________________
સાધક-સાથી
સંતોષનાં જીવંત દૃષ્ટાંતો
કાશ્મીરના બ્રાહ્મણ પંડિતોની પરંપરામાં અનેક મહાપુરુષો થઈ ગયા છે જેમાં મહાભાષ્યતિલકના કત અને સંસ્કૃતના પ્રકાંડ વિદ્વાન તૈયટજીનો પણ સમાવેશ થાય છે.
તેઓ ખરેખર એક ઋષિનું જીવન ગાળતા. તેમની કુટિરમાં એક ચટાઈ કમંડળ અને થોડાં વસ્ત્ર તથા વાસણ અને શાસ્ત્રો હતાં. નિરંતર પોતાના ધાર્મિક કાર્યકલાપમાંથી જે થોડો સમય બચતો તેમાં તે લેખનનું કાર્ય કરતા. તેમની પત્ની દોરડાં ગૂંથી થોડું ધન કમાતી. તેને પતિ તરફથી ચોખ્ખી આજ્ઞા હતી કે દાનરૂપે કોઈની પાસેથી કાંઈ લેવું નહિ.
કૈયટજીની આ નિર્ધન અવસ્થાની ખબર જનતા દ્વારા કાશ્મીરના નરેશ સુધી પહોંચી. રાજા સ્વયં કૈયટજીની કુટિર પર ગયો અને હાથ જોડીને કહે : મહારાજ ! મારા રાજ્યમાં વિદ્વાન પંડિતો નિર્ધન રહે તે મારા માટે શરમજનક કહેવાય.’
કૈયટજીએ તો પોતાનું કમંડળ અને ચટાઈ ઉઠાવ્યાં અને પત્નીને કહ્યું : “ચાલ આપણે અહીં રહેવું નથી. આપણા અહીં રહેવાથી રાજાને શરમાવું પડે છે.' રાજા તો તરત જ બે હાથ જોડી તેમના ચરણે પડ્યો અને કહે : મહારાજ ! કાંઈ અપરાધ થયો હોય તો માફ કરો. મને આપની સેવા કરવાની કાંઈ તક આપો.'
કૈયટજીએ કહ્યું : “જો તું ખરેખર સેવા કરવા માગતો હોય તો તારે કે તારા કોઈ કર્મચારીએ અહીં આવવું નહિ કે ધન જમીન કે બીજી ભેટસોગાદો મોકલવી નહિ. હું એકાંતમાં રહી મારું શાસ્ત્રાધ્યયન, લેખન-કાર્ય અને આત્મસાધના જ ઈચ્છું છું અન્ય કાંઈ પણ નહિ.”
આ છે સાચા સરસ્વતી-ઉપાસકની નિઃસ્પૃહતા ! આજે આવો સંતોષ અને નિઃસ્પૃહતા વિદ્વાનોમાં તો ઠીક, કોઈ સાધુસંતોમાં પણ દેખાવાં દુર્લભ
[૨] આર્યસમાજના સંસ્થાપક, ભારતીય સંસ્કૃતિના મહાન ઉપાસક,
અખંડ બ્રહ્મચારી સ્વામી દયાનંદ સરસ્વતી આપણા દેશના ગઈ સદીના Jain Education International For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
