Book Title: Katantra Roopmala
Author(s): Sharvavarma Acharya, Gyanmati Mataji
Publisher: Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan
________________
३५२
कातन्त्ररूपमाला
रुचादेश्च व्यञ्जनादेः ॥७३६ ॥ व्यञ्जनादेश्च रुचादेर्गणात् युर्भवति तच्छीलादिषु । रोचनः । लोचनः । वर्तन: । वर्द्धनः । दोपन: ।
ततो यातेर्वरः ॥७३७॥ ताप्रायिवान्ताद्याधरी भवति हादिषु । त्यगिति इति यलोपश्च । यायावरः ।
कसिपिसिभासीशस्थाप्रमदां च ॥७३८॥ एषां वरो भवति तच्छीलादिषु ।
घोषवत्योश्च कृति ।।७३९॥ घोषवति तौ च कृति नेड् भवति कस्वरः । पेस्वरः । भास्वर:। ईश्वरः । स्थावरः । प्रमद्वरः ।
सनन्ताशंसिभिक्षामुः ॥७४०॥ सनन्तस्याशंसेभिक्षेश्च उर्भवति तच्छीलादिषु । बुभूषुः । पिपासुः । बुभुक्षुः । चिकीषुः । शंस-स्तुती च। आशंसुः । भिक्ष याञ्चायां । भिक्षुः ।
. उणादयो भूतेऽपि ।।७४१ ॥ उणादयः प्रत्यया वर्तमाने भूतेऽपि भवन्ति ।
कृवापाजिमीस्वदिसाध्यशूदुषणिजनिचरिचटिभ्य उण् ।७४२ ।। एभ्यो धातुभ्य उण् प्रत्ययो भवति । णकार इद्वद्भाव: । करोतीति कारु वा गतिगन्धनयो: । वातीति वायुः । पायुः जायुः । मी हिंसायां । मायुः स्वद आस्वादने । स्वादुः । साथ् संसिद्धौ साध्यतीति साधुः । व्यञ्जनादि और रुचादि गण से तत्स्वभाव आदि अर्थ में 'यु' प्रत्यय होता है ।१७३६ ॥ रोचन: लोचन: वर्तन: वर्द्धन: दीपन: इत्यादि।
चेक्रीयितान्त से तत्स्वभावादि अर्थ यात् से वर प्रत्यय होता है ।।७३७ ॥ यायावरः । 'यस्यानिनि' इत्यादि सूत्र से यकार का लोप हुआ है ।
कस् पिस् भास् ईश स्था और प्रमद से तत्स्वभावादि अर्थ में 'वर' प्रत्यय होता है ।।७३८ ॥
घोषवान् से परे कृदन्त प्रत्यय के आने पर इद् नहीं होता है ||७३९ ॥ कस्वर: पस्वर: भास्वर: ईश्वर: स्थावर: प्रमदूरः । सन्नत, आशंसि और भिक्षा से तत्स्वभावादि अर्थ में 'उ' प्रत्यय होता है ॥७४० ॥
भवितुम् इच्छु: बुभूषुः सब सनत के पिछले सूत्र लगेंगे। पिपासु: बुभुक्षुः चिकीर्षुः । शंस्-स्तुति अर्थ में है आशंसुः भिक्ष-याचा करना भिक्षुः।
उण आदि प्रत्यय वर्तमान और भूत में भी होते हैं ॥७४१ ॥ कृ, वा, पा, जि, मी, स्वदि साधि अशूङ् ह, षणि, जनि, चरि और चट् से 'उण' प्रत्यय होता है ॥७४२ ॥
णकारानुबंध इद् वत् भाव के लिये है । करोति इति कारु: वातीति वायुः पायुः जायु: मायु: स्वादुः साधु: अश्नुः, दारु: सानुः जानुः चारु: चादुः ।
Page Navigation
1 ... 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420