________________
દીક્ષાનાં બીજા છ વર્ષ
કાઈ સતી અને સુંદર રાજકુમારી દાસીપણને પામી હેય, તેના પગમાં લોઢાની બેડી નાખેલી હોય, તેનું માથું ઓડેલું હેય, તે ભૂખી હોય, રુદન કરતી હોય; તે એક પગ ઉમરામાં અને બીજે બહાર રાખીને સૂપડાને એક ખૂણેથી અડદના બાકળા મને ભિક્ષામાં આપે, ત્યારે જ હું પારણું કરીશ, નહીં તો ભૂખ્યો રહીશ”
આવો નિયમ લઈ મહાવીર દરરોજ ભિક્ષા સમયે ઊંચનીચ કુળમાં ભિક્ષા માટે કૌશાંબી નગરીમાં ફરવા લાગ્યા, પરંતુ પોતાના નિયમ મુજબની શિક્ષા ક્યાંયથી ન મળતી હેવાને લીધે તે ભિક્ષા લીધા વિના જ પાછા ફરતા. એમ કરતાં કરતાં ચાર મહિના નીકળી ગયા. મહાવીર પ્રત્યે ભક્તિભાવવાળાં સ્ત્રી-પુરુષ તેમને કોઈ વિચિત્ર નિયમ હશે, એમ કલ્પીકલ્પી અનેક પ્રકારે તેમને ભિક્ષા ધરવા લાગ્યાં, પરંતુ કાઈથી પિતાની શરતો પૂરી થતી ન હોવાથી મહાવીર તેને અંગીકાર કરતા નહીં.
કૌશાંબી નગરી વત્સદેશની રાજધાની હતી. તેમાં ભારતવંશી રાજાઓ રાજ્ય કરતા હતા. ઉપરના પ્રસંગ વખતે તે નગરમાં શતાનીક નામે રાજા રાજ્ય કરતો હતો. તેની રાણું મૃગાવતી મહાવીરના મામા તથા વૈશાલીના રાજા ચેટકની પુત્રી થતી હતી. મૃગાવતીની એક બહેન મગધની પૂર્વે આવેલા અંગ” દેશના ચંપા નામના નગરમાં રાજ્ય કરતા દધિવાહન
૧. જેમકે કૌશાંબીન રાજા શતાનીકને મંત્રી સુગુપ્ત, અને તેની સ્ત્રી નંદા; શતાનીકની રાણું મૃગાવતી વગેરે.
૨. હિંદુ પુરાણ સંઘે જણાવે છે કે, પાંડવોના પૌત્ર જનમેજય રાજાના વંશજ નિચક્ષુ એ હસ્તિનાપુર ગંગાના પુરમાં તણાઈ જતાં પોતાની રાજધાની કૌશાંબીમાં ખસેડી હતી “સ્વપ્રવાસવદત્તા” નાટકમાં ભાસ કવિ પણ કૌશાંબીના રાજા ઉદયનને ભરતકુલદીપક કહે છે.
