________________
૩૦૬
સાધક-સાથી
જ્ઞાનશક્તિ ધરાવે છે. શરીરમાં જ જાણવાની શક્તિ હોત તો આવો વિરોધાભાસ હોત નહિ. આમ, જ્ઞાનની શક્તિ શરીરની - નથી. તે શક્તિનો ધારક કે જે આ શરીરમાં રહે છે તે આત્મા છે
એમ કહીએ છીએ. પ્રશ્ન ૩ઃ શું બધા આત્માઓને એકસરખા માનવા ? ઉત્તર ૩: જો કે બધા આત્માઓમાં એકસરખી શક્તિ રહેલી છે, પણ તે
શક્તિ જેટલા પ્રમાણમાં પ્રગટી હોય તેટલો તે આત્મા મહાન છે, પૂજ્ય છે; સુખી છે. તેના ત્રણ પ્રકાર પૂર્વાચાર્યોએ પ્રકાશ્યા છે ? બહિરાત્મા, અંતરાત્મા અને પરમાત્મા. જ્ઞાન-આનંદ વગેરે ગુણો જેમના પૂર્ણપણે પ્રગટ થઈ ગયા હોય અને સર્વ રાગદ્વેષાદિ દોષો જેમના નષ્ટ થઈ ગયા હોય તેવા આત્માઓને પરમાત્મા કહેવાય છે. તેઓ દેહસહિત હોય તો સયોગી-કેવળી અને દેહરહિત હોય
તો સિદ્ધ-પરમાત્મા (અયોગી-કેવળી) કહેવાય છે. પ્રશ્ન : બહિરાભા' કોને કહેવાય ? ઉત્તર ૪ આત્મા સિવાયના બહારના પદાર્થોમાં જે આત્મબુદ્ધિ કરે તે
બહિરાત્મા, એટલે કે શરીર વગેરે પરવસ્તુઓમાં હુંપણાની માન્યતાથી જે વિભ્રમવાળો છે તે બહિરાત્મા છે. શરીરને હુંપણે માનવાથી શરીરના સંબંધીઓમાં પણ મારાપણાની માન્યતા થાય છે અને આમ આત્મપ્રતીતિ અને આત્મષ્ટિનો લક્ષ ન રહેવાથી અને ઇન્દ્રિયો તથા મન દ્વારા જગતના પદાર્થોના ગ્રહણ-ત્યાગમાં તત્પર અને તલ્લીન થઈ જવાથી તે પુરુષને અસીમ મોહ ઊપજે છે અને દીર્ઘસંસારપરિભ્રમણરૂપ ફળ પ્રાપ્ત થાય છે. બહિરાત્માનાં અજ્ઞાની, મિથ્યા ષ્ટિ, મૂઢ, અવિવેકી,
ભવાભિનંદી વગેરે અનેક નામો છે. પ્રશ્ન : અંતરાત્મા કોને કહેવાય ? ઉત્તર પઃ આત્માને જે આત્મારૂપે જાણે છે, શરીરાદિ પદાર્થોને પોતાના
માનતો નથી તથા રાગાદિ દોષોને જે દોષરૂપ જાણે છે અને આમ જેની આત્મભ્રાન્તિ એટલે અજ્ઞાન નાશ પામ્યું છે તેવો તત્ત્વવેત્તા પુરુષ અંતરાત્મા છે. દેહાદિમાં હુંપણાની માન્યતા નષ્ટ થઈ હોવાથી તે પુરષો આત્મદ્રષ્ટિ વડે અંતર્મુખ થઈ બોધિ-સમાધિના માર્ગને પામેલા છે. આમ હોવા છતાં હજુ તેઓને પરિપૂર્ણ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
WWW.jainelibrary.org
