Katantra Roopmala

Author(s): Sharvavarma Acharya, Gyanmati Mataji
Publisher: Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan

Page 318

कातन्त्ररूपमाला
नलोपश्च भवति यिन्यायो: परतः । विध्वस्यते ॥ अनुडुह्यते ।
ओतायिन्नायिपरे स्वरवत्॥४७५ ॥ ओत: परौ यिन्नायिस्वरवद्भवतः ॥ ओ अविति संधिः । गामित्यात्मन इच्छति गव्यति । गौरिवाचरति गव्यते।
औत्वश्च ।।४७६॥ औत: परो यिनायिस्वरवद्भवति । नामिच्छत्यात्मन: नाव्यति । नौरिवाचरति नाव्यते ।
वा गल्भक्लीबहोडेभ्यः ॥४७७ ॥ एभ्य: परमात्मनेपदं भवति । वाशब्दस्येष्टार्थत्वात् क्वचिदायिलोप: । गल्प इव आचरति गल्भते। क्लीबते। होढते ।
कष्टकक्षसत्रगहनाय पापे क्रमणे ॥४७८ ॥ एभ्यश्चतुर्थ्यन्तेभ्य: पापे वर्तमाने क्रमण इत्यर्थे आयिप्रत्ययो भवति। कष्टाय कर्मणे क्रामति कष्टायते 1 एवं कक्षायते । सत्रायते । गहनायते । पाप इति किं ? कष्टाय तपसे क्रामति ।
बायोमोनसहपनि !! ! बाष्पादिभ्यो द्वितीयान्तेभ्य उद्बमनेऽथें आयिप्रत्ययो भवति ॥ बाष्पमुमति बाप्पायते । ऊष्माणमुद्रुमति उष्मायते । नस्य लोप: फेनमुद्रमति फेनायते ।
सखादीनि वेदयते ॥४८० ।। सुखादिभ्यो द्वितीयान्तेभ्यो वेदयते इत्यर्थे आयिप्रत्ययो भवति । सुखमावेदयते सुखायते । एवं दु:खायते । तदनुभवतीत्यर्थः ।
विध्वस्यते । अनुडुह्यते।
ओकार से परे यिन् आय् प्रत्यय स्वरवत् हो जाते हैं ॥४७५ ॥ गां इति आत्मन: इच्छति । गो य ति 'ओ अव्' गव्यति । गौरिव आचरति = गव्यते ।
औकार से परे यिन् आय् स्वरवत् होते हैं ॥४७६ ।। नावं इच्छति आत्मन:- नाव्यति । नाव्यते ।
गल्भ, क्लीब और होढ से परे आत्मनेपद होता है ॥४७७ ॥ वा शब्द इष्ट अर्थवाची होने से कहीं पर आय का लोप हो जाता है। गल्भते । क्लीबते । होढते । गल्भ-धृष्टता । होट- अनादर होना।।
कष्ट, कक्ष, सत्र और गहन ये चतुर्थ्यंत शब्द पाप अर्थ में होवें तव आय् प्रत्यय होता है ।।४७८ ॥
कटाय कर्मणे क्राति - कष्टायते । कक्षायते । सत्रायते । जहनायते । पाप अर्थ हो ऐसा क्यों कहा ? तो कष्टाय तपसे क्रामति । यहाँ तपस्या अर्थ में आय् प्रत्यय नहीं हुआ है।
वाध्य, ऊष्म और फेन से उद्गमन अर्थ में आय् प्रत्यय होता है ॥४७९ ॥ वाष्पमुद्वमति = वाष्पायते । ऊष्मायते । फेनायते ।
द्वितीयान्त, सुखादि से वेदन अर्थ में आय् प्रत्यय होता है ।। ४८० ॥ सुखमावेदयते - सुखायते । दुःखायते । उसका अनुभव करता है।