Katantra Roopmala

Author(s): Sharvavarma Acharya, Gyanmati Mataji
Publisher: Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan

Page 364

३५२
कातन्त्ररूपमाला
रुचादेश्च व्यञ्जनादेः ॥७३६ ॥ व्यञ्जनादेश्च रुचादेर्गणात् युर्भवति तच्छीलादिषु । रोचनः । लोचनः । वर्तन: । वर्द्धनः । दोपन: ।
ततो यातेर्वरः ॥७३७॥ ताप्रायिवान्ताद्याधरी भवति हादिषु । त्यगिति इति यलोपश्च । यायावरः ।
कसिपिसिभासीशस्थाप्रमदां च ॥७३८॥ एषां वरो भवति तच्छीलादिषु ।
घोषवत्योश्च कृति ।।७३९॥ घोषवति तौ च कृति नेड् भवति कस्वरः । पेस्वरः । भास्वर:। ईश्वरः । स्थावरः । प्रमद्वरः ।
सनन्ताशंसिभिक्षामुः ॥७४०॥ सनन्तस्याशंसेभिक्षेश्च उर्भवति तच्छीलादिषु । बुभूषुः । पिपासुः । बुभुक्षुः । चिकीषुः । शंस-स्तुती च। आशंसुः । भिक्ष याञ्चायां । भिक्षुः ।
. उणादयो भूतेऽपि ।।७४१ ॥ उणादयः प्रत्यया वर्तमाने भूतेऽपि भवन्ति ।
कृवापाजिमीस्वदिसाध्यशूदुषणिजनिचरिचटिभ्य उण् ।७४२ ।। एभ्यो धातुभ्य उण् प्रत्ययो भवति । णकार इद्वद्भाव: । करोतीति कारु वा गतिगन्धनयो: । वातीति वायुः । पायुः जायुः । मी हिंसायां । मायुः स्वद आस्वादने । स्वादुः । साथ् संसिद्धौ साध्यतीति साधुः । व्यञ्जनादि और रुचादि गण से तत्स्वभाव आदि अर्थ में 'यु' प्रत्यय होता है ।१७३६ ॥ रोचन: लोचन: वर्तन: वर्द्धन: दीपन: इत्यादि।
चेक्रीयितान्त से तत्स्वभावादि अर्थ यात् से वर प्रत्यय होता है ।।७३७ ॥ यायावरः । 'यस्यानिनि' इत्यादि सूत्र से यकार का लोप हुआ है ।
कस् पिस् भास् ईश स्था और प्रमद से तत्स्वभावादि अर्थ में 'वर' प्रत्यय होता है ।।७३८ ॥
घोषवान् से परे कृदन्त प्रत्यय के आने पर इद् नहीं होता है ||७३९ ॥ कस्वर: पस्वर: भास्वर: ईश्वर: स्थावर: प्रमदूरः । सन्नत, आशंसि और भिक्षा से तत्स्वभावादि अर्थ में 'उ' प्रत्यय होता है ॥७४० ॥
भवितुम् इच्छु: बुभूषुः सब सनत के पिछले सूत्र लगेंगे। पिपासु: बुभुक्षुः चिकीर्षुः । शंस्-स्तुति अर्थ में है आशंसुः भिक्ष-याचा करना भिक्षुः।
उण आदि प्रत्यय वर्तमान और भूत में भी होते हैं ॥७४१ ॥ कृ, वा, पा, जि, मी, स्वदि साधि अशूङ् ह, षणि, जनि, चरि और चट् से 'उण' प्रत्यय होता है ॥७४२ ॥
णकारानुबंध इद् वत् भाव के लिये है । करोति इति कारु: वातीति वायुः पायुः जायु: मायु: स्वादुः साधु: अश्नुः, दारु: सानुः जानुः चारु: चादुः ।