Katantra Roopmala

Author(s): Sharvavarma Acharya, Gyanmati Mataji
Publisher: Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan

Page 370

३५८
युट्च ||७७० ॥
नपुंसके भावे युट् भवति । गमनं । इस हसने । हसनं । शयनं । यजनं । करणाधिकरणयोश्च ।। ७७९ ।।
करणेऽधिकरणे च युट् भवति । ओवश्च च्छेदने इध्मानि प्रकर्षेण वृश्च्यन्ते अनेन अस्मिन्निति वा इध्मप्रव्रश्चनः । गौ: दुह्यते अनयाऽस्यामिति गोदोहनी सत्तूनि धीयन्ते सक्तुधानी स्थानं । आसनं । यानं । यजनं ।
कातन्त्ररूपमाला
करणाधिकरणयोश्च पुंसि संज्ञायां घो भवति ।
पुंसि संज्ञायां धः ॥७७२ ॥
छादेर्घे स्मन्त्रन्क्विप्सु च ॥७७३ ॥
छादे: ह्रस्वो भवति इस् इन् त्रन् क्विप् एषु परतः । छद षद् संवरणे । उर: छाद्यते अनेनेति उरश्छदः । एवं दन्तच्छदः ।
छद्म ।
अर्चिशुचिरुचिहुसृपिछादिछर्दिभ्य इस् ॥७७४ ।।
एभ्य इस् भवति । अर्चिः । शोचिः 1 शेचिः । हविः । सर्पिः । छदिः । छर्द वमने । छर्दिः । सर्वधातुभ्यो मन् ॥ ७७५ ॥
छदिगमिपदिनीभ्यस्त्रन् ॥७७६ ॥
एभ्यः परः त्रन् प्रत्ययो भवति । छाद्यते अनेनेति छत्रं । क्विप् । तनुच्छत् । कुर्वन्ति अनेनेति करः । शृण्वन्त्यनेनेति श्रवः । लीङ् श्लेषणे । लीयन्ते अस्मिन्निति लयः ।
भाव अर्थ में नपुंसकलिंग में 'युट्' होता है ||७७० || हसनं इत्यादियु को अन हुआ है।
करण और अधिकरण अर्थ में 'युट' होता है ॥७७१ ॥
ओ बधू - छेदना । इध्यानि प्रकर्षेण वृश्च्यंते अनेन अस्मिन्निति वा इध्म प्रवृश्चनः । गो दुही जाती है जिसके द्वारा अथवा जिसमें वह — गोदोहनी । सतूनि धीयंते अस्यां सक्तुधानी स्था अन= स्थानं, आसनं यानं यजनं ।
करण अधिकरण में संज्ञा अर्थ में पुल्लिंग से 'घ' प्रत्यय होता है ॥७७२ ॥ घ इस् इन् त्रन् क्विप् प्रत्यय के आने पर 'छाद को ह्रस्व होता है ॥७७३॥ छद - संवरण करना । उर: छाद्यते अनेनेति - उरश्छदः दन्तच्छदः ।
छअन् = छद्य ।
अर्च, शुच् रुच् हु, सुप् छाद् और छर्दि से 'इस्' प्रत्यय होता है || ७७४ ॥ अर्चिस् रोचिस् शोचिस् हविस् मर्फिस् छदिस् छर्दिस् लिंग संज्ञा होकर सि विभक्ति में अर्चि रोचिः शोचिः आदि बनेंगे 1
सभी धातुओं से 'अन्' प्रत्यय होता है ॥७७५ ॥
छद् गम् पद और नी से 'जन्' प्रत्यय होता है ||७७६ ॥
छाद्यते अनेन इति छ । क्विप्— तनुं छादयति इति तनुच्छत् । 'घ' प्रत्यय से — कुर्वति अनेनेति करः शृण्वत्यनेनेति श्रवः । लीड्-श्लेषण करना लीयते अस्मिन्निति लय: 1