________________
૨૩૮
સાધક સાથી
જીવોનાં શરીરને વૈકિયિક શરીર કહે છે, જે શરીરની ઉત્પત્તિનું કારણ છે તેને કાર્પણ શરીર કહેવાય છે અને જેનાથી શરીરમાં તેજ-કાન્તિ પેદા થાય છે તેને તૈજસ શરીર કહેવાય છે. ઋધ્ધિધારી મુનિને એક હાથપ્રમાણ અપ્રતિહત શુભ્ર શરીર જરૂરત પડ્યે પ્રાપ્ત થાય કે જે દૂર-સુદૂર કેવળજ્ઞાની (દહસહિત પરમાત્મા) પાસે જઈ શકે, તેને આહારક કહેવામાં આવે છે. દેહભિન્નતાની અનુભૂતિનો અભ્યાસ
અનાદિકાળથી જગતના લોકોને આ શરીર સાથે એકત્વની પ્રતીતિ છે, એકત્વનો લક્ષ છે અને એકત્વનો અનુભવ છે. હું ગોરો, હું કાળો, હું જાડો, હું પાતળો, મને દુખે છે, મને સારું લાગે છે, મારો વટ પડે છે, મારું સન્માન થયું, મારું અપમાન થયું એ આદિ પ્રકારે જગતના જીવો શરીરની વિભિન્ન અવસ્થાઓને પોતાપણે શ્રદ્ધે છે, જાણે છે, અનુભવે છે. - હવે સત્સંગના યોગમાં રહીને, સરગમ દ્વારા, જડ શરીરથી જુદો એવો જાણવા-દેખવાવાળો હું આ આત્મા છું એવો યથાર્થ નિર્ધાર કરીને, ચિત્તશુદ્ધિ સહિત એક સ્થિર આસને બેસવું, શરીરને ઢીલું મૂકી દેવું, હૃદયપ્રદેશમાં, જ્યોતિરૂપે આત્મસ્વરૂપની ભાવના કરવી. આમ સ્થિરતાનો અભ્યાસ કરતી વેળાએ શ્વાસોચ્છવાસની ગતિ મંદ થશે અને જો જ્ઞાતા-દ્રષ્ટાભાવ સાથે ચિત્ત લગાડેલું રાખવાનો પ્રયત્ન ઉદ્યમપૂર્વક જારી રાખવામાં આવશે અને સ્થિરતાનો પ્રયોગ ચાલુ રહેશે તો થોડા કાળમાં હું આ ચૈતન્યજ્યોતિ છું એવો ભાવ મટીને ‘ચિત્માત્રસત્તાનો અનુભવ થશે. આનંદ આનંદ વ્યાપી જશે. જેનો નશો દશ-પંદર મિનિટથી માંડીને એકાદ કલાક સુધી રહેવા યોગ્ય છે. આ જે વસ્તુનો અનુભવ થયો તે જ આપણું મૂળ સ્વરૂપ છે, જે આ દેહમાં રહેવા છતાં કદાપિ તે રૂપે થઈ જતું નથી. જેમ ઘણો લાંબો કાળ સુવર્ણરજ (ખાણિયું સોનું) પડ્યું રહે તો પણ સોનું સોનારૂપે જ રહે છે અને માટી માટીરૂપે જ રહે છે તેમ ઘણો કાળ શરીર અને આત્મા એક જ જગ્યાએ રહે તો પણ બન્ને પોતારૂપે જ રહે છે યથા –
જડભાવે જડ પરિણમે, ચેતન ચેતનભાવ,
કોઈ કોઈ પલટે નહિ; છોડી આપ સ્વભાવ. પરમાર્થદૃષ્ટિએ શરીરનું સ્વરૂપ (૧) દેહ અચેતન પ્રેત દરી' રજ રેત ભરી મલ ખેતકી ક્યારી,
વ્યાધિકી પોટ, અરાધિકી ઓટ, ઉપાધિથી જોટ, સમાધિસોં, ન્યારી. ૧. દર, રહેવાનું સ્થાન.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
