________________
શ્રી મહાવીર કથા બધાં જ્ઞાન ચેતનાશક્તિના અપૂર્ણ વિકાસરૂપ હેવાથી એક પણ વસ્તુના સમગ્ર ભાવને જાણવામાં અસમર્થ હોય છે. જે જ્ઞાન કેઈ એક વસ્તુના સંપૂર્ણ ભાવેને જાણું શકે, તે બધી વસ્તુઓના સંપૂર્ણ ભાવેને પણ ગ્રહણ કરી શકે, અને એ જ જ્ઞાન પૂર્ણ જ્ઞાન અથાત જન પરિભાષામાં કહીએ તો કેવળજ્ઞાન કહેવાય. એ જ્ઞાન ચેતનાશક્તિના સંપૂર્ણ વિકાસ વખતે જ પ્રગટ થાય છે. કોઈ પણ વસ્તુ એવી નથી અથવા એ ભાવ પણ કોઈ નથી કે જે એની દ્વારા પ્રત્યક્ષ જાણી ન શકાય.
અને આ બધું સંસારભ્રમણ અજ્ઞાન કે વિપરીત જ્ઞાનને કારણે જ છે ને ? તેથી આત્માને આવરણ કરનારાં – તેની શક્તિઓના ઘાત દ્વારા તેને જ “ઘાત ” કરનારાં કર્મો દૂર થતાં જ આત્માની આ મૂળ - કેવળ ચેતના પ્રગટ થઈ જળહળી ઊઠે છે. આ સ્થિતિ દેહ હોય ત્યારે પણ સંભવી શકે છે. અલબત્ત, દેહ છે ત્યાં લગી સુખ-દુખનો અનુભવ છે જ, તથા આયુષ્ય, નામ (વિશિષ્ટ ગતિ, જાતિ આદિ) અને ઉચ્ચ-નીચ ગોત્ર નકકી કરનારાં કર્મોનું અસ્તિત્વ પણ છે જ. પરંતુ તે કર્મો આત્માની શક્તિઓનો ઘાત કરી શકતાં નથી; તેથી તે હોવા છતાં આત્માની બધી શક્તિઓ પૂર્ણપણે પ્રગટ થવામાં વાંધો આવતો નથી. અલબત્ત, સંપૂર્ણ મોક્ષ તો તે અઘાતી કર્મો પણ દૂર થાય ત્યારે જ થયો કહેવાય, પરંતુ ઘાતી કર્મો દૂર થતાં પ્રાપ્ત થતા કૈવલ્યજ્ઞાનથી માંડીને જીવન્મુક્તિ તો શરૂ થઈ ગયેલી જ ગણાય.
આત્મા ઉપરથી તે બધાં કર્મોનું આવરણ દૂર કરી, તેની મૂળ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવી, એ જ તીર્થંકરાદિ મહાપુરુષોનું ધ્યેય હોય છે. તે પ્રાપ્ત કરવાના પિતે અમલમાં મૂકેલા ઉપાયો અન્ય જીને ઉપદેશી, તેમને પણ વિકટ સંસારભ્રમણમાંથી ઉગારી લેવા, એ તેમનું જીવનકાર્ય હોય છે. જ્યાં સુધી અનેક પ્રકારનાં કર્મોનું કોટલું અંતરાત્મા ઉપર હોય છે, ત્યાં સુધી કેવળ
