________________
વિવેક
પ્રશ્નઃ ૧ વિવેક એટલે શું? ઉત્તરઃ ૧ સામાન્યપણે વિવેક એટલે વિશેષપણે વિચારવાની શક્તિ. અહીં
સાધકની અપેક્ષાએ મારા આત્માને શું હિતકર છે અને શું અહિતકર છે એમ વિચાર દ્વારા યથાર્થપણે નક્કી કરવું તે વિવેક
છે.
પ્રશ્ન : ૨ વિવેકની વ્યવહારજીવનમાં ઉપયોગિતા છે ? ઉત્તરઃ ૨ હા. શું ખાવું, શું પીવું, શું પહેરવું-ઓઢવું, કેવી રીતે વાતચીત
કરવી, કેટલા પૈસા ખર્ચવા, કોની સોબત કરવી, કોનો ક્યાં કેવી રીતે વિનય-સત્કાર કરવો એ ઈત્યાદિ કાર્યોમાં વિચારપૂર્વક વર્તવું યોગ્ય છે. વ્યવહારજીવનમાં આવા વિવેકસહિત વર્તવાથી
માણસ સજ્જન, માનવતાવાદી અને સગુણસંપન્ન થાય છે. પ્રશ્ન : ૩ પરમાર્થજ્ઞાનમાં વિવેકનું મહત્ત્વ કઈ રીતે છે ? ઉત્તર : ૩ પરમાર્થમાર્ગનું તો મૂળ જ વિવેક છે. જ્યાં સુધી વિવેક ઉદય ન
પામે ત્યાં સુધી સાધકે મોક્ષમાર્ગમાં ચાલવાનું ખરેખર શરૂ કર્યું નથી. પ્રાથમિક ભૂમિકામાં આરૂઢ થયેલા મુમુક્ષુએ પોતાની
દૈનિક ચર્યાને વિવેકપૂર્ણ બનાવવાની છે. આ સત્સંગ છે, આ કુસંગ છે, આ ગ્રંથ લાભદાયી છે. આ ગ્રંથ નિરર્થક છે, આ ભક્ષ્ય છે, આ અભક્ષ્ય છે, આનાથી પ્રમાદ વધશે, આનાથી પ્રમાદ નહિ થાય, આ પ્રસંગમાં જવાથી રોગ વર્ધમાન થશે. આ પ્રસંગથી વૈરાગ્યને પોષણ મળશે, આ ચામડાની વસ્તુઓનો વપરાશ, રાત્રિભોજન, પાણી યત્ના. વગર ગમે ત્યાં ઢોળવું વગેરે સ્થળ હિંસાનાં કારણો છે, સિનેમા-નાટક, ગપ્પાં મારવાં, નિંદા કરવી, અશ્લીલ શબ્દો બોલવા વગેરેથી સમયનો દુર્વ્યય છે. પોતાની બડાઈ કરવી, હદ ઉપરાંત ખાવું કે ઊંઘવું, વ્યસનોનું સેવન, ખાસ કારણ વગર કલબ વગેરેમાં જવું, ચુસ્ત-રંગબેરંગી વસ્ત્રો પહેરવાં, વડીલ-વિદ્વાન-સંત-મુનીશ્વરાદિનો સત્કાર-વિનય ન કરવો, સારી ટેવો ન
પાડવી વગેરે સ્વચ્છેદવૃત્તિનાં દ્યોતક છે. આમ વિવિધ પ્રકારે અંતર્વિચારણા Jain Education International For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org