________________
ઉપદેશ આપવાનો અધિકાર ૩. મયદાના ભાનવાળો તે ભિક્ષ ફરતો ફરતો જ્યાં ગયો હોય છે, ત્યાં ધર્મોપદેશ સ્વાભાવિક રીતે કરે છે. અને પ્રવજ્યા લેવા તૈયાર હોય કે ન હોય, તોપણ, સાંભળવાની ઈચ્છાવાળા બધાને શાંતિ, વિરતિ, નિર્વાણ, શૌચ, ઋજુતા, મૃદુતા, બંધુતા, તથા સર્વ જીવોની, પ્રાણોની, ભૂતોની અને સોની અહિંસારૂપી ધર્મ કહી સંભળાવે છે.
તે ભિક્ષુ અન્ન માટે, પાન માટે, વસ્ત્ર માટે, રહેઠાણ માટે, પથારી માટે કે બીજા વિવિધ-કામો માટે ધર્મોપદેશ નથી આપત; પણ પિતાનાં પૂર્વ કર્મોને કારણે જ ગ્લાનિ પામ્યા વિના આપે છે.
એવા ગુણવાન ભિક્ષુ પાસે ધર્મ સાંભળીને તથા સમજીને પરાક્રમી પુરુષો પ્રયત્નપૂર્વક તે ધર્મમાં પ્રવૃત્ત થાય છે; તથા તેમ કરીને સર્વ શુભ સાધનસંપત્તિથી યુક્ત થાય છે, સર્વ પાપસ્થાનમાંથી નિવૃત્ત થાય છે, વિરત થાય છે, તથા સંપૂર્ણ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરે છે. [સૂત્રકૃતાંગ ૨-૧]
૪. સંસારનું સંપૂર્ણ સ્વરૂપ સમજી, સ્થાવરજંગમ પ્રાણુઓના કલ્યાણ માટે હજારોની વચ્ચે ધર્મોપદેશ કરનાર એકાંત જ સાધી રહ્યો હોય છે. કારણ કે, તેની આંતરવૃત્તિ સમાન જ હોય છે. જે કોઈ શ્રમણ પિતે ક્ષાંત, દાંત, જિતેદ્રિય, તથા વાણીના ગુણદોષ જાણનારો હેય, તે ધર્મોપદેશ આપવામાત્રથી તેને કશે દોષ લાગતું નથી. ચિત્રકૃતાંગ ૨-૬ ]
૫. સંપૂર્ણ એવા કેવળજ્ઞાનથી લેકનું સ્વરૂપ પોતે જાણ્યા વિના જેઓ બીજાને ધર્મ ઉપદેશે છે, તેઓ પિતાને અને બીજાને બંનેને નાશ કરે છે. સંપૂર્ણ જ્ઞાનથી લેકનું સ્વરૂપ સમજીને, તથા પૂર્ણજ્ઞાનથી સમાધિયુક્ત બનીને જે સંપૂર્ણ ધર્મ ઉપદેશે છે, તે પોતે પણ તરે છે, અને બીજાને પણ તારે છે.
