________________
શ્રી મહાવીર કથા તેણે જૈન મતાનુમત કાળની ગણતરીઓ વિષે મહાવીરને પ્રશ્નો કર્યો. તે ગણતરીઓમાં, છેવટે સંખ્યા વડે ન ગણાવી શકાય, –માત્ર ઉપમા વડે જ કહી શકાય તેવી “પાપમ' અને સાગરોપમ” એવી ગણતરીઓ આવે છે. તે જેમકે સુતીક્ષ્ણ શસ્ત્ર વડે પણ છેદી ભેદી ન શકાય તે પરમ અણ; એવાં અનંત પરમાણુઓના સમુદાયની એક ઉચ્છલણલ્શિકા' થાય; તેવી આઠ મળે ત્યારે એક “ક્ષણિણિકા થાય; તેવી આઠને એક ઊર્વ રેણુ; તેવા આઠને એક ત્રસરે, તેવા આઠને એક રથ: તથા તેવા આઠન દેવકુરુ અને ઉત્તરકુરુ ભૂમિમાં રહેતા મનુષ્યના વાળને એક અગ્રભાગ થાય. તેવા આઠન હરિવર્ષ અને રમ્યક ભૂમિમાં રહેતા મનુષ્યોને એક વાલા થાય; તેવા આઠને હૈમવત અને અરવત ભૂમિઓના મનુષ્યનો એક વાલામ થાય; તેવા અને પૂર્વવિદેહ ભૂમિઓના મનુષ્યને વાલાથાય; તેવા આઠની એક ભિક્ષા: આઠ લિક્ષાની એક ચૂકા; આઠ ચૂકાને એક યવમધ્ય; આઠ યવમળને એક અંગુલ; ૯૬ અંગુલનું એક ધનુષ્ય; એવાં ૨૦૦૦ ધનુષ્યનો એક ગાઉ; અને એવા ચાર ગાઉનું એક એજન.
એવા એક યોજન આયામ અને વિષ્કલકવાળે, એક જન ઊંચાઈવાળો અને ત્રણ જન પરિધિવાળે એક પલ્મ (ખાડો) હોય; તેમાં એક દિવસના ઊગેલા, બે દિવસના ઊગેલા, ત્રણ દિવસના ઊગેલા અને વધારેમાં વધારે સાત રાતના ઊગેલા કરડે વાલા કાંઠા સુધી ઠસેઠસ ભર્યા હોય; પછી તે પલ્યમાંથી સો સે વર્ષે એક વાસાગ્ર કાઢવામાં આવે; અને એ રીતે એટલે વર્ષે તે ખાડે બિલકુલ ખાલી થઈ જાય, તેટલાં વર્ષને પલ્યોપમ કહે છે. તેવા કોટાકોટી પાપમ વર્ષોને ૧૦ ગણું કરીએ તો એક સાગરોપમ વર્ષ થાય.
સુદર્શનને શંકા એ હતી કે, એ પાપમને તથા
