________________
कातन्त्ररूपमाला
अद् व्यञ्जनेऽनक् ॥३०८॥ अग्वर्जितस्य इदं शब्दस्य अद्भवति व्यञ्जनादौ विभक्ती परत: । आभ्याम् ।
तस्माबिस भिर् ॥३०९॥ तस्मात्कृताकारादिदमः परो भिस् भिर् भवति । एभिः। अस्मै। आभ्याम् । एभ्यः । अस्मात् । आभ्याम् । एभ्य: । अस्य। अनयोः । एषाम् । अस्मिन् । अनयोः । एषु । अन्वादेशे पूर्ववत् । इति मकारान्ताः । यकारान्तोऽप्रसिद्धः । रेफान्त: पुल्लिङ्गश्चत्वारशब्दः । तस्य बहुवचनमेव । चत्वारः ।
चतुरो वाशब्दस्योत्वम् ॥३१०॥ चत्वार् इत्येतस्य वाशब्दस्य उत्वं भवति अघुट्स्वरे व्यञ्जने च परे । चतुरः ।
न रेफस्य घोषवति ॥३११॥ रेफस्य घोषवति परे विसर्जनीयो न भवति । चतुर्भिः । चतुर्थ्य: । चतुर्व्यः ।
आमि चतुरः ॥३१२॥ चत्वार् शब्दस्य नुरागमो भवति आमि परे । चतुर्णा । विसर्जनीये प्राप्ते ।
मो
इमे
अग्वर्जित इदम् शब्द को व्यंजन आदि विक्ति के आने पर 'अ' हो जाता है ॥३०८ ॥
'अकारो दीर्घ घोषवति' आभ्याम् बना।
इदम् + भिस् ‘अद् व्यंजनेऽनक्' सूत्र से इदम् को 'अ' होकर 'धुटि बहुत्वे त्वे' १४३वें सूत्र से बहुवचन में 'ए' होकर
इदम् शब्द को अकार करने पर भिस् को भिर् हो जाता है ॥३०९ ॥ ए+भिर् = एभिः । इदम् + हे स्मै सर्वनाम्न:' १५३वे सूत्र से डे को स्मै होकर ३०८वें सूत्र से 'अ' होकर अस्मै बना।
इदम्-यह अयम्
अस्मात्
आभ्याम् इमम्, एनम् इमो, एनौ इमान, एलान् | अस्य अनयोः, एनयोः एषाम् अनेन, एनेन आभ्याम् एभिः अस्मिन् अनयो, एनयोः एषु
आध्याम एभ्यः मकारांत शब्द हुए। यकारांत शब्द अप्रसिद्ध है। अब रकारांत चत्वार शब्द है। वह बहुवचन में ही चलता है। चत्वार + जस् = चत्वारः
__ चत्वार इस शब्द के वा को उकार हो जाता है ॥३१० ॥ अघुट् स्वर और व्यंजन के आने पर । चत्वार् + शस् = चतुरः । चत्वार् + भिस् ।
घोषवान् के आने पर रेफ को विसर्ग नहीं होता है ॥३११ ॥ अत: चतुर्भिः । चत्वार् + आम्
आम के आने पर चत्वार से नु का आगम होता है ॥३१२ ॥ चतुर्णाम् बना। चतुर् + सु ५. इदं सूत्रमैमबाधनार्थ ।
अस्मै
