Book Title: Katantra Roopmala
Author(s): Sharvavarma Acharya, Gyanmati Mataji
Publisher: Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan

Previous | Next

Page 345
________________ कृदन्त: एखूपपदेषु कृत्र: खो भवति । भयंकरः । ऋतिकर: । मेघंकरः । क्षेमप्रियमद्रेष्वण्च ॥६३० ॥ एखूपपदेषु कृत्रः खो भवति अण्च । क्षेमंकर: क्षेमकार: । प्रियंकरः प्रियकार: । मद्रंकर: मद्रकार: । 'नाग्नि तभवृजिधारितपिदमिसहां संज्ञायाम् ॥६३१॥ गान्युपपदे : संज्ञायणं हो पतति । रथेन तरतीति रथंतरं सामी विश्वं बिभर्तीति विश्वंभरा भूः । पति वृणीते पतिवरा कन्या। धनं जयतीति धनञ्जय: । वसुं धारयतीति वसुन्धरा । शत्रु तापयतीति शत्रुतप: । अरिं दमयतीति अरिन्दम: । शत्रु सहते इति शत्रुसहः । गमश्व॥६३२।। नाम्नि उपपदे गमश्च खो भवति संज्ञायां । सुतंगम: । हृदयङ्गमा वाचः । उरोविहायसोरुरविही च ।।६३३ ॥ उरोविहायसोरुरविहौ भवत: गमञ्च खो भवति संज्ञायां । उरसा गच्छतीति उरङ्गमः । विहायसा गच्छतीति विहङ्गमः । डोऽसंज्ञायामपि १६३४॥ नाम्नि उपपदे गमेड़ों भक्त्यसंज्ञायामपि । भुजाभ्यां गच्छतीति भुजगः । तुरगः । प्लवगः । पतगः । अध्वगः । दूरगः । पारग: 1 पन्नगः । सुग: । दुर्ग: । नगः । अगः । उरग: । विहगः । विहङ्गतुरङ्गभुजङ्गाश्च ।।६३५॥ भयंकर; ऋतिकरः, मेधंकरः। क्षेम प्रिय और मद्र से परे 'कृ' धातु से ख और अण् प्रत्यय होता है ॥६३० ॥ क्षेमंकरः, क्षेमकार: इत्यादि। नाम उपपद में होने पर तु भृ वृज धृ तप दम सह धातु से संज्ञा अर्थ में ख प्रत्यय होता है ॥६३१ ॥ ___ रथेन तरति—रथंतरं, विश्वं बिभर्ति या सा इति—विश्वभरा—पृथ्वी, पतिं वृणीते या सा पतिवराकन्या, धनं जयतीति धनंजय, वसुं धारयति-वसुंधरा शत्रु तापयति-शत्रुतप: अरिं दमयति अरिंदम. शत्रं सहते---शसहः सर्व सहते इति सर्वसहः-मुनिः। नाम उपपद में होने पर संज्ञा अर्थ में गम धातु से ख प्रत्यय हो जाता है ।।६३२ ॥ सुतंगम: हृदयंगमा वाचः। उरस् विहायस् को उर विह होकर संज्ञा अर्थ में गम धातु से ख प्रत्यय हो जाता है ॥६३३ ॥ उरसा गच्छति-उरंगम: विहायसा गच्छति-विहंगम: । नाम उपपद में होने पर गम धातु से असंज्ञा अर्थ में भी 'ड' प्रत्यय होता है ॥६३४ ॥ भुजाभ्यां गच्छति— भुजग: तुरगः, प्लवगः इत्यादि । डानुबंध से अन्त्यस्वर को आदि में करके व्यंजन का लोप हो जाता है अत: गम् के अम् का लोप हो गया है। विहङ्ग तुरङ्ग और भुजङ्ग शब्द ड प्रत्ययान्त निपात से सिद्ध होते हैं ॥६३५ ॥

Loading...

Page Navigation
1 ... 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420