________________
कृदन्तः
३५५
उपसर्गाणां घजि बहुलम् ।।७५४।। उपसर्गाणां दीघों भवति बहुलं घजि परे डुलभ प्राप्तौं । उपलम्भ: उपालम्भः । प्रलम्भः पालम्भ: । असुदुर्व्यामिति कि । सुलभ: दुर्लभः ।।
अकर्तरि च कारके संज्ञायाम्।।७५५ ॥ कर्तृवर्जिते कारके भावे च संज्ञायां घञ् भवति । दीयते अस्मादिति दाय: । चीयतेऽस्मादिति चाय: । एवं विधातः । अस–क्षेपणे प्रास्यते अस्मादिति । प्रास: । आहारः । विहरन्यस्मिन्निति वा विहारः । भुज्यते इति भोगः।
स्वरवदगमिग्रहामल्॥७५६ ॥ स्वरान्तादमिग्रहिभ्यश्च अल् भवति भावे । भूयते भवनं वा भवः । भयनं भयः । जय जयः । वरणं वरः । दरणं दरः । गमनं गम: । ग्रहणं ग्रहः ।।
ट्वनुबन्धादथुः ॥७५७ ।। स्वमुबार पुदि । दुई दिने । वेपथुः । दुदु उपतापे । दवथुः । टुवेपृ । वेपनं वेपथुः । टुणदि समृद्धौ । नन्दथुः टुवम् उद्गिरणे । वमथुः । टु ओश्वि गतिवृदयोः । श्वयथुः ।
ड्वनुबन्धात्रिमक्तेन निर्वृत्ते ।।७५८ ॥ ड्वनुबन्धाद्धातोस्तेमग्भवति तेन धात्वर्थेन निर्वृत्ते । पाकेन निर्वृतं पवित्रमं । एवं कारणेन निर्वृत्तं कृत्रिम।
याचिविछिपछियजिस्वपिरक्षियतां नङ्॥७५९ ॥ एभ्यो नङ् भवति भावे। याच्चा। छ्वोः शूठौ इति शकारः। विश्नः । प्रश्नः । यज्ञ: । स्वप्नः । रक्षण: । यती प्रयत्ले । प्रयत्म: ।
घञ् प्रत्यय के आने पर बहुलता से उपसर्ग को दीर्घ हो जाता है ।।७५४ ॥ उपलम्भः उपालम्भः प्रलम्भः प्रालम्भः । सुषर् को छोड़कर ऐसा क्यों कहा ? सुलभ: दुर्लभः । इनमें मकार आगम और दीर्घ नहीं हुआ है। कर्त वर्जित कारक और भाव में संज्ञा अर्थ में घब् प्रत्यय होता है ॥७५५ ॥
दीयते अस्मात् इति दाय: चीयते-चाय: हन् से विधातः अस्-प्रास: हू-आहारः विहार: भोग; इत्यादि।
स्वरांत से और वु, गम, ग्रह धातु से भाव में 'अल्' प्रत्यय होता है ॥७५६ ॥ भूयते भवनं वा भव:, भय: जयन-जय: वर: दरः गमः ग्रहः ।
टु अनुबन्ध धातु से भाव में 'अथु' प्रत्यय होता है ॥७५७ ॥ टु वेष-वेपथुः टुदु—उपतापे—दवथुः कंपशुः टुणदि-समृद्धौ-नंदथुः टुवमु-उद्गिरणेवमथुः टुओश्चि, गति वृद्धयोः वयथुः ।
इ अनुबंध धातु से निवृत्त अर्थ में "त्रिमा प्रत्यय होता है ॥७५८ ॥ पाकेन निवृत्तः पवित्रम 'चवर्गस्यकिरसवर्णे' से क् हुआ है। कारकेष्ण निवृत्त: कृत्रिम बना । याच विछ प्रच्छ यज् स्वप् रक्ष और यत् से भाव में 'न' होता है ।७५९ ॥
याचा वन 'छ्वौः शूठो पंचमे च' सूत्र ६६१ से छकार को शकार होकर विश्नः प्रश्न: यज् से न को ब होकर 'जबोज:' नियम से यज्ञः स्वप्नः रक्ष्णः प्रयत्नः ।
