Book Title: Katantra Roopmala
Author(s): Sharvavarma Acharya, Gyanmati Mataji
Publisher: Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan

Previous | Next

Page 375
________________ 1 ३६३ कृदन्तः विदो ॥७९९ ॥ यावदित्यनिर्दिष्टवाची यावदित्युपपदे विन्दतेर्जीवतेश्च णम् भवति । यावद्वेदं भुङ्क्ते । यावन्तं लभते तावन्तं भुङ्क्ते इत्यर्थः । यावज्जीवमधीते । यावन्तं जीवति तावन्तं अधीते इत्यर्थः । कर्म्मणि चोपमाने ॥८०० ॥ उपमाने कर्त्तरि कर्मणि चोपपदे धातोर्णम् भवति । चुडक इव नष्टः । चूडकनाशं नष्टः । गुरुरिव अभवत् गुरुभावमभवत् । रत्नमिव निहितं रत्ननिधाय निहितं । निमूलसमूलयोः कषः ||८०१ ॥ निमूलसमूलयोः कर्मणोरुपपदयोः कषतेर्णम् भवति । निमूलकाएं कषति निमूलं कषतीत्यर्थः । समूलका कषति समूलं कषतीत्यर्थः । अभ्रकाषं कषति अभ्रकषतीत्यर्थः । ओदनमिव पक्कः ओदनपाकं पक्कः । इत्यादि प्रयोगादनुसर्त्तव्यम् । स्त्रियां क्तिः ||८०२ ॥ धातोर्भावे क्तिर्भवति स्त्रियां । घोषवत्योश्च कृतीति नेट् । भूयते भवनं वा भूतिः । नवनं नुतिः । स्तवनं स्तुतिः । वर्धनं वृद्धिः । धारणं धृतिः । वर्त्तनं वृत्तिः । यजनं इष्टिः । श्रु विश्रवणे श्रवणं श्रुतिः । बुध अवगमने बोधनं बुद्धिः । कारणं कृति भ्रमु अवस्थाने भ्रमणं, पचमोपधाया धुटि चागुणे इति उपधाया दीर्घः भ्रान्तिः । ऋल्यादिभ्योऽपृणातेः क्तेः ॥८०३ ॥ पृणातिवर्जितादृकारान्ताल्ल्वादिभ्यश्च परस्य क्र्तेत्रकारो भवति । कृ विक्षेपे करणं कीर्यत इति वा कीर्णि: । गरणं गीर्णिः । लवनं लूनिः । पृणातेस्तु उरोष्ट्योपधस्य च पृ पालनपूरणयोः पूरणं पूर्तिः । मरणं मूर्तिः । 'यावत्' पद के उपपद में रहने पर विन्द और जीव् से णम् प्रत्यय होता है ॥७९९ ॥ यावद् वेदु भुंक्ते- जितना मिलता है उतना खाता है यह अर्थ हैं। यावज्जीवं अधीते - जब तक जीता है तब तक पढ़ता है । उपमान अर्थवाले कर्ता और कर्म उपपद में होने पर धातु से णम् प्रत्यय होता है ||८०० ॥ चूडक इव नष्ट:- चूड़कनाशं नष्टः । गुरुः इव अभवत् गुरुभावं अभवत्। रत्नमिव निहितं -- रत्ननिधायं निहितं । निमूल और समूल कर्म उपपद में होने पर कष् धातु से णम् प्रत्यय होता है ॥८०१ ॥ निमूलका - निमूलं कषति ऐसा अर्थ हैं। समूलकाषं कषति - समूलं कषति । अभ्रकाषं कषति । ओदनमिव पक्व: ओदनपार्क पक्वः । इत्यादि प्रयोग से अनुसरण करना चाहिये । धातु से भाव अर्थ में स्त्रीलिंग में 'क्ति' प्रत्यय होता है ॥८०२ ॥ “घोषवत्योश्च कृतीतिनेट्” इस नियम से इद् नहीं होता है। भूयते भवनं वा भूति: 1 कानुबंध हो गया है। नवनं—नुतिः स्तवनं स्तुतिः वर्धनं वृद्धिः धृतिः वृत्तिः यज् – इष्टिः श्रुतिः बुधः बुद्धि, कृतिः 'पंचमोपधाया धुटि चागुणे' सूत्र से उपधा को दीर्घ होने से भ्रान्तिः । पृ वर्जित ऋकारान्त और लु आदि से परे क्ति को नकार हो जाता है ॥ ८०३ ॥ -विक्षेपण करना- करणं कीर्यते इति वा कीर्णिः 'ऋदन्ते- रगुणे' से इर् होकर 'इरूरो- रीरूरौ' सूत्र से दीर्घ होकर बना है। ऐसे ही गरणं गीर्णि, लवनं लूनिः । पृ - पालन पूरणयो: 'उरोष्ठ्योपधस्य

Loading...

Page Navigation
1 ... 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420