________________
व्यञ्जनान्ता: पुल्लिङ्गाः
टात् सुप्तादिर्वा ॥२७६ ॥ टकारात्पर: सुप् तादिर्वा भवति । तेन देवेद्त्सु, देवेट्सु । एवं सम्राजाभृतयः । झजटवर्गान्ता अप्रसिद्धाः। तकारान्त: पुल्लिङ्गो मरुत्शन्दः । मरुत्, मरुन् । मरुतौ । मरुतः । संबोधनेऽपि तद्बत् । मरुतं । मरुतौ । मरुतः । मरुता । धुटां तृतीय इत्यनेन दत्वे मरुद्भ्याम् इत्यादि । उदनुबन्धस्य भवन्दशब्दस्य तु भेदः । दीर्घमामिमौ इति वर्तने !
अन्त्वसन्तस्य चाधातोस्सौ ॥२७७ ॥ - अन्तु अस् इत्येवमन्तस्याधातोरस्य दीधों सौ असम्बुद्धौ। लिङ्गान्तनकारस्य इति नकारस्य लोपे
प्राप्ते।
नसंयोगान्तावलुप्तवच्च पूर्वविधौ ।।२७८ ॥
देवेजः
देवेड्भ्यः
टकार से परे सु की आदि में त् का आगम विकल्प से होता है ॥२७६ ॥
अत: देवेट्त्सु, देवेट्सु बना । इसी प्रकार सम्राज् शब्द के रूप भी चलेंगे। देवेड, देवेट् देवेजों
देवेजः देवेड्भ्याम् देवेड्भ्यः देवेजम् देवेजो
देवेजः देवेजः देवेजोः देवेजाम् देवेजा देवेड्भ्याम् देवेभिः देवेजि देवेजोः देवेटत्सु, देवेट्सु देवेजे
देवेड्भ्याम् सम्राट्, सम्राड् समाजो
सम्राजः
सम्राड्भ्याम् समाइभ्यः हे सम्राट, सम्राड् ! हे सम्राजौ । हे सम्राजः !
सम्राजः
सम्राभ्याम् सम्राड्भ्यः सम्राजम् सम्राजी
सम्राजः सम्राजः सम्राजोः सम्राजा
सम्राइभ्याम् सम्राभिः । सम्राजि समाजोः सम्राट्त्सु, सम्राट्सु झकारांत प्रकारांत और टवर्गात शब्द अप्रसिद्ध हैं अब तकारांत पुल्लिग मरुत् शब्द है। मरुत+सि 'व्यंजनाच' इस सूत्र से सि का लोप एवं विकल्प से तृतीय होकर मरुत्, मरुद् शब्द
समाजे
समाजाम्
मरुते
मरुतः
मरुतोः
मरुत् +भ्याम् 'धुटा तृतीयः' से तृतीय अक्षर होकर मरुद्भ्याम् बना। मरुत्त मरुट ! मरुतो मरुतः
मरुद्भ्याम् मरुद्भ्यः हे मरुत्, हे मरुट् ! हे मरुता ! हे मरुतः !
मरुतः
मरुद्भ्याम् मरुद्भ्यः मरुतम मरुतौ मरुतः
मरुताम् मरुता मरुभ्याम् मरुभिः
मरति मरुतोः मरुत्सु उकार अनुबंध वाले भवन्त् शब्द में कुछ भेद है। भवन्त्+सि 'दीर्घमामिसनौ' सूत्र अनुवृत्ति में चला आ रहा है।
अन्तु और अंस् है अंत में जिसके ऐसे धातु के अकार को दीर्घ हो जाता है असंबुद्ध सि के आने पर ॥२७७ ॥
सि का लोप होकर भवान्त बना 1 'संयोगांतस्यलोप: से त् का लोप होकर 'लिंगांत नकारस्य' इस सूत्र से नकार का लोप प्राप्त था किन्तु आगे सूत्र लगा
लुप्त हुए नकार और संयोगांत अलुप्तवत् होते हैं पूर्वविधि में दीर्घ आदि के करने पर ।।२७८ ॥
