________________
३४८
कातन्त्ररूपमाला
शीपषिक्ष्विदिस्विदिमिदां निष्ठासेट् ॥७१४ ॥ ___शीङादीनां निष्ठा सेट् गुणी भवति । शयितः शयितवान् । पवितः पवितवान् । बिधुषा प्रागल्भ्ये । धर्षित: धर्षितवान् । प्रक्ष्वेदित: प्रदिगामस्येदिन, शानिन्न । प्रगति रविनः । मितान् ।
स्फायः स्फीः ।।७१५ ।।। स्फाय: स्फीरादेशो भवति निष्ठायो । स्फायी ओप्यायो वृद्धौ । स्फीत: स्फीतवान् ।
भावादिकर्मणोर्वोदुपधात् ।।७१६ ॥ उदुपधाद्धातोर्निष्ठा सेट् गुणी भवति वा भावे आदिक्रियायाश्च । द्योतितमनेन द्युतितमनेन । प्रद्योतितः प्रद्युतितः।
यपि चादो जग्धिः ।।७१७॥ तकारादौ अगुणे यपि च परे अदेग्धिर्भवति जग्धं अद्यते स्म निष्ठाक्तः ।
द्यतिस्यमास्थां त्यगुणे ॥७१८ ॥ एषां तकारादावगुणे प्रत्यये परे इड् भवति । दो अवखण्डने । दितवान् । अवसित; । माङ् माने । मितः । स्थित: स्थितवान् ।
वा छाशोः ॥७१९॥ छाशोस्तकारादावगुणे इड् वा भवति । छो छेदने । अवच्छित: अवच्छात: । शो तनूकरणे निशित: निशातः ।
__ शीङ् पूछ धृष् क्ष्विद् खिद् मिद् धातु को निष्ठा के आने पर इट् सहित को गुण होता है ॥७१४ ॥
शी इन गुण होकर ऑयत: शयितवान् । पवितः धर्षितः प्रक्ष्वेदितः, धृष्टः, प्रविण्णः, प्रस्वेदित; प्रस्वित्र, प्रमेदितः प्रमिन्तः।
निष्ठा के आने पर स्फाय को 'स्फी' आदेश होता है ॥७१५ ॥ स्फायी ओप्यायी-वृद्धिंगत होना । स्फीत: स्फीतवान् ।
उकार उपधावाली धातु से भाव और आदि क्रिया में निष्ठा के आने पर इट सहित को गुण विकल्प से होता है ।।७१६ ॥
द्युत् उकार उपधावाली धातु है। द्योतितं द्युतितम् । प्रद्योतित: प्रद्युतितः । तकारादि अगुण और यप् प्रत्यय के आने पर अद् को जग्ध होता है ॥७१७ ॥
निष्ठा के तकार को ध होकर जग्धः जग्धवान् । दो, षो, माङ् और स्था से नकारादि अगुण प्रत्यय के आने पर इट् होता है ।१७१८ ॥ दित: सित:, मित: स्थित: स्थितवान् ।
छो और शो धातु से तकारादि अगुण विभक्ति के आने पर विकल्प से इट् होता है ॥७१९ ॥
छो–छेदना, अवच्छित: अवच्छात:, शो—पतला करना । निशित: निशातः ।
