________________
મહાવીર જન્મ બલાડ્ય રાજ્ય; ને ઉત્તરમાં હિમાલયની તળેટીમાં આવેલું જંગલ. તે રાજ્યની રાજધાની વૈશાલીમાં હતી.
લિચ્છવીઓ વસિછત્રી સૂર્યવંશી ક્ષત્રિય હતા તથા ઇવાકુના વંશજો ગણાતા હતા, એમ જુદા જુદા ઉલેખે ઉપરથી જણાય છે. જેનગ્રંથમાં તેમની સાથે ઉલ્લેખ પામતા તેમના પાડોશી મલકી અથવા મલ્લે મહાભારત જેવા હિંદુમાં પાંડવોના સમકાલીન તરીકે ઉલ્લેખ પામે છે. પરંતુ લિચ્છવીઓને ઉલ્લેખ મહાભારતમાં તેમ જ જન બૌદ્ધ ધર્મના ઉદયકાળ પહેલાંના કેઈ ગ્રંથમાં મળતો નથી. તેનું એક કારણ એ લાગે છે કે, પહેલાં લિચ્છવીઓ વિદેહેના નામથી જ ઓળખાતા હતા. તેથી જ મહાવીરના પિતા જ્ઞાતવંશીય ક્ષાંશ્ય હોવા છતાં, તેમનાં માતા વૈશાલીના રાજા ચેટકનાં બહેન હોઈ વિદેહવંશી હેવાથી, તેમનું એક નામ વિદેહદત્તા પણ હતું (આચારાંગસૂત્ર); તેમ જ મહાવીર પણ “જ્ઞાતુક્ષત્રિય ઉપરાંત “વિદેહદત ના પુત્ર “વિદેહનિવાસી, વિદેહના રાજકુમાર” તથા “વૈશાલિક” પણ કહેવાતા હતા (કલ્પસૂત્ર).
૧. બૌદ્ધ ગ્રંથમાં લિચ્છવીઓને બુદ્ધ વગેરે “વાસે' કહીને સંબોધે છે; વસિષ સુર્યવંશી ઇક્વાકુઓના કુલગુરુ હતા; નેપાલવંશાવલીમાં લિચ્છવીઓને સૂર્યવંશી કહ્યા છે, મનુસ્મૃતિમાં (૧૦,૨૨) લિચ્છવીઓને “ત્રાત્ય ક્ષત્રિય કહ્યા છે અને વાત્યનો અર્થ એટલે જ કર્યો છે કે, (૧૦–૨૦) નિયત સમયે જેને સાવિત્રી-દીક્ષા વગેરે સંસ્કાર ન થઈ શક્યા હોય છે. આ બધાં પ્રમાણ માટે જુઓ, ક્ષત્રિ. કલે. પા. ૧૩ થી ૧૫.
૨. ભગવતીસૂત્ર (૩૦૦, ૩૧૬), નિરયાવલિસૂત્ર, કલ્પસૂત્ર૩. સભા. ૩૦-૩; ભીષ્મ૯-૪૬.
૪. “ત્રિકાંડશેષ ‘માં લિચ્છવી, વિદેહી અને તીરભુક્તિ એ. શબ્દોને પાય તરીકે ગણાવ્યા છે. કનિહામ પા. ૫૦૯.