________________
૧૩૦
શ્રી મહાવીર કથા પરંતુ એકાંતવાસ સેવવા ઇચ્છનારને આવાં કલ્પિત સો કે ભૂતને ભય છત પડે છે. એટલું જ નહીં પણ દુરાત્મા મનુષ્ય કે ક્રૂર પ્રાણુઓ તરફના પ્રાણાંતક અથવા તીવ્ર વેદનાથી ધખધખતા ઉપદ્રવ પણ સહન કરવા પડે છે. તેવા ઉપદ્રોની નિત્ય કાયમ રહેતી આશંકા પણ ચિત્તને એકાંતવાસ વેળા અસ્વસ્થ કરી મૂકે. એ બધા ભયો અને ઉપદ્ર સહન કરવાની શક્તિ મહાવીરે પ્રાપ્ત કરી લીધી હતી એ સૂચવવા, આ થલપાણિ યક્ષના વર્ણન પ્રસંગે જ કથાકાર તે યક્ષને મહાવીરનાં શિર, નેત્ર, મૂત્રાશય, નાસિકા, દાંત, પૃષ્ટ, અને નખ એવાં સાત મર્મસ્થાને મારણાંતિક વેદના કરતો વર્ણવે છે. તેમાંની એક એક વેદના પણ ગમે તેવા માણસને કંપાવી મૂકે, તે અહીં તો સાતે વેદનાઓ એક સાથે કરવામાં આવેલી સૂચવીને કથાકાર મહાવીરની શારીરિક સહનશક્તિ કે તિતિક્ષાની પરાકાષ્ટા સૂચવી દે છે. જેનામાં એવા માનસિક ભયો, અને શારીરિક વેદનાઓ સહન કરવાની શક્તિ ન હોય, તે નિર્જન એકાંતમાં રહી, એકાગ્ર ધ્યાન સિદ્ધ કરવાની કલ્પના પણ શી રીતે કરી શકે?”
કોઈ રખે એવું માનવાની ભૂલ કરે કે, આવા ભયો અને ઉપદ્ર સહન કરવા માટે માત્ર માનસિક કે શારીરિક જડ શક્તિની જ જરૂર છે. બુદને શ્રાવસ્તીમાં મળેલા એક બ્રાહ્મણે કહ્યું, “દૂર જંગલમાં આવેલા એકાન્ત સ્થળે રહેવું બહુ દુષ્કર છે. જેમને સમાધિલાભ થયો ન હોય, તેમનાં મન તે આવાં સ્થળે જાણે કે લૂંટી જ જાય છે.
બુદ્ધ જવાબમાં કહ્યું, “હે બ્રાહ્મણ, તારું કહેવું બરાબર છે. જ્યારે મને સંબોધ પ્રાપ્ત થયો ન હતો, જે સમય હું કેવળ બાધિસત્ત્વની (ભાવી બુદ્ધની) અવસ્થામાં હતો, ત્યારે મને આવો જ વિચાર આવ્યો હતો. ત્યારે મને એમ લાગ્યું કે, જે કઈ શ્રમણ કે બ્રાહ્મણ પરિશુદ્ધ કાર્યક્રમનું, પરિશદ વાકુકર્મોનું,
:
