA5 che. (2) hIja je je padArthane dekhe che tenA pratye temanA pariNAma prIti, aprItipaNAne prApta thAya che. (63) jIvane behanA vazathI guNa pRtya draya, ane daMSa vize anurAga thAya che. (64) rAga deva zINa karavA je Icche che teNe prabaLa vAnarUpI amRtanuM sevana karavuM. (65) kevaLa zArA abhyAsa ke tapa AtmAne kAryakArI nathI, paraMtu kAryakArI u521 bhAva che - ke je samyagdarzanavaDe pamAya che. (66) vize e viSathI paNa bhayaMkara che chatAM pUrNa jIva enA ja chaMdamAM phasAyA che. (67) dhAmika manuSyane dharma pratyeka kAryamAM Atmahita sAdhavAne che. (68) manuSya jIvananI eka paLa paNa dharma vagara vyatIta na thavI joIe. (69) vItarAgatA e jainadharmanI prasAdI che, e zAstrane sAra che, e rAMtene upadeza che. (7) mukitanI kuMcI bhagavaMta saMtoe ApI che ke tArA varSanI eca kara ne temAM rahe. (31) nirapekSa sahaja paramAtmatavamAM niSNAta thavuM-gurune A Adeza ApaNA jIvanamAM pariName. (72) svasAna thayuM te saMtenA upadezanI prasAdI che, ene je jhIlaze tene beDo pAra thaI jaze. (73) bAhya saMga game tevA bane paNa hareka prasaMge pariNAmamAM Atmaprema TakAvI rAkhe e AbhArthI kartavya che. (74) dareka jIvane bahArano saMyoga sarakhe heta nathI, mATe bIjanI jevA anukULa saMge meLavavAnI AzAmAM rokAvuM nahIM. (75) gurukRpAthI gUMthelI A patera pupinI mALA dvArA, gurudevanA 75mAM hIraka jayaMtI utsava prasaMge bahumAnapUrvaka addhAMjali arpaNa karuM chuM baramariMgunanA mumukSuo abhinaMdana Ape che barA jevA dezamAM paNa jayAre ame pU. zrI kAnajIsvAmInA adhyAtma saMdeza sAMbhaLIe chIe mATe amAro vahAlo paratadeza aSArI najara samakSa khaDe thAya che, ane ame pahRdamAM nahi paNa jANe mAratAM ja hoIe--e harSa anubhavAya che. adhyAtmapradhAna bhArata dezanA mahAna ratna pU. zrI kAnajINInA harakayaMtI mahotsava ane hAdika praddhAMjalipUrvaka sAva pUrAvIe chIe. -muaNa mALA raMguna (garama) ke ,' che ? 1 2 ss * * Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A samAdhAna- yadi una dharmo meM virodha hotA to saMzaya hotA, kiMtu apanI apanI apekSAoM se saMbhava dharmo meM virodhakI koI saMbhAvanA nahIM hai| jaise eka hI devadatta bhinna bhinna putrAdi sambandhiyoMkI dRSTise pitA, putra, mAmA Adi nirvirodharUpase kahA jAtA hai vaise hI astitva Adi dharmoM ke bhI eka vastumeM rahane meM koI virodha nahIM hai| jisa kAlameM svarUpakI apekSA vastu sat pratIta hotI hai usI kAlameM usa vastumeM pararUpakI apekSA asattvakI bhI pratIti hotI hai| vastukA svarUpa sarvathA astitva nahIM hai, anyathA svarUpakI apekSAkI taraha pararUpase bhI vastukI sattAkA prasaMga AtA hai / aura na sarvathA abhAva hI vastukA svarUpa hai / yadi aisA ho to pararUpakI apekSAkI taraha svarUpase bhI vastu abhAvakA prasaMga AtA hai / tathA na to svarUpase bhAva hI para rUpase abhAva hai aura na pararUpase abhAva hI svarUpase bhAva hai, donoMke apekSaNIya nimitta bhinna bhinna hote haiN| svadravyAdikI apekSAse bhAvapratyaya utpanna hotA hai aura para dravyAdikI apekSAse abhAvapratyaya utpanna hotA hai| aura isaprakAra jaba eka vastumeM sattva aura asI prati bhinnarUpase hotI hai tatra unameM kaise virodha ho sakatA hai / zakA - ukta prakArakI pratIti mithyA hai ? samAdhAna - aisA kahanA asaMgata hai, kyoMki usakA koI bAdhaka nahIM hai / zaMkA- virodha bAdhaka hai / samAdhAna - aisA mAnane para parasparAzraya nAmaka doSa AtA hai, kyoMki virodhake hone para usake dvArA bAdhyamAna honese ukta prakArakI pratoti midhyA siddha ho sakatI hai aura usake midhyA siddha honese ekatra sattva aura asattva meM virodhakI siddhi ho sakatI hai| kintu bheda aura abheda athavA mattva aura asatyakI eka hI AdhArarUpase pratIti nirvAdha jJAnameM hotI hai, ataH vaiyadhikaraNa nAmaka doSa bhI nahIM hai / tathA ubhayadoSa bhI mithyA hai, kyoMki jainadarzana parampara meM nirapekSa bheda, abheda yA sattva aura avako eka vastumeM nahIM mAnatA jisase ukta doSa A sakatA / vaha to donoMko paraspara sApekSa mAnatA hai aura vaisI hI pratIti bhI hotI hai / isI taraha saGkara aura vyatikara doSa bhI saMbhava nahIM hai, kyoMki vastumeM donoM dharma svarUpase hI pratIta hote haiN| anavasthA doSa bhI saMgata nahIM hai, kyoMki dharmI to anekarUpa hotA hai / kintu dharma anekarUpa nahIM hotA, kyoMki dharmo ke anya dharma nahIM hote / bhedAbheda meM abhedarUpa to dharmI hI hotA hai aura bhedarUpa dharma hI hote haiM / taba anavasthA kaise ho sakatI hai / aisI sthitimeM abhAva nAmaka doSakI to saMbhAvanA hI nahIM hai, kyoMki sabhIko anekAntAtmaka vastukA bodha hotA hai / isa taraha sat-asat, nitya anitya Adi sarvathA ekAntavAdoMkA pratikSepa karanevAle anekAntakI pratipatti kaise ho ? kyoM ki vastu to anekAntAtmaka hai aura aisA koI zabda nahIM hai jo eka sAtha aneka dharmo ko kaha sake / tathA vaktA apane abhiprAyake anusAra kisI Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha - eka dharmakI mukhyatAse hI vastukA kathana karatA hai; ataH anekAntakA sUcaka yA dyotaka 'syAn' zabda pratyeka vAkyake sAtha sambaddha rahatA hai| usase sunanevAle ko yaha bodha hojAtA hai ki patA eka dharmakI mukhyatAse aneka dharmAtmaka vastukA kathana kara rahA hai| ataH anekAntAtmaka arthako kahanekA nAma syAdvAda hai / AcArya samantabhadrane syAdvAdakA lakSaNa AptamImAMsAmeM isa prakAra kahA hai syAdvAdaH sarvathaikAntatyAgAt kivRttacidvidhiH / saptabhaGganayApekSo heyAdeyavizeSakaH // 104 // kathaMcit Adi syAdvAdake paryAya zabda haiN| yaha syAdvAda sarvathA ekAntavAdakA tyAgakara anekAntavAdako svIkAra karake heya aura upAdeyakA bheda karate hue saptabhaMgInayakI apekSAse sat-asat AdikA kathana karatA hai / jisa taraha svAmI samantabhadrane AptamImAMsAke dvArA apane samayake ekAntabAdoMkA nirasana karake anekAntavAdakI vyavasthA kI, usI taraha Ajake ekAntavAdoMko nirasana karake hameM bhI anekAntabAdakI vyavasthA karanI cAhiye / anekAntadRSTise vastutattvakI samIkSA karane para kisI prakArakA virodha rahanA saMbhava nahIM hai / jahAM ekAntavAda hai vahIM virodha hai / jainadharmakA prANa ahiMsAtattva vidvadrana paM. jaganmohanalAlajI si. zAstrI kaTanI ahiMsA jainadharmakA prANa hai / zAstrameM aura lokameM yaha prasiddha hai ki kisI bhI prANIko na mAranA, na satAnA, baMdhanameM na DAlanA, use kisI bhI prakAra mAnasika, vAcika yA kAyika pIr3A na pahuMcAnA hI ahiMsA hai| mukhyataH ahiMsAkI AdhAra zilApara dharmake 'sAdhudharma' aura 'zrAvakadharma' ye do bheda kiye gae haiN| hiMsAkA nivRttirUpa cAritra hI ahiMsA hai / jainadharma cAritrapradhAna dharma hai / yadyapi cAritrake pUrva samyagdarzana aura samyagjJAnakA honA anivArya hai tathApi dharmakI pUrNatA cAritrake pUrNa hone para hI hotI hai / sAdhu apane jIvanako ahiMsAke sAMcemeM DhAla letA hai / gRhastha aNuvrato hai| vaha yadyapi ekadeza saMyamakA adhikArI hai tathApi usakA sarvAGgINa prayatna jIvanako pUrNa ahiMsaka banAnekI ora hI rahatA hai / vaha kisI bhI prANIko mArane, satAne, pIr3A pahuMcAnekA saMkalpa nahIM karatA, phira bhI anivArya gArha sthika kAryoM meM hiMsA ho jAtI hai, kyoMki pratyAkhyAna kaSAyakA sadbhAva honese usake pUrNa cAritrapariNAmakA honA sambhava nahIM hai| ... gRhasthake lie ahiMsAkA svarUpa bhinna ho aisI bAta nahIM hai, kintu gRhaszrakI ahiMsA kApane sAmAjika, rASTrIya aura gArhasthika uttaradAyitvako nibhAte hue calatI hai, ataH use Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ f 'aNu ahiMsA' kA nAma diyA gayA hai| jo hiMsA gRhastha jIvana meM na cAhate hue bhI hotI hai, use kucha loga ahiMsAkA nAma dete haiM, para yaha satya nahIM hai| hiMsA kisI bhI sthiti meM hiMsA rahegI, ahiMsA nahIM ho sakatI / vaha gRhastha jIvanakI azakyatA ho sakatI hai, para ahiMsA nahIM / Atmahitake mArga meM calanevAle vyaktike lie pUrNa ahiMsAkA vidhAna hai / yahI rAjamArga hai| isa mArga para calane meM asamartha vyaktike lie gRhasthadharmakI ekadeza ahiMsA apavAdamArga hai | ahiMsA jIvamAtrakA svabhAva hai. ataH dharmakI paribhASA meM use pUrNa sthAna prApta hai / prANI mAtra yaha nahIM cAhatA ki mujhe koI mAre yA satAve, yA pIr3A deve / taba usakA yaha kartavya ho jAtA hai ki vaha dUsare prANiyoMke sAtha satpravRtti kre| hiMsAkA mUla srota apanI AtmAmeM udita honevAle vikArI pariNAma hai| krodha-lobha-moharUpa pariNAma hI asat pravRttikA mUla kAraNa hai / asat pariNAma bhAvahiMsA aura asat pravRtti hI dravyahiMsA hai / prANivadha to usa hiMsAke phalasvarUpa hotA hai, ataH pramAdavaza kisI bhI prANIkA ghAta ho jAnese yaha anumAna hotA hai ki pravarttakakI asat pravRtti huI aura asat pariNAma usa duSpravRttikA kAraNa hai / eka prazna hai ki yaha jagat jIvarAzise bharA huA hai| isameM sAvadhAnIpUrvaka kitanI hI pravRtti kyoM na kI jAya, una adRSTa jIvoMkI yA anAyAsa paga Adike saMyogako prApta hue jIvoMkI hiMsAko bacAnA zakya nahIM hai jo hamAre zvAsocchvAsa hAtha-paira hilAnA bhojanapAna Adi kriyA dvArA sahaja hI mRtyuko prApta ho jAte haiN| yaha eka jaTila prazna hai jo jagat ke sAmane sUrya prakAzakI taraha spaSTa hai| isakA samAdhAna bhagavAn gRddhapicchane tattvArthasUtra meM kiyA hai| ve likhate haiM pramatta yogAt prANavyaparopaNaM hiMsA / apanI asAvadhAnI se jo prANaghAta hotA hai vaha hiMsA hai / ukta kathana dvArA dravya-bhAva donoM prakArakI hiMsAkA pratipAdana karate hue bhI AcAryane bhAvahiMsAko pradhAna yA mUlabhUta hiMsA svIkAra kiyA hai / dravya hisA usake kAraNa hiMsA vyapadezako prApta hotI hai| isalie sAvadhAnIpUrvaka kArya karanevAle sAdhuke zarIra ke nimittase yadi kisI prANIkI mRtyu ho jAya to unhoMne sAdhuko ahiMsaka mAnA hai / sAtha ho asAvadhAnI karanevAle asatpariNAmI vyaktike hAthase eka bhI prANIko mRtyu na huI ho to bhI use hiMsaka mAnA haiN| yahI kAraNa hai ki sAdhu AhAra-vihAra Adi saba prakArakI pravRtti meM sAvadhAnI baratane ke kAraNa ahiMsaka hai / saMsAra meM jitane dehadhArI prANI haiM ve sakarmA honese apane apane karmake anusAra deha dhAraNa karate haiM aura usakI avadhi pUrNa honepara use tyAgate haiM / janma-mRtyukA yaha krama anAdi hai / mRtyukA bAhya nimitta kucha bhI ho, vaha anivArya hai / isa aTa Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PRABAsa vAyara'ITATE..! 420 kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha niyamako svIkAra karane para eka dUsarA prazna uThatA hai ki jaba prANiyoMkI mRtyu anivArya hai to jo dUsareke vadhameM apanI asAvadhAnIke kAraNa nimitta hotA hai vaha hiMsaka kyoM ? dUsare prANI apane Ayukarmake sadbhAvameM jIvita rahate haiM aura usakA kSaya hone para marate haiM / jaba yaha jIvana-maraNakA niyama hai taba vastutaH na to koI unakA hiMsaka hai aura na koI unakI rakSA kara sakatA hai| AcArya kuMdakuMdane bhI samayasArake baMdhAdhikArameM yahI pratipAdana kiyA hai| aisI avasthAmeM anya saba ahiMsaka hI haiM, unheM na to hiMsAke phalasvarUpa pApabandha honA cAhie aura na dayA yA rakSAbhAvake phalasvarUpa puNyabandha hI honA cAhie / ___ uttara yaha hai ki bhagavAn kundakundane jo likhA hai vaha prANIke mithyA ahaMkArako chur3Ane ke lie likhA hai| ajJAnI prANI parakA karttA svayaMko mAnatA hai aura apanA kartA bhI parako mAna letA hai| parake katRtvake mithyAbhAvake kAraNa vaha apane kartRtvako bhUlA huA hai aura apanI mUlako na samajha pAnese aparAdhase mukta nahIM ho pAtA / isalie unhoMne siddhAntakA rahasya kholA hai / ve likhate haiM ki jIva apane asan pariNAmakA svayaM kartA honese svayaM hiMsaka hai| bhale hI usake phalasvarUpa parakI mRtyu huI ho aura usameM vaha nimitta huA ho / kisIkI mRtyuko nimitta bana jAne mAtrase hiMsaka nahIM hai, hiMsaka vaha isalie hai ki umakA nija upAdAna vikArI huA hai| apane vikArI upAdAnako ora dRSTipAta na karane vAlA parakI hiMsAkI nimittatAko acAne mAtrase apaneko ahiMsaka mAnakara dhokhameM par3atA hai, para vaha to apane vikArI pariNAmoMke kAraNa usa samaya bhI hiMsaka hai| zrI amRtacandra AcArthane samayasArakI naM. 262 kI gAthAkI TIkAmeM yaha spaSTIkaraNa kiyA hai| ve likhate haiM parajIvAnAM svakarmodayavaicitryavazena prANavyaparopaH kadAcit bhavatu kdaacinm| bhavatu / ya evaM hinasmi ityahaMkArarasanirbharaH hiMsAyAmadhyavasAyaH sa eva nizcayataH bandhahetuH, nizcayataH parabhAvasya prANavyaparopaNasya pareNa kartumazakyatvAta / / apane apane karmake udayakI vicitratAse para jIvoMkA ghAtaka kabhI ho yA kabhI na ho, donoM saMbhava haiN| 'maiM mAratA hUM' aisA jo aMkArarasase bhaga huA hiMsA pariNAma hai vaha pariNAma hI paramArthase karmabandhakA kAraNa hai| nizcayase dUsareke prANaka ghAta dUsarA nahIM kara sktaa| tAtparya yaha hai ki apane hiMsaka pariNAbhoMse jIva hiMsaka hai aura pApabandha karatA hai| parakA ghAta honA, na honA usake Ayu karmake sadbhAva aura bhayapara avalambita hai| parake gha tameM hamArI yogapravRtti nimitta ho jAtI hai so nimittako karttA kahanA upacAra hai, paramArtha nhiiN| yahAM eka prazna upasthita ho sakatA hai ki yadi apane hI rAgAdi bhAva baMdhake kAraNa hai. para nahIM taba parake tyAgakA upadeza cAritra dhAraNa hetu kyoM diyA jAtA hai ? 'tU parakI hiMsA mata kara, sthAvara-jaMgama prANiyoMpara dayA kara' aisA zAstroM meM upadeza hai| kyA yaha upadeza mithyA hai ? - -- ManeKEVENTS Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara yaha hai ki upadeza mithyA nahIM hai / kintu aisA upadeza vyavahAra dRSTise kiyA gayA hai / vyavahAra dRSTise jo upadeza kiyA jAya use vyavahAranayase asatya kahanA ThIka nahIM hai, kyoMki isase nimittakA jJAna ho jAtA hai / isIse aisA kathana vyavahAra kathana bolA jAtA hai / para padArtha hamAre rAga-dveSa pariNAmakA nimitta bana jAtA hai| isalie usake tyAgakA upadeza hai / para isakA yaha artha nahIM hai, ki nimittako hI paramArthataH karttA mAna liyA jAya / paramArthataH bandhakA karttA to AtmAkA vikArI bhAva hI hai| parake tyAgake mUlameM nijake vikArI bhAvoMke tyAgakA abhiprAya nihita hai / parakA svIkAra hI rAga bhAvase hotA hai, ataH parake tyAgake lie usase rAgabhAva haTAnA hI hogaa| donoM kathanoM meM vivakSAkA antara hai, paramArthataH yaha AtmA vikArI bhAvakA heya jAna usase nivRtta ho jAya yaha usakA tAtparya hai / anaeva cAritrakA icchuka puruSa vastutaH rAga-dveSako dUra karanekA hI icchuka hai| vastutaH para-para hai, stra nahIM, ataH svakA parameM, aura parakA svameM praveza hI nahIM hotA, tatra karttavya kaise hogA / Apa apane vikA pariNAmake karttA haiM; usIse baMdhaka haiM / anya padArtha apane pariNamanakA karttA hai / apane vikAra ke tyAga kara svarUpamaNa nizcayataH cAritra haiM aura parakA tyAga vyavahArataH cAritra hai / antaraMga kaSAyake tyAgase hI bAhya cAritra caritArtha hai, anyathA nahIM / isakA spaSTIkaraNa karate hue ve likhate haiM- 'adhyavasAnameva baMdhahetuH na tu bAhyavastu, tasya baMdhahetoH adhyavasAnasya hetutvena eva caritArthatvAt / kimarthaM tarhi cAhmavastupratiSetraH, adhyavasAnapratiSedhArthaH / adhyavasAnasya bAhyavastu AzrayabhUtaM syAna / ' adhyavamAnabhASa hI baMdhakA kAraNa hai, na ki bAhya bastu | bAhya vastu adhyavasAnabhAvakA nimitta ho sakatA hai jo ki baMdhakA kAraNa hai / prazna- to bAhya bastuke tyAgakA upadeza kyoM diyA jAtA hai ? uttara - cAhya bastuke tyAgakA upadeza adhyavasAna ke pratiSedhake lie diyA jAtA hai, kyoM ki adhyavasAnakI utpatti meM bAhya vastu Azraya nimitta hotI hai / ukta kathanase yadyapi cAritrake nAte para vastuke tyAgakI upayogitA siddha hai para vaha muktikA hetu nahIM, parakA tyAga to adhyavasAnabhAvake Azraya nimittako haTAneke lie hai / mukhyatAse to apanA adhyavasAna bhASa hI dUra karanA hai jo baMdhakA sAkSAt hetu hai / bAhya bastuko baMdha kAraNatA hetuhetumadbhAvase hai. hetubhAva se nahIM / isa prakAra vyavahAra aura paramArthakI sthitiko ThIka ThIka samajhakara jo yena kena prakAreNa apane rAga-dveSAdi vikAroMpara vijaya prApta kara letA hai vahI saccA ahiMsaka hai| svAmI samantabhadrane bhI yahI kahA hai rAgadveSanivRtyai caraNaM pratipadyate sAdhuH / rAgadveSanivRtte hiMsAdinivarttanA kRtA bhavati || Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MA kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha sAdhu rAgAdi bhAvoMko dUra karaneke lie cAritrako aMgIkAra karate haiM, kyoMki rAga dveSakI nivRtti honepara hiMsAdi pApa svayaM chUTa jAte haiN| ukta uddharaNoMse yaha siddha hai ki bAhya cAritra antaraGga cAritrakI prAptikA nimitta hai, para usake honepara antaraMga cAgtri prApta ho bhI sakatA hai aura nahIM bhI ho sakatA hai| parantu rAga-dveSa para vijaya svarUpa antaraMga cAritra hone para bAhya caritra hotA hI hai| ataH pratyeka jainako ahiMsA dharmakI prAptike lie mukhyatAse apane vikAroMpara vijaya prApta karanI cAhie / yahI jainadharmakA rahasya hai| zrI vItarAgadevakI pUjAkA rahasya __ zrI khemacanda jeThAlAlajI seTha sonagar3ha jinendradevakI pUjAke prAraMbhameM hama gAte haiM udakacaMdanataMdulapuSpakaizcarusudIpamudhUpaphalArdhakaiH / dhavalamaMgalagAnaravAkule jinagRhe jinanAthamahaM yaje / maiM jinamaMdirameM jinanAthako pUjatA huuN| jinanAthakI pUjA karanevAlA jIva kisI bhI prakArake rAgako kabhI bhalA nahIM mAna sktaa| rAgako bhalA mAnanevAlA jIva vItarAga devakA bhajana nahIM karatA hai, kintu mohakA bhajana karatA hai| jaba vaha kahatA hai ki 'maiM jinanAthakI pUjA karatA hUM', to phira aMzataH bhI jina hue vinA arthAt rAgakI ekatvabuddhi chor3e binA kabhI bhI vItarAga devakI yathArtha pajA nahIM ho sktii| jinamaMdira kaisA hai ? kahate haiM-dhavalakArI aura maMgalakArI gAnake nAdase gUMja rahA ho aisA jinamaMdira hai; isalie jinamaMdira meM jAnevAle jIvako cAhiye ki vaha jisase apane pariNAmoM meM ubalatA hove, sadA vaisA maMgalakArI gAna gAve / isaliye jinamaMdira meM jAkara tIvra kavAyakA bhAva nahIM karanA cAhiye, pariNAmoMmeM AkulatA nahIM karanI cAhiye / jinanAthakI pUjA kisa dravyase karatA hUM ? kahate haiM--udaka (jala), caMdana, taMdula (akSata, cAvala), puSpa, caru (naivedya), sudIpa, sudhUpa, phala aura arghase karatA huuN| pUjA karate samaya usa usa dravya dvArA pUjA karanekA hetu kyA hai usa para vicAra karanA cAhiye / dRSTAMtake liye caMdana aura dIpaka dvArA pUjA karate samaya hameM kaisA bhAva honA cAhiye aura usase hameM kyA bodhapATha milatA hai usa para vicAra kiyA jAtA hai| caMdanadvArA pUjA karate samayakI bhAvanA (1) jaise caMdana tapta vastuko bhI zItala banA detA hai vaise hI he bhagavan ! caMdana dvArA pUjA karate samaya maiM bhAvanA bhAtA hUM ki caMdanase bhI adhika zItana aisA mere AtmAkA meM Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadA Azraya karUM, jisase manake vikalpake sAtha, zarIrake sAtha tathA para padArtho ke sAtha rahanevAlI ekatvabuddhirUpa Adhi-vyAdhi-upAdhimaya trividha tApakA zamana ho kara AtmapariNAmakI svasthatArUpa samAdhikI mujhe prApti ho| (2) jaise caMdanako kUr3e ke Dhera para rakhA jAve, ghisA jAve, jalAyA jAve to bhI vaha apane sugaMdhamaya svabhAvako kabhI chor3atA nahIM, usako kATA jAve to kATanevAlI kulhAr3Iko bhI yaha sugadhamaya banA detA hai vaise hI he bhagavan ! caMdanadvAga pUjA karate samaya maiM bhAvanA bhAtA hUM ki bAhya aneka prakArakI pratikUlatAe~ Ane para bhI maiM unakA jJAtA-dRSTA banA rahUM, maiM apane jJAnamaya svabhAvako kabhI na chodduuN| (3) caMdanakA ghana ati zItala hai isaliye usake skandha, zAkhA Adise sAMpa Adi lapaTe par3e rahate haiN| caMdana lenakA icchaka AdamI mayarako sAthameM le jAtA hai, usakA kekArava suna kara caMdana vRkSase lapaTa kara par3e hue sAMpa di zIghratayA caMdana vRkSako chor3a kara dUra bhAga jAte haiM aura vaha AdamI caMdana kA prApta kara letA hai vaise hI caMdanake samAna zItala mere AtmAkI paryAyameM mithyAtva tathA krodha, mAna, mAyA, lobha Adi par3e hue haiM, lekina merA Anmadravya siddha mamAna zudvasvabhAvI hai aisI zraddhAke balase ve saba naSTa ho jAo aura mujhe zuddhatAkI prApti hoo, aisI bhASanA he bhagavan ! caMdana dvArA pUjA karate samaya maiM bhAtA huuN| dIpaka dvArA pUjA karate samayakI bhAvanA (1) jaise dIpakameM jaba taka tela (sneha) hai taba eka vaha jalatA hai usI prakAra jA taka mujhameM sneha (rAga) hai taba taka mujhe saMsArameM trividha tApase jalanA par3egA-paribhramaNa karanA paDegA / he bhagavan / dIpakadvArA ApakI pUjA karate samaya meM bhAvanA bhAtA hUM ki maiM sneha (gaga kA sarvathA abhASa karake saMsAra paribhramaNase chUTa jaauuN|| (2) laukika dIpakake liye tela, ghI, kerosIna, peTrola, vidyut Adi cAhiye, taba taka vaha prakAzatA rahatA hai| kiMtu caitanya dIpakake liye anya kisI bhI bAhya padArthakI kiMcita mAtra bhI AvazyakatA nahIM par3atI hai, vaha svayaM prakAzamAna hai / he bhagavan ! dIpakadvArA ApakI pUjA karate samaya meM bhAvanA bhAtA hUM ki merA caitanyadIpaka sadA svayaM prakAzita raho aura anya koI bhI paradravya-parabhAvakI use AvazyakatA kabhI na ho| (3) ratnadIpakake atirikta jitane bhI anya laukika dIpaka haiM ve saba pracaMDa vAyu Adike kAraNa bujha jAte haiM, kiMtu ratnadIpaka svayaM prakAzamAna honeke kAraNa yaha pracaMDa vAyu Adise bhI ghujhatA nahIM; base hI mere caitanyadIpakakA prakAza anaMta pratikUlaMtAoMse bhI kadApi samApta na hoasI mAvanA he bhagavan ! dIpakadvArA ApakI pUjA karate samaya maiM bhAtA huuN| (4) laukika dIpaka anya dIpakase jalatA huA dekhA jAtA hai| he bhagavan ! Apa Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha ke mahAn jJAnadIpaka ho, dIpakadvArA ArakI pUjA karate samaya maiM bhAvanA bhAtA hUM ki merA choTAsA jJAnadIpaka sadAkAla aMtarameM prakAzamAna rahA karo aura Apake kevalajJAnasUryase vaha sadA ujvalita rahA kro| (5) dIpakakA prakAza aMdhakArakA nAza karanevAlA hai| aMdhakArameM par3A huA padArtha aura aMdhakAra ekarUpa pratibhAsita hote haiN| lekina prakAza hote hI saba padArtha bhinna bhinna prati bhAsita hone lagate haiM vaise hI jJAnadIpakadvArA mere mohAMdhakAra-ajJAnatimirakA sarvathA nAza ho aura padArthakA svarUpa jaisA hai vaisA hI mere jJAnameM pratibhAsita ho-asI bhAvanA he bhagavan ! dIpakadvArA pUjA karate samaya maiM bhAtA huuN| (6) dIpakake nikaTa koI padArtha ho to dIpaka usako prakAza sake, kiMtu dUra ho to na prakAza sake- asA nahIM hai, usI prakAra he bhagavan ! dIpakadvArA pUjA karate samaya maiM bhAvanA bhAtA hUM ki anya kSeya padArtha cAhe ve mere samIpa hoM yA dUra hoM to bhI maiM unako jJAtA hokara sadA jAnatA hI rahUM, jJeyako bhalA-burA kadApi na mAnUM / (5) dIpakake nikaTa sonekA Dhera hove to usakA prakAza bar3ha jAve tathA koyalekA Dhera hove to usakA prakAza ghaTa jAve asA kabhI banatA nhiiN| dIpaka to una donoMko prakAzate haiM; usI prakAra mere jJAna dIpakakA prakAza anukUla padArtha hove to bar3ha jAve aura pratikUla padArtha hove to ghaTa jAve-asA kabhI banatA nahIM, isaliye he bhagavan ! dIpakadvArA pUjA karate samaya maiM bhAvanA bhAtA hUM ki sarva padArthoM ko maiM svajJAna prakAzadvArA jAnatA hI rahUM; pratikUlatAse maiM daba jAUM aura anukUlatAse maiM garvita ho jAUM-asA kabhI na bno| (8) jaise dIpakakA prakAza dhUmase-kAlimAse bhinna hai vaise hI he bhagavan ! dIpakake dvArA pUjA karate samaya maiM bhAvanA bhAtA hUM ki merA jJAnadIpaka sarva prakArako moha-rAgadveSarUpa kAlimAse sarvadA-sarvathA bhinna ho| (9) dIpaka svabhAvase hI svaparaprakAzaka hai vaise merA jJAnadIpaka bhI svabhAvase hI svaparaprakAzaka hai, isaliye maiM bhAvanA bhAtA hUM ki merA jJAnadIpaka sadA kAla prakAzaka hI raho. anya padArtha vA moha-rAga-dveSa Adi bhAvoMkA kartA na bno| bhagavAnakI pUjA karate samaya hamArI bhAvanA kisa prakArakI honI cAhiye asA darzAneke liye pUrvota ullekha kiyA hai usI prakAra anya dravyadvArA pUjA karate samaya bhI AtmahitakI bhAvanA karanI cAhiye, tabhI hamArI pUjA yathArtha aura saphala bana sakatI hai| jo jIva apane zuddha svarUpameM lIna nahIM raha sakatA usako sarvajJa paramAtmAkI pUjA, bhakti AdikA zubha bhAva Ae binA rahatA nahIM / kiMtu jJAnI samajhate haiM ki ye bhI puNya baMdhake kAraNa haiM, unakA bhI amAva kara jaba apane zuddha svarUpameM lInatA karU~gA tabhI nizcaya bhAvapUjA hogI aura yahI dharma hai, isaliye yahI karane yogya hai| / - Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - EPARANASANAR - tAtparya (a) vItarAgakI saccI pUjA sarva prakArake rAgAdi bhAvoMkA Adara chor3a kara vItarAga banane meM hai (ba) sarvajJakI saccI pUjA alpajJa paryAyakA Adara chor3a kara sarvajJatA prakaTa karane meM hai| (ka) prabhukI saccI pUjA pAmaratAkA abhAva kara prabhutA prApta karane meM hai / jova aura karmakA sambandha zrI prakAza hitaiSI zAstrI dillI jaina paramparAmeM karma siddhAntakA bar3A mahattva hai, kyoMki jIvakI karmasApekSa avasthAkA nAma hI saMsAra hai, aisA jJAna honepara karmanirapekSa avasthA hI mokSa hai aisA jJAna sahaja ho jAtA hai / yadyapi 'karma' aisA kahane para 'jo kiyA jAtA hai vaha karma' isa vyutpattike anumAra saMsAra avasthAmeM jIvake vikArI bhAva hI usake karma kahe jA sakate haiM, kyoMki svatantra hokara jIva unhoMko karatA hai| kintu aisA niyama hai ki jIvake vikArI bhAva karane para binasopacayarUpase sthita kArmaNa vargaNAaiM svayaM jJAnAvaraNAdirUpase pariNata hokara AtmAke sAtha eka kSetrAvagAharUpa sambandhako prApta hotI haiM / yataH jIvake vikArI bhAvoMko nimitta kara kArmaNa vargamA jJAnAvaraNAdirUpase pariNata hokara jIvake vikArI mAvoMke honemeM nimitta hotI haiM, isalie inheM bhI AgamameM karma kahA gayA hai / isa prakAra vicAra karane para karmake do bheda ho jAte haiM-bhAvakarma aura dravyakarma / karmake ina do bhedokA nirdeza karate hue dravyasaMgrahameM likhA hai pajjhadi phamma jeNa du cedaNabhAveNa bhAvabaMdho so / phammAdapadesANaM aNNoSNapavesaNaM idaro // 32 // __ jina rAga, dveSa, moharUpa cetana pariNAmoM ke nimittase jhAnAvaraNAdi karmo kA bandha hotA hai ve cetana pariNAma bhASabandha hai tathA jar3akI aura AtmAke pradezoMkA paraspara pravezakara eka kSetrAvagAharUpase avasthita honA dravyabandha hai / yahA~ para jar3akarma aura jIva pradezoMkA eka kSetrAvagAha ho jAne para bhI jar3akarmakA svacatuSTaya jar3akarma meM hai aura AtmAkA svacatuSya AtmAmeM hai / AtmAkA eka pradeza bhI karmarUpa nahIM hotA aura jar3apharmakA eka bhI paramANu AtmArUpa nahIM hotA / ye donoM dravya apane-apane catuSTayameM hI avasthita rahate haiM, isalie pratyeka dravya pratyeka samayameM mAtra apanA hI kArya karatA hai, anyakA nahIM yaha siddha hotA hai / AcArya kundakunda ina donoM meM paraspara nimitta-naimittikabhASa hai, kartR-karmabhAva nahIM yaha bheda isI kAraNase karate hue likhate haiM H-H in Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandana grathama eeNa kAraNeNa du kattA AdA saraNa bhAveNa / pugagalakammakayANaM Na du kattA savvabhAvANaM / / 82 // isa kAraNa AtmA apane bhAvoMkA kartA hai, kintu pudgalakarmakRta sarva bhAvoMkA kartA nahIM hai // 2 // jar3akarmoM ke bandhake samaya jIva mithyAdarzanAdi pariNAma karatA hai, kArmaNavargaNAoMmeM jJAnAvaraNAdirUpase karma pariNamanarUpa kucha bhI kArya nahIM karatA hai isa viSayako spaSTa karate hue AcArya amRtacandra puruSArthasiddhayupAyameM likhate haiM jIvakRtaM pariNAma nimittamAtraM prapadya punaranye / svayameva pariNamante pudgalAH karmabhAvena // 52 // . jIvadvArA kiye gaye rAgAdi pariNAmoMkA nimitta pAkara usase bhinna pudgala svayaM karmarUpa pariNama jAte haiM / / 12 / / __ yadi kisI kapar3emeM tela, ghI Adi koI snigdha padArtha lagA ho to yahA~ para bArIka kUr3A-karakaTa ikaTThA hokara kapar3ese saMyukta ho jAtA hai| yahA~ para snigdha padArthane kUr3A-karakaTako cipakAnerUpa kisI prakArakA prayatna nahIM kiyA hai, jar3a honase icchA to kara hI nahIM sktaa| kintu ur3atA huA vaha kacarA snigdhatAkA nimitta pAkara svayaM saMyukta huA hai| ye donoM padArtha eka hI kAlameM apanA-apanA hI kArya kara rahe haiN| isI prakAra prakRtameM jAnanA caahie| svayaM AcArya kundakunda isa viSayako spaSTa karate hue pravacanasArameM likhate haiM kammattaNapAoggA khaMdhA jIvassa pariNaI pappA / gacchaMti kammabhAvaM Na hi te joveNa pariNamidA // 77 // jIvakI rAgAdirUpa pariNati vizeSako pAkara karmarUpa pariNamanake yogya pudgala skandha karmabhAvako prApta hote haiN| unakA karmarUpa pariNamana jIvake dvArA nahIM kiyA gaga hai // 7 // jIva pudgala karmako nahIM karatA hai to kauna karatA hai. yaha prazna uThAkara AcArya amRtacandra khayaM likhate haiM jIvaH karoti yadi pudgalakarma naiva kamtarhi tatkuruta ityabhizaMkayaiva / etarhi tIvrarayamohanivarhaNAya saMkIryate zRNuta pudgalakarma kara // 63 / / yadi jIva pudgalakarmakA kartA nahIM hai to usakA kartA kauna hai aisI zaMkA hone para zIghra hI moha nivAraNArtha AcArya kahate haiM-suno, pudgala kArmaNavargaNA usakA kartA hai // 63 // jIva pudgala karmako nahIM karatA, isa bhAvakA spaSTIkaraNa samayasAra kalazake isa ilokase bhale prakAra ho jAtA hai AtmabhAvAn karotyAtmA parabhAvAn sadA paraH / Atmaiva hyAtmano bhAvAH parasya para eva te // 56 / / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Co 'AtmA sarvadA apane bhAvoMkA kartA hai, aura pudgalAdi para dravya sarvadA parabhAvoM kA kartA hai, isalie AtmAke bhAva AtmA hI haiM aura parake bhAva para hI haiM / / 56 / / isa prakAra karma kyA haiM aura unakA jIvake sAtha saMyoga kaise hotA hai yaha spaSTIkaraNa ho jAne para bhI prazna yaha hai ki yaha saMyoga kase cAlU hai / yaha prazna AcAryoM ke sAmane bhI rahA hai| AcArya amRtacandra isakA samAdhAna karate hue samayAsara gAthA 105kI TIkA meM likhate haiM- iha khalu paudgalikakarmaNaH svabhAvAdanimittabhUte'pyAtmanyanAderajJAnAttannimittabhUtenAjJAnabhAvena pariNamanAnnimittIbhUte sati saMgdyamAnatvAtpaudgalikaM karmAtmanA kRtamiti nirvikalpa - vijJAnaghanabhraSTAnAM vikalpaparANAM pareSAmasti vikalpaH / satUpacAra eva na tu paramArthaH / isa lokameM AtmA svabhAvase pudgaloMke karmarUpa pariNamanakA nimitta nahIM hai, kintu anAdikAlIna ajJAnake kAraNa karmapariNAmake nimittarUpa ajJAnabhAvase pariNamana karaneke kAraNa usako nimitta kara pudgala karmarUpa pariNamana karate haiM, isalie nirvikalpa vijJAnaghanase bhraSTa hue jIvoMka jIvane karma kiyA ' aisA vikalpa hotA hai / kintu AtmAne karma kiyA yaha upacAra hai, paramArtha nahIM / yaha vastusthitikA sUcaka vacana hai| isameM batalAyA hai ki jIvakA svabhAva to yaha nahIM hai ki vaha pudgaloke karmarUpa pariNamana meM nimitta ho / kintu vaha anAdi kAla se ajJAnI hai, isalie apane ajJAnabhAvaka dvArA isameM nimitta ho rahA hai| anAdi kAlase jIva- karmoM ke saMyogakA yahI kAraNa hai / ve ajJAnabhAva kauna kauna haiM jinake kAraNa jIvakA karmekei sAtha saMyoga hotA hai isa praznakA samAdhAna karate hue AcAryene ve pA~ca prakArake batalAye haiM- midhyAtva, avirati, pramAda, kaSAya aura yoga / kinhIM kinhIM AcAryoMne pramAdakA kapAyameM antarbhAva karake mukhyarUpase cAra kAraNa batalAye haiM / zrI SaTkhaMDAgamake vedanAkhaNDa pratyayavidhAna anuyogadvAra meM isakA vicAra karate hue naigama, saMgraha aura vyavahAra nayakI apekSA bandhake prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha, rAtribhojana, krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, moha, prema, nidAna, abhyAkhyAna, kalaha, paizunya, rati, arati, upadhi, nikRti, mAna, (mApa), meya, moSa, mithyAjJAna aura mithyA darzanakA nirdeza karake antameM batalAyA hai ki RjusUtranayakI apekSA prakRtibandha aura pradezabandha yogase tathA sthitivandha aura anubhAgabandha kaSAyase hotA hai / isakA tAtparya yaha hai ki yogameM jaisI hAni - vRddhi hotI hai usake anusAra honAdhika pradezabandha hotA hai aura kaSAya meM jaisI hAni -vRddhi hotI hai usake anusAra hInAdhika sthitibandha aura anubhAgabandha hotA hai| prakRtibandha meM utkRSTa, anutkRSTa jaghanya aura ajaghanya bheda sambhava nahIM haiM, isalie yogake anusAra usakA hInAdhika bandha honekA prazna hI nahIM utthtaa| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kAnajIsvAmi-abhinandana grathama wokarm-ram- -Ranilavacancy yaha nimittakI apekSA kAraNakA vicAra hai / antaraMga kAraNakI apekSA vicAra karane para sarvatra paryAyazaktiyukta dravyazakti hI kAryakI niyAmaka hai bahiraMga kAraNa nahIM, kyoMki eka hI prakArake bahiraMga kAraNarUpa sUkSma lobhake sadbhAvameM vedanIyakA bAraha muhUrta, nAma-gotrakA aMtarmuhUrta aura zeSa karmoM kA anta muhUrta jaghanya sthitibandha hotA hai| yA eka hI saMklezarUpa utkRSTa kaSAya ke sadbhAvameM mithyAdRSTi saMjJI paJcendriyake darzanamohanIyakA sattara kor3Akor3I sAgara aura dhArinnamohanIyakA cAlIsa kor3Akor3I sAgara pramANa utkRSTa sthitibandha hotA hai| isIprakAra eka hI yogake sadbhAvameM bedanIyakA sabase adhika aura zeSakA apane apane sthitibandhake anusAra uttarottara hIna pradezabandha hotA hai| aisA kyoM hotA hai / isakA koI antaraMga kAraNa avazya honA cAhie, kyoMki jitane bhI kArya hote haiM ve apane apane kAraNakA anuvidhAna avazya karate haiN| spaSTa hai ki bahiraMga kAraNake eka hone para bhI kAryoM meM jo yaha vizeSatA utpanna hotI hai usakA mukhya hetu usa usa kAryakA antaraMga kAraNa hI hai, kyoMki jisaprakAra eka bahiraMga kAraNake rahane para yugapat aneka kAryoM kI utpatti dekhI jAtI hai usa prakAra eka antaraMga kAraNase yugapat aneka kAryoM kI utpatti nahIM dekhI jaatii| kAraNa ki pratyeka upAdAna kAraNa niyata kAryakA hI janaka hotA hai / ataeva kAryakI utpattikA yathArtha kAraNa upAdAna hI hai nimitta nahIM yaha siddha hotA hai| tathApi vivakSita kAryakI utpattike samaya anya eka yA aneka jina dravyoMkI vivakSita paryAyoMke sAtha usakI bAhya vyApti hotI hai unheM bhI usa kAryakA kAraNa kahaneko lokaparipATI hai, kyoMki anya dravyoMkI usa prakArakI paryAcoMke sAtha bAhyacyApti hone ke kAraNa usase vivakSita kAryakI siddhi honekA niyama hai| isa lie unheM bhI nimitta mAnakara usa kAryakA kartA Adi kahA jAtA hai| isI tathyako spaSTa karate hue paNDitapravara AzAdhara jI anagAradharmAmRtame likhate haiM karnAdyA vastuno bhinnA yena nizcayasiddhaye / sAdhyante vyavaha ro'sau nizcayastadabhedadak // 1-12.9 / / jisake dvArA nizcaya kArakakI siddhi ke lie vastu (upAdAna) se bhinna kartA Adi mAdhe jAte haiM yaha vyavahAra hai aura jo vastu (upAdAna) se abhinna kato Adiko avalokatA hai vaha nizcaya hai // 1-120 // zrImadbhaTTAkalaMkadevane laghIyastrayake naya-tadAbhAsa adhikArake zloka 6meM kAraNakI sattAse kAryakI sattA hai yaha svIkAra kiyA hai / isakI TIkA karate hue zrI abhayacandrasUri upAdAnako vivakSita kAryakA janaka batalAte hue likhate haiM kayA svayaM kAraNasattayA svayaM kAraNaM vivakSitakAryajanaka dravyasvarUpamupAdAnaM tasya sasayA bhAvena / ukta vacanameM 'vivakSita' pada dhyAna dene yogya hai / koI bhI upAdAna vivakSita kAryakA hI janaka hotA hai yaha isa pada dvArA sUcita kiyA gayA hai / isalie. jinakI yaha mAnyatA na - Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - METARE hai ki jaba jaisA nimitta milatA hai kArya usake anusAra hotA hai yaha AgamAnukUla nahIM hai| nimitta balAt para kAryake upAdAnameM kAryako utpanna karatA ho aisA trikAlameM nahIM hai| pratyeka dravya svabhAvase pariNamanazIla hai aura usakA vaha pratyeka parimaNana apane-apane upAdAnake anusAra hotA hai, kyoMki pratyeka kAryakI antarvyApti apane-apane upAdAnake sAtha pAI jAtI hai / nimittake sAtha kAryakI bAhya vyAptikA niyama avazya hai / para jisa prakAra eka upAdAnake sAtha eka kAryakI antarvyAptikA niyama hai usa prakAra eka nimittake sAtha eka kAryakI bAhya vyAptikA niyama nahIM hai, isalie AgamameM nimittako mukhya kAraNa na svIkAra kara upacarita kAraNa kahA hai / nimittako upacarita kAraNa kahane kA tAtparya yaha hai ki nimitta kAryakA na mukhya yathArtha kartA hai aura na mukhya (yathArtha) karaNa hai Adi / dravyasaMgrahameM AcArya nemicandrane vyavahAgnayase jIvako pudgalakarmAdikakA, azuddha nizcaya nayase rAgAdi pariNAmoMkA tathA zuddha nizcayanayase zuddha pariNAmoMkA kartA kahA hai / aba yahA~ thor3I derako azuddha-zuddha nizcayanayake bhedako gauNakara vicAra kIjie-jIva eka hai aura kArya do haiM-eka pugaloMkA karmapariNAmarUpa kArya aura dUsaga apane pariNAmoMko utpanna karanerUpa kArya / aba yadi jima rUpase vaha apane pariNAmoMko utpanna karatA hai usI rUpase vaha karmoM ko utpanna karatA hai mA mAnA jAya to apane kAryakA kartA nizcayanayase kahalAve aura karmakA kartA vyavahAranayase kalAve aisA bheda kyoM ? jaba ki dogeko mama narU se karanevAlA eka jIva hI hai to donoMkA katA bhI ekarUpase hI mAnA jAnA caahie| phira yaha bheda kyoM ? yadi kaho ki eka hI jIva eka jagaha nimitta hai aura dUsarI jagaha upAdAna hai yaha jo bhaMda hai uma bhedako dikhalAne ke lie aimA kathana kiyA gayA hai to hama pUchate haiM ki to phira jisarUpase pudgala karmoM kA kartA hai usIrUpase apane pariNAmoMkA kartA hai yaha kathana kahA~ rahA / donoM sthaloM para jaba katRtvameM antara he no vaha antara kyA hai ise jAnanA cAhie aura dAmoMko eka samAna mAnanekI Adata chor3a denI cAhie / yadi kaho ki eka dravya dUsare dravyakA upAdAna kartA nahIM hotA aisA to hama mAnate haiM para nimitta kartA to hotA hai aura isa prakAra nimitta kartA tathA upAdAna kartA milakara eka kAryako karate haiM / zrI samayasArajImeM nimitta upAdAna hokara kArya nahIM karatA yaha to kahA hai para nimitta kartAkA kahIM bhI niSedha nahIM kiyA / yadi nimitta kartAkA niSedha kiyA hotA to hama bhI mAna lete ki kArya upAdAnase hotA hai, nimitta vahA~ apanA kArya karatA huA usa dvArA nimitta vyavahArako prApta hotA hai, kintu jaba ki samayasArameM bhI kAryameM nimitta ke vyApArako (278-279) svIkAra kiyA hai aisI avasthAmeM pratyeka kAryakI utpatti donoMke vyApArase mAnanI cAhie / kArya meM nimittakI mAtra svIkRti mAnanA zAkhasaMgata nahIM hai / so isakA samAdhAna yaha hai ki yadyapi zAstroMmeM nimittako kartA Adi bhI kahA hai aura nimittase - KART 1 C Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jii kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha kArya hotA hai aisA bhI kahA hai isameM sandeha nahIM, para usakA Azaya kyA hai ise yadi na samajhA jAya to eka nimittakartA aura dUsarA upAdAnakartA ye donoM milakara eka kAryako utpanna karate haiM yaha jo Ajakala bhrama ho rahA hai vaha dUra na hogA / yaha prazna AcArya zrIamRtacandra ke sAmane bhI rahA hai, isalie usakA samAdhAna karate hue ve samayasArakalazameM likhate haiM rAgadveSotpAdakaM tattvadRSTayA nAnyad dravya vIkSyate kiJcanApi / sarvadravyotpattirantazcakAsti vyaktAtyantaM svasvabhAvena yasmAt // 219 // tattvadRSTise dekho to rAga-dveSakA utpanna karanevAlA anya dravya kucha bhI nahIM dIkhatA, kyoMki saba dravyoMkI utpatti apane svabhAvase hI bhItara atyanta pragaTarUpa zobhita hotI hai / prakRtameM eka dravya dUsare dravyakA yathArtha kartA nahIM yaha sAdhya hai aura pratyeka kAryakI utpatti upAdAnake svabhAvarUpase hotI hai yaha sAdhana hai| isa dvArA nimitta yathArtha kartA nahIM isakI siddhi karake phalitArtharUpameM upAdAna hI yathArtha kartA hai isakI siddhi kI gaI hai| AtmA pudgala karmAdikakA yathArtha kartA na ho kara upacarita kartA hai isa viSayako spaSTa karate hue bRhadravyasaMgraha meM 'puggalakammAdINaM kattA' ityAdi gAthA vyAkhyAnake prasaMgase likhA hai manovacanakAyavyApArakriyArahitanijazuddhAtmatattvabhAvanAzUnyaH sannanupacaritAsadbhUtavyavahAreNa jJAnAvaraNAdyaSTakarmaNAM AdizabdenaudArikavaikriyikAhArakazarIrahArAdiSaTparyAptiyogyapudgalapiNDarUpanokarmaNAM tathaivopacaritAsadbhUtavyavahoraNa bahirviSayaghaTapaTAdInAM ca kartA bhavati / ___ mana, vacana aura kAyake vyApArase honevAlI kriyAse rahita aisA jo nija zuddhAtmatattva usakI bhAvanAse rahita huA yaha jIva anupacarita asadbhUta vyavahAranayakI apekSA jJAnAvaraNAdi dravyakarmo kA, Adi zabdase audArika, vaikriyika aura AhArakarUpa tIna zarIroMkA tathA AhAra Adi chaha paryAptiyoMke yogya pudgalapiNDarUpa nokarmoM kA tathA upacarita asadbhUta vyavahAranayakI apekSA bAhya viSaya ghaTa-paTa AdikA kartA hotA hai| yahA~ jIvako karma-nokarmakA kartA kahane meM anupacarita asadbhUta vyavahAranaya svIkAra kiyA gayA hai aura ghaTa-paTAdikA kartA kahanemeM upacaritAsadbhUtavyavahAranayako svIkAra kiyA gayA hai| isakA tAtparya yaha hai ki pudgala dravya, usakI pariNAmalakSaNa kiyA aura usase utpanna hue karma-nokarmarUpa kAryose jIva dravya pRthak hai, usakI pariNAmalakSaNa kriyA bhI pRthak hai, usase utpanna huA rAgAdi pariNAma bhI pRthak hai / isIprakAra jIvadravya, usakI pariNAmalakSaNa kriyA aura usake rAgAdi pariNAmarUpa kAryase pudgaladravya, usakI pariNAmalakSaNa kiyA aura usake karma nokarma AdirUpa kAryakA pRthak jAna lenA caahie| phira bhI inameM eka-dUsareke nAbhayase kartA-karmakA vyavahAra kiyA jAtA hai, isalie aise vyavahArako asadbhUta vyavahAra ALoLTE Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kahA hai, kintu ghaTa-paTAdikI utpatti ekakSetrAvagAha hokara nahIM hotI, isaliye ukta asadbhUta vyavahArameM kramase anupacarita aura upacarita vizeSaNa lagAye haiN| tAtparya yaha hai ki jIva aura karma-nokarma AdimeM antarvyAptikA abhAva honese jIva unake Adi, madhya aura antameM vyApta hokara unako karatA ho aisA to nahIM hai phira bhI anAdirUda lokavyavahArakI apekSA jIyako karma, nokarma aura ghaTa-paTa AdikA kartA kahA jAtA hai| isI bAtako spaSTa karate hue zrI samayasArajI gAthA 106meM rAjAkA dRSTAnta dekara bhaleprakAra samajhA diya gayA hai aura gAthA 107meM phalitArtharUpameM yaha spaSTa kara diyA gayA hai ki AtmA pudgaladravyake karma-nokarma Adi kAryoM ko utpanna karatA hai, karanA hai, bA~dhatA hai, pariNamAtA hai, prahaNa karatA hai yaha vyavahAranayakA vaktavya hai| vyavahAranayakA vizeSa spaSTIkaraNa pUrva meM kiyA hI hai| isalie pratyeka kAryako utpatti nimittase na hokara vastutaH upAdAnase hI hotI hai aisA nizcaya karanA caahie| isalie yadyapi jIvakA karmake sAtha apane ajJAnake kAraNa anAdi saMyoga hai para jIvakI yaha saMsArakI paripATIrUpa avasthA jIvane svayaM kI hai, karma umakA karanevAlA nhiiN| eka kavine bar3e sundara zabdoMmeM isa bhAvako vyata kiyA hai| ve bhagavadbhaki meM ota-prota hokara apane aparAdhako svIkAra karate hue likhate haiM karma vicAre kauna bhUla merI adhikAI / agni sahe ghanaghAta lohakI saMgati pAI // zrIpaNDita ToDaramalajI isa bAtako spaSTa karate hue mokSamArgaprakAzaka (pR. 37) meM likhate haiM ihAM kou prazna karai ki karma to jar3a hai, kichU balavAn nAhI, tinikari jIvake svabhAvakA ghAta honA vA bAhya sAmagrIkA milanA kaise saMbhave / tAkA samAdhAna-jo pharma Apa kartA hoya udyamakari jIvake svabhAvakauM ghAta, bAhya sAmagrIkauM milAvai taba karmakai cetanapanau bhI cAhie ara balavAnapanau bhI caahie| so to hai nAhI, sahaja hI nimitta-naimittikasambandha hai| jaba una karmanikA udaya kAla hoya tisa kAla virSe Apa hI AtmA svabhAvarUpa na pariNamai, vibhAvarUpa pariNamai vA anya davya te tesaiM hI sambandharUpa hoya pariNamaiM |...bhri jaisaiM sUryake udayakA kAla viryai cakavA-cakavInikA saMyoga hoya tahAM rAtrivirSe kisInai dveSabuddhitai jorAvarI kari jude kie nAhIM / divasa vi kAhU. karuNA buddhi lyAya kari milAe naahiiN| sUrya udayakA nimitta pAya Apa hI mile haiM ara sUryAstakA nimitta pAya Apa hI bichareM haiM / aisA hI nimitta-naimittika bana rahA hai / taiseM hI karmakA bhI nimitta-naimittika bhAva jAnanA / ____ zrI paNDita ToDaramalajIke likhanekA Azaya yaha hai ki jIvake bhAva karmAdhIna nahIM, kintu yaha jIva jaba svayaM apane upayogako bahirmukha karake rAga-dveSa karatA hai taba karmodaya nimitta bana jAtA hai yaha vastusthiti hai / jIvake bhASa karmAdhIna hai yaha vastusthiti nhiiN| phira bhI E Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HENNARODUDHULSINAUNewsuvvvw w M kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha karmodaya aura jIvake rAga-dveSarUpa bhAvoMmeM nimitta-naimittika sambandha hai, isalie kahA yaha jAtA hai ki jIvake bhAva karmAdhIna haiN| so yaha kathanamAtra hI hai| yadi kadAcit ise kathanamAtra na mAna kara yahI mAna liyA jAya ki saMsArI jIvake bhAva karmAdhIna hI haiM tA usakA muktike lie prayatna karanA nahIM bana sktaa| kintu aisA to nahIM hai, kyoMki kAlalabdhikA yoga milate hI jIvakA muktike lie prayatna bhI prArambha ho jAtA hai aura vaha usameM saphala bhI hotA hai| so isase vidita hotA hai ki pratyeka samayameM jIva apanI zubha, azubha yA zuddharUpa jo bhI riNati karatA hai usake karane meM vaha svatantra hai| jIvakI isa svatantratAkA udghoSa karate hue AcArya jayasena pravacanasAra gAthA 45 kI TIkAmeM likhate haiM dravyamohodaye'pi sati yadi zuddhAtmabhAvanAbalena bhAvamohena na pariNamati tadA bandho na bhavati / yadi punaH karmodayamAtreNa bandho bhavati tarhi saMsAriNAM sarvadeva karmodayasya vidyamAnatvAt sarvadeva bandha eva na mokSa ityabhiprAyaH / dravyamohake udayake bhI rahane para zuddhAtmarUpa bhAvanAke balase jIva yadi mohampa pariNata nahIM hotA hai to usa samaya bandha nahIM hotA hai| yadi karmodayamAtrase bandha hove to saMsArI jIvoMke sadaiva karmodayake vidyamAna rahanese sadaiva bandha hI hogA, mokSa nahIM hogA yaha ukta kathanakA abhiprAya hai| yaha to muvidita hai ki sAtaveM Adi guNasthAna nirvikalpa samAdhike haiN| vahA~ bhaya, maithuna aura parigrahasaMjJAkA sadbhAva nahIM bana sakatA / phira bhI AgamameM ina guNasthAnoMmeM yathA yogya ina saMjJAoMko svIkAra kiyA hai / isalie yaha prazna huA ki Ageke guNasthAnoM meM ye saMjJAeM kaise bana sakatI haiM ? taba AgamameM yaha uttara diyA gayA hai ki inake nimitta kAraNarUpa bhaya Adi kA~kI udaya-udIraNA Age hotI hai, isalie kAraNameM kAryakA upacAra karake ye saMjJA sAtaveM Adi guNasthAnoM meM svIkAra kI gaI haiN| yathA kAraNabhUdakammodayasaMbhavAdo uvayAreNa bhaya-mehuNa-pariggahasaNNA asthi / yaha AgamakA abhiprAya hai| isase yaha bhalIbhA~ti siddha ho jAtA hai ki jaisA karmakA udaya ho, jIvako usase upayukta honA hI par3e aisA ekAnta niyama nahIM hai| jIva karmodayase upayukta ho yA na ho isameM usakI svatantratA hai| AcArya jayasenane ukta vacana likha kara isameM sandeha nahIM ki jIvakI isa svatantratAkA udghoSa kara saMsArI jIvake lie mokSakA dvAra khola diyA hai| isa prakAra jIva aura karmake saMyogakA kyA nAtparya hai isakA saMkSepameM yahA~ khulAsA kiyA / M SHAR Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - IN jainadarzanakA mahatva zrI sudarzanalAlajI jaina ema. e., damoha jainadarzanakA vizvake darzanoMmeM mahattvapUrNa sthAna hai| IzvaravAdakA nipaMdhakara jahAM isa darzanane nimittakI kAryotpattimeM apAramArthikatA svIkAra kI hai vahA~ yaha darzana kAryotpattimeM upAdAnako mukhya heturUpase svIkArakara svAvalambanake AdhArase pratyeka dravyakI svatantratAkA udghoSa karatA hai| yaha darzana na to dhAtuke sarvathA satpakSako hI svIkAra karatA hai aura na asatpakSako hii| jo vastu svadravyAdikI apekSA sana hai vahI vastu paradravyodikI apekSA asat bhI hai| svAmI samantabhadra AptamImAMsAmeM kahate haiM sadeva sarva ko necchet svarUpAdicatuSTayAt / asadeva viparyAsAnna cenna vyavatiSThate / aisA kauna parIkSaka yA laukika puruSa hai jo svarUpAdi catuSTayakI apekSA saba padArtho ko satmvarUpa hI svIkAra nahIM kare aura pararUpAdi catuSTayakI apekSA asasvarUpa hI svIkAra nahIM kare, kyoM ki aisA nahIM mAnane para padArthoM kI vyavasthA hI nahIM bana sakatI / isI prakAra eka-aneka, nitya-anitya aura tat-atan Adike viSayameM bhI jAna lenA cAhie / isa darzanako anekAntadarzana kahanekA kAraNa bhI yahI hai| isa darzanameM jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla ina dravyoMkI vyavasthA isI AdhAra para kI gaI hai| yaha janadarzanakI pRSThabhUmi hai / isa AdhArase jaba hama jIvake saMsArI aura mukta ina bhedoMpara dRSTipAta karate haiM to vidita hotA hai ki jIvakI kramase honevAlI ye do avasthAeM (paryAya) haiM / unakA upAdAna kAraNa vahI svayaM hai| usane apane ajJAnake kAraNa para dravyameM ekatvabuddhi kI, arthAt rAga (mithyAtva-rAga-dveSa)ke kAraNa para dravyako apanA lakSya (nimitta) banAyA, isalie use vikArI paryAya (saMsAra)kA pAtra honA pdd'aa| yadi vaha AkulatArUpa vikArI paryAyase mukti pAnA cAhatA hai to usakA pradhAna kartavya hai ki vaha bhUtArtharUpase jIvAdi nau padArthoM kA svarUpa jAnakara para dravyako lakSya banAneke sthAnameM yadi apane jhAyaka svabhAva AtmAko lakSya banAye to niyamase usake vikArI paryAyake sthAnameM avikArI (svabhAva) paryAyakI utpatti hogii| bhagavAn kundakunda samayasArameM kahate haiM suddhaM tu vijANaMto suddhaM cevappayaM lahai jiivo| jANato du asuddhaM asuddhamevappayaM lahai / / jo sakala upAdhise rahita AtmAko anubhavatA hai vaha niyamase zuddha AtmAko prApta Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. kAnajI svAmi-abhinandana graMtha hotA hai aura jo nimittAdikI upAdhi yukta (vikArI) AtmAko anubhavatA hai vaha niyamase azuddha AtmAko prApta hotA hai / mokSa jainadarzana ke abhyAsa aura tadanurUpa AcaraNakA sAkSAna phala hai / jo ise samajhakara svAvalambI banatA hai vahI mokSakA pAtra hotA hai / 191 abhAva catuSTaya zrI. paM. sUryanArAyaNajI upAdhyAya, jaina-bauddha-mImAMsAdarzanAcArya, ema. e. prAdhyApaka darzana - vibhAga zrI syA. ma. vi. vArANasI Tera kyA hai aura usakA padArtha vyavasthA meM kyA sthAna hai isa tathyakA nirdeza karate hue AcArya samantabhadrane yuktyanuzAsana ( kArikA 58 ) meM use vastuke dharmarUpase svIkAra karate hue kahA hai - ' bhavatyabhAvo'pi ca vastudharmaH / ' isase yaha spaSTa jJAta hotA hai ki jisa prakAra vaizeSika darzanameM abhAvako bhAvarUpa padArthoM se bhinna nIrUpasvabhAva sarvathA svatantra padArtha svIkAra kiyA hai usaprakAra jainadarzana use nIrUpasvabhAva svatantra padArtha svIkAra nahIM karatA | jainadarzana meM vivakSAbhedase usakA astitva svIkAra karanekA yahI kAraNa hai / udAharaNa svarUpa jIvadravyako lIjie' jIva hai' aisA kahane para prazna hotA hai ki vaha kisa apekSAse hai / uttara hogA - svadravyAdikI apekSA se hai / punaH prazna hotA hai ki jisa prakAra vaha Forest apekSA hai usI prakAra kyA vaha para dravyAdikI apekSA se bhI haiM to kahanA hogA ki nahIM, para dravyAdikI apekSAse vaha nahIM hai| isa prakAra jaise eka jIva svavyAdikI apekSA atirUpa aura paradravyAdikI apekSAse nAstirUpa siddha hotA hai vaise hI loka meM apanA apanA pRthak pRthak svatantra astitva rakhanevAle jitane bhI padArtha haiM ve bhI svadravyAdikI apekSA se astirUpa haiM aura paradravyAdikI apekSAse nAstirUpa siddha hote haiN| jainadarzana meM abhAvako bhAvAntarasvabhAva svIkAra karanekA yahI kAraNa hai / anekAntakA svarUpanirdeza karate hue AcArya amRtacandra samayasAra kI TIkA meM kahate haiM-- tatra yadeva sat tadeva asat / so unake isa kathanase bhI ukta arthakI hI puSTi hotI hai| isI tathyako spaSTa karate hue AcArya samantabhadra AtamImAMsA meM kahate haiM sadeva sarva ko necchet svarUpAdicatuSTayAt / asadeva viparyAsAnna cenna vyavatiSThate // spaSTa hai ki jainadarzana meM padArthako ekAntase na to bhAvarUpa hI svIkAra kiyA hai aura na ekAntase abhAvarUpa hI / kintu svadravyAdikI apekSA bhAvarUpase aura para dravyAdikI apekSA ererrari Best vyavasthA kI gaI hai| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janadarzana meM nIrUpasvabhAva abhAva svIkAra nahIM hai isakA spaSTa zabdoM meM nirdeza karate hue AcArya vidyAnanda aSTasahastrI ( pRSTha 93 ) meM likhate haiM na hi vayamapi bhAvAdarthAntaramevAbhAvaM saMgirAmahe, tasya nIrUpatvaprasaMgAta | isI tathyako duharAte hue AcArya prabhAcandra nyAyakumudacandra (pR. 475 ) meM likhate haiMyat sarvathA tucchasvabhAvaM na tad vastu, yathA gaganendIvaram / sarvathA tucchasvabhAvazva parairabhyupagato'bhAva iti / isa prakAra jainadarzana meM tucchasvabhAva abhAvako na svIkAra kara jitane bhI satsvarUpa padArtha haiM ve bhAvAbhAvAtmaka svIkAra kiye gaye hai| jisa prakAra jainadarzanameM tucchasvabhAva abhAvako aNumAtra sthAna nahIM hai usI prakAra ekAntase bhAvarUpa padArthako bhI sthAna nahIM hai, kyoMki yuktise vicAra karane para sarvathA abhAvarUpa aura sarvathA bhAvarUpa padArthakI siddhi nahIM hotI / pratyeka padArtha bhAvAbhAvarUpa kaise haiM isakI yaha saMkSepa meM mImAMsA hai / padArthako ekAntase bhAvarUpa mAnane para kyA ApattiyA~ AtI haiM aura unakA nirAkaraNa karaneke lie pratyeka padArtha dharmarUpase abhAvako kitane prakArakA mAnanA iSTa hai isakA nirdeza karate hue samantabhadra AtamImAMsA meM likhate haiM AcArya bhAvaikAnte padArthAnAmabhAvAnAmapahnavAt / sarvAtmakamanAdyantamasvarUpamatAvakam // 9 // kAryadravyamanAdi syAt prAgabhAvasya nihave / pradhvaMsasya ca dharmasya pracyave'nantatAM brajet // 10 // sarvAtmakaM tadekaM syAdanyApohavyatikrame / anyatra samavAye na vyapadizyeta sarvathA ||11|| Azaya yaha hai ki yadi padArthoM ko ekAntase bhAvarUpa svIkAra kiyA jAtA hai to eka to pratyeka padArtha sarvAtmaka ho jAyagA, dUsare pratyeka kArya anAdi ho jAyagA, tIsare anansa ho jAyagA aura cauthe kisI padArthakA koI nizcita svarUpa nahIM bnegaa| Age yahI siddha karake batalAte hue ve likhate haiM- prAgabhAvake nahIM mAnane para to kAryadravya anAdi ho jAyagA, pradhvaMsAbhAvake nahIM mAnanepara kArya dravya anantapane ko prApta ho jAyagA, anyApohake nahIM mAnane para pratyeka padArtha sarvAtmaka ho jAyagA aura atyantAbhAva ke nahIM mAnane para svarUpasAMkaryake prApta honeM se usakA vyapadeza karanA zakya nahIM hogA / yaha AcArya samantabhadrakA kathana hai| isa parase do bAteM vyakta hotI haiM- prathama to yaha ki jisaprakAra pratyeka padArtha bhAvarUpa hai usI prakAra abhAva bhI usakA dharma hai| dUsarI yaha ki ekAntase bhAvarUpa padArthako mAnane para jo cAra ApattiyA~ upasthita hotI hai unakA parihAra mahA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wa-THEORAHINImmarARINACHAmanupamaases ma mAyAmAlAmAla ROHITHAPKISAR ma kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha kA ATME MARAT karane ke lie abhAvako cAra prakArakA mAnanA iSTa hai-prAgabhAva, pradhvaMsAbhAva, anyonyAbhAva aura atyntaabhaav| . aba Age inake svarUpakA vicAra karanA hai| AcArya vidyAnandi aSTasahasrI ( 109) meM inake svarUpakA vicAra karate hae likhate haiM __ yadabhAve hi niyamataH kAryasyotpattiH sa prAgabhAvaH, yadabhAve ca kAryasya niyatA vipattiH sa pradhvaMsaH, svabhAvAntarAtsvabhAvavyAvRttiranyApohaH, kAlatrayApekSAbhAvo'tyantAbhAvaH / Azaya yaha hai ki jisakA abhAva hone para kAryakI niyamase utpatti hotI hai vaha prAgabhAva hai, jisakA abhAva hone para kAryakA niyamase nAza hotA hai vaha pradhvaMsAbhAva hai, anyake svabhAvase svasvabhAvakI vyAvRtti itaretarAbhAva hai aura kAlatrayameM jisakA abhAva hai vaha atyantAbhAva hai / ye cAra prakArake abhAva haiN| inake svIkAra karanepara jahA~ pratyeka dravyakI svatantratA parilakSita hotI hai vahA~ pratyeka kArya svakAla meM hotA hai yaha bhI jJAta ho jAtA hai| sAdhAraNataH anyonyAbhAva aura atyantAbhAvake svarUpa para dRSTipAta karanese aisA lagatA hai ki ina donoM meM vizeSa antara nahIM hai; kintu yaha bAta nahIM hai / AmmImAMmAkA vasunandidevAgamavRtti (kArikA 51)meM batalAyA hai ki jo vartamAna meM usarUpa na ho, kinnu kAlAntara meM umarUpa ho sake aise pudgaloMmeM itaretarAbhAva hotA hai| jaise kuTame paTakA abhAva itaretarAbhAva hai, kyoMki kuTa aura paTa ye donoM pudgaloMkI paryAya haiM / jo pudgala vartamAnameM kuTarUpa haiM ve kAlAntara meM paTarUpase pariNamita ho sakate haiM aura jo pudgala vartamAna meM paTarUpa haiM ve kAlAntarameM kuTarUpase pariNamita ho sakate haiM, isalie ina donoMmeM itaretarAbhAva hai| kintu jisakA jisameM tInoM kAloMmeM abhAva ho vaha atyantAbhAva hai| jaise jIvArUpase pudgalakA atyantAbhAva hai, kyoMki tIno kAloMmeM pudgala jIvarUpa nahIM pariNama sakatA / vaha vacana isa prakAra hai--- athetayorabhAvayoH ko vizeSa iti cana kuTe paTAbhAva itaretarAbhAvaH, kAdAcitkAlAntare tena svarUpeNa bhavati, zaktirUpeNa vidyamAnatvAna / atyantAbhAvaH punaH jIvatvena pudagalamyA bhAvaH kadAcidapi tattena svarUpeNa na bhavati / __ yahA~ itaretarAbhAvako svIkAra kara yaha batalAyA gayA hai ki pratyeka pudgaladravya meM vartamAna paryAyake samAna atIta aura anAgata paryAya zaktirUpase vidyamAna rahatI haiM aura atya. ntAbhAvako svIkAra kara yaha batalAyA gayA hai ki eka dravyakA dUsare dravyameM kisI bhI apekSAse praveza sambhava nahIM hai| kArya-kAraNaparamparAmeM jahA~ eka vyakI vivakSita paryAyako anya dravyakI vivakSita paryAyakA kAraNa kahA gayA hai vahA~ vaha mAna bAhya vyAtidvArA vivakSita kAryakA jJAna karAneke lie hI kahA gayA hai, isalie use upacAra kathana hI jAnanA cAhie / isa prakAra jainadarzanameM abhAva aura usake bhedoMkA svarUpa kyA hai tathA unako svIkAra karanese kyA lAbha hai isakA saMkSepameM vicAra kiyaa| P AHABHARASHALTE Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. - . TA stat: sarvajJatA pro. udayacandra jI jaina ema. e., darzanAcArya vArANasI 'sarva jAnAptIti sarvajJaH' isa vyutpattike anusAra sarvajJa zabdakA artha hai sapako jAnane vAlA / 'sarvajJa zabdameM jo sarva zabda hai usakA tAtparya trikAla aura trilokavartI samasta dravyoM aura unakI samasta paryAyAMse hai| jo trikAla aura trilokavartI samasta dravyoM aura unakI samasta paryAyoMko yugapat hastAmalakavat pratyakSa jAnatA hai yaha sarvajJa hai| isI tathyako spaSTa karate hue pakhaMDAgama prakRti-anuyogadvAra (sUtra 52)meM kahA hai saI bhayavaM uppaNNaNANadarisI....savvaloe savvajIve savvabhAve sammaM samaM jANadi passadi vihrditti| isI tathyako spaSTa karate hue AcArya kundakunda pravacanasAra (gAthA 47)meM likhate haiMjo jJAna yugapata saba AtmapradezoMse tAtkAlika aura atAtkAlika vicitra aura viSama saba padArthoM ko jAnatA hai usa jJAnako kSAyika kahate haiN| prazna yaha hai ki jIva niyata sthAna aura niyata kAlameM sthita hokara bhI trikAla aura trilokavartI samasta padArtho ko kaise jAnatA hai ? yaha prazna AcAryoke sAmane bho rahA hai| aba isa praznake samAdhAnasvarUpa prakRtameM dravyake svarUpakA vicAra karanA hai| AcArya samantabhadra usake svarUpakA nirdeza karate hue AptamImAMsAmeM likhate haiM nayopanayekAnnAnAM trikAlAnAM samuccayaH / avibhAibhAvasambandho dravyamekamanekadhA / / naigamAdi nayoM aura upanayoMke viSayabhUta bhUta, bhaviSyat aura vartamAna kAlasambandhI samasta paryAyoMke tAdAtmya sambandharUpa jo samuccaya hai usakA nAma dravya hai| vaha eka hokara bhI aneka hai| _isakA Azaya yaha hai ki pratyeka dravya vartamAna paryAyamAtra na hokara tInoM kAloMkI paryAyoMkA piNDa hai, isalie samaprabhAvase eka dravyake grahaNa honepara tInoM kAloMkI paryAyoMkA grahaNa ho jAtA hai / yataH jJAnakA svabhAva jAnanA hai, isalie vaha vivakSita dravyako samagra bhAvase jAnatA huA usakI trikAlavartI samasta paryAyoMko jAna sakatA hai yaha siddha hotA hai ___ aba isa bAtakA vicAra karanA hai ki vaha vivakSita kSetrameM sthita hokara bhI tIna lokavartI samasta padArthoM ko kaise jAnatA hai ? so isa praznakA samAdhAna yaha hai ki jaise dIpaka vivakSita kSetrameM sthita hokara bhI kSetrAntarameM sthita padArthoM ko prakAzatA hai usI prakAra jJAna bhI svakSetrase bhinna kSetrameM sthita padArthoM ko jAnatA hai isameM koI bAdhA nahIM AtI / amRtacandra AcArya devane puruSArthasiddhayupAyameM maMgalAcaraNa karate hue likhA hai ki vaha parama jyoti (kevalajJAna) mavad animal Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajI svAmi-abhinandana graMtha jayavanta hoo, jisameM darpaNatalake samAna samasta padArthamAlikA pratibhAsita hotI hai / jaise kSetrAntara meM sthita ghaTAdi padArtha darpaNa meM pratibimbita hote haiM vaise hI kSetrAntara meM sthita ghaMTAdi padArtha jJAnake viSaya hote haiM aura yaha asiddha bhI nahIM hai, kyoMki AbAla - gopAla yaha prasiddha hai / ataeva jo jJAna karaNa, krama aura AvaraNase rahita ho vaha tIna loka aura tIna kAlavartI samasta padArthoMko yugapat jAne isameM koI bAdhA nahIM AtI / jJAnake do prakAra haiM-- jJAnAkAra aura jnyeyaakaar| pratyeka jJAnakA jo jJeyAkArarUpa pari Namana hotA hai usakI vivakSA na kara mAtra sAmAnyarUpase jJAnake dekhane para vaha jJAnAkAra pratIta hotA hai aura jJeyAkArarUpa pariNamanakI vivakSAmeM vaha jJeyAkAra pratIta hotA hai| isase siddha hotA hai vi kevalajJAnakA jo pratyeka samaya meM pariNamana hai vaha tona loka aura trikAla - vartI samasta jJeyAkArarUpa hI hotA hai / kevalajJAna tIna loka aura trikAlavartI samasta padArthoM ko yugapat jAnatA hai yaha jo Agama meM kahA hai so usakA bhI tAtparya yahI hai / isase yaha jJAta ho jAtA hai ki jisane pUrI tarahase apane AtmAko jAna liyA usane sabako jAna liyA / usako dUsare zabdoM meM yoM bhI kahA jA sakatA hai ki jisane sabako pUrItarahase jAna liyA usane apane AtmAko pUrI tarahase jAna liyA / jAnanA jJAnakI pariNati hai aura vaha pariNati jJeyAkArarUpa hotI hai, isalie apane AtmA ke jAnane meM sabakA jAnanA yA sabake jAnane meM apane AtmAkA jAnanA A jAtA hai| samasta jJeyoMkI apekSA jaba usakA vyAkhyAna karate haiM taba vaha sabakA jAnanA kahalAtA hai aura jJAna pariNatikI apekSA jaba usakA vyAkhyAna karate haiM taba vaha AtmAkA jAnanA kahalAtA hai / isase yaha bhI jJAta ho jAtA hai ki sarvajJa jAnatA to sabako hai para vaha tanmaya ho kara nahIM jAnatA / udAharaNArtha eka aise darpaNako lIjie jisameM agnikI jvAlA prativimbita ho rahI hai| Apa dekheMge ki jvAlA uSNa hai, parantu darpaNagata pratibimba uSNa nahIM hotA / ThIka yahI svabhAva jJAnakA hai / jJAnameM samasta jJeya pratibhAsita to hote haiM, para jJeyoMse tanmaya na hone ke kAraNa jJAna mAtra unheM jAnatA to hai, tanmaya nahIM hotA / svAmI samantabhadra kevalajJAnakI isa mahimAko jAnakara sarvajJatAkI bar3e hI samartha zabdoMdvArA siddhi kI hai / ve AptamImAMsA meM likhate haiM sUkSmAntaritadUrArthAH pratyakSAH kasyacidyathA / anumeyatvato'gnyAdiriti sarvajJasaMsthitiH // 5 // sUkSma (paramANu Adi) antarita (rAma, rAvaNAdi) aura dUravartI (sumeru Adi) padArtha kisI puruSake pratyakSa avazya haiM, kyoMki ve anumeya haiM / jo anumeya hote haiM ve kisIke pratyakSa avazya hote haiM / jaise parvata meM agniko hama anumAnase jAnate haiM, kintu vaha kisI ke pratyakSa bhI hai| isase siddha hotA hai ki jo padArtha kisIke viSaya hote haiM ve anumAna ke Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HTRA ':ann. NANEE kisI ke pratyakSa avazya hote haiN| yataH sUkSma, antarita aura dUravartI padArtha anumAnase jAne jAte haiM, ataH unheM pratyakSase jAnanevAlA bhI koI honA caahie| aura jo unheM pratyakSase jAnatA hai vahI sarvajJa hai| niyama yaha hai ki anumAnajJAna vyAptijJAnapUrvaka hotA hai aura vyAnijJAna pratyakSajJAnapUrvaka hotA hai, kyoMki liMga aura liMgIkA kahIM para pratyakSa jJAna honepara hI anyatra vyApti jJAnake balase anumAna jJAnakI pravRtti hotI hai / isake vinA anumAna jJAnakI pravRtti nahIM ho sktii| yataH sUkSma, antarita aura dRravartI padArtha anumeya haiM. ataH ve kisIke pratyakSa bhI haiM yaha siddha hotA hai aura jimake ve pratyakSa haiM vahI sarvajJa hai yaha siddha hotA hai| isa prakAra ukta anumAna pramANake balase marvajJakI middhi ho jAne para bhI yaha vicAraNIya ho jAtA hai ki sarvajJa kauna ho sakatA hai ? AcArya mamantabhadrake sAmane bhI yaha prazna thA / unhoMne imakA samAdhAna karate hue batalAyA hai ki jisake ajJAnAdi doSoM ke sAtha unake nimitta rUpa jJAnAvaraNAdi karma dUra ho gaye haiM vaha nirdoSa aura nirAvaraNa honese sarvajJa hai, kyoMki pratyeka jIva kevalajJAnasvabhAva hai, phira bhI saMsArI jIvake anAdi kAlase ajJAnAdi doSa aura jJAnAvaraNAdi karmo kA sadbhAva pAyA jAtA hai| kintu jaba ukta prakAra ke antaraMga aura bahiraMga donoM prakArake maloMkA kSaya ho jAtA hai taba trikAla aura trilokavartI samasta padArthoM ko jAnane meM samartha kevalajJAna pragaTa ho jAtA hai| aba prazna yaha hai ki kyA kimI AtmAmeM sampUrNa doSoM aura AvaraNoMkI sarvathA hAni sambhava hai ? isake uttara meM AcArya samantabhadra kahate haiM ki kisI AtmAmeM doSa (ajJAna, rAga, dveSa aura moha ) tathA AvaraNa (jJAnAvaraNAdi karma)kI pUrNa hAni sambhava hai, kyoMki doSa aura AvaraNakI hAnimeM atizaya dekhA jAtA hai| kisI meM inakI kama hAni dekhA jAtI hai| dUsaremeM usase adhika aura tIsare meM usase bhI adhika hAni dekhI jAtI hai| isa prakAra uttarottara hAnimeM prakarSa dekhA jAtA hai / ataH koI aisA puruSa bhA honA cAhie jisameM doSa aura AvaraNakI hAnikA parama prakarSa ha' arthAta sampUrNa hAni ho| jisa prakAra soneko agnimeM tapAne para usameM vidyamAna azuddhatA Adi doSa aura malakI hAni hokara vaha pUrNa zuddha ho jAtA hai usIprakAra AtmadhyAnarUpI agnike dvArA dravyakarma aura bhAvakarmarUpI malake naSTa ho jAne para AtmA zuddha hokara usake ananta jJAna, ananta darzana, ananta sukha aura ananta vIrya Adi mvAbhAvika guNa pUrNampase pragaTa ho jAte haiN| tAtparya yaha hai ki yaha AtmA ajJAnAdi doSa aura cAra dhAti karmoM kA abhAvakara sarvajJa aura vItarAga ho jAtA hai| AcArya samantabhadra isI tathyako spaSTa karate hue AsamImAMsAmeM likhate haiM doSAvaraNayorhAninizeSAstyatizAyanAt / kacidyathA svahetubhyo bahirantarmalakSayaH // 4 // -- - Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajI svAmi- abhinandana graMtha isa prakAra kisI AtmA meM doSa aura AvaraNakI pUrNa hAnikI siddhipUrvaka sarvajJatAkI siddhi hone para yaha prazna hotA hai ki amuka AtmA meM doSa AvaraNakI pUrNa hAni ho gaI yaha kaise samajhA jAya ? isake uttara meM AcArya samantabhadra usI AptamImAMsA meM likhate haiM ki jisake upadiSTa vacanoM meM yukti aura zAskhase bAdhA na Ave, samajho vaha nirdoSa hai| tathA amukakA vacana yukti aura zAkhase avirodhI hai yaha pramANakI kasauTI para kasanese jAnA jA sakatA hai| spaSTa hai ki bhagavAn arihanta parameSThIke vacanoMmeM yukti aura zAstrase bAdhA nahIM AtI / isase jJAta hotA hai ki ve nirdoSa haiM aura jo pUrNa nirdoSa hotA hai vaha sarvajJa hotA hI hai| unakA vaha vacana isa prakAra hai sa tvamevAsi nirdoSo yuktizAstrAvirodhivAk / avarodho yadiSTaM te prasiddhena na bAdhyate || 6 || ukta zloka meM 'yuktizAstrAvirodhavAktva' hetuse nirdoSatA kI siddhi kI gaI hai aura samasta arihanta parameSThiyoMko yuktizAstrAvirodhivAk honese nirdoSa siddha kiyA gayA hai| unake vacana yukti aura zAstrase avirodhI isalie haiM ki unake dvArA pratipAdita tattvoMmeM pramANase koI bAdhA nahIM AtI hai / sarvajJatA jainadharmakA prANa hai / Agama aura anubhavase to usakI siddhi hotI hI hai / AcArya samantabhadra yukti se bhI sarvajJatAko siddha kara diyA hai / sAtha hI unake paravartI akalaMka, vidyAnanda, prabhAcandra aura anantavIrya Adi jitane bhI dArzanika AcArya hue haiM unhoMne bhI dRr3hatA ke sAtha usakA samarthana kiyA hai / sarvajJa hai aura vaha tIna loka aura trikAlavartI samasta jJeyoMko yugapat jAnatA hai yaha ukta rant sAra hai / vaha vartamAna aura atItako pUrI tarahase jAnatA hai aura bhaviSyako anizcitarUpase jAnatA hai aisA kathana karanevAloMne vAstava meM sarvajJako hI svIkAra nahIM kiyA / aura jo sarvajJako svIkAra nahIM karatA vaha apane AtmA ke astitvako kaise svIkAra kara sakatA haiM ? AcArya vIrasenane dhavalA pustaka 13 meM AtmA pA~ca jJAnasvabhAva hai ki kevalajJAnasvabhAva hai yaha prazna uThAkara usakA samAdhAna karate hue likhA hai ki vaha kevalajJAnasvabhAva hai / so unake isa kathanakA yaha tAtparya hai ki jisa AtmAmeM jJAnakI svabhAva paryAya pragaTa ho jAtI hai use ajJAta aisA kucha bhI nahIM rahatA / vaha atIta aura vartamAnake samAna bhaviSyako bhI samaprabhAva se jAnatA hai / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nimitta - naimittaka sambandha zrI lAlacanda amaracandajI modI rAjakoTa AtmAkA paradArtha ke sAtha bhale hI kartA-karma sambandha na ho, parantu nimitta - naimittika sambandha to hai na ? aisA prazna bhI utpanna hotA hai / LIMA vyApyavyApakabhAva se AtmA parapadArthakA kartA ho to tanmayapanekA prasaMga AtA hai aura jo nimitta - naimittikabhAvase parapadArthakA kartA bane to nityakartRtvakA doSa AtA hai, isalie nimittakartA bhI nahIM hai / AtmA jaba svayaM jJAtAsvabhAvase cyuta hotA hai taba rAgAdi vikArabhAvarUpa pariNamatA hai / usa samaya usa naimittikarUpa rAgako svasvabhAvakA Azraya nahIM hai, kintu karma Adi parapadArthakA Azraya hotA hai / isalie jisake Azraya se lakSyase vikAra hotA hai usa padArthako nimitta kahane meM AtA hai / ( pratyeka parapadArtha meM svabhAvase to jJeyapanA hai / ) rAgAdi vikAra svabhAvako bhUlanese utpanna hotA hai aisA na mAnakara karmake udayase vikAra hotA hai aisA mAnanevAlA nimittanaimittikasambandhako bhI jAnatA nahIM, isalie use Amatra-bandhakA bhI yathArtha jJAna ho sakatA nahIM / rAgAdi vikArakI utpatti kaise hotI hai isakI hI jise khabara nahIM hai use usakI utpatti kaise nahIM hotI isakI khabara kahA~se ho sakatI hai / isalie sarva prathama rAgakI utpattikA yathArtha kAraNa kyA hai use jAnane ke lie eka dRSTAnta dete haiM bambaI nagarI meM eka dhanADhya kuTumba rahatA thA / usa seThakA putra paradezameM vyApAra karatA thA / jisa zahara meM vyApAra karatA thA, usI zaharameM usake pitAkA mitra bhI rahatA thA / usane ekabAra bambaI meM rahanevAle apane mitra seThake nAma patra likhA ki mujhe pacAsa hajAra rupayoMkI AvazyakatA hai so Apa mere pAsa jo javAharAta aura gahane haiM unheM giravI rakhakara rupayA deneke lie yahA~ rahanevAle apane putrako patra likhanekI kRpA karanA, jisase vaha rakama mujhe yahA~ se mila jAya / ukta patra bambaIke seThake pAsa Anepara seThane paradezameM rahanevAle apane putrako likhA ki merA eka mitra seTha vahA~ rahatA hai| use kAma calAneke lie rupayoMkI AvazyakatA hai / so usake pAsase jabAharAta aura gahane giravI rakhakara usake peDhe pacAsa hajAra rupayA byAja para de denA / pitAjIkI taraphase Aye hue isa patrako putrane utAvalIse par3hA / kAraNa ki usakA sinemA dekhaneke lie jAnekA samaya ho gayA thA / isalie usane utAvalImeM patrakA pUrvArdha na par3hakara mAtra uttarArdha par3hA aura gahane giravI rakhe binA pacAsa hajAra rupayA de diye / pha Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R 0: kAnajI svAmi-abhinandana graMtha kAraNa ki rupayA de deneke lie uttarArdhameM likhA thA | parantu gahane giravI rakhakara denA ' pUrvArdhakA yaha aMza par3hA nahIM thA / isake bAda chaha mahInA hue hoMge ki vaha Arthika dRSTise kamajora par3a gayA, usakI pIr3hI bhI banda ho gaI / taba rupayA denevAle seThake putrako khabara lagI ki pitAjIkA mitra to kamajora ho gayA aura apanA rupayA gayA / yaha khabara milate hI usane bambaI apane pitAko patra likhA ki Apake likhanese jise pacAsa hajAra rupayA diyA thA vaha ApakA mitra Arthika dRSTise kamajora ho gayA hai aura apanA rupayA bhI jokhamameM A gayA hai, kadAcit baTTekhAte DAlanA par3e aisI sthiti utpanna ho gaI hai; isalie aba kyA karanA ? isa matalabakA patra bambaIke seThako milA / patrake milane para par3hakara usane vicAra kiyA ki bhAI aisA kaise likhatA hai / maiMne to javAharAta aura gahane giravI rakhakara use rupayA dene ko likhA thA / seThajIne tatkAla paradeza apane putrako patra likhA ki merA pahalA patra par3ho ! usameM maiMne yaha vAkya likhA hai- "javAharAta aura gahane giravI rakhakara usake peTe mere mitrako pacAsa hajAra rupayA denA / " taba putrane ukta vAkyavAlA patra phAyalameMse nikAla kara pddh'aa| patrake par3hate hI tatkAla apanI bhUla dikhAI dI ki utAvalomeM patra adhUrA par3A thA / alpa virAma takakA pUrvArdha par3hA nahIM aura uttarArdhakA adhUrA vAkya pddh'aa| par3hane meM bhUla ho gaI, isase aisA ho gayA / jo barAbara pUrA vAkya par3hA hotA to aisA nahIM hotA / yaha udAharaNa hai / isa parase jo siddhAnta phalita hotA hai vaha isa prakAra hai sarvajJa vItarAga paramAtmAkI vANImeM aisA AyA hai ki jaba jIva apane jJAyaka svabhAvako mUlatA hai--vabhAvase cyuta hotA hai tabhI vaha rAgAdi vikArarUpase pariNamatA hai / usa samaya usakA lakSya jisa parapadArthake Upara hotA hai use nimitta kahA jAtA hai aura rAgAdikako naimittika kahA jAtA hai| tathApi ajJAnI jIva bhagavAnakI vANIke 'svabhAvako bhUlanese rAga hotA hai' isa pUrvArdhako na par3hakara 'karmake udayase rAga hotA haiM' aisA mAnakara ekAnta karmake Upara rAga ke kartApanakA doSa mar3hatA hai / kintu bhagavAnakI vANImeM AyA huA 'karmake udayase rAga hotA hai' yaha uttarArdha kathana vyavahAranayakA vacana hai / tathApi ajJAnI jIva ekAntama vyavahAranayake kathanako grahaNakara azuddha upAdAnarUpa nizcayanayake kathanako chor3a detA hai / unakA kathana yathArtha hai aura yathArthakA nAma nizcaya hai / nimittapradhAna kathana upacAra hai aura upacArakA nAma vyavahAra hai / isalie karma - nimittake pakSapAtI jIva zrI samayasArajI zAstrakI gAthA 378-379 kA AdhAra dekara kahate haiM ki dekho, isameM likhA hai ki " jo para dravya AtmA ke rAgAdikA nimitta hai usI para dravyake dvArA hI zuddha svabhAvase yuta hotA huA rAgAdirUpase pariNamAyA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtA hai / " yadyapi pUrvokta zAstravacana meM sumpaSTa zabdoM meM kahA hai ki " zuddha svabhAvase cyuta hotA huA hI " so isakA tAtparya yaha hai ki jaba AtmA svatantrapane svayaM zuddha svabhAvase yuta hotA hai tabhI paradravya dvArA rAgAdirUpase pariNamAyA jAtA hai / isalie isa gAthAnase hI aisA siddha hotA hai ki jaba jIva svayaM zuddha svabhAvase cyuta hokara rAgAdi naimittika bhAvarUpase pariNamatA hai usa samaya rAgakA jo lakSya hotA haiM aise para dravyapara ris fatta kartApane kA Aropa AtA hai / isase yaha phalita huA ki karmake udayase rAga hotA nahIM, parantu jaba jIya svayaM zuddha svabhAvase cyuta hotA hai taba rAga hotA hai / AtmAkA dRSTise parapadArtha ke sAtha nimitta naimittikasambandhakA abhAva hote hue jo svabhAvako bhUlA hai usIko eka samaya puratA nimitta - naimittikasambandha hotA haiM, ataH Asrava-bandha hotA hai / aura usa Atra-bandharUpa nimitta-naimittikasambandhakA nirodha - abhAva hote hI saMbara, nirjarA, mokSa utpanna hotA hai / isalie AtmAko svabhAvadRSTise dekhanevara nimitta naimittika sambandha nahIM 1 parantu svayaMko jAnate hue apane meM jJAtA jJeya aisA sambandha cAlU rahate hue para padArthoM ke sAtha bhI jJAtA jJeyapanA ghaTita hotA hai / sva-paraprakAzaka svabhAva meM kartA-karma yA nimittanaimittika sambandha nahIM hai / upAdAna - nimittavicAra zrI 'yugala 'jI, ema. e., sAhityaratna, koTA upAdAna aura nimitta vastutaH kisI eka yA pRthaka-pRthaka padArthoM ke koI sthAyI nAma nahIM haiM, kintu abhiprAya vizeSase pradatta do saMjJAaiM haiM / vizvake sabhI padArthoMpara yaha niyama lAgU hotA hai / vizvake sabhI padArtha apanI apanI svAdhIna sImAke antargata rahate hue bhI paraspara pRthak pRthak nimitta - upAdAnabhAvakI sahaja zRMkhalA meM Abaddha haiN| yathA--- amantara pUrva paryAya viziSTa pratyeka dravyako upAdAna kahate haiM ( aSTasahasrI TippaNa pra. 219) aura upAdAnase honevAle kAryake sAtha usase bhinna eka yA ekase adhika anya jina padArthokI bAhya vyApti hotI hai unheM nimitta kahate haiM / tAtparya yaha hai ki vivakSita kAryake sAtha jisakI antarvyApti hotI hai usakI upAdAna saMjJA hai aura jisakI bAhya vyApti hotI hai usameM nimitta vyavahAra hotA hai ( samayasAra gAthA 84 AtmakhyAti TIkA ) / aisA vastusvabhAva hai ki pratyeka kArya meM bAhya Abhyantara upAdhikI samagratA hotI hai| isI tathyako spaSTa karate hue AcArya samantabhadra svayambhustotra meM kahate haiM Xin pha Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM9 kAnajI svAmi- abhinandana graMtha bAhyetaropAdhisamaprateyaM kAryeSu te dravyagataH svabhAva : / naivAnyathA mokSavidhizca puMsAM tenAbhivandyastvamRSirbudhAnAm ||60|| kAryoM meM jo yaha bAhya aura Abhyantara upAdhikI samagratA hai vaha Apake mata meM dravyagata svabhAva hai| ise yadi dravyagata svabhAva nahIM mAnA jAya to jIvoMko mokSavidhi nahIM bntii| aise apUrva tattvakA udghATana karaneke kAraNa RSi avasthAko prApta hue Apa budhajanoMka dvArA abhivandya haiM // 60 // yaha kArya-kAraNaparamparA ke anurUpa vastuvyavasthA hai| Age imI viSayako udAharaNa dekara spaSTa karate haiN| jaba koI chAtra adhyayana karatA hai to kabhI viziSTa kriyAyukta dUsarA vyakti (jise loka meM adhyApaka kahate haiM / pustaka aura prakAza AdikA use sAnidhya hotA hai aura kabhI inameM se kisI ekakA aura pradIpa Adi anya kisIkA sAnidhya hotA hai / yahA~ chAtrakA adhyayana yaha kArya hai jo usake jJAnaguNakI viziSTa avasthA ( paryAya ) hai, isalie vivakSita yogyatAsampanna vaha jJAnaguNa usa kAryakA upAdAna hai, kyoMki adhyayanarUpa kArya kI vivakSita yogyatAsampanna jJAnaguNake sAtha antarvyApta hai tathA viziSTa kriyAyukta dUsarA vyakti Adi nimitta haiM, kyoMki adhyayanarUpa kAryakI una viziSTa kriyAyukta manuSya Adike sAtha bAhya vyAmi hai / ava prakRta meM vicAra yaha karanA haiM ki yaha jo chAtrakA adhyayanakArya huA hai usakA yathArtha kAraNa kyA hai ? viziSTa kriyAyukta manuSya to usakA yathArtha kAraNa ho nahIM sakatA. kyoMki usake abhAva meM bhI adhyayana dekhA jAtA yA usake sadbhAvameM bhI adhyayanarUpa kArya nahIM dekhA jAtA / yahI bAta prakAza Adi para bhI lAgU hotI hai| itanA avazya hai ki jaba jaba chAtra adhyayana karatA hai taba taba ina sabakA yA inameM se kisI ekakA sAnidhya avazya hotA hai / yahI kAraNa hai ki kArya-kAraNaparamparAke vizAradoMne vivakSita kAryameM viziSTa avasthAyukta bAhya sAmagrI ke sadbhAvako svIkAra karake bhI use yathArtha kAraNa nahIM khaa| kintu aisA aniyama viziSTa yogyatA sampanna jJAnaguNa para lAgU nahIM hotA, kyoMki yadi usa chAtrako viziSTa yogyatAsampanna jJAnaguNa prApta na ho to viziSTa kriyAyukta itara manuSya AdikA sAnidhya hone para bhI usakA adhyayana kArya sampanna nahIM ho sakatA, isalie mAnanA hogA ki usa chAtra adhyayanarUpa kAryakA viziSTa yogyatAsampanna jJAnaguNa hI yathArtha kAraNa hai, anya nahIM / yahA~ koI tarka karegA ki yadyapi hama yaha mAna lete haiM ki kAryakI utpatti meM upAdAna kAraNakA honA Avazyaka hai, kyoMki vaha svayaM kAryarUpa pariNata hotA hai aura ima lie use yathArtha kAraNa kahanA bhI saMgata hai / para bAhya sAmagrIke (jisameM nimittakA vyavahAra hotA hai) na hone para bhI to kArya nahIM hotA, isalie jisa bAhya sAmagrI ke sadbhAva meM upAdAnarUpa Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RECA R EENAFRA60002. - anya dravyameM vivakSita kArya huA hai use bhI to yathArtha kAraNa kahanA caahie| use yathArtha kAraNa mAnane meM hicaka kaisI ? samAdhAna yaha hai ki jisa bAhya sAmagrIke sadbhAvameM vivakSita kArya hotA hai vaha svayaM to usa kAryarUpa vyApAra karatA nhiiN| kintu jaba anya dravyameM vivakSita kArya hotA hai tava usase bhinna bAhya sAmagrI apanA dusarA kArya karatI hai| jaise jaba chAtra zravaNa kArya karatA hai taba adhyApaka sunAnekI icchA tathA vacana aura kAyagata ceSTA karatA hai| aisA to hai nahIM ki chAtra aura adhyApaka donoM hI milakara eka dravyagata zravaNarUpa vyApAra meM upayukta hote hoN| yahI kAraNa hai ki prakRtameM adhyApakake sunAne kI icchA Adiko yathArtha kAraNa na kaha kara nimitta (upavarita) kAraNa kahA hai| vivakSita bAhya sAmagrIke sadbhAvameM yA use lakSya kara vaha kArya huA isalie to use nimittarUpase kAraNa kahA gayA para vaha svayaM usa kAryarUpa pariNata nahIM huA, isalie usameM vaha kAraNatA upacarita mAnI gii| isIkA nAma asadbhUta vyavahAra hai| vivakSita kArya hote samaya aisA vyavahAra to avazya hotA hai para vaha nizcayasvarUpa (upAdAnaupAdeyarUpa) na hone ke kAraNa asadbhUta hI hotA hai| aba prazna yaha hai ki yaha vyavahAra asadbhuta hI sahI para yadi aisA vyavahAra na ho to kyA nizcayamvarUpa upAdAna kAraNa upAdayarUpa ( kAryarUpa) pariNata ho sakatA hai| yadi nahIM, to aise vyavahArako bhI yathArtha kAraNa kyoM nahIM mAnA jAtA / udAharaNArtha mAnA ki samudra gvayaM lahararUpa pariNata hotA hai / kintu usakA yaha kArya viziSTa vAyukA yoga milane para hI hotA hai / jaba jaba samudrako viziSTa vAyukA yoga milatA hai taba taba samudra taraMga rUpase pariNana hotA hai aura jaba vAyukA yoga nahIM milatA taba usakA taraMgarUpa kArya bhI nahIM dekhA jAnA / ataH kAryakI utpattimeM jaise upAdAnakA honA Avazyaka hai usI prakAra nimittakA yoga milanA bhI Avazyaka hai / isalie jase yaha mAnA jAtA hai ki yadi upAdAna kAraNa na ho to kArya nahIM hotA vaise yaha mAnanA bhI upayukta hai ki yadi nimitta kAraNa na mile to bhI kArya nahIM hotA / isalie jisaprakAra kAryakI utpattimeM upAdAna kAraNa mukhya hai usIprakAra usameM nimitta kAraNako bhI mukhyatA milanI caahie| kAryameM donoMkI mukhyatA hai isa viSayako spaSTa karate hue zrI harivaMzapurANameM kahA hai sarvapAmeva bhAvAnAM pariNAmAdivRttayaH / svAntarvahiHnimittebhyaH pravartante samantataH ||srg 7 zlo. 5 // sabhI padArthoke pariNAma Adi vRttiyA~ apane antaraMga nimitta (upAdAna) aura bahiraMga nimittoMse saba prakArase pravartita hotI haiM / / 7-5 / / / tAtparya yaha hai ki koI kArya ho aura usakA nimitta na ho aisA to hai nhiiN| ataeva pratyeka kAryakI utpatti Abhyantara aura bAhya donoM prakArake kAraNoMse mAnanI cAhie / SHREE AGS KARI ARASHTRA HARYANA LAMIC ANAYAR Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JHARKHAND HARMA KHARESM9VORI PORARMirmire kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha - yadi inameMse eka bhI kAraNa na ho to kAryakI utpatti nahIM ho sakatI / jaise samudra meM jala to hai para use jaba taka vAyakA yoga nahIM milatA taba taka taraMgeM nahIM utthtiiN| yA vAyukA yoga to hai para zItakA yoga pAkara samudrakA jala yadi barpha bana gayA hai to bhI taraMgeM nahIM utthtii| spaSTa hai ki pratyeka kArya tabhI hotA hai jaba donoM kAraNoMkA yoga hotA hai, kisI ekake abhAvameM nahIM, ataH pratyeka kArya ke prati donoM kAraNoMkI mukhyatA hai, kisI ekakI nhiiN| ___ samAdhAna yaha hai ki pratyeka kArya pratyeka dravyakI eka paryAya hai, ataH jaina siddhAntake niyamAnusAra jisa dravyakI jo paryAya hotI hai vaha usIkA kArya hotA hai / tattvArthasUtrameM isI tathyako dhyAna meM rakha kara 'utpAda-vyaya-dhrauvyayuktaM sata // 29 / / sadvya lakSaNam // 30 // ' ina sUtroMkI racanA huI hai| isI tathyako dhyAnameM rakha kara AcArya kundakunda pravacanasArameM kahate haiM apariccattasahAveNuppAda-vaya-dhuvattasaMjuttaM / guNavaM ca sapajjAyaM taM davvaM ti buccati // jo apane svabhAvako na chor3akara utpAda-vyaya-dhruvatvase saMyukta hai tathA guNa-parvAyavAlA hai use dravya kahate haiM // yaha pratyeka dravyakA svarUpa hai| isake anusAra pratyeka dravyakA kArya usakI paryAyarUpa hI hotA hai, anya dravyakI paryAyarUpa nhiiN| ataH pratyeka kAryakI utpattimeM jinake sAtha usakI bAhya vyApti hai ese anya eka yA ekase adhika dravyoMkI paryAyoMmeM nimitta vyavahAra hone para bhI yathArthameM unase usa kAryakI utpatti nahIM hotI yaha siddha hotA hai| svAmI samantabhadrane isI tathyako dhyAnameM rakha kara yaha vacana kahA hai ki 'saba kAryoMmeM bAhya aura Abhyantara upAdhikI samagratA hotI hai yaha dravyagata svabhAva hai|' yahA~ AcArya samantabhadrake ise dravyagata svabhAva kahanekA Azaya yaha hai ki pratyeka dravya pratyeka samayameM pariNamanazIla hai| ataH usakA pratyeka samayameM svabhAvarUpa yA vibhAvarUpa koI na koI pariNAma avazya hotA hai| aisA to hai nahIM ki dravyake pariNamanazIla hone para bhI jisa samaya nimitta nahIM milate usa samaya usakA pariNAma ruka jAtA ho, utpAda vyayake siddhAntAnusAra dravya pratyeka samayameM pariNamana bhI karatA hai aura pratyeka samaya meM jaba jaba eka pariNAmakA vyaya karake jisa dUsare pariNAmako vaha utpanna karatA hai taba taba usa pariNAmake sAtha usakI antarvyApti bhI rahatI hai| yaha antAtikA niyama hai| bAhya vyAptikA niyama bhI isI prakAra hai| arthAt pratyeka dravyakA pratyeka samayameM jaba jaya pariNamanarUpa jo kArya hotA hai taba taba anya eka yA ekase adhika do Adi dravyoMkI jina paryAyoMke sAtha usa kAryakI bAhya vyApti hotI hai ve paryAya bhI usa samaya avazya hotI haiN| kAryake sAtha antarvyApti aura bAhya vyAptike svIkAra karanekA yahI tAtparya hai| ina donoMke eka kAlameM honekA niyama hai aura yaha tabhI bana sakatA hai jaba ise dravyagata mvabhAva svIkAra kiyA jaay| isalie kisI eka dravyakA kArya usase bhinna dUsare Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - strointer x . " SROS BREAadhna * . .. . Trmerammam E- dravyase hotA hai yaha to trikAlameM mAnA nahIM jA sktaa| yahI kAraNa hai ki pratyeka dravyake pratyeka kAryameM asadbhUta vyavahAranayase nimittako svIkAra karake bhI use upacarita kAraNa hI svIkAra kiyA hai, yathArtha kAraNa nhiiN| aba prazna yaha hai ki yaha to AbAla-vRddha pratyeka vyaktiko spaSTa pratibhAsita hotA hai ki bAhya sAmagrIkA yoga milane para kArya avazya hotA hai aura nahIM milane para nahIM hotaa| jaise miTTIko kumbhakAra AdikA yoga milane para ghaTa avazya banatA hai aura aisA yoga nahIM milane para nahIM bntaa| aisI saba miTrI samAna hai jisameM se kisI bhI miThose kabhI bhI ghaTa banAyA jA sakatA hai| kintu miTTImeM ghaTake lie vyApAra karate hue yadi kumbhakAra apanA vyApAra roka detA hai to vaha ghaTa bananekA kArya adhUga raha jAtA hai aura yadi usa miTTImeM ghaTa banAne ke anurUpa vaha vyApAra karatA rahatA hai to umameMse ghaTa kArya bhI niSpanna ho jAtA hai, ataH ghaTake sAtha miTTIkI antayAnike rahane para bhI jima eka yA ekase adhika kAraNoMke mAtha usakI (ghaTakI) bAhya vyApti hai se kumbhaka ra Adika vyApArako hI kAraNa rUpase pramukhatA milanI caahie| yathArthameM kAryakI utpAdaka bAhya sAmagrI hI hotI hai, upAdAna sAmagrI nhiiN| upAdAnakA grahaNa to kevala isalie kiyA jAtA hai ki kAryakI utpatti usameM hotI hai| usake grahaNakA yaha tAtparya nahIM ki vaha apane kAryako svayaM karatA hai| yaha bhI eka prazna hai| samAdhAna yaha hai ki praznakartAne vastutaH upAdAna aura nimittake yathArtha arthako na samajha kara hI yaha prazna kiyA hai| hama Agamake anumAra yaha pUrva meM hI likha Aye haiM ki jisameM uttara kAla meM vivakSita kArya hotA hai mAtra usakA nAma upAdAna nahIM hai| kintu vivakSita kAryake pUrva samayameM sthita viziSTa paryAyayukta dravyakA nAma upAdAna kAraNa hai| aba vicAra kIjie ki jisa miTTIse uttara kAlameM ghaTa bananavAlA hai vaha khetameM par3I huI miTTI kyA ghaTakA upAdAna kAraNa hai| upAdAnake ukta lakSaNake anusAra yadi vaha vAstava meM ghaTakA upAdAna hai to agale samayameM hI usase ghaTa kArya ho jAnA caahie| parantu aisA to hotA nhiiN| kintu madhyake kAlameM asaMkhyAta paryAya (kArya) hone ke bAda hI usase ghaTa kArya niSpanna hotA hai| ataH jisa samayameM usase ghaTa kArya niSpanna huA usake anusAra pUrva samayameM hI use ghaTakA upAdAna mAnanA yukti aura Agama donoMse sammata hai| kevala apanI tarkaNAke AdhAra para jisa miTTIse ghaTa banA usake samAna pratIta honevAlI saba miTTIko ghaTakA upAdAna kAraNa mAnanA ucita nahIM hai| __ yaha to upAdAnakA vicAra hai| aba nimittakA vicAra kiijie| kumbhakAra vivakSita miTTIse ghaTa banAnA cAhatA hai| usake lie vaha vyApAra bhI karatA hai| kintu prathama samayamai vaha miTTI ghaTa nahIM bntii| dUsare samayameM bhI vaha ghaTa nahIM bntii| kumbhakArakA vyApAra ghaTa banAneke lie barAvara cAlU hai para usake ghaTa paryAyake lie vyApAra karane para bhI asaMkhyAta samaya taka vaha miTTI ghaTa nahIM bntii| ghaTa utpanna karaneke lie kumbhakAra kitanA hI jora Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha com s - (bala) kyoM na lagAve tathApi miTTIse ghaTa paryAya taka honevAlI apanI saba paryAyoMmeMse gujarane ke pahale vaha miTTI ghaTa nahIM bntii| isa kAla meM kumbhakArakA jitanA bhI vyApAra hai vaha saba ekamAtra ghaTa banAne ke lie ho rahA hai phira bhI vaha miTTI niyata paryAyoMmeMse jAneke pUrva ghaTa nahIM bana rahA hai| isakA kyA kAraNa hai ? kAraNa spaSTa hai| bAta yaha hai ki jisa prakAra miTTIke bAda ghaTa taka honevAlI saba paryAyoM se gujaranA usakA sunizcita hai usI prakAra kumbhakArakA una paryAyoMke lie vyApAra karanA bhI sunizcita hai| na to miTTI apanI paryAyIko Age-pIche kara sakatI hai aura na kumbhakAra hI apane vyApArake kramako badala sakatA hai / jisa prakAra ke vyApArako vaha khetase miTTI lAte samaya karatA hai uma prakAra ke vyApArako vaha ghaTa paryAyakI niSpattike samaya nahIM krtaa| aura jisa prakArake vyapArako vaha ghaTa niSpattike samaya karatA hai usa prakArake vyApArako vaha khetase miTTI lAte samaya nahIM krtaa| isakA artha huA ki khetase miTTI lAneke samayase lekara usake ghaTa banane takake jitane kArya haiM, kumbhakArake vyApAra bhI utane hI prakArake haiM aura ina donoM prakArake vyApAroMkA parampara yoga hai| ekake hone para dusarA usake anurUpa hotA hI hai| isameM phera-badala koI kara nahIM sktaa| isI tathyako dhyAnameM rakha kara bhaTTAkalaMkadevane aSTazatImeM yaha vacana kahA hai tAdRzI jAyate buddhiH vyavasAyazca tAdRzaH / sahAyAH tAdRzAH santi yAdazI bhavitavyatA / / bhavitavyatA arthAta jisa kAlameM jisa dravyase jaisA kArya honA hotA hai vasI hI manuSyakI buddhi hotI hai. puruSArtha bhI vaisA hI hotA hai aura mahAyaka bhI basa hI milate haiN| yahA~ bhaTTAkalaMkadeva bhavitavyako pradhAnatA de rahe haiN| manuSyakI buddhi, usake puruSArtha aura anya sahAyakoMko nhiiN| aisA kyoM, jabaki kAryakI utpattimeM Abhyantara mAmagrIka samAna bAhya sAmagrIkA honA Avazyaka hai| taba phira yahA~ mAtra Abhyantara mAmagrIko mukhyatA kyoM dI gaI hai| spaSTa hai ki bhaTTAkalaMkadeva svayaM yaha anubhava karate haiM ki kAryameM mukhyatA mAtra Abhyantara sAmagrIko hai| usake hone para bAhya sAmagrI to milatI hI hai| jainAgamameM batalAyA hai ki dravyaliMgake hone para bhAvaliMga honA hI cAhie isakA koI niyama nhiiN| parantu bhAvaliMgake hone para dracyaliMga hotA hI hai aisA niyama avazya hai so isa kathanakA bhI yahI tAtparya hai ki jaba jisa kAryake anurUpa Abhyantara sAmagrI hotI hai taba bAhya sAmagrI, jo lokameM usakI sahAyaka kahI jAtI hai, avazya milatI hai / isa niyamakA apavAda nahIM hai| nizcaya aura vyavahArakA aisA hI yoga hai| lokameM anAdi kAlase jitane bhI kArya hue, ho rahe haiM aura hoMge una sabameM eka mAtra isI niyamako lAgU samajhanA caahie| yahA~ upAdAnakI nizcaya saMjJA hai, kyoMki vaha sva hai aura nimittakI vyavahAra saMjJA hai, kyoMki vaha para hai| kAryakI utpatti svase ho hotI hai, PER Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parase nahIM hotI / parantu kArya para dravyakI jisa paryAyake sadbhAvameM yA use lakSya kara hotA hai, usake dvArA usa kAryakA jJAna karAne ke abhiprAyase umameM parAzritapanekA vyavahAra avazya kiyA jAtA hai| yahA~ vyavahArakA lakSaNa hI yaha hai ki jo anyake kAryako anyakA kahe use vyavahAra kahate haiN| spaSTa hai ki kArya to upAdAnase hI hotA hai| kyoMki vaha usakI paryAya hai| nimittase nahIM hotA, kyoMki vaha usakA pariNAma nhiiN| paranta nizcayake sAtha vyavahArakI yati batalAne lie nimittase kArya huA esA vyavahAra avazya kiyA jAtA hai jo saprayojana honese AgamameM grAhya mAnA gayA hai| pratyeka manuSya kSAyika sabhyagdarzanakI utpattikA prArambha kevalI aura zrutakevalIke pAdamUlameM hI karatA hai aimA niyama hai| para isakA itanA hI tAtparya hai ki jaba jaba kisI manuSyako kSAyika samyagdarzanakI utpatti hotI hai taba taba aisA yoga avazya hotA hai| isase adhika usakA dUsaga abhiprAya nahIM / anyathA una maba vedakasamyagdRSTiyoMko kSAyika samyagdarzanakI utpatti honI cahie jo kevalI aura zrutakevalIke pAdamUlameM avasthita haiN| parantu aisA nahIM hotaa| kintu jisa manuSyaka kSAyika samyagdarzanako utpanna karanekA pAkakAla AjAtA hai usIko usakI utpatti hotI hai aura yoga bhI usIke anurUpa milatA hai| yadi pAkakAlako pradhAnatA na dI jAya to vahI manuSya ina donoMka pAdamUlameM varSoM se raha rahA hai aura vedaka sabhyagdRSTi bhI hai| phira kyA kAraNa hai ki pahale usakI utpatti nahIM huii| isase siddha hai ki pratyeka kArya svakAlakai prApta hone para hI hotA hai, anya kAla meM nahIM / pratyeka kAryakI utpattikA aisA hI yoga hai, use anyathA nahI kiyA jA sktaa| yadyapi kAyotpattikI yaha amiTa vyavasthA hai tathApi yaha saMsArI prANI apane ajJAnavaza rAmA mAnatA hai ki 'maiMne anya dravyaka isa kAryako kiyA, maiM cAhU~ to isameM ulaTa-phera kara hU~ Adi / are mUva ! tujhameM jaba apanI paryAyoM meM ulaTa-phera karanekI kSamatA nahIM hai taba tUM dRmareke kAryoM ko karane yA ulaTa-phera karanekA ahaMkAra kyoM karatA hai| svAmI samantabhadra ese annAnI prANIka isa ahaMkArako bhale prakAra jAnate the / yahI kAraNa hai ki ve isake isa ahaMkArako ghar3Aneke abhiprAyase kArya-kAraNa paramparAkI samyak vyavasthAkA jJAna karAte hue svayaMbhUmtotrameM likhate haiM alaMdhyazaktirbhavitavyateyaM hetudvyaavisskRtkaaryliNgaa| __ anIzvaro janturahaMkriyAtaH saMhatya kAryeSviti sAdhvavAdI : // 33 // Apane (jinadevane) yaha ThIka hI kahA hai ki hetudvayase utpanna honevAlA kArya hI jisakA jJApaka hai aisI yaha bhavitavyatA alaMdhyazakti hai, kyoMki saMsArI prANI svayaM parake kArya karanemeM yA. apanI paryAyoM meM hera-phera karanemeM asamartha hote hue bhI 'maiM isa kAryako kara sakatA hU~' isa prakArake ahaMkArase pIr3ita hai| kintu vaha usa (bhavatiSyatA)ke binA aneka sahakArI kAraNoMko milAkara bhI kAryoM ke sampanna karane meM samartha nahIM hotA // 33 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajI svAmi- abhinandana graMtha yahA~ para AcArya samantabhadra aise ajJAnI prANI ke lie 'jantu' zabdakA prayoga kara rahe haiN| isase jJAta hotA hai ki jisa prakAra lokameM 'jantu' zabda kSudra prANIke lie prayukta hotA hai| ubhI prakAra svAmI samantabhadra ukta prakArakI dhAraNAko bho ati kSudra ajJAnamUlaka mAnate haiM / tabhI to unhoMne aisI dhAraNAvAle prANIko 'jantu' zabda dvArA saMbodhita kiyA hai / aisA do prakArakA ullekha nimitta hai use prAyogika nimittakAraNoM ko do bhAgoM meM jinAgama meM kAryoM ke lie prAyogika kArya aura visrasA kA AyA hai / vahA~ batalAyA hai ki jisa kArya meM puruSakA prayatna bAhya kArya kahate haiM aura zeSakI visramA kArya saMjJA hai / uttara kAlameM vibhAjita kiyA gayA dRSTigocara hotA hai-- eka ve jo apane kriyA- vyApAra dvArA nimitta hote haiM / jaise vAyu Adi / aura dUsare ve jo apanI mAtra upasthitidvArA nimitta hote haiN| isa kAraNa jaina paramparAmeM nimittakAraNa ke prerakanimitta aura udAsInanimitta kAraNa aise do bheda kiye jAne lage haiM / isa parase kucha vidvAn aisA artha karate hue pratIta hote haiM ki jo nimitta apanI preraNAdvArA kisI bhI kAryako niyata samayase Age-pIche kara dete haiM unakI preraka kAraNa saMjJA haiM aura zeSakI udAsInanimitta saMjJA hai | preraka kAraNake viSaya meM apane isa mantrako puSTa karane ke lie ve vyavahAranayakI mukhyatAse AgamameM pratipAdita akAlamaraNa, saMkramaNa, utkarSaNa, apakarSaNa aura udIraNA Adiko udAharaNa rUpameM upasthita karate haiN| kintu unakA yaha kathana nizcaya vyavahArakI paddhati svarUpako na samajhanekA hI phala hai / AgamameM tA yaha kathana nimittoMkI mukhyatA dikhalAne ke lie hI kiyA gayA hai / isakA yadi koI yaha artha kare ki upadAna kAraNa ke abhAva meM yadi koI kArya kevala nimittoMke balase ho jAyagA to usakA aisA artha karanA kArya-kAraNaparamparAko anabhijJatAkA hI sUcaka mAnA jAyagA / jaba ki Agama meM upAdAnakA yaha lakSaNa kiyA hai ki anantara pUrva paryAyaviziSTa dravvako upAdAna kAraNa kahate haiN| aisI avasthA meM isa lakSaNake anusAra upAdAna kAraNake abhAva meM kevala nimittake balase koI kArya ho jAyagA yaha kaise mAnA jA sakatA hai / arthAt nahIM mAnA jA sakatA / ataeva kArya mAtra upAdAnase hI hotA hai aura jaba kArya hotA hai taba usakA koI nimitta avazya hotA hai yaha jo AgamakA abhiprAya hai use hI yathAvata mAnanA cAhie / pratyeka kAryake prati saba nimitta samAna haiM isa tathyako dhyAna meM rakhakara AcArya pUjyapAda uccha abhiprAyakI puSTi karate hue iSTopadeza meM kahate haiM nAjJo vijJatvamAyAti vijJo nAjJatvamRcchati / nimittamAnamanyastu gaterdharmAstikAyavat // 35 // ajJa vijJatAko nahIM prApta hotA aura vijJa ajJatAko nahIM prApta hotA / itanA avazya hai ki jisaprakAra gatikriyAkA dharmAstikAya nimittamAtra hai usIprakAra anya saba padArtha nimittamAtra haiM // 35 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - CHAR BA R AMETHARAASAR bhaTTAkalaMkadeva bhI isI tathyako svIkAra karate hue tattvArthavArtika (a. 1 sUtra. 20 ) meM kahate haiM yayA mRdaH svayamantarghaTabhavanapariNAmAbhimukhye daNDa-cakra-paurupeyaprayatnAdi nimittamAtraM bhavati / yataH satsvapi daNDAdinimitteSu zarkarAdipracito mRtpiNDaH svayamantarghaTabhavanapariNAmanirutsakatvAnna ghaTIbhavati, atA mRtpiNDa eva bAhyadaNDAdinimittasApekSa AbhyantarapariNAmasAnidhyAd ghaTo bhavati na daNDAdaya iti daNDAdInAM nimittamAtratvaM bhavati / jaise miTTIke svayaM bhItara ghaTabhavanarUpa pariNAmake abhimukha hone para daNDa, cakra aura puruSakRta prayatna Adi nimittamAtra hote haiM, kyoMki daNDAdi nimittoMke rahane para bhI bAlukAbahula miTTI kA piNDa svayaM bhItara ghaTabhavanarUpa pariNAma (paryAya) se nirutsuka honeke kAraNa ghaTa nahIM hotA, ataH bAhya meM daNDAdi nimitta sApekSa miTTIkA piNDa hI bhItara ghaTabhavanarUpa pariNAmakA sAnidhya honese ghaTa hotA hai, daNDAdi ghaTa nahIM hote, isalie daNDAdi nimitta mAtra haiN| upAdAna aura nimitta inakI yuti hai, isalie kevala upAdAnase kAryakI utpatti mAnane para ekAntakA prasaMga AtA hai yaha kahanA bhI yuktiyukta nahIM hai, kyoMki upAdAna svayaM kAryakA prAgabhAvarUpa hai, jaba ki nimittakA usameM atyantAbhAva hai aura anekAnta do draSyoMmeM ghaTita nahIM hotA, kyoMki pratyeka vastu svayaM anekAntasvarUpa hotI hai| ataH jisaprakAra svarUpakI apekSA kAryarUpa dravyameM nimittakA atyantAbhAva hai usIprakAra kAraNakI apekSA bhI kAryadravyameM nimittakA atyantAbhAva hai / aura jisakA jisameM atyantAbhAva hotA hai vaha usakA svarUpa na hone ke kAraNa na to kArya hI hotA hai aura na kAraNa hI / yahI kAraNa hai ki pratyeka kAryameM nimittako svIkAra karake bhI use vyavahArahetu hI kahA hai| ataeva prakRtameM yahI anekAnta ghaTita hotA hai ki yathArtha heturUpase kAryameM upAdAnakI asti hai aura nimittakI nAsti hai / yahI kAraNa hai ki vyavahAra pakSako gauNa karake nizcaya pakSakI mukhyatAse samayasArameM yaha vacana kahA hai aNNadavieNa aNNadavyassa Na kIrae guNuppAo / tamhA u savvadavyA utpaJjate sahAveNa // 372 / / anya dravyake dvArA anya dravyake guNa (vizeSatA-paryAya) kA utpAda nahIM kiyA jAtA, isalie sabhI dravya apane-apane svabhAvase utpanna hote haiM // 372 / / isakI TIkA karate hue AcArya amRtacandra kahate haiM-- na ca jIvasya paradravyaM rAgAdInutpAdayatIti zasyam , anyadravyeNAnyadravyaguNotpAdakaraNasyAyogAta, sarvadravyANAM svabhAvenaivotpAdAt / aura para dravya (dravyakarma-nokarma) jIvake rAgAdikoMko utpanna karate haiM aisI zaMkA nahIM Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajI svAmi-abhinandana graMtha karanI cAhie, kyoMki anya dravyake dvArA anya dravyake guNoM (paryAyoM) ko utpanna karanekA ayoga hai| kAraNa ki sabhI dravyoMkA svabhAvase hI utpAda hotA hai / yaha hai upAdAna aura nimittakI kAryake prati vAstavika sthitikA svarUpAkhyAna / jo bhavya ise isI rUpa meM antaHkaraNa pUrvaka svIkAra karatA hai vaha niyamase mokSabhAgI hotA hai / munidharma aura gRhasthadharma zrI premacanda jaina ema. e., vArANasI jainadharma meM mokSamArga para ArUr3ha vyakti do bhAgoM meM vibhakta kiye gaye haiM- gRhasthadharma aura munidharma / gRhasthadharma apavAda mArga hai aura munidharma utsarga mArga / jo vyakti svarUpasthitirUpa cAri sadbhAva meM savikalpadazAmeM 28 mUlaguNoM aura tadAzrita bAhya kriyAkA samyak prakAra se pAlana karate haiM unake munidharma hotA hai / inake mithyAtvake sAtha tIna kapAyoMkA abhAva hokara dasaveM guNasthAna taka mAtra saMjvalana kapAyakA sadbhAva pAyA jAnA hai / cAritra ke do bheda haiM- sarAga cAritra aura vItarAga cAritra / tIna kapAyoMke abhAva meM jo AtmAkI svarUpasthitirUpa vItarAga pariNati hotI hai usakI vItarAga cAritra saMjJA hai / yaha AtmAkI svabhAva pariNati hone ke kAraNa ise nizcaya cAritra bhI kahate haiM / kintu isake sAtha chaTaveM guNasthAna meM buddhipUrvaka aura sAtaveMse dasave guNasthAna taka apUrva jo kapAlezakA sadbhAva pAyA jAtA hai vaha yadyapi rAgAMza hai phira bhI vItarAga cAritra ke sAtha usakA sadabhAva honeke kAraNa usakI sarAgacAritra saMjJA hai / AcArakA pratipAdana karanevAle caraNAnuyoga ke zAstroM meM mukhyarUpase isa sarAgacAritrako lakSya kara munidharma aura gRhasthadharmakA nirupaNa huA hai| isa parase yadi koI bAla vikalparUpa yA kriyArUpa pravRttiko sunidharma mAne to yaha usakI sabase bar3I bhUla hai / nizcaya cAritra ke abhAva meM aisA pravRttirUpa cAritra to isa jIvane anAdi kAlase ananta bAra prApta kiyA para usase ise paramArthakI prApti nahIM huI / vaha paramArthakI prAptikA mArga bhI nahIM hai / nizcaya cAritrakI usake sAtha bAhya vyApta honeke kAraNa vaha to nizcaya cAritrake jJAna karAnekA eka sAdhanamAtra 1 Agama meM dravyaliMga aura bhAvaliMga ina do liMgoM kA nirupaNa huA hai / vahA~ batalAyA arthAt aisA jIva jisane hai ki jisake bhAvaliga hotA hai usake dravyaliMga hotA hI hai / tIna kapAyoMkA abhAva kara diyA hai, caraNAnuyoga meM batalAI huI vidhike anusAra 28 mUla guNoMkA samyak prakArase pAlana karatA hai, caturmAsako chor3akara grAmameM eka dina aura nagara meM adhika se adhika pA~ca dina taka rahatA hai, 46 doSa aura 32 antarAyoMko TAlakara AhAra. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AND RANDONATABASATIRE - MANTRA WR letA hai, svAdhyAyameM kAma AnevAle eka-do zAkhoMko chor3akara adhika zAstrAMkA saMgraha nahIM karatA, yAtrAdike bahAne moTara, gAr3I yA anya kisI prakArake parigrahako prApta karanekI ceSTA nahIM karatA aura na unako prApta karanekA upadeza hI karatA hai, garmI, saradI aura varSAjanya bAdhAko dUra karaneke sAdhanoMko parigrahameM parigaNita karake unakA bhI upayoga nahIM karatA, gRhasthoM aura gRhasthastriyoMke sAtha dharmopadeza dene taka hI samparka rakhatA hai, panthasambandhI pravRttivizeSako protsAhana nahIM detA, bhagavAn marvajJa vItarAga dvArA pratipAdita vacanako hI Agama mAnatA hai, striyA~ guru mAnakara munika zarIrakI vaiyyAvRtya nahIM kara sakatI, yaha kathA to dUra raho, ve jina pratimAkA bhI sparza nahIM kara sakatIM aura na abhiSeka kara sakatI haiM, kyoMki AgamameM gaNinIko bhI AcAyase kamase kama pAMca hAtha dUra baiThane kA nirdeza hai, ve sammukha hokara AcAryase dharmakathA bhI nahIM kara sakatI / yaha AgamakA abhiprAya hai| ise dhyAnameM rakhakara jo AyikA yA zrAvikAke sAtha kisI bhI prakArakA vArtAlApa nahIM karatA aura na veyyAvRtya karAtA hai vahI 28 mUlaguNoMkA samyak prakArase pAlana karanekA adhikArI mAnA gayA hai / jisake bhAvaliMgake sAtha ukta prakArakA dravyaliMga pAyA jAya vahIM mokSamArgakA sAkSAt anusartA muni hotA hai, anya nahIM, kyoMki bhAvaligaka abhAvameM dravyaliMgakI mokSamArgameM koI kImata nhiiN| yaha saMkSepameM munidharma hai / jo pUrI tarahase munidharmako pAlanemeM asamartha hai aura jisake do kapAyoMkA abhAva hokara mvarUpasthinirUpa nizcaya cAritrake sAtha pAMca aNuvrata, tIna guNavata aura cAra zikSAvrata yaha bAraha prakArakA savikalparUpa bAya cAritra hatA hai usake jinamatameM gRhasthadharma mAnA gayA hai| gyAraha pratimAe~ Antarika zuddhikI vRddhi ke sAtha inhIM vAraha bAtoMkA parivardhita rUpa haiM / munidharmake sanmukha huga bhavyako kramazaH unakI prApti hotI hai, kyoMki aisA niyama hai ki jimakaM citnameM saMsAra, zarIra aura bhogoMke prati saMvega aura vairAgya hokara munidharmako aMgIkAra karanekA bhAva hone para bhI jo use svIkAra karanemeM asamartha hai usIke gRhasthadharma hotA hai / isake adhikArI manuSyoMke samAna tiryazca bhI mAne gaye haiN| yaha to mAnI huI bAta hai ki mokSamArga meM prathama sthAna samyagdarzanako prApta hai, kyoMki 'dasaNamUlo dhammo' samyagdarzana dharmakA mUla hai esA jinavacana hai / ataeva jo samyagdRSTi hai usake hI jaba paMca parameSThIko chor3akara lokameM prasiddha zAsanadevatA Adi anya kisIke prati Adara-anugrahakA bhAva nahIM hotA, jo ATha mada, tIna mUr3hatA, chaha anAyatana aura zaMkAdi ATha doSoMse sarvathA rahita hokara nizaMkita Adi ATha aMgoMkA samyak prakArase pAlana karatA hai / aisI avasthAmeM jo pratI gRhastha hai usake savikalpa dazAmeM mAtra pA~ca parameSThIkA hI Azraya rahe, vaha zAsanadevatA AdikA Adara-satkAra na kare aura na karanekA upadeza kare yaha spaSTa hI hai| AgamameM AtmAke tIna stara batalAye haiM-yahirAtmA, antarAtmA aura paramAtmA / jo gharameM ekatvabuddhi karatA hai aura parase apanA hAni-lAbha mAnatA hai vaha bahirAtmA hai| tathA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 kAnajI svAmi- abhinandana graMtha jo AtmapariNatiko karmacetanA aura karmaphalacetanArUpa na svIkAra kara mAtra jJAnacetanArUpa anubhavatA hai vaha antarAtmA hai / antarAtmA ke jaghanya, madhyama aura utkRSTa ye tIna bheda haiN| ina tInoMmeM jJAnacetanArUpa anubhavana kriyAkI samAnatA hone para bhI vItarAga pariNatikI vRddhike kAraNa hI ye tIna bheda hue haiM / uttarottara kaSAya hAnike sAtha savikalpa pariNatikI vicitratA dekhakara bAhyameM usake AdhArase yadyapi unako avarita samyagdRSTi, dezavirata aura sakalavirata aisA nAmakaraNa kiyA jAtA hai para antaraMga meM isakA mUla kAraNa vItarAga pariNatikI vRddhi hI hai / paramAtmAkA artha spaSTa hI hai / jisameM karmacetanA aura karmaphalacetanAkA sarvathA abhAva hokara jo mAtra jJAnacetanAkA bhoktA hai vaha paramAtmA hai / mokSamArga meM yaha parama sAdhya honese parama AdaraNIya mAnA gayA hai| kintu dhyeyakI dRSTise ekamAtra trikAlI jJAyakabhAva hI parama AdaraNIya haiM, kyoMki upayogameM usakA Azraya lenese hI usase abhinna ( tAdAtmyabhAvako prApta ) antarAtmadazAke bAda kramase paramAtmadazA pragaTa hotI hai / isa prakAra munidharma aura gRhasthadharma kyA hai isakA saMkSepameM vicAra kiyA / kramabaddha paryAya aura puruSArtha zrI paM. ratanacandajI zAstrI, nyAyatIrtha, vidizA jo utpAda, vyaya aura dhautryase yukta hai vaha dravya hai / dravyake isa lakSaNake anusAra apane trikAla anvayarUpa dharmake dvArA dhruva rahanA jaise pratyeka dravyakA svabhAva hai usI prakAra apane vyatirekarUpa dharmake dvArA utpAda-vyayarUpase pariNamanA bhI usakA svabhAva hai / yaha vastusthiti hai / ise ThIka tarahase hRdayaMgama karanepara vidita hotA hai ki pratyeka dravyameM prati samaya jo naI paryAyakA utpAda aura purAnI paryAyakA vyaya hotA hai vaha usakI yogyatAse hI hotA hai, anyathA utpAda-vyaya dravyakA svabhAva nahIM ThaharatA / prabhAcandra AcAryake sAmane yaha prazna AyA ki kArya kAraNakA jaba koI upakAra nahIM karatA aisI avasthA meM kAraNa pratiniyata kAryako hI kyoM utpanna karatA hai, saba kAryoM ko kyoM nahIM utpanna karatA ? taba unhoMne yogyatAko isakA pradhAna kAraNa btlaayaa| unakA vaha vacana isa prakAra hai tatrApi hi kAraNaM kAryeNAnupakriyamANaM yAvat pratiniyataM kAryamutpAdayati tAvatsarvaM kasmAnnotpAdayatIti ca yogyataiva zaraNam / prameyakamalamArtaNDa 2,7 pR. 237 isakA yaha tAtparya hai ki pratyeka dravyameM prati samaya jo kArya hotA hai vaha usa kAla meM usameM jaise kAryako utpanna karanekI yogyatA hotI hai usIke anurUpa hotA hai / aba yadi isa Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - SaalKATTERSIONS niyamake anusAra pratyeka dravyake tInoM kAloMmeM honevAlI paryAyoM (kAryo)ko phailA kara dekhA jAya to yahI mAnanA par3atA hai ki pratyeka dravyakI sama paryAya kramabaddha yA kramaniyamita hI hotI haiM / upAdAna kAraNakA jo lakSaNa kiyA hai usase bhI yahI phalita hotA hai / kevalajJAnameM tInoM kAla aura tInoM lokasambandhI gaNa-paryAyayukta saba padArtha yugapata pratibhAsita hote haiM yaha kathana bhI ukta tathyako hI sUcita karatA hai| isa prakAra yukti aura Agamase saba dravyoMkI saba paryAyoMke kramabaddha siddha ho jAne para kArya kAraNaparamparAke kramase anabhijJa vyaktiyoMke sAmane yaha prazna khar3A ho jAtA hai ki yadi saba dravyoMkI saba paryAyeM kramabaddha hI hotI haiM to jaba jo honA hogA hogA, puruSArtha karanekI kyA AvazyakatA? jo mahAzaya aimA prazna karate haiM ve yaha to mAnate haiM ki chahoM dravyoMkI jo mvabhAva paryAya hotI haiM ve kramabaddha hI hotI haiM para sAtha hI ve yaha bhI mAnate haiM ki saMyogI avasthAmeM jIva aura skandhako jaba jaise nimitta milate haiM unake anusAra unheM pariNamanA par3atA hai| kintu ina do bAtoMko mAnakara bhI ve yaha bhI mAnate haiM ki kramabaddha paryAyoMke mAnane para puruSArthako mAnanekI AvazyakatA nahIM rahatI aura nimittoMko svIkAra karanA nirarthaka ho jAtA hai| ___ isa prakAra una mahAzayoMke ye parampara viruddha vicAra haiM / Age inakI saMkSepa meM mIrmAsA karate haiM / marva prathama to yaha dekhanA hai ki yadi chahoM dravyoMkI khabhAva paryAyeM kramabaddha hotI haiM to kyA ve binA puruSArthaka hotI haiM / yadi kahA jAya ki unake hone meM puruSArthake mAnanekI koI AvazyakatA nahIM hai to yaha prahama upasthita hotA hai ki yadi aisI bAta hai to arihantoM aura siddhoMke jo ananta bala batalAyA hai vaha kisalie? kyA ananta balake abhAvameM kevalajJAnI tIna loka aura tIna kAlavartI samasta dravya-guNa-paryAyAMko yugapana jAna sakate haiM ? karaNAnuyogakA jinhoMne svAdhyAya kiyA hai ve yaha acchI tarahase jAnate haiM ki jisa jIvake jitane jJAna-darzanakA ughAr3a hotA hai usake, usake anurUpa vIryakA bhI ughAr3a pAyA jAtA hai / aisA niyama kyoM ? kyA isase yaha siddha nahIM hotA ki arihanta parameSThI aura siddha parameSTIkI prati samaya jo jAnane-dekhanerUpa pariNati hotI hai vaha puruSArthapUrvaka hI hotI hai| aura jaba unake prati samaya jAnane-dekhanerUpa pariNati purupArthapUrvaka hokara bhI vaha kramabaddha bana jAtI hai to phira itara saMsArI jIvoMkI pariNati puruSArthapUrvaka hokara bhI kramabaddha jhe isameM kyA Apatti ? saca to yaha hai ki jinameM ananta bala hai ve to apanI pariNati ko Age-pIche kara nahIM sakate phira hama saMsArI jana, jo hIna balavAle haiM, apanI pariNatiko Age-pIche kara leMge yaha kaisA mAnanA hai / thor3A vastusvarUpakA vicAra kIjie aura usake bAda nirNaya kIjie / kevala kalpanAke AdhAra para vastuke svarUpako mAnanekI haTa chor3iye / yahA~ jIva dravyakI mukhyatAse vicAra kiyA hai| pudgala skandhoM para bhI yahI niyama lAgU hotA MAHA Altitutt Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NARTS KHAND RAINBA NEHA sI kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha ke hai / unakA puruSArtha unameM pAI jAnevAlI sAmarthya hai / pariNamana karanekI aisI sAmarthya saba dravyoMmeM hotI hai / isI sAmarthyako dhyAna meM rakhakara AcAryoMne yaha vacana kahA hai-'na hi svato'satI zaktiH kartumanyena pAryate / ' jisameM jo zakti na ho vaha anyake dvArA nahIM kI jA sakatI / aba rahI nimittoMkI vAta-so yadi nimittoMke balase anya dravyoM meM anyathA pariNamana ho sakatA hai to phira na to puruSArthakI hI bAta karanI cAhie aura na muktikI hI, kyoMki 'jaba jaise nimitta milate haiM unake anusAra dUsare dravyako balAt parigamanAM par3atA hai ' ima siddhAntake mAna lene para na to puruSArtha hI siddha hotA hai aura na mukti hI banatI hai| tava to pratyeka dravyakA pariNamana mAtra nimittoMke AdhArase svIkAra karanA par3atA hai| spaSTa hai ki yaha mAnyatA bhI ajJAnamUlaka hai, vastusvarUpakA anusaraNa karanevAlI nhiiN| ataeva yahI mAnanA ucita hai ki pratyeka dravyakA prati samaya jo bhI kArya hotA hai vaha svabhAva, upAdAna nimitta, puruSArtha aura svakAla ina pA~cake samavAyameM hI hotA hai| isase pratyeka dravyakI pratyeka paryAya svakAla meM kramabaddha hokara bhI puruSArthapUrvaka hI hotI hai yaha siddha ho jAtA hai| isI tathyako samyak prakArase dhyAnameM rakhakara paNDitapravara banArasIdAsajIne nATaka samayasArake sarvavizuddha jJAna bhadhikAra meM kahA hai padasvabhAva pUravaudaya nihicai udyama kAla / pacchapAta mithyAta patha saravaMgI zivacAla || paramArthadRSTise vicArakara dekhA jAya to kramabaddha paryAyoMko svIkAra karanekA siddhAnta eka aisA anUThA siddhAnta hai jisase parameM iSTAniSTa buddhikA abhAva hokara mvabhAvake anurUpa ananta puruSArtha pragaTa hotA hai| saca mAniye, saMsArI jIvoMke dvArA isakA mvIkAra vItagagatAkI jananI hai| yaha vyaktivizeSakI kalpanA na hokara vastumvarUpake anurUpa jinAgamakA sAra hai, jise tIrthaMkaroMkI vItarAgamayI vANImeMse samyagdRSTi mahApuruSoMne manthana kara vizvake sAmane rakha diyA hai| ve karuNAbhAvase pukAra-pukAra kara kahate haiM-Ao, he bhavya jIvo! Ao, jinAgamakA manthana kara usameMse yaha amRta utpanna kiyA hai| isakA pAnakara svayaM amRta bno| SAR AOOR FARPANTHEMRANEPA L Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MASTERESTHA DRO N EWSPAPER pratikramaNa, pratyAkhyAna ora AlocanA adhyAtmaratna zrI rAmajI mANikacandajI dozI, eDavokeTa, sonagar3ha AtmAke abandha dazAke prApta hone meM svarUpasthitirUpa cAritrakA jo sthAna hai, usake aMgabhUta nizcaya pratikramaNa, pratyAkhyAna aura AlocanAkA usase kama sthAna nahIM hai / kAlAdi bhedakI vivakSA kiye vinA dekhA jAya to nizcaya pratikramaNa, pratyAkhyAna aura AlocanA hI cAritra hai| ye tInoM svayaM nizcaya cAritrasvarUpa haiM, usase bhinna nahIM / aise nizcaya prati kramaNAdisvarUSa samyakcAritrakI prAptike lie sarva prathama anAdi bandhanabaddha isa saMsArI jIvako karma, nokarma aura karmoM ko nimittakara honevAle bhAvoMse bhinna abandhamyabhAvI AtmA kA svAnu bhUtimvarUpa sanyajJAna honA hI kAryakArI hai| usake vinA svarUpasthitirUpa cAritra aura usake aMgabhUta nizcaya pratikramaNa, pratyAkhyAna aura AlocanAkI prApti honA ati asambhava hai / kadA cin koI ajJAnI jIva AtmamvarUpakA samyak nirNaya hue vinA bAhya meM moha aura kapAyakI mandatAvaza bAhya saMyamarUpa dravyacAritrako svIkAra bhI karatA hai to usakA phala ananta saMsArakI prApti hI hai| aise jIvako nizcaya pratikramaNa AdirUpa bhAvasaMyamakI prApti honA to aise hI asambhava hai jaise bandhyAko sutakI prApti honA asambhava hai / vAstavameM aisA dravyapratikramaNa apratikramaNa hI hai, kyoMki vinA nizcayake jo bhI vyavahAra hotA hai vaha saccA vyavahAra ima saMjJAko nahIM prApta hotA / AcArya kundakundane aise vyavahArapratikramaNako viSa. kumbha kahA hai so umakA kAraNa bhI yahI hai, kyoMki bhedajJAnakA samyak abhyAsa hue cinA mvampamthitimpa cAritra aura usake avinAbhAvI pratikramaNa AdikI isa jIvameM paryAyayogyatA hI utpanna nahIM hotI / bhedajJAnakA abhyAsa hone para hI yaha jIva moha aura kSobha (kaSAya)se rahita samapariNAmarUpa cAritrakA adhikArI hotA hai aura tabhI isake samyak pratikramaNarUpa Abhyantara-bAhya kriyAkA upAya banatA hai / yaha vastusthiti hai| isake prakAzameM yahA~ svarUpasthitirUpa cAritrake avinAbhAvI pratikramaNAdike yathArtha svarUpa para samyak prakAza DAlA jAtA hai| yadyapi jinAgamameM saMyamake sarAgasaMyama ( vyavahAracAritra) aura vItarAga saMyama (nizcaya cAritra) ke samAna usake avinAbhAvI pratikramaNa Adike bhI do-do bheda batalAye haiN| parantu jisa prakAra saMyamameM vItarAga saMyamakI mukhyatA hai, kyoMki 'sam ' arthAt samyagdarzana aura samyagjJAna pUrvaka jo svarUpa sthitirUpa cAritra hotA hai vahI AtmAke lie hitarUpa hai, ataeva vahI upAdeya hai| usake sadbhAvameM rAga paryAyarUpa jo pA~ca mahAghratoMkA dhAraNa karanA AdirUpa sarAgasaMyama kahalAtA hai vaha na to AtmAke lie hitarUpa hI hai aura na upAdeya hI hai, kyoMki rAgaSaryAyarUpa honeke kAraNa vaha to eka mAtra karmabandhakA hI kAraNa hai / sarAgasaMyamake kAlameM yadyaSi saMvara-nirjarA mer C Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 4 kAnajI svAmi- abhinandana graMtha hotI hai isameM sandeha nahIM, para unheM usa rAgaparyAya ke sAtha rahanevAlI AtmazuddhikA phala samajhanA cAhie, rAgaparyAyakA nahIM yaha spaSTa hai / isa prakAra saMyamake samAna pratikramaNAdimeMse pratyekake do do bheda siddha hone para ve kauna kauna haiM aura unakA svarUpa kyA hai yaha batalAne ke pUrva unake sAmAnya svarUpakA nirdeza karate haiM pUrvakRta jo aneka prakArake vistAravAlA jJAnAvaraNAdirUpa zubhAzubha karma hai usase jo AtmA apaneko dUra rakhatA hai vaha AtmA pratikramaNa hai / bhaviSyakAlakA jo zubhAzubha karma jisa bhAvameM ba~dhatA hai usa bhAvase jo AtmA nivRtta hotA hai vaha AtmA pratyAkhyAna hai / vartamAna kAlameM udyAgata jo aneka prakArake vistAravAlA zubha aura azubha karma hai usa doSako jo AtmA cetatA hai-- jJAtAbhAvase jAnatA hai vaha AtmA vAstava meM AlocanA hai / isa prakAra jo sadA pratyAkhyAna karatA hai, sadA pratikramaNa karatA hai aura sadA AlocanA karatA hai vaha AtmA vAstava meM cAritra hai ( samayasAra 383 se 386 ) yahA~ para AcArya mahArAjane pratikramaNa Adiko AtmA kahA hai aura cAritra bhI use batalAyA hai| kAraNa yaha hai ki jisa samaya jo AtmA jisa bhAvarUpase pariNamatA hai usa samaya tanmaya hotA hai / yaha to suvidita satya hai ki pratyeka saMsArI AtmAmeM bhUta, vartamAna aura bhaviSya tInoM kAlasambandhI rAga parake lakSyase utpanna hotA hai, usakA pragaTa yA apragaTa koI na koI AzrayabhUta para dravya avazya hotA hai jisake Alambanase usakI utpatti hotI hai / isa prakAra tInoM kAlasambandhI rAga aura usake nimitta aise chaha bheda hone se unase nivRtta honevAlA svarUpasthitirUpa AtmapariNAma bhI chaha bhAgoM meM vibhakta ho jAtA hai / yahI kAraNa hai ki prakRtameM pratikramaNAdi tInoMke nizcaya bhAvapratikramaNa, nizcaya dravyapratikramaNa, nizcaya bhAvapratyAkhyAna, nizcaya dravyapratyAkhyAna tathA nizcaya bhAvaAlocanA aura nizcaya dravyaAlocanA aise chaha bheda ho jAte haiM / tathA inase ulaTe apratikramaNa Adike bhI chaha bheda ho jAte haiM / pratikramaNa aura apratikramaNa ye paraspara meM viruddha bhAva haiN| apratikramaNa AtmAkI mithyAcAritra yA acAritrarUpa paryAya hai aura pratikramaNa AtmAkI svarUpasthitirUpa cAritraparyAya haiM / yahI ina donoM meM bheda hai| isI prakAra apratyAkhyAna aura pratyAkhyAna tathA anAlocanA aura AlocanAkA svarUpa samajha lenA cAhie / aisA niyama hai ki dravya aura bhAva apratikramaNa, apratyAkhyAna aura anAlocanA meM rAgAdike nitya kartRtvakA prasaMga AtA hai, isalie use chor3anA hI cAhie / jo jIva aisI zraddhA karatA hai ki 'maiM samyagdRSTi hU~, mere lie] zubha rAga acchA hai; use nahIM chor3anA: Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trizuddhi utpanna hotI hai vaha atimanda hotI hai, kyoMki isa karaNako karanevAle sama samayavAle jIvoMke pariNAmoMmeM bhI sadRzatA aura visadRzatA pAI jAtI hai aura bhinna samayavAle jIvoMke pariNAmoM meM bhI sadRzatA aura visadRzatA pAI jAtI hai| koI niyama nahIM / isa karaNake kAlameM sthinikANDakaghAta, anubhAga kANDakaghAta, guNazreNi aura guNasaMkrama nahIM hotA / kintu pratyeka samaya meM anantaguNI vizuddhike dvArA vizuddhiko prApta hotA huA yaha jIva prazasta karmoM kA dvisthAnika anubhAgabandha aura prazasta karmoMkA pratyeka samaya meM ananta guNI vRddhise yukta catu sthAnika anubhAgabandha karatA hai / yahA~ eka samAna sthitibandhakA kA antarmuhUrta hai | usake pUrA honepara agale- agale antarmuhUrta meM palyake saMkhyAtaveM bhAga kama sthiti - bandha karatA hai| isa prakAra isa karaNa meM saMkhyAta hajAra sthitibandhApasaraNa hote haiM / aura isa prakAra adhaHkarake prathama samaya meM honevAle sthitibandhase usake antima samaya meM honevAlA sthitianya saMkhyAtaguNA hIna hotA hai / isake bAda yaha jIva apUrvakaraNa meM praveza karatA hai| yahA~ eka samaya meM praveza karanevAle jIvoM ke pariNAmoM meM sadRzatA bhI pAI jAtI hai aura visadRzatA bhI pAI jAtI hai| kintu bhinna samayavAle jIvoMke pariNAmoM meM visadRzatA hI hotI hai| eka mAtra AtmasvabhAva ke sanmukha upayogavaza uttarottara yahA~ aisI vilakSaNa trizuddhi prApta hotI jisase isa karaNa meM praveza karaneke prathama samayase lekara sthitikANDakavAta, anubhAgakANDakaghAta, guNazreNi aura guNasaMkrama ye cAroM kArya svataH hone lagate haiM / vizuddhike mAhAtmyavaza isa karaNa meM aura bhI aneka prakAra kI vizeSatAeM hone lagatI haiM / isake bAda yaha jIva anivRttikaraNameM praveza karatA hai| isameM eka sAtha praveza karanevAle jIvoMkA pariNAma eka hI hotA hai aura bhinna samaya meM praveza karanevAle jIvoMkA pariNAma bhinna hI hotA hai / jo vizeSatAeM apUrvakaraNa meM prArambha huI thIM ve saba vizeSatAaiM yahA~ sulabha haiN| sAtha hI anya jo vizeSatAeM yahA~ prApta hotI haiM unameM yaha vizeSatA ullekhanIya hai ki jaba isa jIvake anivRttikaraNakA saMkhyAta bahubhAga vyatIta ho jAtA hai taba yaha yadi anAdi midhyAdRSTi hai to freeteer aura sAdi mithyAdRSTi hai to darzana mohanIyakI jina prakRtiyoMkI sattA hotI hai una sabakA antarakaraNa karatA hai / antarakaraNa karate samaya anivRttikaraNakA jitanA kAla zeSa hai tatpramANa mithyAtvake yA darzanamohanI yakI jina prakRtiyoMkI sattA hai unake nipakoM ko chor3akara Uparake antarmuhUrta pramANa nipekoMkA nIcekI aura UparakI sthitiyoM meM kramase nikSepa karake unakA abhAva karatA hai / phira isa karaNako karaneke bAda darzanamohanIya ke atest sthiti meM sthita nipekoMko kramase galA kara anivRttikaraNake samApta hone para sakala upAdhise rahita ekamAtra cidghanasvarUpa nirvikalpa AtmAkA tanmaya hokara pratyakSa anubhava karatA huA sAkSAt samyagdRSTi hotA hai / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ) kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha / jaba isa jIvana adhaHkaraNakA prArambha kiyA thA tabhIse isake upayogakA Alambana sakala upAdhiyoMse rahita cidghanamvarUpa ekamAtra nirvikalpa AtmA hotA hai| prArambhase lekara tInoM karaNoMkA kAla samApta hone taka nirantara isakA ekamAtra cidghanamvarUpa nirvikalpa aise AtmAkA vikalpa udita rahatA hai ki jo eka hai, jisakA svarUpa sakala upAdhiyoMse rahita hai, jJAna-darzana jisakA svabhAva hai, jo nArakAdi paryAyoMko paza nahIM karatA, vRddhi-hAnise rahita hai, jisameM kisI prakArakI vizeSatA parilakSita nahIM hotI, jo sparzAdi guNavAle pudgala dravyase bhinna hai, jo usake sparzAdi guNAMse bhI bhinna hai, jisake svabhAvameM dravyendriyoMkA Alambana nahIM hai, kSAyo pazamika jJAnarUpa bhAvendriyAM bhI jisakA svabhAva nahIM hai, jo makala sAdhAraNa eka saMvedana mvabhAvavAlA hai, parake kAraNa jo jJAyaka nahIM hai, barUpase jJAyaka hai| yadyapi abhI tInoM karaNoMkA kAla samApta hone taka usake upayogameM pUrvokta prakArakA vikalpa banA huA hai, usakA abhAva hokara nirvikalpa AtmAnubhUti udita nahIM huI hai| para isameM anya maba prakAra ke vyavahArakA niSedha hokara nizcayasvarUpa mAtra AtmAkA Alambana honese upayogakI dRr3hatAvaza na kevala anantaguNI vizaddhi utpanna hotI hai| kintu usake sAtha vAhyameM Ayakarmaka sivA sattA meM sthita karmoM meM bhI svayameva aneka prakArakI ulaTa-phera hone lagatI hai, kyoMki inakA aimA hI nimittanaimittika yoga hai| sAtha hI usa kAlameM jo nanana kamoM kA bandha hotA hai usameM bhI bar3a parivartana hone lagate haiN| isa jIvake abhI mithyAtva karmakA uDya hai para upayoga valase vaha mithyAtva aura usake kAryarUpa ekatvabuddhiko na anubhavanA huA makala vyavahAra meM rahina mAtra nirvikalpa AtmAke cinna nameM sImita ho jAtA hai| arthAta umaka ekatvanuddhirUpa. iSTAniSTarUpa aura jJayako jAnanekI icchArUpa anya azeSa vikalpoMkA abhAva hokara ekamAtra nirvikalpa AtmAkaM mvarUpa mananakA hI vikalpa zepa raha jAtA hai / tInoM kAraNoMke kAlameM aisI apUrva upayogakI mahimA isa jIvake pragaTa hotI hai jisake phalambApa karaNakAla. samApta hote hI yaha ukta prakArake vikalpase bhI niyatta hokara nirvikalpa AtmAnubhatirUpa svayaM pariNama jAtA hai| vahA~ upayoga aura usase abhedasvarUpa nirvikalpa AtmAkI jo ekarasatAekAkAra pariNamanazIlatA pragaTa hotI hai vaha vacana agocara hai| jimaprakAra namakakI DalI bhItara-bAhara sarvatra kSAra rasarUpa pariNamitI huI pratibhAsita hotI hai usIprakAra yaha AtmA apane upayoga mvabhAvake dvArA jJAnabhavanampa pariNamanake sivA anya saba prakArake vikalpoMse nivRtta ho jAtA hai| yaha hai anubhUti kriyAsampanna samyagdRSTikA saccA svarUpa / zraddhAguNakI aisI hI mahimA hai ki usakI svabhAva paryAyake udita hote hI isa jIvako AtmAkI tanmaya bhAvase vaha anubhUti hotI hai jise parama jina arihanta parameSThI aura siddha parameSTI sAkSAt anubhavate haiN| yaha samyagdarzanakI utpattikA vaha prakAra haiM jise nimittakI apekSA aupazamika saMjJAse vibhUSita kiyA jAtA hai| isake sivA nimittakI apekSA samyagdarzanake kSAyopazamika aura HTheremon Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - . A LITERATURES SAHAYE HARDWAR SMINE 8 MA kSAyika ye do prakAra aura mAne gaye haiN| kintu isaprakara jo samyagdarzanake tIna bheda kiya gaye haiM so ye parakI apekSAse kathanamAtra hai| va tavameM vaha eka hai, svabhAva dRpTise dekhane para usameM aise bheda sambhava nahIM hai| AgamameM jahA~ bhI nisargaja aura adhigamaja yA AjJA Adi samyagdarzanake bhadoMkA nirdeza hai so vahA~ bhI yahI bAta jAna lenI caahie| isaprakAra samyagdarzana aura usakI prAptikA upAya kyA hai isakA saMkSepameM nirdeza kiyaa| sva samaya-parasamaya zrI DA. vidyAcandrajI guH zahA, hIrAbAga, bambaI samaya zabdako vyutpanilabhya artha hai-'samayata ekIbhAvena mvaguNaparyAyAn pati gacchatIti samayaH'-jo samayate arthAta ekIbhAvase apane guNa-paryAyoM ko prApta hotA hai vaha samaya hai / samaya zabdakI isa vyutpattike anusAra jisa prakAra pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla dravyoMkI samaya saMjJA hai usI prakAra jIvadravyakI bhI samaya maMjJA hai / vizeSatA itanI hai ki jIva kA amAdhAraNa lakSa ga cananA arthAna jJAna-darzana hai| isameM cAritra, vIrya aura mukha Adi aura bhI ananta guNa haiM, parantu una sabameM isakA cetanA eka emA asAdhAraNa dharma hai jisake kAraNa yaha anya pudagala Adi samasta dravyoMse pRthak anubhavameM AtA hai, isalie anya dravyAMsa pRthakkaraNarAla apane asAdhAraNa dharmaka Azrayase 'samaya' zabdadvArA isakA vyutpattilabhya artha honA hai...-'samayata ekatvena yugapaJjAnAti gacchatIti samayaH -jo samayate arthAta ekarUpase eka sAtha jAnatA huA pravartatA hai vaha samaya nAmaka jIvadravya hai / mamaya dAbdadvArA jIvadravyakI esI vyutpatti karane para vidita hotA hai ki jIvakA mukhya mvarUpa jJAna, darzana aura svarUpasthitirUpa cAritra hai| kintu anAdi kAlase isakI apane annAnake kAraNa saMyogako prAma hue karma aura nokarmameM ekatvabuddhi ho rahI hai| ajJAnakI bar3I mahimA hai / isa kAraNa hI jisa prakAra mRgamarIcikAmeM jalakI buddhi honese higNa use pAnako dor3ate haiM tathA andhakAra meM par3I huI rasI meM sarpakA adhyAma honese loga bhayase bhAgate haiM usI prakAra anAdi kAlIna ajJAnake kAraNa isa jIvako apane yathArtha svarUpakA bhAna na honese na kevala usakI parameM ekatvabuddhi ho rahI hai api tu parase sukha-dukhakI khoTI kalpanA vaza parameM iSTAniSTa buddhi karatA huA AkulatAvaza yaha saMsArakA pAtra banA calA A rahA hai| dekhie apane ajJAnakI mahimA / isa kAraNa isakI jo jo viparIta mAnyatAeM banI calI ArahI haiM unhIMko Age saMkSepameM dikhalAte haiM 1. anya dravyoMke samAna jIva dravya bhI nitya, eka ora dhruvasvabhAvavAlA ho kara bhI utpAda-vyaya pariNAma lakSaNavAlA hai / kintu yaha apane trikAlI zAzvata jJAyaka svabhAvako to bhUlA huA hai aura karma tathA nokarmako nimitta kara nAraka, tiryaJca, manuSya aura devarUpa Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMPARANAamripadandi EduRev SEASORRESS SHAR ITA) kAnajIsvAmi-abhinandana grathA N atiMetachanAIADuhityali-katha.roni-uPond . athavA sro, puruSa aura napuMsakarUpa athavA krodha, mAna, mAyA aura lobharUpa athavA matijJAna aura zrutajJAna AdirUpa jaba jo paryAya prApta hotI hai, mAtra use apanA AtmarUpa mAnakara usake saMyoga aura viyogameM sugbI dukhI hotA A rahA hai / apane ajJAnake kAraNa saMyogako prApta hue karma aura nokarmameM ekatva yA nijabuddhi honekA phala yaha nAraka AdirUpa paryAyoMko prApta honA hai, ise yaha samajhanA hI nahIM cAhatA / kadAcit zrI guru karuNAbhAvase apane upadeza dvArA isa saMsArI jIvako aisA jJAna karAte bhI haiM ki he Atman ! terA svabhAva jJAna-darzana hai, rUpa, rasa, gandha aura sparza yaha pulakA svabhAva hai / pudgala jar3a hai aura nU cetana hai / pudgala Adi para dravyoMmeM rahanevAlI ekatvabuddhiko chor3a, apane trikAlI jJAyaka svabhAvakA Azraya le| isI meM terA kalyANa hai, to bhI paryAyamUr3ha honeke kAraNa yaha saMyogamUlaka nArakAdi paryAyoMse bhinna apane trikAlI jJAyakamvabhAvapara dRSTipAta nahIM karatA aura nAnA prakArakI bAteM banA kara saMyoganimittaka jaba jo paryAya prApta hotI hai usI meM AtmavRddhi karatA hai / yaha to hai ki jaba zubha yA azubha bhAvarUpa AtmA pariNamatA hai taba vaha tanmaya hotA hai / AtmAke hI ve pariNAma haiM, anya nahIM / parantu karma aura nokarmako nimitta kara isa prakArake jo bhI zubha yA azubha pariNAma hote haiM unhIMkA nAma to AtmAkA saMsAra hai| ghara, strI, putra, kudamba dhana aura dhAnyAdi to pragaTa para padArtha haiM / ye to AtmAke vAstavika saMsAra nhiiN| emI avasthAmeM yaha to ho nahIM sakatA ki yaha saMsArI jIva karmAdiko nimitta kara prApta hue apane zubha pariNAmoMmeM ekatvabuddhi bhI kiye rahe aura inameM ekatvabuddhikA tyAga hue vinA ise mokSamArgakI prApti bhI ho jAve / vAstavameM ise karma aura nokarmakA tyAga nahIM karanA hai ve to isase pRthak haiM hii| karma aura nokarmake saMyogakA mUla kAraNa jo apane zubha aura azubha bhAvoMmeM ahaMkAra aura mamakAra bhAva hai, vAstavameM ise inhIMkA tyAga karanA hai, kyoMki ve AtmAke pariNAma haiM aura apane ajJAnake kAraNa AtmAmeM hI utpanna hote rahate haiM / utpAda-vyayake niyamAnusAra jaba eka zubha yA azubha bhAvakA vyaya hotA hai taba dUsare zubha yA azubha bhAvakA utpAda hotA hai| aura isa prakAra isake saMsArakI paripArTI calatI rahatI hai| aba yadi ise apane ina zubha-azubha bhAvarUpa saMsArakA anta karanA iSTa hai to inameM para buddhi karanese hI inakA anta ho sakatA hai / ye mere svarUpa haiM aisI buddhi karanese to inakA anta honA trikAla meM sambhava nahIM hai / maiM azubha bhAva to na kama, mAtra zubha bhAva kruuN| isase uttama gatikI prApti hogI aura antameM isase mujhe mokSamArgakI prApti ho jAvegI esA vikalpa bhI isakI zubha-azubha bhAvoM meM ekatva baddhikA hI sacaka hai| bhalA vicAra to kIjie ki jo zubha bhAva svayaM saMsArarUpa hai usakI cAha yA prAptise usase viruddha mvabhAvavAle mokSamArgakI prApti honA kaise sambhava hai arthAt trikAlameM sambhava nahIM hai / isalie saMsAra paryAyarUpa jo zubha bhAva haiM ve bhI azubha bhAvoMke samAna heya haiM aisA jAna kara jo vItarAga bhAvoMke mUla kAraNa apane ekamAtra trikAlI jJAyaka bhAvakA Azraya letA hai, use AtmArUpase PORNIMAHARIHA disarAMAN Licn. .. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (VASTA N - SFROPATI Mai anubhavatA hai usI ke saMsAra paripATIkA anta hotA hai, anyake nahIM yaha nizcaya hai| ese nizcayasvarUpa apane AtmAko bhUlakara yaha saMsArI jIva karma-nokamanimittaka nara-nArakAdi paryAyoMmeM ekatva buddhi karake sukhI honA cAhatA hai yaha usakA prathama ajJAna hai| 2. esA niyama hai ki pratyeka dravya dhruva svabhAvava'lA hokara bhI svabhAvase pariNamana zIla hai| koI anya dravya isako pariNamAve aura taba isameM utpAda-vyayarUpa pariNAmakI utpatti ho aisA nahIM hai| AgamameM upAdAnake samAna nimittAMkA bhI kathana kiyA hai aura vyavahArako apekSA unheM kartA, karma, karaNa, sampradAna, apAdAna aura adhikaraNa ina chaha kAraka rUpa bhI parigaNita kiyA gayA hai| parantu isa kathanake tAtparyako na samajhakara yaha ajJAnI jIva parase kAryakI utpatti mAnatA A rahA hai aura isalie apane AtmAkI samhAla kiye binA parakI uThAdharIke vikalpameM hI apane kartavyakI pUrti samajhatA hai / vyavahAranayakA lakSaNa kyA hai aura usakA kisa prayojanase jinAgamameM nirdeza kiyA gayA hai isa ora yaha dRSTipAta hI nahIM karanA cAhatA / vyavahAranayakA mvarUpa nirdeza karate hue jinAgamameM batalAyA hai ki jo anya dravyake guNadharmako tadbhinna anya dravyake svIkAra karatA hai use vyavahAranaya kahate haiN| udAharaNArtha-ghar3A miTTI Adi dhAtukA hotA hai, ghIkA nahIM hotaa| parantu vyavahAranaya miTTI Adi dhAtuke ghar3eko Aropa kara dhIkA kahatA hai| isI prakAra pratyaka dravyameM yathArthameM kartA, kama, karaNa, sampradAna, apAdAna, aura adhikaraNampa paTkAraka dharma svabhAvase hote haiN| kintu vyavahAranaya anya vyake vivakSita kArya ke sAtha anya jisa vyakI vivakSita paryAyakI bAhya vyAni hotI hai usameM kartA, karaNa AdirUpase Aropakara use tadbhinna anya dravyakI vivakSita paryAyakA kartA Adi kahatA hai| yaha vyavahAranayakI maryAdA hai| kintu ise na samajha kara yaha anyako anya vyakI paryAyakA yathArtha kartA Adi mAnatA hai aura kahatA hai ki jaba jase nimitta milate haiM, kArya unake anumAra hotA hai| aura yaha bhI kahatA hai ki samartha upAdAnake rahate hue yadi nimitta nahIM milate to kArya nahIM bhI hotaa| itanA hI kyoM, ajJAnake kAraNa isakI esI bhI mAnyatA bana rahI hai ki nimittoMkI saphalatA isI meM hai ki unake balase svakAlako chor3akara kAryoM kI utpatti Age-pIche bhI kI jA sakatI hai| yadi nimittoMke balase kAryoM kI utpatti Age-pIche na kI jAsake to isameM nimittoMkI niSphalatA aura apane puruSArthakI hAni mAnatA hai| jinAgamameM upAdAnakA lakSaNa karate hue likhA hai ki anantarapUrva paryAyayukta dravyakA nAma upAdAna hai| samartha upAdAna bhI isIkI saMjJA hai| kintu eka to vaha upAdAnake isa lakSaNako svIkAra hI nahIM karanA cAhatA aura kadAcit Agamake balase svIkAra bhI karanA par3atA hai to kahatA hai ki AgamameM upAdAnakA yaha lakSaNa to likhA hai, parantu pratyeka upAdAnameM aneka yogyatAeM hotI haiM; ataeva jaba jaise nimitta milate haiM. kArya unake anusAra hI hotA hai ityAdi aneka vikalpa kara asatkalpanA dvArA pratyeka dravyake pariNamana svabhAvako yarthAtharUpameM nahIM mAnanA caahtaa| yaha isa saMsArI jIvakA dUsarA ajJAna hai| -LRANTEEMA Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ & kAnajI svAmi-abhinandana graMtha ye yA isI prakAra ke dUsare ajJAnako meTane ke abhiprAyase AgamameM samaya arthAt AtmA ke do bheda kiye haiM- mvasamaya aura parasamaya / inakI vyAkhyA karate hue samayasAra meM batalAyA haijIvo carita daMsaNa-pANadiu taM hi samamayaM jANa / puggalakammapadesaTTiyaM ca taM jANa parasamayaM ||2|| jo jIva apane cAritra, darzana aura jJAnamvabhAva meM sthita hai use niyamase svasamaya jAno aura jo jIva pugalakamake pradezoMmeM sthita hai use paramamaya jAno ||2|| Azaya yaha hai ki apane ajJAnake kAraNa saMyogako prApta hue karmako nimitta kara jo nara, pazu, deva aura nArakarUpa vividha avasthAeM hotI haiM tathA strI, putra AdirUpa vividha saMyoga milate haiM unheM apanA svarUra jAna kara jo jIva unameM rata rahatA hai vaha parasamaya hai. aura jo apane darzana - jJAnamyabhAva meM nizcita pravRttirUpa Atmatattva ke sAtha ekatvarUpameM lIna hokara pravRtti karatA hai taba darzana-jJAna-cAritra meM sthita honese apane svarupako ekatvarUpase eka hI samaya meM jAnatA tathA pariNamatA huA varatatA hai vaha svasamaya hai / svabhAva meM sthita honekA nAma svasamaya aura katvabuddhivaza parabhAva meM sthita honakA nAma parasamaya hai yaha ukta kathanakA sAra hai| isI viSayako spaSTa karate hue pravacanasAra meM AcArya kundakundeva kahate haiM je pajarasu NigdA jIvA paramamaciga ti NihiDA / hAmi te magamamayA mudatvA // 4 // jo jIva paryAyoMmeM lIna haiM arthAta apane trikAlI jJAyaka svabhAvako bhUlakara jisa kAlameM jo paryAya prApta hotI hai use AtmA mAna kara mAtra use AtmarUpa se anubhavate haiM unheM parasamaya kahA gayA hai aura jo AtmasvabhAva meM sthita haiM arthAta jisa samaya jo paryAya prApta hotI hai use gauNakara trikAlI jJAyakabhAvake Alambanase AtmasvabhAvako anubhavate haiM unheM svasamaya jAnanA cAhie // 84 // yahA~ samayakA nAma jJAnI aura parasamayakA nAma ajJAnI hai| jhAnI vaha jo rAga bhAva ke Azrayase 'karoti' kriyAkA kartA na banakara mAtra 'jAnAti' kriyArUpa pariNamatA hai, isa lie svasamaya arthAta jJAnIkA lakSaNa karate hue AcArya kundakundadeva samayasAra meM kahate hai-kammamsa ya pariNAmaM Nokammamsa ya taba pariNAmaM / karei eyamAdA jo jANadi so havadi NANI // 75 // jo moha, rAga, dveSa, sukha aura dukha Adi rUpase antaraMga meM utpanna honevAle karmake pariNAmako tathA sparza, rasa, gandha, varNa, zabda, bandha, saMsthAna sthaulya aura saukSmya Adi rUpa se bAhara utpanna honevAle nokarmaka pariNAmako nahIM karatA hai, mAtra inake jJAnako karmarUpa se karatA huA apane AtmAko jAnatA hai vaha AtmA karma aura nokarmake pariNAmase atyanta bhinna jJAnasvarUpa hotA huA jJAnI hai aura isIkA nAma svamamaya hai ||75 || Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aba isake prakAza meM isI samayasAra meM jo ajJAnIkA lakSaNa batalAyA hai use par3hie kammaM / 19 / / kamme utara for a ahamidi ahakaM ca kamma jA emA khalu buddhI apaDibuddhI havadi tAva / / jo antaraMga meM moha, rAga aura dve rUpa karmake pariNAma utpanna hote haiM unameM tathA bAhara zarIrAdirUpa jo nokarmake pariNAma utpanna hote haiM unameM 'maiM hU~ yA ye maiM hU~' aisA anubhavatA hai vaha apratibuddha- ajJAnI hai aura usIkA nAma parasamaya hai || 9 || se samaya aura *mase antarAtmA aura after bhI inhIM kahate haiM / isa recent vyAkhyA karate hue zrI niyamasAra meM likhA hai aMtara - bAhirajape jo baTTa so havei bahirappA | jappe jo Na vaha so ucca aMtaraMgappA // / 150 / / jo antaraMga aura bahiraMga jalpameM sthita hai vaha bahirAtmA hai aura jo saba jalpoM meM sthita nahIM vaha antarAtmA kahA jAtA hai / yahA~ jalpa' zabda mukhyatayA vikalpa-rAgapariNAmakA sUcaka hai| tAtparya yaha hai ki jo maiM isakA kartA hU~, zarIrAdi para dravya mere haiM, maiM zarIrAdi para hai, maiM yadi gharakA nirmANa na karUM to vaha kaise bane, maiM isakA bhalA aura isakA burA karane meM samartha ityAdi rUpa vividha vikalpa kara tanmaya ho canA hai vaha rAtmA hai aura jo aise vikalpako ajJAnakA pariNAma jAnakara inase bhinna apane jJAraka bhAvako svAtmArUpase anubhavatA hai vaha antarAtmA hai / Pattam226 7 C yaha samaya aura parasamaya yA jJAnI aura ajJAnI yA antarAtmA aura bahirAtmAkI vyAkhyA hai| ataeva pratyeka saMsArI prANIkA kartavya hai ki vaha svasamaya aura parasamayakI yathArtha vyAkhyAko jAna kara svasamayarUpa banane ke udyamameM lage | dharmake lie Azraya karane yogya kauna ? zrI. mAMgIlAlajI jaina, gunA samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrakI ekatA hI saccA mokSamArga hai| moha aura kSobhase rahita AtmAkA pariNAma bhI isIkA nAma hai| isIko dharma kahate haiM / atra vicAra yaha karanA hai ki isakI prApti kaise ho ? deva, guru aura zAstrakA Azraya karanese careerrUpa dharmakI prApti hogI yaha to kahA nahIM jA sakatA ? kyoMki deva, guru aura zAstra para haiN| inakA Alambana lenese rAgarUpa puNya pariNAmakI utpatti bhale hI ho jAo, para dharmakI utpatti nahIM ho sakatI / pUjA, vrata, saMyamarUpa pravRtti karanese dharmakI utpatti hotI hai yaha bhI nahIM kahA jA sakatA, kyoMki ye svayaM puNya pariNAma haiM, ataeva svayaM rAgarUpa hone se OM Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajI svAmi- abhinandana graMtha inase bhI dharmakI utpatti nahIM ho sakatI / eka jIva dravya hU~, jJAna-darzana Adi ananta guNoMkA maiM viNDa hai, saMsAra aura mukta ye kramase honevAlI merI hI avasthAeM haiM ityAdi rUpase tattvakA cintavana karate karate dharmakI utpatti ho jAyagI yaha bhI nahIM kahA jA sakatA, kyoMki aisA cintana vikalpake vinA vana nahIM sakatA aura vikalpamAtra saMsArakA kAraNa hai / niyamasAra meM batalAyA hai ki bAharI aura bhItarI jitanA bhI jalpa hai vaha saba saMsArakA hI kAraNa hai / sArAMza yaha hai jitane bhI vikalpa haiM ve saba bandhake hetu honese dharma prApti ke hetu nahIM sakate / isalie dharma prAtikA mukhya hetu kyA hai yaha prazna punaH upasthita hotA haiM / jise nirAkulatAlakSaNa sukha prApta karanA hai vaha usake sAdhanabhUta dharmako to prApta karanA hI cAhatA hai para vaha kyA kare jisase use usako prApti ho / yaha eka prazna hai jisake samyak samAdhAna para pUrA mokSamArga avalambita hai. ataeva Age isIkA vicAra karate haiM jJAna hai. AcArya kundakunda samayasAra meM kahate haiM ki saMsArI jIvane bhoga aura kAmasamvadhI kathAko ananta bAra sunA, ananta bAra usakA paricaya prApta kiyA aura anantavAra use anubhavA parantu parase bhinna apane jJAyaka svarUpa ekatvako usane eka bAra bhI prApta nahIM kiyA / vaha ekatva kyA hai ? isakI mImAMsA karate hue ve kahate haiM ki pramAda aura apramAdarUpa jitanI bhI avasthAeM haiM unase to vaha judA hai hI / darzana hai, cAritra hai aise bheda vikalpako bhI usameM sthAna nahIM hai / itanA hI nahIM, use jJAyaka kahane para jJeyake kAraNa vaha jJAyaka hai aisI jo dhvanikA AbhAsa hotA hai so use bhI vaha sparzatA nahIM, aise nirvivalpa jJAyaka svarUpa AtmAko jisa samaya yaha jIva apanI buddhi meM svIkAra kara kramazaH maiM jJAyaka hU~ isa vikalpase bhI nivRtta ho tatsvarUpa svayaM pariNama jAtA haiurUpa apaneko anubhavatA hai taba ise ratnatrayasvarUpa dharmakI prApti hotI hai / samyagdarzanAdirUpa dharmaprAptikA ekamAtra yahI mArga hai / ratnatrayakI pUrNatAkA nAma mokSa hai, isalie mokSaprAptikA bhI yahI mArga | isI tathyako spaSTa karate hue AcArya padmanandi padmanandipaMcaviMzatikA ke ekatvasaptati adhikAra meM kahate haiM ajamekaM paraM zAntaM sarvopAdhivivarjitam / AtmAnamAtmanA jJAtvA tiSThedAtmani yaH sthiraH // 15 // sa evAmRtamArgasthaH saH evAmRtamaznute / sa evAna jagannAthaH sa eva prabhurIzvaraH // 14 // jo janma-maraNase rahita, eka, utkRSTa, zAnta aura saba prakArakI upAdhise rahita AtmAko AtmAdvArA jAnakara AtmAmeM hI sthira rahatA hai-AtmAko anubhavatA hai vahI amRtamArga-mokSamArga meM sthita hai, vahI amRta mokSako prApta karatA hai / tathA vahI arhanta, jagannAtha, prabhu aura Izvara hai || 15-19 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra aura usake kAraNoMkA abhAva hokara isa jIvake saMsArakA abhAva hotA hai isakA nirdeza karate hue AcArya amRtacandra samayasAra gAthA 190 - 192 kI TIkA meM kahate haiMyadA tu Atma-karmaNorbhedavijJAnena zuddhacaitanyacamatkAramAtramAtmAnaM upalabhate tadA mithyAtvAjJAnAviratiyogalakSaNAnAM adhyavasAnAnAM AsravabhAvahetUnAM bhavatyabhAvaH / tadabhAve rAgadveSamoharUpAsravabhAvasya bhavatyabhAvaH / tadabhAve bhavati karmAbhAvaH / tadabhAve'pi bhavati nokarmAbhAvaH / tadabhAve'pi bhavati saMsArAbhAvaH / parantu jaba yaha AtmA AtmA aura karmake bhedajJAna dvArA zuddha caitanya camatkAramAtra AtmAko prApta karatA hai - anubhavatA hai taba AsravabhAvoMke hetubhUta mithyAtva, ajJAna, avira aura yogarUpa adhyavasAnoMkA abhAva hotA hai / unakA abhAva hone para rAga, dvepa moharUpa AsravabhAvakA abhAva hotA hai| AsravabhAvakA abhAva hone para karmakA abhAva hotA hai / karmakA abhAva hone para nokarmakA abhAva hotA hai| tathA nokamakA abhAva hone para saMsArakA abhAva hotA hai / yaha saMsArake abhAva karanekI prakriyA hai / isase vidita hotA hai ki samyagdarzanAdirUpa dharmakI prAptikA ekamAtra upAya zuddha caitanya camatkAramAtra AtmAkA Azraya karanA hI hai, anya kucha nahIM / yaha AtmA samyagdarzana - jJAnasvarUpa svayaM samayasAra kaise hotA hai isakA spaSTIkaraNa karate hue isI samayasArakI gAthA 144 kI TIkAmeM batalAyA hai ayameka eva kevalaM samyagdarzana- jJAnavyapadezaM kila labhate / ya: khalvakhilanayapacAkSuNNatayA vizrAntasamastavikalpa vyApAraH sa samayasAraH / jo niyamase samamta nayapakSa se akSuNNa raha kara samamta vikalpoM ke vyApArase nivRtta ho gayA hai. yaha samayasAra hai| vAstava meM isI ekako samyagdarzana aura samyagjJAna yaha saMjJA prApta hotI hai / yaha kathana apane meM bahuta hI spaSTa hai / isase bhI ekamAtra yahI jJAta hotA hai ki jise gati, mArgaNAsthAna aura guNasthAna AdirUpa samasta bheda vikalpAMse rahita mAtra samyagdarzana samyagjJAnasvarUpa sAkSAt samayasArarUpa honA hai use parase bhinna abhedarUpa ekamAtra jJAyakasvarUpa AtmAkA Azraya lenA cAhie, kyoMki dharma prApti ke lie ekamAtra caitanya camatkArasvarUpa bhagavAn AtmAkA avalambana hI upAdeya hai / isa prakAra sampUrNa vItarAgI jinazAsana meM ekamAtra TaMkotkIrNa nija kAraNa paramAtmA parama pAriNAmika bhAvarUpa jJAyakasvabhAva ke nirvikalpa Alambanako hI kAraNa paramAtmAse tAdAtmyabhAvako prApta huI ( samyagdarzana se lekara siddha hone takakI) samasta nirmala paryAyoMkI prAptikA kAraNa jAnakara he bhavya jIvo ! apane upayoga meM usakA Alambana lekara zuddha ratnatraya pragaTa kro| aisA karanese duHkharUpa bhAvamaraNase chuTakArA pAkara avinAzI nirAkulatAlakSaNa Atmasukhake adhikArI banoge / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ***** 3. ye madhura hAI kAnajI svAmi- abhinandana graMtha sAdhya - sAdhakabhAvakA prakAra ora usakA samyak svarUpa adhyAtmaratna zrI rAmajI mANikacandajI dozI, sonagar3ha jinAgama meM sAdhya kyA aura sAdhaka kauna isa viSayakA vividha sthaloM para vividha dRSTikoNoMse spaSTIkaraNa kiyA gayA hai, kintu una dRSTikoNoMke sAtha ukta viSayakA yathArtha parijJAna karaneke lie sarva prathama Age batalAye jAnevAle viSayoMko jAna lenA atyanta upayogI hai, isalie pahale unakA spaSTIkaraNa kiyA jAtA hai 1. STise nizcaya mokSamArga vahI eka mokSamArga hai, vyavahAra mokSamArga vaha saccA mokSamArga nahIM / 2. nizcaya aura vyavahAra monArI ye donoM eka sAtha pragaTa hote haiM ? 3. nizcayanaya nipecaka aura vyavahAranaya niSedhya hai / 4. nizcaya mokSamArga ekamAtra trikAlI abheda jJAbhAvarUpa pariNamana kriyAke hone para pragaTa hotA hai, anya prakAra se nahIM / Age ina viSayoMkA kramase khulAsA karate haiM ( 1 ) nizcaya mokSamArga hI mokSamArga kyoM hai aura vyavahAra mokSamArga saccA mokSamArga kyoM nahIM isa viSaya para sundara DhaMgase prakAza DAlate hue ( 1 ) pravacanasAra gAthA 80, 819 aura 82 tathA unakI TIkA meM batalAyA hai ki jo dravya, guNa aura paryAyarUpase arihantoMko jAnakara apane manase yaha jAnatA hai ki jisaprakAra traikAlika pravAharUpa arihantoMkA dravya hai usIprakAra merA dravya bhI traikAlika pravAharUpa hai, jisaprakAra arihantoMkA ekarUpa rahanevAlA caitanyarUpa vizeSaNa guNa hai usI prakAra merA bhI ekarUpa rahanevAlA caitanyarUpa vizepaNa guNa hai aura jisa prakAra usa pravAha meM jo kSaNavartI vyatireka haiM ve arihantoMkI paryAya haiM usIprakAra usa pravAha meM jo kSaNavartI vyatireka haiM ve merI paryAya haiM / aura phira aisAjAnane ke bAda jo guNa aura paryAyoMko dravyameM antargata karake pariNAmI pariNAma aura pariNa tikA bheda vikalpa chor3akara abhedarUpa arthAt mAtra apane AtmAkA Azraya letA hai usa AtmA ke niSkriya cinmAtra bhAvako prApta honese nirAzraya bhAvako prApta huA moha - darzanamoha (mva - para meM ekatvabuddhiko upajAnevAlA mithyAtvabhAva) nAzako prApta ho jAtA hai / isa prakAra jisane darzanamohako dUrakara AtmAke samyak tatvako prApta kara liyA hai yaha jaba ukta vidhise bhedavikalpase rahita zuddha AtmatattvakA punaH punaH Azraya letA hai taba usake kramazaH rAga-dveSarUga pariNAmakA abhAva hokara (sarAcacAritrakA abhAva hokara ) nirAkula sukhasvarUpa parama vItarAgadazA pragaTa hotI hai / AcArya kahate haiM ki karmoMkA kSaya kara jitane bhI arihanta hue, vartamAna meM ho rahe haiM aura anAgata kAlameM hoMge ve saba ekamAtra isI mArgase arihanta hue haiM, ho rahe haiM aura Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ in monk ey Sumitramaniram hoNge| isake sivA niHzreyasa prApta karanekA anya koI mArga nahIM hai| isase siddha hai ki ekamAtra nizcaya mokSamArga hI saccA mokSamArga hai, vyavahAra mokSamArga vaha saccA mokSamArga nhiiN| bhagavAna vItarAga arihanta bhaTTArakakA upadeza bhI yahI hai / ukta kathanakI puSTimeM Age ina pramANoMkA bhI paryAlocana kIjie (2) AcArya padmanandine padmanandipaMcaviMzatikAke ekatvasaptati nAmaka adhikArameM isa viSayakA sundara DhaMgase khulAsA kiyA hai| ve ukta adhikArake iloka 32meM kahate haiM ki nizcayase jo yaha ekatva hai, advaita hai vaha parama amRta hai arthAta mokSasvarUpa hai| kintu dvaitako upajAnevAlA jo yaha vyavahAra mokSamArga hai vaha saMsAra hai| (3) isI granthameM dharmopadeza nAmaka prathama adhikAra (iloka 81)meM ve kahate haiM ki samyagdarzana-jJAna-cAritrakI ekatA bandhakA vidhvaMsa karanevAlI hai aura bAhya artharUpa samyagdarzana jJAna-cAritra zuddhAtmatattvakI upalabdhise bAhya haiM / ve bAhya padArthoM ko viSaya karate haiM, isalie unase zubhAzubha karmoM kA bandha hotA hai jo saMsAra paribhramaNakA kAraNa hai| (4) pravacanasAra gAthA 199meM aura usakI TIkAmeM bhI isakA bahuta hI uttama prakArase spaSTIkaraNa kiyA gayA hai / vahA~ batalAyA hai ki sabhI sAmAnya caramazarIrI, tIrthakara aura acaramazarIrI mumukSa isI tathota zuddhAtmatattvapravRttilakSaNa vidhise pravartamAna mokSamArgako prApta karake siddha hue, kisI dUsarI vidhise siddha hue hoM aisA nahIM hai| isase nizcita hotA hai ki kevala yaha eka hI mokSamArga hai, dUsarA nhiiN| adhika vistArase pUrA pdd'e| usa zuddhAtmatattvameM pravarte hue siddhoMko tathA usa zuddhAtmatattvapravRttirUpa mokSamArgako, jisameM bhAvya-bhAvakarUpa vibhAga AtaMgata ho gayA hai, noAgamabhAvarUpa namaskAra ho / (5) zrI niyamasAra gAthA 148meM aura usakI TIkAmeM yahI bAta siddha kI gaI hai| vahA~ batalAyA hai ki RSabhadevase lekara mahAvIra paryanta jitane bhI paramezvaradeva hue haiM ve saba ukta prakArase mvAtmasambandhI utkRSTarUpa zuddha nizcaya yogabhaktiko karake hI siddha hue haiN| (6) paramArtha pratikramaNa adhikArakA prArambha karate hue zrI padmaprabhamaladhAridevane aura bhI spaSTa zabdoMmeM khulAsA kara diyA hai| ve likhate haiM ki zuddha nizcayanayasvarUpa parama cAritra vyavahAra cAritra aura usake phalakA pratipakSI hai| isa prakAra pUrvokta ina saba pramANoMko dhyAnameM rakhakara vicAra karanese vidita hotA hai ki svayaM AtmasvarUpa honeke kAraNa ekamAtra nizcaya mokSamArga hI saccA mokSamArga hai, vyavahAra mokSamArgako jo mokSamArga kahane meM AtA hai vaha paramArtha kathana nahIM hai, upacArase hI aisA kahA jAtA hai| usI prakAra nizcaya ratnatrayarUpa pariNata AtmAmeM vrata, tapa AdikA jo vikalpa hotA hai vaha bhI upacArase mokSamArga kahA jAtA hai| - - - RERNAMANAND HARACTORRESSES EN SHIREEK SHENAMESSAGE immukta Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HIRPRIYADAR yubtivister SaptasyainnoudMVASNAAChyyan kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha ke (2) vartamAna kAla meM kucha bhAI aisA likhane lage haiM ki vyavahAra karate karate nizcayakI prApti hotI hai| isakI puSTi meM unakA kahanA hai ki cauthA; pAMcavAM aura chaThA guNasthAna vyavahArarUpa haiN| isake bAda jaba yaha jIva sAtaveM guNasthAnako prApta hotA hai taba use nizcayakI prApti hotI hai| isa prakAra ve cauthe Adi tIna guNasthAnoM meM ekAntase mAtra vyavahArako svIkAra karate haiM aura sAtaveM Adi guNasthAnoM meM ekAntase mAtra nizcayakA kathana karate haiN| aba prakRtameM yaha vicAra karanA hai ki vastusthiti kyA hai ? Age isI viSayakA vicAra kiyA jAtA hai (1) niyama yaha hai ki koI mithyA dRSTi jIva (upazama samyaktyakI apekSA) tIna karaNa pariNAma karake yA (vedaka samyaktvakI apekSA) karaNa pariNAma kiye binA koI cautheko, koI pA~caveMko aura koI sAtaveM guNasthAnako prApta hotA hai / aba prazna yaha hai ki jo mithyAdRSTi jIva sAtaveM guNasthAnako prApta hotA hai usake kevala nizcaya ratnatraya hI hotA hai yA vahA~ bhI nizcaya ratnatrayake sAtha vyavahAra ratnatraya hotA hai / zrI dravyasaMgraha gAthA 47 meM isakA samAdhAna karate hue batalAyA hai ki muni dhyAnadvArA nizcaya-vyavahAra donoM prakArake mokSamArgako prApta karate haiM / isakI TIkA karate hue brahmadevasUrine jo kucha likhA hai usakA bhAva yaha hai ki nizcaya ratnatrayasvarUpa nizcaya mokSamArgako usIprakAra byavahAraratnatrayasvarUpa vyavahAra mokSamArgako nirvikAra svasaMvittisvarUpa parama dhyAnake dvArA muni prApta karate haiM / yaha to sAtaveM guNasthAnakI bAta huI / aba chaThe guNamthAnakA vicAra kIjie / aisA to koI bhI vivekI svIkAra nahIM karegA ki chaThe guNasthAnameM deva, guru aura zAstrakI zraddhAka sAtha mAtra pA~ca mahAvrata Adike AcaraNarUpa (vikalparUpa) vyavahAra cAritra hI hotA hai| vahA~ AtmAkI vizuddhirUpa nizcaya ratnatraya hotA hI nahIM, kyoMki emA mAnane para vyaliMgI muni aura bhAvaliMgI munimeM kucha bhI bheda na raha jaaygaa| kAraNa ki bAhya meM deva, guru, zAstrakI zraddhAke sAtha pA~ca mahAvrata AdikA AcaraNa to dravyaliMgI munika bhI pAyA jAtA hai / isase spaSTa hai ki jisaprakAra nizcaya-vyavahAra donoM prakArakA mokSamArga mAta guNasthAnameM hotA hai uso prakAra vaha donoM prakArakA mokSamArga chaThe guNasthAnameM bhI hotA hai / yadi pharaka hai to itanA hI ki sAtave guNasthAnameM nirvikalpa dhyAnakI mukhyatA honese vahA~ saMjvalana rAga abuddhipUrvaka rahatA hai aura isa prakAra vahA~ yugapat donoM prakArakA mokSamArga bana jAtA hai / isI prakAra chaTe guNasthAnameM bhI buddhipUrvaka saMjvalana kapAyake sAtha tIna kaSAyoMke abhAvarUpa vItarAga cAritrakA sadbhAva honese yugapat donoM prakArakA mokSamArga bana jAtA hai / isase spaSTa hai ki pratyeka jIvameM nizcaya mokSamArga aura vyavahAra mokSamArga eka sAtha pragaTa hote haiN| paramAtmaprakAza ( a. 2 dohA 14 saMskRta TIkA ) meM batalAyA hai ki nizcaya mokSa. mArga do prakArakA hai-savikalpa mokSamArga aura nirvikalpa mokSamArga / isameM jo vikalpa haiM Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - vaha to Asrava hai aura jo nirvikalpa hai vaha Asravarahita hai / anyatra jo sarAga cAritra aura vItarAga cAritra aise nAma dRSTigocara hote haiM so unakA tAtparya bhI yahI hai / saMkSepameM sAra yaha hai ki jo vyavahAra mokSamArga kahA gayA hai vaha rAga hI hai / usake sAtha tIna kaSAyoMke abhAvarUpa jo zuddha pariNati hotI hai vaha mukhya hai / isalie mokSamArga to eka hI hai-nizcaya mokSamArga / do prakArakA mokSamArga nahIM hai| itanA avazya hai ki usakA kathana do prakArase kiyA jAtA hai / so isa kathanakA prayojana vItarAga pariNatike sAtha rAgakA sadbhAva dikhAnA mAtra hai / isa taraha chaThe aura sAtaveM guNasthAnameM jisa taraha do prakArakA mokSamArga bana jAtA hai usI prakAra cauthe aura pAMcaveM guNasthAnameM bhI donoM prakArake mokSamArgakI siddhi kara lenI caahie| jahA~ cauthe guNasthAnameM mithyAtva aura anantAnubandhIkA tathA pA~caveM guNamthAnameM mithyAtvake sAtha do kaSAyoMkA abhAva honese nizcaya mokSamArgakI prasiddhi hotI hai vahA~ cauthemeM tIna kaSAyoMkA aura pA~caveMmeM do kaSAyoMkA sadbhAva honese nizcaya mokSamArgake sAtha vyavahAra mokSamArga bhI ghaTita ho jAtA hai / isaprakAra itane vivecanase yaha bhalI bhAMti siddha ho jAtA hai ki nizcaya aura vyavahAra ye donoM mokSamArga eka sAtha pragaTa hote haiN| vyavahAra karate karate nizcayakI prApti hotI ho aisA nahIM hai| kintu aisA avazya hai ki jitane aMzameM nizcayakI prAni hotI hai usake anurUpa vyavahAra hotA hI hai aura jahA~ pUrNarUpase nizcayakI prApti ho jAtI hai vahA~ vyavahArakA sarvathA abhAva hojAtA hai / aba isa bAnakA vicAra karanA hai ki mokSamArgameM ekamAtra nizcayako nipedhaka aura vyavahArako nipedhya kyoM kahA 1 bAta yaha hai ki saMsArI jIvake jitanA bhI vyavahAra hotA hai vaha parAzrita honese (parako lakSya kara hone ke kAraNa ) bandhakA hetu hai, isalie vaha pratiSedha karane yogya hai aura nizcaya otmAzrita honese mokSakA hetu hai, isalie vaha prati. paMdhaka hai / zrI samayasAra kalaza 173 meM AcArya amRtacandra likhate haiM ki saba vastuoMmeM jo adhyavasAna hotA hai use jinendradevane chor3ane yogya kahA hai so usa parase hama aisA mAnate haiM ki jitanA bhI vyavahAra hai vaha saba chor3ane yogya hai / tathA zuddha jJAnaghanasvarUpa eka nizcaya hI Azraya karane yogya hai / isI abhiprAyako dhyAnameM rakhakara AcArya kundakundadevane samayasAra gAthA 272. meM kahA hai ki pUrvokta vidhise nizcayanayake dvArA vyavahAranaya pratiSedha karane yogya hai, kyoMki jo jJAnI nizcayanayakA Azraya lete haiM ve nirvANako prApta hote haiM / savikalpadazAse nirvikalpa dazAko prApta karanekA yahI eka mArga hai / utkRSTa dhyAnakI siddhi bhI isI mArgase hotI hai, anya mArgase nhiiN| koMke saMvara aura nirjarApUrvaka mokSaprAptikA bhI yahI mArga hai, anya nahIM / A RRMA RAN Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 kAnajI svAmi- abhinandana graMtha pravacanasAra gAthA 5 kI TIkAmeM amRtacandra AcArya likhate haiM ki isa jIvake kamAya are fadyamAna hone se puNyabandhakI prAptikA hetubhUta sarAgacaritra kramase AjAtA hai, parantu use pIche chor3akara nirvANakI prAptike hetubhUta vItarAga cAritrako prApta karanA cAhie / so isa kathanakA bhI vahI Azaya hai / isI tathyako saSTa karate hue paM. hemarAjajI pravacanasAra gAthA 11ke bhAvArtha meM likhate haiM ki ' vItarAga sarAga bhAvoMkara dharma do prakArakA hai| jaba yaha AtmA vItarAga AtmIka dharmarUpa pariNamatA huA zuddhopayoga bhAvoMmeM pariNamana karatA hai taba karmoM se isakI zakti rokI nahIM jaasktii| apane kArya karaneko samartha ho jAtA hai, isa kAraNa ananta akhaMDa nija sukha jo mokSasukha usako svabhAva hI se pAtA hai aura jaba yaha AtmA dAna, pUjA, vrata, saMyamAdirUpa sarAga bhAvoMkara pariNamatA huA zubhopayoga pariNatiko dhAraNa karatA hai taba isakI zakti kamoMse rokI jAtI hai, isalie mokSarUpI kArya karaneko asamartha ho jAtA hai / phira usa zubhopayoga pariNamanase karmabandharUpa svargo ke sukhako hI pAtA hai / ' yadyapi zAstroMmeM vyavahArako sAdhana aura nizcayako sAdhya kahA hai so usakA itanA hI parya hai ki vikalpa dazA meM nizcayake sAtha parako lakSyakara jo vyavahAra hotA hai vaha usa avasthA meM prApta nizcayakA pratibandhaka na honese usameM sAdhanapanekA vyavahAra kiyA jAtA hai aura nirvikalpa avasthA meM sahacara honese use sAdhana kahA gayA hai| para isakA yadi koI yaha artha kare ki vyavahArase nizcaya dharmakI utpatti hotI hai to usakA aisA artha karanA isalie bhrAMta hai, kyoMki aisA mAnane para anubhUtirUpa nirvikalpa avasthAko svIkAra karanekI koI AvazyakatA nahIM rhegii| kevala vyavahArase hI uttarottara AtmIka zuddhi meM vRddhi hokara muktikI prApti AnanI par3egI / utaeva sarvatra aisA hI zraddhAna karanA ucita hai ki mokSamArga meM sarvatra parAzrita honese vyavahAra pratiSedhya hai aura AtmAzrita honese nizcaya usakA pratiSedhaka hai / ( 4 ) aba dekhanA yaha hai ki jisase ratnatrayakI utpatti hokara yaha AtmA svayaM samayasAra ho jAya isake lie isa AtmAke upayogakA Alambana-dhyeya kyA ho ? yaha kaunasA padArtha hai jisakA Azraya karanese isameM ratnatrayasvarUpa dharmakI utpatti hotI hai| AcArya kundakunda kahate haiM ki saMsArI jIvane saMsArakI paripATIvarUpa aura saba kucha kiyA, mAtra abhI taka apane ekatvako nahIM prApta kiyA-- nahIM anubhavA / Age ve likhate haiM ki meM svavibhavase usa ekatvakA darzana karAU~gA / vaha svavibhava kyA hai isakA khulAsA karate hue AcArya amRtacandra likhate haiM ki jo Agama, guru upadeza aura yuti se puSTa huA hai aise svAnubhava pratyakSa se usa ekatva ke darzana karAnekI yahA~ AcArya kundakundane pratijhA kI hai| Age ve jJAyakaravarUpa ekatvako saba prakAra ke vyavahArase achUtA batalAte hue kahate haiM ki jo aise AtmAko dekhatA hai Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MANANDI m NITISHARMALSOMINGABAR SHARA MATHILION anubhavatA hai vaha pUre jinazAsanako anubhavatA hai| yahI jJAnAnubhUti hai, yahI AtmAnubhUti hai aura jinazAsanakI anubhUti bhI yahI hai| spaSTa hai ki jisameM kisI prakArake vikalpakA praveza nahIM aisA nirvikalpa cicamatkArasvarUpa vijJAnaghana AtmA hI ekamAtra aisA Alambana, sahArA, dhyeya yA Azraya hai jo isa AtmAke upayogakA viSaya hokara svayaM samayasAra ho jAtA hai| zrI padmaprabhamaladhArI deva niyamasArameM ise kAraNa paramAtmA kahate haiM mo usakA tAtparya bhI yahI hai| __ 'nizcayanayase dekhA jAya to vaha caitanya eka hI hai / usa akhaNDa eka vastu meM vikalpoMko aNumAtra bhI sthAna nhiiN| jo karma, nokarma aura vika rI bhAvoMse rahita ese utkRSTa ekarUpa brahmako jAnatA hai-bodhasvarUpa AtmAko anubhavatA hai vaha tatmvarUpa ho jAtA hai / ' ye AcArya padmanandike vacana haiN| so isase bhI yahI jJAta hotA hai ki svarUpopalabdhike lie abhedasvarUpa, saba prakArake vizeSaNoMse rahita ekamAtra AtmA hI Azraya karane yogya hai| isa akhaNDa jJAnaghanasvarUpa AtmAkA Azraya karane para-tatmvarUpa AtmAko anubhavane para AtmAnubhUtirUpa pariNata vaha svayaM samyagdarzana hai, vahI svayaM samyagjJAna hai aura vahI svayaM samyakcAritra hai| ye prakRtameM upayogI kucha tathya haiM / Age inako lakSyameM rakha kara sAdhya-sAdhakabhAvakA vicAra karanA hai / yahA~ mAdhya na to devendrapadakI prApti hai aura na cakravartipadakI prApti hI, isa AtmAkA yadi koI saccA sAdhya hai to ekamAtra vikArI bhAvoMse rahita AtmasvarUpakI prApti hI hai| pUrva meM jina cAra praznoMkA khulAsA kiyA hai unase yaha spaSTa jJAna hotA hai ki vyavahAra mokSamArga to kahane mAtrake lie mokSamArga hai, ekamAtra nizcaya mokSamArga hI saccA mokSamArga hai| aura usakI utpatti trikAlI jJAyakabhAvako lakSyameM lene para hotI hai, isalie AtmamvabhAvakI prAptikA yadi koI yathArtha sAdhana hai to vaha trikAlI jJAyakabhAva hI hai, kyoMki parako aura paryAyako lakSya banAkara jo abhItaka rAga dvepa aura mohakI utpatti hotI A rahI thI, vaha na ho, yadi isakA koI saccA upAya hai to ekamAtra trikAlI jJAyaka svabhAvako lakSyameM lenA hI hai| yaha nizcaya sAdhana hai| isake sivA anya saba vyavahAra sAdhana haiN| __ zaMkA sAdhana kaho yA upAdAna, ina donoMkA eka hI artha hai aura Agama meM pUrva paryAya yukta dravyako upAdAna kahA hai| aisI avasthA meM kevala trikAlI jJAyakabhAvako svarUpa prAptikA nizcaya sAdhana kahanA ThIka nahIM hai| paMcAstikAya gAthA 154 kI TIkAmeM mokSamArgake svarUpakA vyAkhyAna karate hue likhA hai ki jIvasvabhAva meM niyata cAritrakA nAma mokSamArga hai aura yathArthameM jIva svabhAva jJAna-darzana hai / so isase bhI yahI vidita hotA hai ki na kevala sAmAnya aMzase kAryakI utpatti hotI hai aura na kevala vizeSa aMzase hI, ata eva sarvatra sAdhanakA nirdeza karate samaya vivakSita paryAyayukta dravyakA hI nirdeza karanA cAhie, eka eka aMzakA nhiiN| samAdhAna-yaha ThIka hai ki kAryakA upAdAna na kevala sAmAnya aMza hotA hai aura na kevala HARDENOMOS HanipyERRORIANDIA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . kAnajIsvAmi-abhinandana gratha ra STARA TRINAKAITary - vizeSa aM0 hI, kyoMki tAdAtmya rUpase ho inakI sattA parilakSita hotI hai| kahA bhI hai'sAmAnya-vizeSAtmA tadartho viSayaH / ' isalie dravyake kevala eka aMzase kAryakI utpatti hotI hai aisA yahA~ kahanA nahIM hai| kintu yahA~ kahanA yaha hai ki jIvakI saMsAra aura mukta ye do avasthAeM haiN| unameMse saMsArakI utpatti nimitta aura paryAyake lakSyase hotI hai aura mokSakI utpatti svabhAvake lakSyase hotI hai / isalie mokSakA yadi koI mukhya sAdhana hai to vaha eka mAtra svabhAvako lakSyameM lenA hI hai| jaba yaha jIva svabhAvako lakSyameM letA hai taba kArya to upAdAnake anusAra hI hotA hai isameM sandeha nhiiN| parantu svabhAvako lakSyameM lenese upAdAna svabhAvakI ora Dhalakara niyamase svabhAvaparyAyako hI utpanna karatA hai aisA niyama hai / / yahI kAraNa hai ki prakRtameM paryAyayukta dravyako sAdhana na kaha kara parama pAriNAmika bhAvako grahaNa karanevAle nizcayanayakI mukhyatAse dravyake eka aMza trikAlI jJAyakabhAvako yathArtha sAdhana kahA hai / paryAya aura nimittakA lakSya saMsArakA sAdhana hai aura svabhAvakA lakSya mokSakA sAdhana he yaha ukta kathanakA tAtparya hai / svabhAvarUpa apane trikAlI jJAyaka bhAvakA Alambama lene para yaha AtmA svayaM svabhAvarUpa pariNama jAtA hai| isalie vahI eka AtmA sAdhya hai aura vahI sAdhana hai / yaha jinAgamakA sAra hai| ise dhyAnameM rakhakara vicAra karane para vidita hotA hai ki anyatra (paMcAstikAya gAthA 160-161 meM ) jo vyavahAra ratnatrayako sAdhana ora nizcaya ratnatrayako sAdhya kahA hai so usa kathanakA itanA hI tAtparya hai ki jisane anAdi ajJAnakA nAza kara zaddhikA aMza pragaTa kiyA hai ese jIvake savikalpa dazAmeM bhUmikAnusAra niHzaMkita-niHkAMkSita Adi mpa, svAdhyAya pUjAdi rUpa aura niraticAra vratAdi rUpa bhAva hote haiM tathA tadanurUpa vyApAra bhI hotA hai para isase prApta AMzika zuddhikI koI kSati nahIM hotI / isalie vyavahAranayase vyavahAra mokSamArgako sAdhana aura nizcaya mokSamArgako sAdhya kahane meM AtA hai / para isakA artha yadi koI yaha kare ki pUjA, svAdhyAya aura vratAdi pariNAma karata karane AtmA meM svabhAva paryAyakI utpatti ho jAyagI to usakA aisA artha karanA samIcIna nahIM haiN| ajJAna bhAvakA abhAva hokara zuddhikI utpatti yA vRddhikA krama yaha hai ki jaba yaha jIva pRjA, svAdhyAya, aura vratAcaraNarUpa vikalpase nivRtta ho zuddha nizcayanayake viSayabhUta jJAyakamvarUpa ekatvakA punaH punaH manana karatA hai to antameM yaha vikalpa bhI chUTa kara upayoga mvayaM jJAyaka bhAvarUpa pariNama jAtA hai / isIkA nAma nayapakSase atIta nirvikalpa samAdhirUpa avasthA hai| ise bheda dRSTise dekhane para AtmarucikA nAma samyagdarzana hai, AtmajJAnakA nAma samyagjJAna hai aura AtmasthitikA nAma sabhyazcAritra hai| kintu abhedadRSTi se dekhane para una tInamaya svAnu: tirUpase pariNata eka AtmA hI hai| spaSTa hai ki mvarUpopalabdhimeM AtmA hI sAdhana hai aura AtmA hI sAdhya hai, anya saba vyavahAra hai / ataeva mokSamArgakI prasiddhike lie ekamAtra trikAlI jJAyakasvabhAva AtmA hI upAdeya hai aisA yahA~ zraddhAna karanA cAhie / MONused A Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutadhara AcArya va vidvAn MO ' Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Age n MARIVARKONVrindaviparyayva 4200/ A 1 RANI 4) kAnajIsvAmi-abhinandana gratha ne zrutadhara - paricaya siddhAntAcArya zrI paM. phUlacandrajI siddhAnta zAstrI, vArANasI prathamaM karaNaM caraNaM dravyaM namaH / yaha zAntibhaktikA vacana hai| isa dvArA prathamAnuyoga Adi cAra anuyogoM meM vibhakta bhutako namaskAra kiyA gA hai| pravAhakI apekSA zruta anAdi hai| imakI mahimAkA vyAkhyAna karate hue jIvakANDameM zrutajJAnakI mukhyatAse kahA hai ki kevalajJAna aura zrutajJAnameM pratyakSa aura parokSakA hI bheda hai, anya koI bheda nahIM / aimA niyama hai ki kevalajJAnavibhUtise sampanna bhagavAn tIrthaMkara paramadeva apanI divyadhvani dvArA artharUpase zrutakI prarUpaNA karate haiM aura matyAdi cAra jJAnake dhArI gaNadharadeva apanI sAtizaya prajJAke mAhAtmyavaza aMga-pUrvarUpase anta muhUrtameM usakA saMkalana karate haiN| anAdi kAlase samyak zruta aura zrutadharoMkI paramparAkA yaha isa niyama ke anusAra vartamAna avamarpiNIke caturtha kAlake antima bhAgameM antima tIrthakara bhagavAn mahAvIra aura unake gyAraha gaNadharoMmeM pramukha gaNadhara gautamasvAmI hue| bhAvazruta paryAyase pariNata gautama gaNadharane gyAraha aMga aura caudaha pUrvokI racanA kara lohAcAryako diyaa| lohAcAryane jambumvAmIko diyaa| isake bAda viSNu, nandimitra, aparAjita, govardhana aura bhadrabAhu ye pAMcoM AcArya paripATI kramase caudaha pUrvaka dhArI hue| tadanantara vizAkhAcArya, proSThila, kSatriya, jayAcArya, nAgAcArya, siddhArthadeva, dhRtisena, vijayAcArya, buddhila, gaMgadeva aura. dharmasena ye gyAraha AcArya paripATI kramase gyAraha aMga aura utpAdapUrva Adi dasa pUrvAka dhAraka tathA zeSa cAra pUrvoke ekadeza dhAraka hue| isake bAda nakSatrAcArya, jayapAla, pANDumvAmI, dhruvasena aura kaMsAcArya ye pA~coM hI AcArya paripATo kramase sampUrNa gyAraha aMgoMke aura caudaha pUrvoka ekadeza dhAraka hue| tadanantara subhadra, yazobhadra, yazobAhu aura lohArya ye cAroM AcArya sampUrNa AcArAMgake dhAraka aura zepa aMgoM tathA pUrvo ke ekadezake dhAraka hue| AcArya dharasena-puSpadanta-bhUtabali tadanantara saba aMga-pUrvokA ekadeza AcArya paramparAse AtA huA dharasena AcAryako prApta huaa| ye saurASTra dezake girinagara pattanake samIpa Urjayanta parvatakI candraguphAmeM nivAsa karate hue dhyAna adhyayanameM tallIna rahate the| inake guNoMkA khyApana karate hue vIrasena svAmIne (dhavalA pu. 1) likhA hai ki ve paravAdIrUpI hAthiyoMke samUhake madakA nAza karane ke lie bheSTha siMhake samAna the aura unakA mana siddhAntarUpI amRta-sAgarakI taraMgoMke samUhase dhula gayA thaa| ve aSTAMga mahAnimitta zAstrameM bhI pAragAmI the| vartamAnameM upalabdha zrutakI rakSAkA sarvAdhika zreya inhIMko prApta hai| apane jIvanake antima kAlameM yaha bhaya hone para ki KOREA meNTraine HypeateninatanaMANtaanaararunimatermannelkamanandslaim LAXMammam Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ALSHRA PRATISHT X D and I STEP PRASTRAM BARAMAgeet ARRIA -ms s m .- -. :-. 2- mere bAda zrutakA viccheda honA sambhava hai, inhoMne pravacana vAtsalyabhAvase mahimA nagarImeM sammilita hue dakSiNApathake AcAryoM ke pAsa patra bhejaa| use par3hakara una AcAryoM ne grahaNa aura dhAraNa karane meM samartha nAnA prakArakI ujvala aura nirmala vinayase vibhUSita aMgavAle, zIlarUpI mAlAke dhAraka, deza-kula-jAtise zuddha, samasta kalAoMmeM pAraMgata aise do sAdhuoMko AndhradezameM vahanevAlI veNAnadIke taTa se bhejaa| jaba ye donoM sAdhu mArga meM the, AcArya dharasenane atyanta vinayavAn zubhra do bailoMko svapna meM apane caraNoM meM vinatabhAvase par3ate hue dekhaa| isase santuSTa ho AcArya dharasenane 'zrutadevatA jayavanta ho' yaha zabda uccAraNa kiyA / sAtha hI unhoMne mujhe samyakU zrutako dhAraNa aura grahaNa karane meM samartha ese do ziSyoMkA lAbha honevAlA hai' yaha jAna liyA / . ____ jisa dina AcArya dharasenane yaha svapna dekhA thA usI dina ve donoM sAdhu AcArya dharasenako prApta hue / pAdavandanA Adi kRtikarmase nivRtta ho aura do dina vizrAmakara tIsare dina ve donoM sAdhu punaH AcArya dharasenake pAdamUlameM upasthita hue| iSTa kAryake viSayameM jijJAsA pragaTa karane para AcArya dharasenane AzIrvAdapUrvaka donoMko siddha karane kelie ekako adhika akSaravAlI aura dUsareko hIna akSaravAlI do vidyAeM dI aura kahA ki inheM SaSThabhakta upavAsako dhAraNakara siddha kro| vidyAeM siddha hone para una donoM sAdhaoMne dekhA ki eka vidyAkI adhiSThAtrI devIke dA~ta bAhara nikale hue haiM aura dUsarI vidyAkI adhiSThAtrI devI kAnI hai| yaha dekhakara unhoMne mantroMko zuddha kara punaH donoM vidyAoMko siddha kiyaa| isase ve donoM vidyAdevanAeM apane svabhAva aura apane sundararUpameM dRSTigocara huii| tadanantara una donoM sAdhuAMne vidyAsiddhikA saba vRttAnta AcArya dharasenake samakSa nivedana kiyaa| isase una donoM sAdhuoM para anyanta prasanna ho unhoMne yogya tithi AdikA vicAra kara unheM prantha par3hAnA prArambha kiyA / ApAr3ha zuklA 11ke dina pUrvAdvakAlameM grantha samApta huaa| jaba ina donoM sAdhuoMne vinayapUrvaka grantha samApta kiyA taba bhUtajAtike vyantara devoMne unakI pUjA kii| yaha dekha AcArya dharasenane ekakA nAma puSpadatta aura dUsarekA nAma bhUtabali rkhaa| bAdameM ve donoM sAdhu gurukI AjJAse vahA~se ravAnA hokara aMkalezvara aaye| aura vahAM varSAkAla taka rahe / dharpayoga samApta hone para puSpadanta AcArya vanavAsa dezako cale gaye aura bhUtabali bhaTTAraka dramila dezako gye| bAdameM puSpadanta AcAryane jinapAlitako dIkSA dekara tathA vIsadi sUtroMkI racanA kara aura jinapAlitako par3hAkara bhUtabali AcAryake pAsa bheja diyA / bhUtabali AcAryane jinapAlitake pAsa vIsadi sUtroMko dekhakara aura puSpadanta AcArya alpAya hai aisA jinapAlitase Keyunic - SESASTE TARA Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10- NAVB H 711Y GLAMICHYi SAHEN kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha HONEY jAnakara mahAkarmaprakRtiprAbhRtakA viccheda honeke bhayase dravyapramANAnugamase lekara zeSa granthakI racanA kii| yaha AcArya dharasena prabhRti tIna pramukha AcAryoM kA saMkSipta paricaya hai| isa samaya nana paramparAmeM pustakArUr3ha jo bhI zruta upalabdha hai usameM SaTkhaNDAgama aura kaSAyaprAbhRtakI racanA prathama hai| SaTkhaMDAgamake mUla zrotake vyAkhyAtA haiM AcArya dharasena tathA racayitA haiM AcArya puSpadanta aura bhUtabali / AcArya guNadhara-yativRSabha jaina paramparAmeM SadakhaNDAgamakA jo sthAna hai vahI sthAna kaSAyaprAbhRtakA bhI hai| ina AgamagranthoMkA mUla srota kyA hai yaha to zruta paricayake samaya btlaaveNge| yahA~ to mAtra kaSAyaprAbhRtake racayitA AcArya guNadhara aura usapara vRttisUtroMkI racanA karanevAle AcArya yativaSamake bAremeM likhanA hai| kaSAyaprAbhatakI prathama gAthAse sampaSTa vidita hotA hai ki AcArya dharasenake samAna AcArya guNadhara bhI aMga-pUrvo ke ekadezake jJAtA the| unhoMne kapAyaprAbhRta kI racanA pAMcaveM pUrvakI dazavI vastuke tIsare prAbhRtake AdhArase kI hai / isase vidita hotA hai ki jisa samaya pA~caveM pUrvakI avicchinna paramparA cala rahI thI taba AcArya guNadhara isa pRthivItalako apane vAstavyase sazobhita kara rahe the| ye apane kAla ke zrutadhara AcAyoM meM pramukha the| AcArya yativRSabha unake bAda AcArya nAgahastIke kAlameM hue haiM, kyoMki AcArya vIra. senane inheM AcArya AryamaMkSukA ziSya aura AcArya nAgaharatIkA antavAsI likhA hai| ye pratibhAzAlI mahAn AcArya the yaha inake kaSAyaprAbhRta para likhe gaye vRttisUtroM (cUrNisUtroM se hI jJAta hotA hai| vartamAnameM upalabdha trilokaprajJapti inakI avikala racanA hai yaha kahanA to kaThina hai| itanA avazya hai ki isake sivA eka trilokaprajJapti aura honI cAhie / sambhava hai usakI racanA inhoMne kI hai| yaha to hama pahale hI likha Aye haiM ki samyak zrutake arthakartA tIrthakara kevalI hote haiM aura granthakartA gaNadharadeva hote haiN| isa tathyako dhyAnameM rakha kara AnupUrvI kramase vicAra karane para vidita hotA hai ki siddhAnta granthoM aura tadanuvartI zrutake sivA anya jo bhI zruta vartamAnakAlameM upalabdha hotA hai usake racayitA AcAryoM ne paripATI kramase prApta hue zrutake AdhArase hI usakI racanA kI hai| isalie yahA~ para kucha pramukha zrutadhara AcAryoM kA nAma nirdeza kara denA bhI iSTa hai jinhoMne anya anuyogoMkI racanA kara sarva prathama zrutake bhaMDArako bharA hai / dravyAnuyogako sarva prathama pustakArUr3ha karanevAle pramukha AcArya bhagavAn kundakunda haiM / inakI aura inake dvArA racita zrutakI mahimA isIse jAnI jA sakatI hai ki bhagavAn mahAvIra aura gautama gaNadharake bAda inako smaraNa kiyA jAtA hai| uttara kAlameM AcArya gRddhapiccha; vaTTakera, Histen Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - REMESH BRE G ARDIRETRIES ER - .. - zivakoTi samantabhadra, pUjyapAda, bhaTTAkalaMkadeva, vidyAnandi aura yogIndradeva prabhRti sabhI AcAryoM ne tathA rAjamalajI, banArasIdAsajI Adi vidvAnoMne inakA anusaraNa kiyA hai| AcArya amRtacandrake viSayameM to itanA hI likhanA paryApta hai ki mAno inhoMne bhagavAn kundakundake pAdamUla meM baiThakara hI samayasAra Adi zrutakI TIkAeM likhI haiN| caraNAnuyogako pustakArUr3ha karanevAle prathama AcArya vaTTakerasvAmI haiM / inake dvArA nibaddha mUlAcAra itanA sAMgopAMga hai ki AcArya vIrasena imakA AcArAMga nAma dvArA ullekha karate haiN| uttara kAla meM jina AcAryoM aura vidvAnoMne muni AcAra para jo bhI zruta nibaddha kiyA hai usakA mUla zrota mUlAcAra hI hai| AcArya vasunandine isa para eka TIkA likhI hai| bhaTTArapha sakala kIrtine bhI mUlAcArapradIpa nAmaka eka granthakI racanA kI hai / usakA mUla zrota bhI mUlAcAra hI hai| isIprakAra cAra ArAdhanAoMko lakSya kara AcArya zivakoTine AgadhanAsAra nAmaka zrutakI racanA kI hai| zrutake kSetrameM mUla zrutake samAna isakI bhI pratiSThA hai| zrAvakAcArakA pratipAdana karanevAlA prathama zrutagrantha ratnakaraNDazrAvakAcAra hai| yaha AcArya samantabhadrakI kRti hai, jisakA mUla AdhAra upAsakAdhyayanAMga hai| isake bAda aneka anya AcAryoM aura vidvAnoMne gRhasthadharmake Upara aneka granthoMkI racanAe~ kI haiN| prathamAnuyogameM mahApurANa, padmapurANa aura harivaMzapurANa prasiddha haiN| inakI racanA bhI yathAsambhava paripATI kramase Aye hue aMga-pUrva zrutake AdhArase kI gaI hai| jina AcAryoM ne isa zrutako samyak prakArase avadhAraNa kara nivaddha kiyA hai unameM AcArya jinasena (mahApurAgake kartA) AcArya ravipeNa aura AcArya jinasena (harivaMzapugaNake kartA) mukhya haiN| isa taraha cAroM anuyogoM meM vibhakta samagra mUla zrutakI racanA AnupUrvIse prApta aMgapUrvazrutake AdhArase hI ina zrutadhara AcAryoM ne kI hai aisA yahA~ samajhanA cAhie / jaina paramparAmeM pUrva-pUrva zrutakI apekSA hI uttara-uttara zrutako pramANa mAnA gayA hai so marvatra isa tathyako dhyAna meM rakhakara zrutakI pramANatA svIkAra karanI cAhie / ___ kucha prasiddha di0 jainAcArya si. ra., siddhAntAcArya zrI paM. kailAzacandrajI si0 zAstrI, vArANasI AcArya kundakunda ___ AcArya kundakundake sambandhameM eka hindI kavine ThIka hI likhA hai-hue na haiM na hoyage munIndra kundakundase / kundakunda jaise munIndra na hue, na haiM aura na isa kAlameM hoveMge / zravaNabelagolA (maisUra)ke zilAlekhoMmeM unakA guNagAna bar3I zraddhAse kiyA gayA hai| zilAlekha naM. 54 meM likhA hai MESSPAP mau Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTERNER kAnajIsvAmi-abhinandana grathama 2NHAPATANINGAPahsneursestarthurasRAANTanhaikundalinraamanartTHANKathmandutail K HANRA R ANASI vanyo vibhurbhuvi na kairiha kauNDakundaH kundaprabhApraNayikIrtivibhUSitAzaH / yazcArucAraNakarAmbujacazcarIkazcake zrutasya bharate prayataH pratiSThAm / / __ jinakI kundakusumakI prabhAke samAna zubhra evaM priyakIrtise dizAeM vibhUSita hai arthAt saba dizAoM meM jinakA ujjvala aura manomohaka yaza phailA huA hai, jo prazasta cAraNa RddhidhAraka muniyoMke karakamaloMke bhramara haiM aura jinhoMne bharatakSetra meM zrutakI pratiSThA kI hai, ve svAmI kundakunda isa pRthvI para kinase vandanIya nahIM haiM ? arthAta sabhIke dvArA vandanA kiye jAne ke yogya haiN| zilAlekha naM. 40meM unakA paricaya dete hue likhA hai tasyAnvaye bhUvirita babhUva yaH padmanandiprathamAbhidhAnaH / zrIkoNDakundAdimunIzvarAkhyarasatsaMyamAdudgatacAraNaddhiH // una (zrI candragupta munirAja ) ke prasiddha vaMzameM ve zrI kundakunda munIzvara hue haiM, jinakA pahalA nAma padmanandi thA aura jinheM satsaMyamake prasAdase cAraNaRddhi prApta huI thii| zilAlekha naM. 105meM bhI unakI isa RddhikA vivecana karate hue likhA hai rajobhirampaSTatamatvamantarbAhye'pi saMvyaJjayituM yatIzaH / rajaHpadaM bhUmitalaM vihAya cacAra manye caturaMgulaM saH // yogirAja zrI kundakunda rajaHsthAna pRthvItalako chor3akara jo cAra aMgula Upara AkAzameM gamana karate, usake dvArA, maiM samajhatA hU~, ve isa bAtako vyakta karate the ki ve antaraMgake sAtha bAhyameM bhI rajase atyanta aspRSTa haiN| kundakunda svAmIne apane granthoMmeM apane sambandhameM kucha bhI nahIM likhA / kevala bodhapAhuDake anta meM zrutakevalI bhadrabAhukA jayakAra karate hue unheM apanA gamaka guru batalAyA hai| aura Upara zilAlekha naM. 40 meM kundakundako bhadrabAhuke hI vaMzameM huA batalAyA hai| zrutakevalI bhadrabAhu uttarabhAratameM bAraha varSakA bhayakaMra durbhikSa par3ane para apane saMghake sAtha dakSiNa bhAratakI ora cale gaye the aura zravaNabelagolAke candragiri para unakA svargavAsa huA thA / mauryasamrATa candragupta bhI rAjya chor3akara unake sAtha gaye the| unhoMke nAmase usa girikA nAma candragiri par3A thaa| yaha saba vahAMke zilAlekhoMmeM aMkita hai| ataH zrutakevalI bhadrabAhune dakSiNa bhAratameM no jJAnakI paramparA pravartita kI vahI guruparamparAse kundakundako prApta huI, jisakA eka pramANa samayasArakI prathama gAthAmeM zrutakevalIkA nirdeza pAyA jAnA hai / unhoMne samayamAbhRtako zrutakevalI kathita kahA hai| ataH zrutakevalI bhadrabAhu bhagavAn kundakundake paramparA guru the, isameM sandeha nahIM hai| zilAlekhameM kundakundako dhAraNaRddhikA dhAraka kahA hai| aura devasenane apane darzanasArameM ANSAANSISTORR C AMA HEAsles Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (CMOMENTS NISHAD unheM sI mandharasvAmIke samavasaraNameM jAkara sAkSAt divyAdhvani zravaNa karanekA ullekha kiyA hai| kundakundake sambandhameM jo kathAeM prApta haiM unameM bhI yaha bAta kahI gaI hai| Age eka kathA dI jAtI hai 'mAlavA dezake vArApura nagarameM kundazreNIke putrakA nAma kundakunda thaa| eka dina usa bAlakane udyAnameM baiThe eka munirAjako dekhaa| munirAja upadeza de rahe the| bAlakane unakA upadeza bar3e dhyAnase sunA aura vaha unakA ziSya ho gyaa| usa samaya usakI avasthA kevala gyAraha varSakI thii| munirAjakA nAma jinacandra thaa| unhoMne tebosa varSakI umrameM kundakundako AcAryapada pradAna kiyaa| ekabAra AcArya kundakundako jaina tattvajJAnake sambandhameM koI zaMkA utpanna huii| unhoMne dhyAna karate samaya sundara mana vacana kAyase zrImandira svAmIko namaskAra kiyaa| unheM sunAI diyA kI samavasaraNa meM virAjamAna zrImandira svAmIne unheM AzIrvAda diyA 'saddharmavRddhirastu' / samavasaraNameM upasthita zrotAoMko bar3A acaraja huA ki inhoMne kisako AzIrvAda diyA hai, kyoM ki vahA~ unheM namaskAra karanevAlA koI dikhAI nahIM diyaa| taba zrImandira svAmIne bata lAyA ki unhoMne bhAratavarSake kundakunda muniko AzIrvAda diyA hai| do cAraNa muni jo pUrva janmameM kundakundake mitra the| kundakundako zrImandira svAmIke samavasaraNa meM le gye| jaba ve unheM AkAza mAgase le jAte the to kundakundakI mayUrapicchikA gira gaI / taba kundakundane gRddhake paMgyoMse kAma calAyA / kundakunda vahA~ eka saptAha rahe aura unakI zaMkAeM dUra hogii| lauTate samaya vaha apane sAtha eka pustaka lAye the, vaha samudrameM gira gii| bahutase tIrthoM kI yAtrA karate hue ve bhAratavarpa lauTa Aye aura unhoMne dharmopadeza denA prArambha kiyA / sAtasau strI-puruSoMne unase dIkSA lii| kucha samaya pazcAta girinAra parvata para zvetAmbaroMse unakA vivAda huaa| taba brAhmI devIne madhyastha bana kara yaha svIkAra kiyA ki digambara nirmanthamArga hI saccA hai| antameM apane ziSya umAsvAmI (gRddhapiccha) ko AcAryapada pradAna karake ve svargavAsI hue| inhIM umAsvAmI mahArAjane tattvArthasUtrakI racanA kI aura usake dasa adhyAyoMmeM jIvAdi sAta tattvoMkA vivecana kiyaa| pratyeka mumukSu bhAIko isa tattvArthasUtrako bhI, jisakA dUsarA nAma mokSazAstra hai, avazya par3hanA caahiye| kyoMki jaise samayasArako jAne binA sAta tattvoMkA yathArtha bodha nahIM hotA vaise hI tattvArthasUtrako jAne binA tattvajJAnakI pUrti nahIM hotii| isI tattvArthasUtra para pUjyapAda svAmIne sarvArthasiddhi nAmakI vyAkhyA, akalaMkadevane tattvArtharAjavArtika aura vidyAnandi svAmIne tattvArthazlokavArtika jaise jainadarzanake mahAn granthoMkI racanA kI hai| usIke 'pramANanayairadhigamaH' sUtra para samasta digambara jaina darzanazAstra aura nyAyazAstrakI racanA huI hai| Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha AvArya samantabhadra ___ digambara jaina paramparAmeM AcArya kundakundake pazcAt yadi kisI AcAryako bahu mAna milA to samantabhadrako hI milA / jaise AcArya kundakundako jaina adhyAtmakA pravaktA honekA gaurava prApta hai vaise hI AcArya samantabhadrako syAdvAda mArgake saMrakSaka aura jaina zAsanake praNetA hone kA gaurava prApta hai| uttarakAlona aise virala hI digambara jaina granthakAra hue haiM, jinhoMne apane granthake prArambhameM samantabhadrakA smaraNa na kiyA ho, kavi nAgarAjane to samantabhadra bhAratI kI stutimeM eka stAtra hI raca diyA hai| pratyeka smaraNameM samantabhadrakI guNagarimAkA apUrva gAna pratidhvanita hai| kavivara nAgarAjane samantabhadrabhAratIkA stavana karate hue likhA hai-- mAtR-mAna-me yasiddhivastugocarAM stuve saptabhaGga-saptanIti-gamyatattvagocarAm / mokSamArgatadvipakSa-bhUridharmagocarAmAptatattvagocarAM samantabhadrabhAratIm / / pramAtAko siddhi aura premayakI siddhi jisakI viSaya hai, jo sapta bhaMga aura sapta nayoMse jAnane yogya tattvoMko apanA viSaya kiye hue hai. jo mokSamArga aura usake viparIta saMsAramArga sambandhI pracura dharmoM ke vivecanako liye hue hai aura AptatattvakA vivecana-AptamImAMsA jisakA viSaya hai usa samantabhadrabhAratIkA maiM stavana karatA huuN| + samantabhadrane apane AptamImAMsA nAmaka grantha ke dvArA AptakI mImAMsA karate hue samasta ekAntavAdoMkA nirasana karake anekAntavAdakI pratiSThA kI hai| unake isa prakaraNa para hI akalaMkadevane aSTazatI aura AcArya vidyAnandine aSTasahasrIkI racanA kI hai| AcArya samantabhadrake na to pitRkulakA hI koI spaSTa ullekha milatA hai aura na gurukulakA hii| svayaM unake granthoM meM unakI koI prazastiyAM upalabdha nahIM hotii| Apa dakSiNake nivAsI the| ataH ApakI zikSA yA to uraiyUrameM huI thI, yA kAMcI athavA madurAmeM / ye tInoM hI sthAna usa samaya vidyAke khAsa kendra the| munidIkSA lene ke pazcAt Apako bhammakavyAdhi hogaI aura isa liye Apane apane gurusa sallekhanA dhAraNa karanekI prArthanA kii| kintu gumne jinazAsanakI surakSAkI bhAvanAse samantabhadrako sallekhanA dhAraNa karanekI AjJA nahIM dii| taba samantabhadrane apane rogake zamana ke liya digambara muniveSako chor3akara anya veSa dhAraNa kiyaa| rAjAvalikatheke anusAra samantabhadra maNuvakahallIse calakara kAMcI pahuMce aura vahAM zivakoTi rAjAke zivAlayameM jAkara use AzIrvAda diyA aura kahA ki maiM tumhAre isa naivedyako zivArpaNa kruuNgaa| yaha kahakara usa navedyaka sAtha mandira meM cale gaye aura dvAra vanda kara liyA, aura saba bhojana svayaM kara gye| yaha dekhakara rAjAko bar3A Azcarya huA ! agale dina usane aura bhI adhika uttama bhojana bheTa kiyaa| dhIre dhIre jaTharAgnike upazAnta hote jAnese bhojana zepa bacane lgaa| isase rAjAko sandeha huaa| rAjAne eka dina mandirako apanI senAse ghiravAkara daravAjeko khola DAlanekI Barouliteracinhindin Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AjJA dii| taba samantabhadrane upasarga AyA jAnakara caturvizati tIrthaGkaroMkI stuti karanA prArambha kiyaa| jaba AThaveM tIrthakara zrIcandraprabha svAmIkA stavana karate hue samantabhadrane unheM namaskAra kiyA to tatkAla zivapiNDImeMse candraprabha svAmIkI mUrti prakaTa hogaI / isa mAhAtmyako dekhakara zivakoTi rAjA bahuta hI Azcaryacakita haA aura samantabhadra ke caraNomeM loTa gyaa| samanta bhadrane cauvIsoM tIrthaGkagekI stuti samApta karaneke pazvAt rAjAko AzIrvAda diyA / aura rAjAne jinadIkSA dhAraNa kara lii| samantabhadrane bhI dehake nIroga ho jAne para punaH munidIkSA grahaNa kara lii| brahmanemidattane apane kathAkoSameM zibakoTiko vArANasIkA rAjA batalAyA hai aura vArANasImeM Aja bhI eka zivAlaya meM bIcase phaTA huA zivaliMga pAyA jAtA hai tathA unake nAma para eka muhallekA nAma bhadainI (bhadravanI) Aja bhI pracalita hai / yahA~ pahale jaMgala thA / samantabhadra bar3e vAdI the| ajitasenAcAryake alaMkAracintAmaNi granthameM aura kavi hastimAlake vikrAntakaurava nATakakI prazastimeM eka padya pAyA jAtA hai abadutaTamaTiti jhaTiti sphuttpttuvaacaattdhuurjtterjihaa|| vAdini samantabhadre sthitavati sati kA kathAnyeSAm / / isameM batalAyA hai ki vAdI samantabhadra kI upasthitimeM caturAIke sAtha spaSTa, zIghra aura bahuta bolanevAle dhUTikI jihvA bhI jaba vilameM ghusa jAtI hai to phira dUsare vidvAnoMkA to kahanA hI kyA hai ? samantabhadrane sAre bhAratavarpameM vAdakI dundubhi bajAI thI / zravaNabelagolAke zilAlekha naM. 54meM eka iloka isaprakArase saMgrahIta hai.--. pUrva pATalIputramadhyanagare bherI mayA tADitA, pazcAnmAlavasindhuThakkaviSaye kAMcIpure vaidize / prApto'haM karahATakaM bahubhadaM vidyotkaTaM saMkaTaM vAdArthI vicarAmyahaM narapate zArdUlavikrIDitam / ___isameM batalAyA hai ki ekabAra samantabhadra ghUmate hue karahATaka nagarameM pahuMce the / usa samaya vaha nagara bahutase bhaToMse yukta thA, vidyAkA utkaTa sthAna thA aura sAtha hI janAkIrNa thA / (usa vakta Apane vahAMke rAjA para apane AnekA prayojana prakaTa karate hue apanA paricaya isa prakAra diyA thA ) he rAjan ! sabase prathama maiMne pATalIputra (paTanA) nagarake madhyameM bAdakI ghoSaNA kI, pIche maiM mAlavA, sindhu, Takkadeza (paMjAba), kAMcIpura aura vaidiza (vidizA) gayA / aba maiM karahATaka dezameM AyA huuN| rAjan ! maiM vAdake liye siMhakI taraha vicaraNa karatA DolatA huuN| samantabhadrake AptamImAMsA, yutkyanuzAsana, svaya stotra, jinazataka tathA ratnakaraNDa grantha prakAzita ho cuke haiM / jIvAsiddhi nAmaka grantha anupalabdha hai| Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha AcArya pUjyapAda devanandi zravaNabelagolAke zilAlekha naM. 40meM pUjyapAda AcAryakA smaraNa karate hue batalAyA hai ki unakA prathama nAma devanandi thA, vAdako baddhikI prakarSatAke kAraNa ve jinendrabaddhi kahalAye aura unake caraNoMkI devatAoMne pUjA kI, isaliye ve pUjyapAda nAmase prasiddha hue| devanandikA saMkSipta nAma 'deva' bhI thaa| jinasena aura vAdirAja AcAryane imI saMkSipta nAmase unakA smaraNa kiyA hai| inake sambandhameM bhI videhakSetrameM jAkara zrImandiramvAmIke darzana karanekI anuzruti pAI jAtI hai / zravaNabelagolAke lekha naM. 105meM inakA smaraNa karate hue likhA hai zrIpUjyapAdamunirapratimauSadharddhirjIyAdvidehajinadarzanapUnagAtraH / yatpAdadhautajalasaMsparzaprabhAvAt kAlAyasaM kila tadA kanakI cakAra / / ___ jo advitIya auSadha Rddhi ke dhAraka the, videhakSetrake jina bhagavAna ke darzanase jinakA zarIra pavitra ho gayA thA aura jinake caraNa dhoe jalake mparzase eka samaya lohA bhI monA bana gayA thA, ve pUjyapAda muni jayavanna ho / jJAnArNavake racayitA zubhacandrAcAryane devanandikA mmaraNa karate hue ligyA hai--- apAkurvanti yadvAcaH kAyavAcittasaMbhavam / kalaGkamahinAM so'yaM devanandI namamyate / / jinake vacana prANiyoMke kAya, vAk aura cittasambandhI doSoMko dUra kara dete haiM unna devanandI AcAryako namaskAra hai / __yaha kathana unakI kucha racanAoMkI ora saMketa karatA hai| pUjyapAda baidAkazAstrameM niSNAta the aura unhoMne usa para bhI grantha racanA kI thI ataH usake prayogase zArIrika dopa dUra hote haiN| unhoMne jainendra vyAkaraNakI racanA kI thI. ataH ATha vaiyAkaraNoM meM unakI gaNanA kI gaI hai / isase unake vyAkaraNa zAstrase vacanake doSa dUra hote haiM / inake sivAya unhoMne tattvArthasUtra para sarvArthasiddhi nAmakI TIkA racI thI tathA samAdhitaMtra aura ipTopadeza jaise Atmaprabodhaka prakaraNa race the| inake adhyayanase cittavRttike doSoMkA zamana hotA hai| mumukSaoMko unake ye tInoM grantha avazya par3hane cAhiye / una para kundakundAcAryakI vANIkA prabhAva spaSTa rUpase jhalakatA hai / unakI lekhanI bar3I parimArjita aura udbodhaka thI / bhaTTa akalaMkadeva akalaMkadeva nAmake aneka vidvAna ho gaye haiN| yahAM prasiddha jaina dArzanika bhaTTAkalaMkadevase prayojana hai / jaise samantabhadra syAdvAdavidyA ke pratiSThAtA the vaise akalaMkadeva jaina nyAyazAstrake Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pratiSThAtA the| vaha bho bar3e vAdI aura prakANDa paNDita the / kathA kopoMmeM aura kanar3IbhASAkI gajAvalikathemeM unakI jIvana kathA milatI hai / kathAkoSake anusAra akalaMkakI janmabhUmi mAnyakheTa thI aura vahA~ke rAjA zubhatuMgake maMtrI puruSottamake ve bar3e putra the| unake choTe bhAIkA nAma niSkalaMka thA / rAjAvalikatheke anusAra unakA janmasthAna kAMcI thA / usameM likhA hai / ki jisa samaya kAMcImeM bauddhoMne jainadharmakI pragatiko roka diyA thA usa samaya jinadAsa nAmaka brAhmaNake yahAM akalaMka aura nikalaMka nAmake do putra hue / vahAM unake sampradAyakA koI par3hAnevAlA na honese ina donoM bAlakoMne guptarItise bauddhaguruse par3hanA prArambha kiyaa| jaba garu apane bauddha ziSyoMko bauddha zAstra paDhAte the to donoM bhAI chipa kara saba sunate rahate the| eka dina gurujI diGnAgake kisI granthako par3hAte the / diGnAgane anekAntakA khaNDana karane liye pUrvapakSake rUpameM saptabhaMgIkA nirUpaNa kiyA thaa| pATha azuddha hone ke kAraNa bauddha guru use samajha nahIM sake aura par3hAnA banda karake cale gye| akalaMkadevane pATha zuddha kara diyA / pustaka kholane para gumane zuddha pATha likhA dekhA aura usa parase jAnA ki bauddhamaThameM jaina zAstroMkA jJAtA koI jaina bauddha banakara adhyayana karatA hai / unhoMne usakI khoja karane ke liye eka dina eka jaina mUrti maMgAkara saba chAtroMko use lAMghanekI AjJA dii| akalaMka mUrti para dhAgA DAlakara use lAMgha gaye / dUsare dina gurune rAtrike samaya pratyeka chAtrakI zayyAke pAsa eka eka manuSyako khar3A karake Upara se vartanoMse bharI borI jamIna para paTaka dI / bhayaMkara zabda sunakara satra chAtra jAga par3e aura apane 2 iSTadevakA mmaraNa karane lage / akalaka nikalaMkane pazca namaskAra maMtrako par3hA aura pakar3a liye gaye / donoMko eka vihArakI mAtI maMjila para kaida kara diyA gyaa| eka chAtekI sahAyatAse vihArase kRr3hakara donoM bhAI bhAga liya / unheM pakar3ane ke liye ghur3asavAra daur3Aye gaye / ghor3oMkI TApoMkA zabda munakara choTe bhAIne bar3e bhAIse tAlAba meM chipakara jAna bacAne kA anurodha kiyA, aura choTAbhAI nikalaMka bhAgatA gayA / use bhAgatA dekhakara aura pIchese dhUla ur3atI dekhakara eka dhobIkA lar3akA bhI usake sAtha bhAgane lgaa| savAroMna donoM ko mAra DAlA / choTe bhAIke balidAna ke bAda akalaMkane jagaha jagaha rAjasabhAoMmeM jAkara bauddhoMse zAstrArtha kiyA / isake viSayameM yaha 'loka milatA hai vikramArkazatAbdIyazatasaptapramAjupi / ___ kAle'kalaGkayanino bauddhairvAdo mahAnabhUna / / arthAta-vikrama sambat 700 meM akalaMka svAmIkA bauddhoMke sAtha mahAn zAstrArtha huaa| akalaMkadevane tattvArthasUtra para tattvArtharAjavArtika nAmaka vArtika grantha racA aura jainanyAya para nyAyavinizcaya, siddhivinizcaya, pramANasaMgraha aura laghIyatraya nAmaka mahAn grantha bhASyasahita race / tathA samantabhadrake AptamImAMsA para aSTazatI nAmaka bhASya rcaa| inakI racanAeM bar3I durUha aura vidvattApUrNa haiM / jaina nyAyazAstra ke aneka maMtavya inhIMkI dena haiN| Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 kAnajI svAmi- abhinandana graMtha AcArtha pAtrakesarI aura vidyAnandi pahale ina donoM AcAryoM ko eka hI vyakti samajha liyA gayA thA / pIche paM. jugala kizorajI mukhtArakI khojoMke phalasvarUpa jJAta huA ki pAtrakesarI akalaMkade vase pUrva meM hue haiM aura vidyAnanda akalaMkadeva ke pazcAt hue haiM / pAtrakesarIne trilakSaNakadarthana nAmaka prantha racA thA, jisakA kevala nAmollekha milatA hai / bauddhadarzanameM hetuke tIna lakSaNa mAne gaye haiM- pakSasattva, sapakSasattva aura vipakSa-asattva / inhIM ke khaNDana ke liye pAtrakesarIne trilakSaNa kadarthana' nAmaka zAstra racA thaa| unakA eka zloka prasiddha hai jise akalaMkadevane bhI apanAyA hai * nAnyathAnupapannatvaM yatra tatra trayeNa kim / anyathAnupapannatvaM yatra tatra trayeNa kim // arthAt hetukA eka hI lakSaNa hai- anyathAnugpatti-sAdhya ke abhAva meM hetukA abhAva | jahAM para anyathAnupapatti nahIM hai vahAM tInoM raheM bhI to vyartha hai aura jahAM anyathAnupapatti haiM vahAM tInoM bhI raheM to vyartha hai / vidyAnandasvAmI janmase jaina nahIM the / svAmI samantabhadrakRta AptamImAMsAko sunakara unakA jainadharma para zraddhAna ho gayA thA aura taba unhoMne usa para aSTasahasro nAmaka pANDityapUrNa darzana graMtha racA thA / usakI mahattAko khyApana karate hue svayaM unhoMne likhA haizrotavyANTasahasrI zrutaiH kimanyaiH sahasrasaMkhyAnaiH / vijJAyeta yayaiva svasamayaparasamaya sadbhAvaH // hajAroM zAstroMke zravaNase kyA lAbha ? kevala eka aSTasahasrI sunanA cAhiye, usI se svasamaya aura parasamayakA sadbhAva jJAta hojAtA hai / aSTasahasrIke prArambhameM inhoMne mImAMsaka kumArila aura prabhAkara bhaTTake mantavyAMkA kasakara khaNDana kiyA hai| sabhI darzanoM ke yaha prakhara vidvAn the / AptaparIkSA nAmaka prakaraNa meM fraredaar sayuktika khaNDana bar3e vistArase kiyA hai| kumArilake mImAMsAzlokavA tikase prabhAvita hokara inhoMne tattvArthasUtra para tatvArthazlokavArtika nAmaka grantha racA thaa| vaha bhI dakSiNa ke nivAsI the| inhoMne apane granthoMke anta meM gaMganareza zivamAra dvitIyakA tathA usake uttarAdhikArI rAcamala satyavAkyakA ullekha kiyA hai / ataH inakA samaya IsAkI AThavIM-nauvIM zatAbdI hai / inake pazcAt jaina paramparAmeM inakI koTikA koI dArzanika nahIM huA / AcArya vIrasena - jinasena - guNabhadra ye tInoM mahAn granthakAra mUlasaMghake paMcastUpa nAmake anvayameM hue the / vIrasena ke ziSya jinasena the aura jinasenake guNabhadra / vIrasena svAmIne citrakUTa meM jAkara elAcAryake samIpa Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntapranthoMkA adhyayana kiyA thA aura taba jayadhavalA TIkA likhI thii| jayadhavalAmeM unhoMne apane ko aneka jagaha elAcAryakA ziSya kahA hai| vIrasena apane samayake mahAn jainAcArya the| jinasenane unheM bAdimukhya, lokabit, vAgmI aura kavike sivAya zrutakevalI tulya likhA hai aura kahA hai ki unakI sarvArthagAminI prajJAko dekhakara buddhimAnoMko sarvajJakI sattA meM koI zaMkA nahIM rahI / guNabhadrane unheM samasta vAdiyoMko trasta karanevAlA aura unake zarIrako jJAna aura cAritrakI sAmagrIse banA huA kahA hai| arrer arata samaa aura jayadhavalA TIkAkI racanA kI thI / inheM hI dhavala aura jayadhavala siddhAnta grantha kahA jAtA hai / jayadhavalA TIkAkA eka tihAI bhAga to vIrasenakRta hai, zeSa bhAga jinasenakRta hai / jinasena ke sambandha meM guNabhadrane kahA hai ki jisataraha himAlaya se gaMgAkA, sarvajJake mukhase divyadhvanikA aura udayAcala se bhAskarakA udaya hotA hai usI taraha vIrasenase jinasenakA udaya huA / jinasena siddhAntake to jJAtA the hI, uccakoTi ke kavi bhI the | jayavalAke zeSa bhAgake sivAya unake do grantha aura bhI upalabdha haiM, eka pAzvabhyudaya kAvya aura dUsarA AdipurANa | AdipurANa meM 47 parva haiN| unameM se 42 parva jinasenake zeSa unake ziSya guNabhadrake haiN| guNabhadra bhI bahuta bar3e granthakAra the / unhoMne AdipurANa kI pUrti karane ke bAda uttarapurANakI racanA kI / uttarapurANa saMkSipta hai / usameM zeSa teIsa tIrthakaroM aura mahApuruSoM kA carita varNita hai / guNabhadrakI dUsarI racanA AtmAnuzAsana hai / yaha choTAsA grantha AtmA para anuzAsana prApta karaneke liye bahuta hI uttama sAdhana hai| isakI racanAzailI bhartRhari vairAgyazataka DhaMgakI hai| eka eka padya anamola hai / ina tIna mahAna granthakartAoM ke samaya meM rASTrakUTavaMzake tIna mahAn rAjAoMkA rAjya rahA, jagatuMgadeva, amoghavarSa aura akAlavarSa / amoghavarSakI jainadharmake prati bahuta sahAnubhUti thI / zAkaTAyanane apane vyAkaraNakI TIkAkA nAma amoghavRtti rakhA aura unhoMke nAmase vIrasenajinasenane apanI TIkAoMke nAma dhavalA jayadhavalA rkkhe| jinasenane unakI prazaMsA karate hue likhA hai ki amoghavarSakI kIrtika sAmane guptanarezakI kIrti gupta aura zakakI kIrti maccharake tulya hai / amoghavarSa jinasenakA mahAn bhakta thA / AcArya amRtacandra AdhyAtmika vidvAnoMmeM kundakunda ke bAda yadi kisIkA nAma liyA jA sakatA hai to amRtacandra haiN| unakI guru-ziSya paramparA ajJAta hai| apane pranthoMke antameM ve kahate haiMvarNoM se par3ha vana gaye, padoMse vAkya bana gaye aura vAkyoMse pavitra zAstra bana gye| maiMne kucha bhI nahIM kiyaa| isase adhika paricaya denekI unhoMne AvazakatA nahIM smjhii| unake banAye hue pAMca grantha upalabdha haiM- puruSArthasiddhayupAya, tasvArthasAra aura samayasAra, pravacanasAra tathA pazcAstikAyakI ttiikaaeN| pahalA zrAvakAcAra hai jo upalabdha tamAma bhASakAcAroMse nirAlA aura phra i Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandana gratha dila apane DhaMgakA anUThA hai| usake kucha loka vartamAna vivAdako sulajhAne meM sahAyaka ho sakate haiN| dUsarA grantha tattvArthasUtrakA padyAnuvAda hai| usake bhI antameM jo upasaMhAra zloka haiM ve bar3e mahattva ke haiN| zeSa tIna kundakundake prasiddha granthoMkI TIkAeM haiN| samayasArakI AtmakhyAti TIkAmeM Agata padya samayasAra kalazake nAmase unakA chaThA grantha hai| usakA mahatva kundakunda ke samayasArase kiJcit bhI nyUna nahIM hai| yathArthameM vaha kundakundake samayasArake kalazarUpa hI hai| yaha katipaya digambara jainAcAryoM kA saMkSipta paricaya hai| zilAlekhoMmeM kundakundastavana zrI DA. jyotiprasAdajI jaina, ema. e., ela. ela bI , pI. eca. DI., lagvanaU dharmatIrthaka pravartana dvArA AtmAkalyANake sAtha rokakA kalyANa karanevAle tIrthaGkara mahAprabhuoMmeM antima zramaNottama bhagavAna mahAvIra the / unakI divyadhvaniko dvAdazAMga zrutake rUpameM gUMthanevAle unake pradhAna ziSya mahAprAjJa gaNeza indrabhUti gautama the / aura dvAdazAMga zrutameM pratipAdita dharmatattvakA sarvAdhika udyota evaM prasAra karanevAle, guruoMmeM sarvapramukha the nigranthAcArya maharSi kundakunda / gata sAdhika do sahasra varpase pratyeka zubha kAryakA prAraMbha karate samaya maMgalarUpameM isa jIvoddhAraka trimUrtikA maraNa hotA A rahA hai / bhagavAna kundakundake janmase dhanya hone kA saubhAgya dakSiNa bhArata ke saMbhavatayA koNDakundapura nAmaka sthAnako prAma huA thA, isIse dakSiNa bhAratake karNATaka Adi pradezoMmeM upalabdha anekoM zilAlekhAMmeM ina AcAryakA nAma 'koNDakunda ' rUpameM pAyA jAtA hai| isI prakAra inake nAmase kAlAntara meM prasiddha honevAle anyaya yA AmnAyakA nAma bhI bahudhA 'koNDakundAnvaya' rUpameM prApta hotA hai / koNDakunda ' kA hI zrutimadhura saMskRta rUpa 'kundakunda ' hai| svayaM unake dvArA racita 'bAralaaNuvekkhA meM bhI unakA kundakunda' nAma hI milatA hai aura usa nAmase ve uttaravartI sAhityama tathA lokameM prasiddha hue| yadyapi katipaya zilAlekhAdimeM unake dUsare nAma padmanandi, vakragrIva, gRddhapiccha, palAcArya, mahAmAta Adi bhI pAye jAte haiM / jisa samaya dUtavegase hAsako prApta hote jAnevAle aMga- pUrvajJAna ke sarvathA lupta ho jAnekA bhaya saMghameM vyApane lagA thA usa samaya zrutAgamake pustakArUr3ha karane ke liye jo sarasvatI Andolana calAyA gayA thA, kundakundAcArya usake pramukha netA the aura unhoMne mvayaM caurAsI prAbhRta granthoMkI racanA karake AgamasArakA uddhAra evaM saMrakSaNa kiyA tathA apane udAharaNa dvArA anya samartha AcAryoM ko AgamoMke pustakArUr3ha karane vA AgAmoMkA uddhAra karane athavA AgamAnusArI svatantra prantha racanAke lie preraNA evaM protsAhana pradAna kiyaa| Romanmment SANORAM Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneka uttaravartI granthakAra bhagavAna kundakundake sAhityake RNI rahe haiM aura TIkA sAhitya ke praNetAoMko upayukta uddharaNa pradAna karanemeM to unake aneka grantha sAkSAt kAmadhenu siddha hue haiN| unakI samagra racanA matavAda tathA sampradAyavAdase aspRSTa hai / samayasAraprAbhUtakA to digambara, zvetAmbara, sthAnakavAsI Adi vibhinna sampradAyI jainI jana hI nahIM varan aneka ajaina bhI bhaktipUrvaka svAdhyAya karate haiM / mAtra isa eka krUtese hI pratyakSa hai ki yogIzvara kundakunda prAcIna bhAratake sarva mahAna AdhyAtmika santa the / ina AcAryapravarakI mahAnatAse prabhAvita hokara aneka jaina sAdhusaMghAne sAtavIM, AThavIM zatAbdIse hI, jaba ve gaNa-gaccha anvayAdi rUpase bhale prakAra susaMgaThita honA prAraMbha hue, svayaMko kundakundakI amnAya yA anvayakA ghoSita karake gauravAnvita anubhava kiyaa| aneka zilAlekhoM meM apanI paramparAkA ullekha karate hue ukta paramparAke sarvamahAn evaM prAcInatama guruoMne stutipUrvaka bhagavAn kundakundakA smaraNa kiyaa| unheM tIrthaMkara mahAvIra prabhuke mUla saMghakA apraNI, muninAyaka yA gaNI, unake dharmazAsanako vardhamAna karanevAlA, jinavANIkI sarvApekSika zreSThatAko pramANita karanevAlA, sampUrNa bharatakSetra meM use pratiSThAnvita karane evaM lokapriya banAnevAlA, aneka camatkArI zaktiyoMse yukta, cAraNaRddhi prApta sAkSAt kevalibhagavAna ke se dharmazraNa karanevAlA mahAbhAga; ityAdi batAyA gayA hai / upalabdha zilAlekhoM meM AcArya kundakundasambaMdhI pramukha uddharaNa isaprakAra zrImatAM varddhamAnasya varddhamAnasya zAsane / zrI koNDakundanAmAbhUnmUlaghANI gaNI // zra. ve. go. zilAlekha 59-69, 482 vibhurbhuvi fre kauNDakundaH kundaprabhA -praNayikIrti-vibhUSitAzaH / yazcArucAraNa-karAmbujacaJcarIkazcakre zrutasya bharate prayataH pratiSThAm // are zi. le. 54-67 nasya anvaye bhUvidite babhUva yaH padmanandiprathamAbhidhAnaH / zrIkaNDakundAdi munIzvarAkhyassatsaMyamAdudgata - cAraNaddhiH // zravaNabelagola zi. le 40-64 zrIpadmanandItyanavadyanAmA hyAcAyryazabdottara koNDakundaH / dvitIyAmAsIdabhidhAnamudyaccaritrasajjA tasucAraNarddhiH // baddI. naM. 42 43 47, 50 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnajIsvAmi-abhinandana gratha ne 24-hindustan tadIya (candraguptasya)-vaMzAkarataH prasiddhAdabhUdadoSA ytirtnmaalaa| babhau yadantarmaNivanmunIndramsa kuNDakundodita-caNDadaNDaH / / vahI, naM. 108 zrImAnkumbho vinIto haladharavasudevAcalA merudhIraH sarvazaH sarvagupto mahidhara-dhanapAlau mahAvIra-vIrau / ityadyAnekamariSvatha supadamupeteSu dIvyattapasyAzAstrAdhAreSu puNyAdajani sajagatAM koNDakundo yatIndraH / / rajobhiraspRSTatamatvamantarbAhya'pi saMtryacayituM yatIzaH / rajaHpadaM bhUmitalaM vihAya cacAra manye caturagulaM sH|| vahIM. na. 15 svasti zrIvarddhamAnagya vaImAnasya zAsane / / zrIkoNDakundanAmAbhUkacaturaGgalacAraNaH / / vahI, na. 139.-351 zrutapAragaranavaghara caturaGlacAraNaddhi sampannara / gsaMhata-kumata-tattvarenisidara ataryaguNajaladhi-kuNDakundAcAryyara / / je. zi. saM, bhAga 2. na 205 zrImUlasaMghajani nadisaMghaH tasmin balAtkAragaNotiramyaH / tatrApi sArasvatanAmni gacche svacchAzayo'bhUdiha padmanaMdI // AcAryakuMDakuMdAkhyo vakragrIvo mahAmatiH / / elAcAryo gRdhrapiccha iti tannAma paMcadhA / __(je. zi. saM, bhAga 3 na 585) isa sambaMdhameM yaha ullekhanIya hai ki pratimAlekhoM, yantralekhA Adiko chor3akara abataka prApta jana zilAlekhoMmeM se lagabhaga savAsI abhilekhoMmeM AcArya kundakunda athavA unake anvaya yA amnAyakA nAmollekha pAyA gayA hai| Vedaisa Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ANANAMESH OMEDExu hindIke AdhyAtmika jaina kavi zrI DA. kastUracaMdajI kAzalIvAla zAstrI, ema. e., pI. eca. DI., jayapura hindI bhASAmeM AdhyAtmika sAhityake lekhanakA khUba pracAra rhaa| 10 vIM zatAbdIse lekara va 59 vIM zatAbdI taka pacAsoM santa evaM kavi hue jinhoMne AtmA, paramAtmA, jagat evaM usakI sthitike viSaya meM apAra sAhitya likhA aura bhavya prANiyoMko sanmArga para lagAne kA pUrA prayAsa kiyaa| unhoMne pahile jJAniyoMke mArgakA anusaraNa kara AtmaciMtana evaM manana kiyA aura phira una anubhUtiyoMko sAhityika bhASAmeM nibaddha karake use amara banA diyaa| unameM saMkIrNatA, kaTTaratA tathA anya dharmoM ke prati vidveSakI jarA bhI bhAvanA nahIM thii| vastu svarUpakA varNana unakA pramukha udezya rahA hai| ve udAracetA the tathA adhyAtma sAhityakA paThana-pAThana tathA lekhana unakI pratidinakI gvura ka thI, isaliye taviSayaka racanAaiM nibaddha karanA unaka svabhAvasA bana gayA thaa| ve AtmA evaM usake anya guNoM kA kahIM kahIM rUpaka kAvyoMmeM varNana karate haiM aura vaha varNana itanA anUThA evaM hRdayasparzI hai ki jisakA kucha varNana nhiiN| kiyA jA sktaa| prastuta lekhameM hama aise hI kucha prasiddha kaviyoM evaM vidvAnoMkA paricaya danekA prayAsa kara rahe haiM jinhoMne apanI anUThI racanAoMse hindIke AdhyAtmika sAhityake mAna evaM pratiSThAmeM abhivRddhi kI hai| 1) chohala ye 56 vI zatAbdIke kavi the| rAjasthAnI vidvAn the aura apane sAhitya jagatameM hI masta rahA karate the / AtmaciMtana evaM manana hI unakA pramukha uddezya thA / kavitA karanA evaM phira use janatAko sanAnA unheM priya thaa| abataka upalabdha tathyoMke AdhAra para mAlUma hotA hai ki ye agravAla jaina the aura unake pitAkA nAma nAthU thaa| isake atirikta kavikA anya koI paricaya nahIM miltaa| chohala kavine yadyapi adhika racanAeM nahIM kI hoMgI, lekina jo bhI likhA use samAjameM atyadhika Adara prApta thaa| kavikA pasahelI gIta rAjasthAnake adhikAMza zAstrabhaMDAroM meM milatA hai jo usakI lokapriyatAkA paricAyaka hai / yaha saMvat 1575 phAlguNa zukla pUrNimAke dinakI racanA hai| racanA acchI hai| usakI bhASA evaM zailIkI AcArya rAmacandra zukla evaM DA. rAmakumAra varmAne bhI prazaMsA kI hai| kavikI anya racanAoMmeM bAvanI, paMthIgIta, udaragIta, managIta evaM anya haiN| bAvanI dUsarI bar3I racanA hai| ise kavine saMvat 1581 meM samApta karake kavitAke kSetrameM yazopArjana kiyA thaa| kavikI koI bar3I racanA bhI avazya milanI cAhie aura usakI abhI khoja kI jArahI hai| bAvanIkA eka pada yahA~ pAThakoMke avalokanArtha diyA jA rahA hai HTA saramra ) RahaEP-RS -SL HrudurNaviwww - Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 EUR kAnajI svAmi- abhinandana graMtha SARAL CHAKAN bhramara paMkaja kai saMpuTi / mahi jAi ghaTi || eka nisi bhaye, paDayau mana mahi maMDai Asa, rayaNi khiNi kari hai jalaja vikAsa, sUra parabhAta u jaba / madhukara mani citavai, mukata ho hai bandha taba // chIla kara daha kahi vasai, sara saMpatta udaiva vasi / ali kamala yutta paDayaNi sahita tAni....saba gayo kasi // (2) pAMDe rAjamala pAMDe rAjamala adhyAtmazAstra ke pramukha pravaktA the| ye bhI rAjasthAnI vidvAn the aura DhUMDhADa tathA mAravAr3a meM ghUma ghUma kara adhyAtmakA pracAra kiyA karate the| samayasAra, pravacanasAra Adi kRtiyA~ unheM kaMThastha thIM aura ve unheM zrAvakoM ko sunAyA karate the| vidvatsamAjameM unakI dhAka jamI huI thI, isaliye jahA~ bhI ve cale jAte vahIM vidvAn evaM zrAvaka gaNa donoM hI inase nayI nayI kRtiyAM likhanekI prArthanA kiyA karate the / kavivara banArasIdAsane apane samayasAra nATaka evaM ardhakathAnaka donoM meM inakI khUba prazaMsA kI hai aura unheM samayamAra nATaka jaise gRr3ha granthakA maramI likhA hai pAMDe rAjamala jina dharamI, tina garekI TIkA kInI, samayasAra nATakake maramI / bAlAvabodha sugama kara dInI // rAjamallakA janmasthAna kaunasA thA, tathA unakA sAhityika jIvanake atirikta anya jIvana kaisA rahA isake sambandha meM abhI khoja honA zeSa hai, lekina 'pA~De' zabdakA inake lie jo banArasIdAsane prayoga kiyA hai usase jJAta hotA hai ki unhoMne udAsIna jIvana apanA liyA thaa| aura bhaTTArakoMkI chatrachAyA meM rahA karate the / ve kASThAsaMghake maTTAraka hemacandrakI AmnAyake vidvAn the / rAjamalla bahuta vidvAn the| prAkRta, hindI aura saMskRta para unakA samAna adhikAra thaa| ve saMskRta meM evaM hindI meM samAna rUpase racanA kara sakate the| prAkRta granthoMke ve apane samayake adhikArI vidvAn mAne jAte the / samayasAra kalazakI unhoMne jo TIkA kI hai vaha pUrNataH viSayako sparza karanevAlI hokara bhI sugama evaM rAjamalakI avataka jo kRtiyAM upalabdha huI haiM ve ye haiM hindI bAlAvabodha manohara hai / pANDe (1) jambUsvAmIcaritra (2) lATIsaMhitA (3) adhyAtmakamalamArttaNDa (4) chandovidyA, (5) paJcAdhyAyI ( 6 ) tattvArthasUtra vacanikA ( 7 ) samayasAra kalaza vacanikA / ukta sAta racanAoMke atirikta abhI aura bhI racanAaiM vidvAnoMkI khojakI bATa jo rahI haiN| Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAra kalazakI bAlAvabodha TIkA inakI bhAvabharI kRti hai| adhyAtmarahasyako isa TIkAmeM unhoMne vizada vyAkhyA kI hai| 17 vIM zatAbdI evaM usake pazcAt jo jaina kaviyoMne adhyAtmasAhitya para vizeSa jora diyA evaM usake svAdhyAya tathA paThana-pAThanakI jo pravRtti calI usameM samayasAra kalazakI isa bAlAvabodha TIkAkA pramukha hAtha hai| ___ yaha TIkA bhASAkI dRSTise bhI mahattvapUrNa hai| kavikI bhASA yadyapi DhUMDhArI hai, kintu usameM bolacAlake zabdoMkI vyApakatA hone ke kAraNa use samajhane meM adhika kaThinAI nahIM hotii| bhASAkA eka udAharaNa yahA~ diyA jA rahA hai yathA koI jIva madirA pivAha kari vikala kIjai chai / sarvamva chinAi lIjai ch| pada naiM bhraSTa kIjai chai tathA anAdi nAI leI kari sarva jIvarAzi rAga dveSa moha azuddha pariNAma kari matavAlo huo cha tihi te jJAnAvaraNAdi karmako baMdha hoi cha / inakA mukhya sthAna saMbhavataH vairATa thA aura ye mAhitya pracAra evaM AdhyAtmika upadezake liya Agaga. Amera, sAMgAnera, nAgaura, ajamera Adi sthAnoM meM prAyaH jAyA karate the| vahA~ke dhanI zrAvakoMse inakA vizeSa sambandha thaa| isaliye ye jahA~ bhI jAte vahIM vizeSa satkAra pAte the| (3) rUpacanda paM. rUpacanda 7 vIM zatAbdIke AdhyAtmika vidvAn the| kavivara banArasIdAsane ardha kathAnaka meM inakA apane guruke rUpameM ullekha kiyA hai| ye banAsIdAsake samakAlIna vidvAn the| 17 vIM zatAdI meM AdhyAtmika sAhityakA jo atyadhika pracAra huA usameM inakA pramukha hAtha thaa| ye aMce kavi the| inakI kavitAmeM adhyAtmasaritA bahatI hai| jo bhI use par3hatA hai use mAno adhyAtmasaritAmeM gote lagAnekA Ananda AtA hai| __ paramArtha dohAzataka, paramArthagIta, adhyAtmadohA, adhyAtmasavaiyA, paramArthahiMDolanA, khaTolanA gIta Adi inakI kitanI hI racanAe~ abhyAtmarasase itanI ota-prota haiM ki pAThaka unheM par3hakara AtmAke vAstavika svabhAvako jAnane lagatA hai| saMsAra, deha evaM bhogoMke yathArtha svarUpakA bodha hone ke pazcAt vaha apane Apako sudhAranekA pravAsa karatA hai| eka udAharaNa dekhiye jIvatakI Asa karai kAla dekha hAla Darai; Dole cyAma gati pai na Avai mokSa magameM / mAyA sauM merI kahai mohanI sauM sIThA rahai; tApai jIva lAgai jaisA DAMka diyA nagame / gharakI na jAne rIti, para setI mAMDe prIti; bATake baToI jaise Ai milai vagameM / puggala sau kahai merA jIva jAnai yaha DerA; karmakI kulapha dIyai phirai jIva agameM // 3 // adhyAtmasabaiyA SPure Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ) kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha | Relaamparp RENIArknehi-GRAHARAJaisit- varatahkalkudE.AIRS adhyAtmasavaiyyA hindI bhASAkI eka aisI racanA hai jisake mananase manuSyakA bhaTakatA huA mana zuddhopayogakI ora Dhala sakatA hai| yathA anubhau abhyAsameM nivAsa sudha cetana ko, anubhau sarUpa sudha bodhako prakAsa hai| anubhau anUpa uparahata anaMta jJAna, anubhau anIta tyAga gyAna sukha rAsa hai // anubhau apAra sAra Apa hI ko Apa jAne, Apa hI meM vyApta dIsa jAmai jaDa nAsa hai / anubhau arUpa hai sarUpa cidAnanda 'canda ' anubhau atIta ATha karma myauM aphAsa hai / / rUpacandrakI racanAoMke atirikta kitane hI pada bhI milate haiM jo samAjameM atyadhika priya haiN| tathA bahutase zrAvakoMko kaMThastha haiN| inake padoMmeM bhakti evaM adhyAtma donoMkI dhArA bahI hai| eka ora jaba ve "prabhu terI mahimA jAni na jAI" kahate haiM to dUsarI ora " cetana sau cetana lau lAI ' ke gIta bhI gAte haiM / 'prabhu mukhako upamA kisase dI jAve / ' cadramA aura kamala donoM hI dUSita haiM taba phira unase mukha kI upamA kisa prakAra dI jA sakatI hai, isaliye prabhu mukha to upamA rahita hai jisake darzana-mAtrase hI mukha utpanna hotA hai / inhIM bhAvoMko kavine apanI kavitAoM meM nibaddha kiyA hai| isa prakAra kavivara rUpacanda adhyAtmasAhityake pramukha upAsaka the| AtmA aura paramAtmAkA guNAnuvAda hI unheM bhAtA thaa| inakA mamaya saMvat 1630 se 1693 taka anumAnita kiyA jA sakatA hai| banArasIdAsake ardhakathAnakakI samAmi taka saMbhavataH ye jIvita the| AgarA inakA pramukha kendra thA aura yahIM para ye adhyAtmakA rasapAna karAyA karate the| abhI eka hastalikhita graMthameM inakA citra milA hai. jisameM inheM sthala zarIravAle vyaktike rUpameM pradarzita kiyA gayA hai| lekina citrase mAlUma par3atA hai ki kavi acchI veSabhUSAmeM rahate the| (4) banArasIdAsa banArasIdAsa 17vIM zatAbdIke prasiddha hindI kavi haiN| kAvya pratibhA unheM sahaja hI meM milI thI, isaliye inhoMne bacapanase hI kavitAeM nibaddha karanA prArambha kara diyA thaa| banArasIdAsakA janma eka madhyamazreNI parivAra meM saMvat 1943 meM huA thaa| inake mAtA pitA aura svayaM kavike samakSa sadA hI arthasaMkaTa rahA / phira bhI inhoMne apane jIvanakA jo sadupayoga kiyA vaha hamAre liya anukaraNIya hai| ATha varSakI avasthAmeM inheM par3hane bhejA gyaa| lekina eka hI varSa taka adhyayana kiyA hogA ki inakI sagAI kara dI gaI aura 11 varSake hote hote to inakA vivAha hI kara diyA gyaa| jaba apanI vadhuke sAtha gharameM praveza kiyA to usI dina nAnIkA svargavAsa, bahinakA janma huA aura isa prakAra kavine eka sAtha eka dinameM hI janma, maraNa evaM vivAha ye tIna ghaTanAaiM dekhIM ENTE TET Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HRIRA M AILER 14./ - nAnImaraNa, sutAjanma, putravadhu Agauna / tInoM kAraNa eka dina, bhae eka hI bhauna // vivAha ke pazcAta inhoMne phira par3hanA prArambha kiyA aura vyAkaraNa, chanda, jyotipa, alaMkAra Adi viSayoM kA adhyayana kiyA / kavikA sampUrNa jIvana eka sAdhAraNa gRhasthake jIvanake samAna rahA / vyApArameM unheM kabhI saphalatA nahIM milI aura jo bhI kArya kiyA usImeM ghATA lgaa| kabhI kabhI to unheM khAneko bhI nahIM milA / lekina ve vipattiyoMse kabhI nahIM ghabarAye aura jIvanameM Age bar3hate rahe / kavine jIvana meM tIna vivAha kiye / inake 9 santAna huI lekina durbhAgya vaza eka bhI jIvita nahIM rhii| kahI pacAvana barasa lo, banArasI kI bAta / tAni vivAhI bhArajA, sutA doi suta sAta // nau bAlaka hue mue, rahe nAri nara doi / jyauM taravara patajhAra , rahai hraTha se hoi // kavikA gAhastha jIvana pUrNa asaphala honeke vAvajUda bhI inakA sAhityika jIvana itanA sundara, saphala evaM zAnta rahA ki jo bhI kavike samparka meM eka bAra AyA vahI pUrI taraha se unakA ho gayA / kavike dhIre dhIre prazaMsaka bar3hane lage aura antima varSoM meM no ve rASTra evaM samAjake pramukha vyakti bana gaye / inakI prathama racanA 'navarasa racanA' 14 ca varSameM hI samApta ho gayo thI / yaha zRgArakI eka acchI kRti thii| lekina kavine viveka jAgrata hone para ise sadAke liye gomatI nadIko bheMTa kara diyA, jisase na bace vAMsa aura na bane bAsurI / ' isa ghaTanAke pazcAt inakA jIvana hI badala gayA / saMvat 1670 meM jaba ye 25 varSaka the, inhoMne nAmamAlAke nAmase choTA sA padya zabdakoza likhA / hindI meM isa tarahakI inI ginI racanAye haiN| samayasAra nATaka inakA sarvAdhika prasiddha graMtha hai| isake pratyeka chandase adhyAtmarasa TapakatA hai / isameM 727 padya haiN| ise kavine saMvat 1693 meM samApta kiyA thA / samayasAra pUrNataH AdhyAtmika racanA hai / yadyapi yaha kRti AcArya amRtacandra ke kalazoMkA bhASAntara hai, lekina kavikI maulika sUjha-bUjha evaM kAvya. pratibhAke kAraNa yaha svataMtra kRtike rUpameM mAnI jAne lagI hai / samayasAra nATakakA pracAra itanA zIghra huA ki. 9-10 varSameM hI isa kRtikI prati lipiyAM sAre bhAratameM pahu~ca gaI aura Aja uttara bhAratakA aisA koI zAstrabhaNDAra nahIM hogA jahAM isakI eka do hasta likhita pratiyAM na hoN| kisI kisI prathasaMgrahAlayameM to isakI 15-20 taka pratiyAM milatI haiM jo isakI lokapriyatAkI ghotaka haiN| kavikI tIsarI racanA banArasIvilAsa hai / isameM inakI sphuTa racanAoMkA saMgraha hai / saMgrahakartA kavike parama mitra jagajIvana the| unhoMne ise saMvata 1701 meM saMgraha karake Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merowseeviews BAFRICA kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha FFICIA. S ALALAMharma i IAddreanthalatak- *-M. .. .. . banArasIvilAsa nAma diyA thA / imameM lagabhaga 46 racanAoMkA saMgraha hai| isameM saMgrahIta adhyAtmagIta, navaratna kavitta, jJAnapacIsI. adhyAtmabattIsI, karmachattIsI, adhyAtmahiMDolanA, mokSapaiDI, zivapaccIsI, bhavasindhucaturdazI, adhyAtmaphAga, gorakhanAthake vacana Adi aisI racanAe~ hai jo adhyAtmarasase ota-prota haiN| kavikA 'ardhakathAnaka' hindI bhASAkA prathama Atmacarita hai| kavine isameM apane 55 varSoM kA jIvanacarita prastuta kiyA hai jo kisI prakAra ke durAva athavA DhoMgake likhA gayA hai| apane jIvanameM jo bhI unheM truTiyAM digbAI dI unheM kavine kholakara rakha diyA hai / ardha. kathAnaka sAhityika hone ke sAtha 2 etihAsika bhI hai aura isameM tatkAlIna zAsanavyavasthA aura janajIvanakA vAstavika citra upasthita kiyA gayA hai| kavina bAdazAha akabara, jahAMgIra aura zAhajahAMkA zAsana kAla dekhA thaa| eka zAsanake dehAvasAna para usa samaya rAjya evaM janatAkI kaisI dazA hotI thI isakA usameM sajIva varNana huA hai| isa prakAra kavivara banArasIdAsa 17 vIM zatAbdIke pratinidhi kavi the| AdhyAtmake ve sacce upAsaka evaM pracAraka the| jo AtmA-anAtmAkaM vAstavika rahamyako jAnanA cAhatA hai use kavikI racanAoMkA samyak parizIlana karanA caahiye| banArasomAhityakA jitanA adhika pracAra hogA utanA hI manuSyako nijatanvake samajhane meM AmAnI rhegii| tathA saMpArI prANI nijasvarUpako prApta kara sakegA jo ki jIvanakA parama lakSya hai| (5) jagajIvana jagajIvana Agareke rahanevAle the| ye agravAla jaina the aura inakA garga gotra thA / inake pitAkA nAma abhayarAja evaM mAtAkA nAma mohanade thaa| abhayarAja jApharakhAMka dIvAna the aura bAdazAha zAhajahA~ke pAMca hajArI umagava the / ye bar3e kuzala zAsaka the| inake pitA abhayarAja sarvAdhika mumbI vyakti the| inake kitane hI paniyAM thiiN| unameM sabase choTo mohanadese jagajIvanakA janma huA thaa| jagajIvana svayaM vidvAn the aura adhyAtmaka kaTTara samarthaka the| inakI eka zailI thI jo adhyAtmazailIke nAmase prasiddha thii| paM. zrI hamarAja, rAmacanda saMghI, saMghI mathurAdAsa, bhavAladAsa, bhagavatIdAsa evaM svayaM kavi jagajIvana isake pramugna sadasya the| ye pratidina goSThI karate tathA usameM Atmika carcAeM hotiiN| inhoMne vana 17.1meM banArasIvilAsakA saMpAdana kiyA aura banArasIdAsakI choTI 2 racanAoMko ekatrita karake naSTa honese bacA liyaa| ye mvayaM bhI kavi the aura kavitAeM kiyA karate the / aba taka inaka 45 pada upalabdha ho cuke haiN| inake padoMmeM kAvyatvakI jhalaka milatI hai| inake adhikAMza pada stutiparaka haiN| 'jagata maba dIsata ghanakI chAyA' inakA atyadhika sundara pada hai jise acchese acche padake samakSa rakhA jA sakatA hai| yahA~ pUrA pada pAThakoMke avalokanArtha diyA jArahA hai ARTHDRApotha Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagata saba dIsata ghanakI chAyA / putra kalatra mitra tana saMpati, udaya pudgala juri AyA / bhava paranati varaSAgama mohe: Asrava pavana bahAyA || 1 || indriya viSaya lahari tar3atA hai, dekhata jAya vilAyA / rAga-dveSa vakupaMkati dIragha, moha gahala ghararAyA ||2|| sumati virahanI duHkha dAyaka hai, kumati saMjogata bhAyA / nija saMpati ratanatraya gahikara, munijana nara mana bhAyA ||3|| sahaja anaMta catuSTaya mandira, jagajIvana sukha pAyA / jagata saba dIsata dhanakI chAyA ||4|| zrI paM. hIrAnandane samavasaraNa vidhAna ( saMvata 1701 ) meM kavi jagajIvanakA paricaya diyA hai / (6) dhAnanarAya afaar araar hindIke una prasiddha kaviyoM meM se haiM jinake pada, bhajana, pUjA, stotra tathA jo maikaDoM hajAroM strI-puruSoMko kaMThastha gRr3hase gRr3ha bhAvoMko sarala zabdoM meM chandobaddha unakI kavitAoMkA jaina samAja meM atyadhika evaM racanAe~ jana sAdhAraNa meM atyadhika priya haiN| haiM / kavitA karanA unakA svAbhAvika guNa thA karanA unheM acchI taraha AtA thA. isaliye pracAra hai / / rAyakA janma saMvat 1733 meM Agare meM huA thA / inake bAbAkA nAma bIradAsa evaM pitAkA nAma zyAmadAsa thA / pahile ye Agare rahe aura bAda meM dehalI Akara rahane lage the| AgarA evaM dehalI meM jo vibhinna AdhyAtmika zailiyAM thIM unase kavikA foto sambandha thA / ve banAsIdAsa ke samAna vizuddha AdhyAtmika vidvAn the tathA isI carcA meM apane jIvanako lagA rakhA thA / dhanopArjana ke atirikta unheM jo bhI samaya milatA use kAvyaracanA evaM AdhyAtmika carcA meM vyatIta karate / dharmavilAsa meM inakI prAyaH sabhI racanAoMkA saMgraha hai / yahI kavikI sAhityika saMpatti thI jise unhoMne apane svarNima 30 meM samApta kiyA thA / isameM unake 300 pada, vibhinna pUjApATha evaM 45 anya racanAe~ hai / sabhI racanAaiM sundara evaM uttama bhAvoMke sAtha gumphita haiM / choTI inake pada AdhyAtmika rasase ota-prota hai / kavine saMbhavata Atmako pahicAna liyA thA, isIliye unhoMne eka padameM isa sambandha meM yaha bhAva pragaTa kiyA haiaba hama Atamako pahicAnA | jaisA siddhakSetrameM rAje, taisA ghaTameM jAnA // 1 // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nA A ) kAnajIsvAmi-abhinandana gratha BAC .. pariyankaiaticbalad.winAmidhatanishidateAMAJastLASAA.Ctumhaat-Karatefun. - dehAdika para dravya na mere, merA cetana bAnA / 'dyAnata' jo jAnai so sayAnA, nahiM jAnai so ayAnA ||2|| inakI sabhI racanAe~ zikSAprada haiN| (7) bhUdharadAsa bhUdharadAsakA hindI jaina kaviyoMmeM gauravapUrNa sthAna hai| ye Agare ke rahanevAle the| inakA janma saMvata 1750 ke AsapAsa AgaremeM huA thA / ye khaNDalavAla jAtike zrAvaka the / hindI saMskRtake acche vidvAn the / kavikA adhyAtmakI ora adhika jhukAva thA / saMsArakI asAratA, jIvanakI kSaNabhaMguratA aura bhogoMkI niramAratA para inhoMne khaba likhA hai / inakI kalamameM joza thA, isaliye inakA pUrA sAhitya prabhAvotpAdaka hai / aba taka inakI tIna racanAeM upalabdha ho cukI haiM / jaina zataka bahuta hI sundara kAvya hai aura usakA pratyeka chaMda yAda rakhane yogya hai / imameM 100 se adhika chanda haiN| unameM manuSyako galata mArgase haTAnevAle vividha viSayoMkA bar3A mundara evaM hRdayagrAho varNana kiyA gayA hai / pAzrvapurANa hindIke mahAkAvyoMkI koTi meM AtA hai| isameM 23 veM tIrthaMkara bhagavAn pAzrvanAthake jIvanakA vizada evaM rocaka varNana hai| purANa muMdara kAvya hai tathA prasAda guNase yukta hai| kavine ise saMvat 17.4 meM AgaremeM hI samAma kiyA thaa| kavi bhUdharadAsake abataka 68 pada prApta ho cuke haiM / kavine ina padoMmeM adhyAtmakI rasagaMgA bahAI hai| apane hRdayako ujvala rakhanA pratyekake liye Avazyaka hai| jaba taka kapaTakI kRpANako nahIM chor3A jAtA taba taka sAre dharma-karma vekAra haiM / kavikA yaha pada dekhiye antara ucala karanA re bhAI / kapaTa krapAna tarja nahIM taba lauM. karanI kAja nA saranA re / / japa tapa tIratha jApa vratA dika, Agama artha ucaranA re / / vipai kaSAya kIca nahIM dhoyo, yoM hI paci paci maranA re / / (8) hemarAja hemarAja 17-58 vIM zatAbdIke prasiddha vidvAna the / hindI gadya sAhityakAroM meM hemarAjakA nAma sarvopari AnA caahiye| ye svayaM acche kavi bhI the, lekina inhoMne prAkRta evaM saMskRta graMthoMkA hindI gadyAnuvAda hI karanA ucita samajhA / banArasIdAsake antima varSoMmeM saMbhavataH AgaremeM inakA kAphI acchA samparka thA aura vahA~kI adhyAtmagoSThIke ye pramukha sadasya the / banAsIdAsake sAhityika sahayogI kaurapAla ke liye inhoMne 'sitapara-caurAsI bola 'kI racanA kI jisakA ullekha inhoMne isa prakAra kiyA hai JINCARE SOC INCEstatuuNIKANTHSHANTanata SSUNAK S HARATI Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - Homeani INTAGIRIT H MIN nagara AgaremeM basa, kaurapAla sagyAna / tisa nimitta kavi hema kiyau kavitta paravAna / / pravacanasArakI bhASA likhAnemeM bhI kaurapAlakA sakriya hAtha thaa| hemarAjane kaurapAlako apane hitakArIke rUpameM smaraNa kiyA hai| bAlabodha yaha kInI jaise, so tuma suNau kahU~ maiM taise / nagara AgaremeM hitakArI, kaurapAla gyAtA adhikArI / tini vicAra jiyameM yaha kInI, jo bhASA yaha hoi navonI / alapavudhI bhI aratha vakhAna, agama agocara pada pahicAne / yaha vicAra manameM tini rAkhI, pAMDa hemarAjasauM bhAkhI / / Agai rAjamallane kInI, samayasAra bhApA rasa lInI / aba jo pravacanakI lai bhAkhA, to jinadharma vadai so sAkhA / / abataka inakI ye racanAe~ prakAzameM A cukI haiM 1. sitapara caurAsI bola (padya), 2 pravacanasAra bhASA (gadya) 3 gommaTasAra karmakANDa (gadya), 4. paMcAstikAya bhASA (ga), 5. paramAtmaprakAza bhApA (ga.), 6. nayacakra bhASA (ga.), 7. dravyasaMgraha bhASA (ga.), 8. gaNitasAra (padya), 9. bAvanI (pa.) 10 bhaktAmarastotra (pa.), 11. sAdhukI AratI (pa.) 12. sugandhadazamI kathA (pa.) 13 dohAzataka (pa.) aura jIvasamAsa (p.)| ukta racanAoMke atirikta hemarAjakI abhI eka aura racanA prApta huI hai aura vaha hai samayasAra vanikA / yaha sambhavataH unakI aba taka upalabdha racanAoMmeM sabase bar3I racanA hai| yaha kavikI antima racanA hai| dohAzatakake anusAra hemarAja sAMgAnerameM utpanna huye aura phira kAmAM jAkara rahane lage the| Agare meM inakA vizeSa AnA jAnA rahatA thA / aura yaha bhI saMbhava hai ki kucha samaya pazcAta ve Agara jAkara rahane lage hoN| kavivara bulAkIdAsakI mAtA jaiulade bar3I viduSI thIM aura vaha hemarAjakI putrI thii| bulAkIdAsake anusAra hemarAja gagaMgotrIya zrAvaka the / hemarAja paMDita basai, tisI Agare ThAMi / gaNagota guna AgarI sava pUjai jisa pAMi // (9) budhajana kavivara budhajanakA pUrA nAma viradhIcanda thaa| ye jayapura (rAjasthAna) ke rahanevAle the| khaNDelavAla jAtimeM inakA janma huA thA tathA baja inakA gotra thaa| inake samayameM mahApaMDita ToDaramalakI apUrva sAhityika sevAoM evaM mUla paramparA ke anurUpa krAMtikArI parivartanoMke kAraNa jayapura bhAratakA sAhityika evaM sAMskRtika kendra bana cukA thaa| ToDaramalajIke prabhAvase budhajana achUte na raha sake aura ve unake avaziSTa kAryako Age bar3hAne lge| (OSTEPAN hai . SyediaNAVIGAR Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CEREAANT kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha inakA sAhityika jIvana saMvat 1854se prArambha hotA hai| isI saMvatameM sabase prathama unhoMne chahaDhAlAkI racanA kii| isameM inhoMne mAnoM gAgarameM sAgara bhara diyA / yaha kRti inakI bahuta sundara evaM inakI kAvyazaktikI paricAyaka hai| aba taka inakI 17 racanAe~ prApta ho cukI haiN| unakA racanAkAla maMbana 1854se saMvan 1895 taka rhaa| tattvArthabodha (saM. 1876) satasaI (1891) adhajanavilAsa (1892) tathA yogasAra inakI pramukha kRtiyAM haiN| satasaI inakI uccakoTikI subhApita evaM AdhyAtmika racanA hai / budhajanavilAsa meM inakI mphuTa racanAoM evaM padoMkA saMgraha hai| inake padoMkA samAjameM atyadhika pracAra rahA hai| abataka inake 265 pada prApta hocuke haiM / aneka pada U~cI zreNIke haiN| unase pAThaka kavikI kAvyatvazaktikA anumAna lagA sakatA hai| ve AgamaciMtana varSoM taka karate rahe aura usa ciMtanAkA pariNAma kahIM kahIM inake padoMmeM spaSTa dikhalAI detA hai / unhoMne saMbhavataH Atmadarzanake liye aura usake AdhAra para isa padakI racanA kI aba hama dekhA AtamarAmA / rUpa pharasa rasa gaMdha na jAmeM jJAna daraza rasa sAnA // 1 // bhUkha pyAsa sukha duHkha nahiM jAke, nAhIM vana pura grAmA / nahiM cAkara nahiM ThAkara bhAI, nahIM tAta nahiM mAmA ||2|| bhUla anAdi thakI bahu bhaTakyo le pudgalakA jAmA / budhajana satgurukI saMgatise maiM pAyA mujha ThAmA // 3 // inake pada ekase eka bar3hakara haiN| saMsArakA yadi vAstavika citra dekhanA ho, AtmA, mAyA evaM manake viSayameM yadi jAnakArI prApta karanI ho to inake padoMko par3ha jAiye, Apako AtmatRpta milegI / kahIM kahIM inake padoMmeM rUpaka kAvyake bhI darzana hote haiN| "nijapurameM Aja macI holii|' inakA eka aisA hI pada hai jise pAThakoMke avalokanArtha yahA~ diyA jArahA hai nijapurameM Aja macI holI / umaMgi cidAnaMdajI ita Aye, ita AI sumatI gorI ||1|| loka lAja kulakA Ni gamAI, jJAna gulAla bharI jhorI / samakita kesara raMga banAyo, cAritrakI piki chorI // 2 // gAvata ajapA gAna manohara, anahada jharasauM varasyorI / dekhana Aye budhajana bhIge, nirakhyau khyAla anokhArI // 3 // (10) chatrapati chatrapati athavA chatradAsa 19-20 vIM zatAbdIke kavi the| ye AvAMgar3hake nivAsI the| vanamatar Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Si AAAY RANI (kha) aSTasahanI yaha AptamImAMsAkI dvitIya TIkA hai| isameM aSTazatI sahita devAgamakI kArikAoM aura unake pratyeka pada-vAkyoM kA subodha; praur3ha aura vistRta vyAkhyAna kiyA gayA hai / vidyAnandane apanI sUkSma pratibhAse vyAkhyAnake alAvA una-una sandarbho meM kitanA hI nayA vicAra aura vistRta carcAaiM bhI isameM prastuta kI haiN| TIkAke mahattvakI ghoSaNA karate hue vidyAnandane likhA hai ki 'hajAra zAstroMko sunaneko apekSA kevala isa aSTasahasrIko suna lIjie, usIse gvasamaya aura parasamayakA bodha ho jAyagA / " vidyAnandakA yaha likhanA atizayokti yA garvokti nahIM hai, kyoMki vAstava meM unake isa kathanameM aSTasahasrI svayaM sAkSI hai / devAgamakI taraha isameM bhI daza pariccheda hai aura pratyeka paricchedakA Arambha tathA samApti eka-eka sundara padya dvArA kI gaI hai / isa para bhI do TIkAe~ pAI jAtI haiN| eka laghu samantabhadra (vi. kI 13 vIM zatI)kI aSTasahasrI viSamapadatAtyarya, TIkA aura dUsarI zrI yazovijaya (vi. kI 17 vIM zatI )kI aSTasahasrI tAtparya vivaraNa / (ga) devAgamatti yaha AmamImAMsA para likhI gaI tIsarI TokA hai / isake racayitA AcArya basunandi haiM / vasunandine AmamImAmAkI kArikAoM aura unake pada-vAkyoMkA isameM sAmAnya artha tathA bhAvArtha diyA hai / vidyAnandakI taraha vistRta vyAkhyAna evaM nayI carcAe~ isameM nahIM dI haiM / phira bhI samantabhadraka hAdeko vyakta karanekA prayatna kiyA gayA hai / (ba) devAgamavacanikA paNDita jayacandajIne pUrvavartI saMskRta-TIkAoMke AdhArase isameM AptamImAMsAke artha tathA bhAvArthako DhUMDhArI hindImeM prastuta kiyA hai / jo saMskRta kama jAnate haiM aura jainanyAyameM vizeSa ruci rakhate haiM unake lie yaha hindI vacanikA upayogI hai / 2, yuktyanuzAsana AcArya samantabhadrakI dUsarI mahattvapUrNa racanA yuktyanuzAsana hai ! AptamImAMsAmeM vIrajinakI mImAMsA karane ke uparAnta prastuta kRtimeM samantabhadrane unakI stuti kI hai / jaba vIra-jina AcAryakI parIkSA-kasauTI para khare utare aura unameM unhoMne 'mahAnatA' (AmatA) ke guNa pAye to unake stavanasvarUpa unhoMne isa yuktyanuzAsanakI racanA kI hai / 64 kArikAoM dvArA AcAryane myAdvAdadarzana kyA hai ? ise yukti tathA pramANoM dvArA siddha karake usa upadezaka vIra-jinameM apanI zraddhA evaM bhaktiko sthira kiyA hai / stotra bar3A sundara, prauda aura gambhIra hai / isa para A. vidyAnandakI madhyama parimANavAlI TIkA hai, isakA nAma 'yuktyanuzAsanAlaMkAra' he / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa kAnajI svAmi- abhinandana graMtha paM. jugala kizorajI mukhtAra ne mUla granthako usake hindI anuvAda tathA paricaya ke sAtha prastuta karake sarvasAdhAraNa ke lie ise sugama banA diyA hai / 3. svayambhUstotra yaha AcAryakI mahattvapUrNa tIsarI racanA hai / isameM Adi jina zrI RSabhadevase lekara antima tIrthaMkara mahAvIra paryanta caturviMzati tIrthaMkaroMkA bar3A hI hRdayagrAhI aura tattvajJAnapUrNa stavana kiyA hai / isameM kula padya-saMkhyA 143 hai| eka-eka pa itanA gambhIra, jaTila aura praur3ha hai ki eka-eka svataMtra granthakA vaha viSaya bana sakatA hai / isa para AcArya prabhAcandrakI eka saMskRta - TIkA upalabdha hai jo madhyama parimANa tathA sAdhAraNa hai / 4. ratnakaraNDaka zrAvakAcAra yaha zrAvakAcAra para likhA gayA AcAryakA cauthA grantha hai / upalabdha zrAvakAcA me yaha sabase prAcIna pradhAna uttama aura suprasiddha grantha hai / vAdirAja sUrine (pArzvanAtha caritazloka 17meM) ise 'akSayyasukhAvaha' aura prabhAcandane 'akhilasAgara mArgako prakAzita karanevAlA sUrya' likhA hai / isa para bhI prabhAcandrakI saMskRta TIkA hai, jo granthake hArdako sAmAnya rUpa se spaSTa karatI hai / hindI meM bhI isa para aneka vyAkhyAeM likhI gaI haiM / 5. jinastutizataka yaha samantabhadrakI upalabdha pAMcavIM racanA hai| ise 'stutividyA' aura 'jinazatakAlaMkAra' bhI kahate haiM / yaha bhaktipUrNa uccakoTikI racanA hai / yaha bahuta durUha aura durgama hai / binA saMskRta - TIkAkI sahAyatA ke isake hArdako samajha sakanA sambhava nahIM hai / isake payoMkI saMkhyA 116 hai aura una para eka saMskRta TIkA upalabdha hai / saMskRta TIkA zrI narasiMha bhaTTa kI hai / grantha meM afra aura AdhyAtmika tattva khUba bharA huA hai / pAMcoM kRtiyA~ jaina vAGamayakI advitIya nidhi haiN| inameM AdikI nIna racanAe~ jainanayAya cauthI zrAvakAcAra aura pAMcavIM bhakti viSaya para haiM / bhaTTa akalaGkadevakA amara vAGmaya zrI paM. darabArIlAlajI koThiyA, nyAyArcArya, ema. e., prAdhyApaka hindU vi. vi., vArANasI kalaGkadevakA vyaktitva aura kRtitva tArkika cUDAmaNi bhaTTa akalaGkadeva ( vi. kI 7 vIM zatI) di. jaina paramparAke pramukha evaM mahAn AcArya haiM / jaina darzana meM inakA vahI mahanIya sthAna hai jo nyAyadarzana meM nyAyavArtikakAra saptan, mImAMsAdarzanameM mImAMsA zlokavArtikakAra kumArila bhaTTa aura bauddhadarzana meM pramANabArtikAdikara dharmakIrtikA hai| jaina paramparA meM ye 'jaina nyAyake prasthApaka' ke rUpameM smRta Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BALO kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha MAMATKARINAannenesshirANAMANMMCAMMEHAALIMIREY 2. aSTazatI isakA paricaya isI pranthameM svAmI samantabhadrakI mahattvapUrNa kRtiyA~' zIrSaka lekhameM diyA jA cukA hai| 3. pramANasagraha savikRti isameM pramANoM-yuktiyoMkA saMgraha honese ise pramANasaMgraha kahA gayA hai| isakI bhASA aura viSaya donoM atyanta jaTila tathA durUha hai| akalaGkakI dArzanika kRtiyoM meM yahI grantha ma base adhika prameyarahula hai| isameM 9 prastAva aura 8.12 kArikAe~ haiN| sabameM pratyakSa nathA unake upabhedoMkA nirUpaNa kiyA gayA hai| sahacara, uttaracara, pUrvacara Adi hetuoMkA bhI bilakula nayA cintana kiyA gayA hai| isa para svayaM akalaGkakI mvopajJa vivRtti hai aura vibhadropajIvI anantavIryakI vistRta TIkA hai. jisakA nAma pramANasaMgrahabhApya athavA pramANamaMgrahAlaMkAra hai / parantu yaha TIkA upalabdha nahIM hai| 4 middhivinizcaya savikRti ___ isameM 12 prastAva haiM aura una sabameM pramANa, naya aura nikSepakA vivecana hai / ve 12 prastAva isa prakAra hai 1 pratyakSasiddhi, 2 savikalpakasiddhi, 3 pramANAntarasiddhi 4 jIvasiddhi, 5 jalpasiddhi, 6 hetalakSaNasidbhi, 7 zAstrasiddhi, 8 sarvajJasiddhi, 9 zabdasiddhi, 10 arthanayasiddhi 11 zabdanaya siddhi aura 12 nikSepasiddhi / ina prastAvoMmeM viSaya-varNana unake nAmoMse hI vidina ho jAtA hai / isameM pratyakSAdikAMkI siddhi honese isakA nAma 'siddhivinizcaya ' rakhA gayA hai| isa para vibhadropajIvI anantavIryadvArA vizAla TIkA likhI gaI hai| avalaMba devaka padavAkyAdi kitane durUha aura arthagarbha hote haiM isakA anubhava unake sabhI TIkAkAgena kiyA hai| anantavIrya likhate haiM ki anantavIrya hokara bhI maiM akalaMkadevake padoMkA vyakta artha jAnane meM prabhAcandra akalaMkadevakI saraNiko puNyodayakA phala mAnate hA anAtavIryaka kathana dvArA usakA nirantara abhyAsa karane para samajha pAte tathA vivecana kara pAte haiN| siddhivinizcaya aisA hI jaTila grantha hai| 5 nyAyavinizcaya savivRti isameM tIna prastAva haiM aura tInoM prastAvoMkI milAkara kula 480 kArikAe~ haiM / pahalA pratyakSa prastAva hai, jisameM darzanAntarIya pratyakSalakSaNoMkI AlocanAke sAtha jaina sammata pratyakSa makSaNakA nirUpaNa kiyA gayA hai aura prAsanika katipaya dUsare viSayoMkA bhI vivecana kiyA gayA hai| dUsare anumAna prastAvameM, anumAnakA: lakSaNa, sAdhana, sAdhya, sAdhanAbhAsa, sAdhyAbhAsa Adi anumAnake alakanakA vivecana hai aura tIsare prastAva meM pravacana (Agama )kA svarUpa EKAMSeio AND Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mema MassasuTIME ANTARN PARIKSHA MARATHI AdikA viziSTa nizcaya kiyA gaza hai / isa taraha isa nyAyavinizcayameM jaina nyAyakI rUparekhA bAMdhakara usakI prasthApanA kI gaI hai / yaha anya bhI akalaMkadevake dUsare granthoMkI taraha durbodha aura gambhIra hai| isa para bhI akalaMkadevakI svopajJa vikRti honekI saMbhAvanA kI jAtI hai, para vartamAnameM vaha upalabdha nahI hai| nyAyavinidhayakI mUla kArikAoMpara syAdvAda vidyApati A. vAdigaja kI vistRta TIkA hai, jisakA nAma nyAyavinizcaya vivaraNa athavA nyAyavinizcayAlaMkAra hai| vAdirAjane isameM mUla kArikAoMke pratyeka padakA vizada aura vistRta vyAkhyAna kiyA hai / vRttipara unakA vyAkhyAna nahIM hai, isIse sambhavataH vaha cintana anuzIlanameM chUTa jAnese Aja upalabdha nahIM hai| 6 laghoyastraya sazvRiti isa granthameM tona praveza haiM aura pravezakA artha prakaraNa liyA gayA hai / isa lie isameM tIna prakaraNa honese ise ladhIyatraya (laghu tIna prakaraNoMkA samuccaya ) kahA jAtA hai| ve tIna praveza isa prakAra haiM 1 pramANapraveza, 2 jayapraveza aura 3 pravacanapraveza / pravacanapravezameM cAra pariccheda hai- 1 pratyakSa pariccheda, 2 viSaya pariccheda, 3 parokSa pariccheda aura 4 Agama pariccheda / ina cAra paricchedoMke sAtha nayapraveza aura pravacana pravezako eka-eka pariccheda mAnakara kula chaha paricchedoM para akalaMkadevakI svopajJa vivRti upalabdha hai| hA~, laghIyastrayake vyAkhyAkAra A. prabhAcandrane pravacanapravezake bhI do pariccheda karake kula sAta paricchedoMpara apanI 'nyAyakumudacandra 'TIkA likhIM hai / pravacanapravezameM jahA~ taka pramANa tathA naya kA varNana hai yahA~ taka prabhAcandrane chaThavA~ pariccheda aura nikSepake varNanako sAtavA~ pariccheda mAnA hai / isa pUre prakaraNa pranthameM kula kArikAoMkI saMkhyA 78 hai| ina para akalaMkadevakI myopajJa viti hai, jo kArikAoMkA vyAkhyAna na hokara kitane hI naye viSayoMkI vaha saMsUcikA hai / A0 prabhAcandrakI isa para laghIyastrayAlaMkAra athavA 'nyAyakumudacandra ' nAmakI ati vistRta prameyabahula vyAkhyA hai jo mANikacandra granthamAlAse prakAzita ho cukI hai / isa ladhIyalaya para A0 abhayacandrakI bhI ladhIyatrayatAtparyavRtti ( syAdvAdabhUSaNa) nAmakI eka laghu kintu vizada aura prAJjala vyAkhyA upalabdha hai / yaha bhI mANikacandra granthamAlAse kaI varSa pUrva prakaTa ho cukI hai / isa pranthake viSayakA nirUpaNa, pravezoM tathA paricchedoMke nAmase hI avagata ho jAtA hai| ye prAyaH sabhI kRtiyA~ dArzanika evaM nyAyaviSayaka haiN| aura tattvArthavArtika bhASyako chor3akara sabhI gUDha evaM duravagAha hai / anantavIryAdi TIkAkAroMne inake padoMkI vyAkhyA karane meM apaneko asamartha batalAyA hai| vastutaH akalaMkakA sagapra vAGmaya durgama aura durvAdha hai| yahI usakI amaratA, vidvagrAhyatA aura asAdhAraNatA hai| Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A) kAnajIsvAmi-abhinandana graMtha kA - AcArya vidyAnanda aura unakI jainadarzanako apUrva dena zrI paM. darabArIlAlajI koThiyA nyAyAcArya, ema. e., prAdhyApaka janadarzana kAzI hindU vizvavidyAlaya vArANasI jana dArzanikoMmeM AcArya vidyAnandakA mUrdhanya sthAna hai| jainadarzanako unakI abhUtapUrva dena hai| prastuta nibandhadvArA hama usIke sambandhameM kucha prakAza ddaaleNge| - AcArya vidyAnanda AcArya vidyAnanda aura unake grantha-vAkyoMkA apane granthoM meM uddharaNAdirUpase ullekha karanevAle uttaravartI granthakAroMke samullekhoM tathA vidyAnandakI svayaMkI racanAoM parase jo unakA saMkSipta kintu atyanta prAmANika paricaya upalabdha hotA hai aura jise hama anyatra de cuke haiM asaparase vidita hai ki vidyAnanda do gaMgavaMzI rAjAoM-zivamAra dvitIya (I. 810) aura usake uttarAdhikArI rAcamalla satyavAkya prathama (I. 816)ke samakAlIna vidvAn haiM tathA unakA kAryakSetra mukhyatayA inhIM gaMgarAjAoMkA rAjya maisUra prAntakA vaha bahubhAga thA, jise gaMgavADi' pradeza kahA jAtA thaa| yaha rAjya lagabhaga IsAkI cauthI zatAbdIse gyArahavIM zatAbdI taka rahA aura AThavIM zatImeM zrIpuruSa (zivamAra dvitIyake pUrvAdhikArI)ke rAjya kAlameM vaha carama unnatiko prApta thaa| zilAlekhoM tathA dAnapatroMse jJAta hotA hai ki isa rAjyake sAtha jaina. dharmakA ghaniSTha sambandha rahA hai| jainAcArya siMhanandine, kahate haiM isakI sthApanAmeM bhArI sahA yatA kI thI aura AcArya pUjyapAda-devanandi isI rAjyake gaMga-nareza duvinIta (lagabhaga I. 500,ke rAjaguru the| ataH Azcarya nahIM ki aise jinazAsana aura jainAcAryabhakta rAjyameM vidyAnandane bahu vAsa kiyA ho aura vahA~ raha kara apane bahu-samaya-sAdhya vizAla tArkika anthoMkA praNayana kiyA ho / kAryakSetrakI taraha yahI pradeza unakI janmabhUmi bhI rahA ho to koI asambhava nahIM hai, kyoMki apanI grantha prazastiyoMmeM ullikhita isa pradezake rAjAoMkI unhoMne khUba prazaMsA evaM yazogAna kiyA hai| inhIM tathA dUsare anya pramANoMse vidyAnandakA samaya inhIM rAjAoMkA kAla spaSTa jJAta hotA hai| arthAt vidyAnanda I. 775se I. 840 ke vidvAn haiN| vidyAnandake vizAla pANDitya, sUkSma prajJA, vilakSaNa pratibhA, gambhIra vicAraNA, adbhuta adhyayanazIlatA, apUrva tarkaNA Adike sundara aura Azcaryajanaka udAharaNa unakI racanAoM meM pada-padapara milate haiN| unake anthoMmeM pracura jyAkaraNake siddhiprayoga, anUThI padyAtmaka kAvyaracanA, tarkagarmA yAdava, pramANapUrNa saiddhAntika vivecana aura hRdayasparzI jinazAsanabhakti unheM niHsandeha utkRSTa vaivAkaraNa, zreSThakavi, advitIya vAdI, mahAn saiddhAntI aura saccA jinazAsana bhaka siddha karane meM apanA samartha hai| pakhavaH vidyAnanda jaisA sarvatomukhI pratibhAvAn PARINEE...