Katantra Roopmala

Author(s): Sharvavarma Acharya, Gyanmati Mataji
Publisher: Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan

Page 361

कृदन्त:
दधातेर्हिः ||७२० ॥
दधातेर्हिर्भवति तकारादावगुणे । अभिहितः । अभिहितवान् । स्वरान्तादुपसर्गात्तः ॥७२१ ॥
स्वरान्तादुपसर्गात्परस्य दासंज्ञकस्य तो भवति तकारादावगुणे । प्रत्तं प्रत्तवान् । नित्तं नित्तवान् । दद्दोऽथः ॥ ७२२ ॥
अधेटो दासंज्ञकस्य दद्भभवति तकारादावगुणे । दत्तः दत्तवान् । दत्त्वा दत्तिः । धाव् गति शुद्धयोः । छ्वो: शूठौ ।
अवर्णादूठो वृद्धिः ||७२३ ॥
अवर्णात्परस्य ऊठो वृद्धिर्भवति । धौतः ।
आदिकर्मणि क्तः कर्त्तरि च ॥७२४ ॥
आदिक्रियाणां कर्त्तरि च क्तो भवेदिति वेदितव्यः । प्रकृतः कटं भवान् । प्रकृंतः कटो भवता । सुप्तो भवान् । प्रसुप्तं भवता । प्रशब्दः आदिक्रियाद्योतकः ।
३४९
गत्यर्थाकर्मकश्लिषशीस्थासवसजनरुहजीर्यतिभ्यश्च ॥७२५ ।।
गत्यर्थेभ्य: अकर्मकेभ्यः श्लिषादिभ्यश्च कर्त्तरि क्तो भवति । गतो ग्रामं भवान् । ग्रामो भवता प्राप्तः । ग्रामं भवान् प्राप्तः । प्राप्तो ग्रामो भवता । गतोऽयं गतमनेन । प्राप्तोऽयं प्राप्तमनेन । अकर्मकात् । शयितो भवान् शयितं भवता । श्लिषादयः सोपसर्गाः सकर्मका: आश्लिष्टो गुरुं भवान् । आश्लिष्टो गुरुर्भवता
'धा' धातु को 'हि' आदेश हो जाता है ।।७२० ॥
तकारादि अगुण विभक्ति के आने पर अभिहितः अभिहितवान् ।
स्वरांत उपसर्ग से परे दा संज्ञक धातु को तकारादि अगुण विभक्ति के आने पर 'त्' हो जाता है । ७२९ ॥
प्र दात = प्रत्तं प्रत्तवान् नित्तं नित्तवान् ।
धेट् को छोड़कर दा संज्ञक को तकारादि अगुण विभक्ति के आने पर 'इद्' आदेश हो जाता है ॥ १२२ ॥
धा ॐ = धौतः धौतवान् ।
दत्तः दत्तवान् । दत्त्वा दत्तिः । धाव्-गमन करना शुद्ध होना । धाव् त 'छ्वोः शूठौ पश्चमे च' ६६१ सूत्र से व् को ऊ होकर
अवर्ण से परे 'ऊ' को वृद्धि हो जाती है ॥७२३ ॥
आदिक्रिया और कर्ता में 'क्त' प्रत्यय होता है ॥७२४ ॥
प्रकृतः कटं भवान् — आपने चटाई बनाना आरम्भ किया। प्रकृतः कटः भवता- आपने चटाई बनाई। सुप्तः भवान् प्रसुप्तं भवता । यहाँ 'प्र' शब्द आदि क्रिया का द्योतक है ।
गत्यर्थ, अकर्मक और श्लिषादि धातु से कर्ता में 'क्त' प्रत्यय होता है ॥७२५ ॥ गतः प्राप्तः भवान् ग्रामं प्राप्तः भवता ग्रामः प्राप्तः अयं गतः अनेन गतम् । इत्यादि । अकर्मक