________________
२३२
कातन्त्ररूपमाला
दासंज्ञकस्यास्तेश्च हौ परेन्तस्य एत्वं भवति अभ्यासलोपश्च । यथासंख्यं । धेहि धत्तात् धत्तं धत्त । दधानि दधाव दधाम । धत्तां दधातां दधतां । अनुदोत अजुहुतां !
अन उस्सिजभ्यस्तविदादिभ्योऽभुवः ॥ १६६ ॥
सिजभ्यस्तविदादिभ्यः परस्य अन उस् भवति । अभुवः । अभ्यस्तानामसि || १६७ ॥
अभ्यस्तानां गुणो भवति उसि परे । अजुहवुः । अजुहो: अजुहुतं अजुहुत। अजुहवं अजुहुव अजुहुम । अजिहीत अजिहातां अजित अबिभः अबिभृतां अबिभरुः । अविभः अबिभृतं अबिभूत । अभिरं अबिभृव अबिभृम । अविभृत अविभ्रातां अबिभ्रत। अमिमीत अमिमातां अभिमत । अमिमीधाः अमिमाथां अमिमीध्वं । अमिमि अमिमीवहि अमिमीमहि । अदधात् अधत्तां ।
आकारस्योसि ॥ १६८ ॥
आकारस्य लोपो भवति उसि परे । अदधुः । अधत्त अदधातां अदधत । त्रिभी भये । बिभेति बिभितः बिभीतः ।
भियो वा ।। १६९ ।। भयो वा इकारो भवति व्यञ्जनादावगुणे सार्वधातुके परे ।
य इवर्णस्यासंयोगपूर्वस्याने काक्षरस्य ॥ १७० ॥ असंयोगपूर्वस्यानेकाक्षरस्य इवर्णस्य यो भवति स्वरादावगुणे परे । बिभ्यति इत्यादि । ही लज्जायां ।
क्रम से — घेतात मे - धनात् । वत्तां । अजुहोत् । अजुहु अन् है ।
भू को छोड़कर सिच् अभ्यस्त और विवादि से परे अन् को 'उस्' हो जाता है ॥ १६६ ॥ उस के आने पर अभ्यस्त को गुण हो जाता है ॥ १६७ ॥
अजुहवुः बना अजुहो: अजुहु + अम् - अजुहवम् । अजिहीत ।
अब भृदि । 'व्यंजनादिस्यो:' से सिदि का लोप होकर गुण होकर र् का विसर्ग हुआ अबिभः । अन् में-- अबिभरुः । अबिभ्रत। अमिमीत । अदधात् अधत्तां । 'अदधा उस् ।
उस के आने पर आकार का लोप हो जाता है ॥ १६८ ॥
अदधुः । अधत भी धातु भय अर्थ में हैं
भी भी ति चतुर्थ को तृतीय अक्षर एवं डुधाञ् ह्रस्वः १६० सूत्र से अभ्यास को ह्रस्व होकर एवं धातु को गुण होकर 'बिभेति' बना ।
'बिभी तस्' हैं।
व्यंजनादि अगुण सार्वधातुक के आने पर 'भी' को विकल्प से इकार हो जाता है ॥१६९ ॥
अतः बिभितः, त्रिभीतः । बिभी अन्ति १५४ सूत्र से नकार को लोप होकर—
स्वरादि अगुणी विभक्ति के आने पर असंयोग पूर्व अनेकाक्षर वाले इवर्ण को यकार हो जाता है ॥ १७० ॥
बिभ्यति बना । ह्री धातु — लज्जित होना ही ही ति 'हो जः' से 'जी' १६० सूत्र से ह्रस्व होकर जि
